ВОЙЯСЫС ӦНІ ПЕМЫДӦСЬ...

Гожӧмыс таво вӧлі кӧдзыд да зэра. Ӧтчыд бурджыкасӧ и шондӧдліс, Петыр лун бӧрын. Вежон кежлӧ кымын. Коді удитіс, турунтӧ, дерт, пуктіс, а коді нюжмасис да мича поводдя виччысис, уль юръяс лои зорӧдавны, солалӧмӧн либӧ сырсаяс вылӧ. А сэсся енэжыс пыр букшасис, быттьӧ дӧзмӧма уліас олысь-вылысьяс вылӧ. Швичкис-пӧльтіс ловтӧ кезйӧдлысь вой тӧв, лун кост мысти сяркӧдіс-зэрис, ваысла муыс польдчис нин, дзикӧдз нильзис, и ӧшинь дорын пукалігӧн Павел Катя шлапӧдіс кинас, чӧвтліс пернапас да ас кежсьыс ропкис-шуаліс: «Енмыс тай бергӧдчӧма миянысь. Со кыдзи кӧтӧдӧ. Гожӧмыс эз вӧв гожӧм кодь. Пупайкаӧн лои мудйысьны. И арыс сэтшӧм жӧ...»

Садьмис сійӧ талун водз, весиг радио чӧв оліс. Гашкӧ, узис на шоныд гӧбӧч вылас, но вӧтӧн мамыс син водзас сувтліс-петкӧдчыліс. Кымын во нин дзебӧмсяньыс коли, а волывлӧ тай Катяӧс видлыны, вӧтнад сёрнитлӧны-и. Асъявылыс со бара паныдасьлісны. Быттьӧ ноксьӧ Катя ӧшинь улас, град йӧрын. Мича да шоныд гожся лунӧ капуста киськалӧ. Капустатӧ Павел Катя быд во пуктывлӧ. Картупелькӧд орччӧн, пывсян бокас. Муыс сэні аслыспӧлӧс — сьӧд да небыд, госа быттьӧ. Куйӧдтӧ пуктыштан кӧ, мачьясыс юр ыджда волӧны.

Тапикасьӧ Катя радъяс костті, копрасьӧ-киськалӧ капустатӧ, а сьӧлӧмнас кылӧ — кодкӧ дзоргӧ сылань, мышсӧ быдӧн сотӧ видзӧдласнас. Бергӧдчис, а мамыс потшӧс бокын сулалӧ. Гӧрд чышъяна, руд ковтаыслысь кизьяссӧ разьӧма, ковта улас гырысь дзоридзьяса платтьӧ пасьталӧма.

Мыджсис мамыс потшӧс прасла вылӧ да видзӧдалӧ Катялысь град йӧрсӧ, вомнас тяпкӧдчӧ. Вӧтад тай ставыс олӧмын моз артмывлӧ. И шуӧ мамыс Катялы:

— Капуста мачьясыд таво, Ен сыкӧд, бура гӧрддзасьӧмаӧсь. Тасянь тыдалӧны. Мичаӧсь да топыдӧсь.

— Бура тай, мамӧ, — вочавидзис Катя, ачыс вӧсни чышъян улас юрси пратьяссӧ сюйышталӧ, чышъян гӧрӧдсӧ зэлӧдыштӧ.

— Арнас, волӧм кӧ лоӧ, гашкӧ, солыштны сетыштан меным? — юалӧ мамыс.

— Сета, дерт. Медся гырысь мачьяссӧ керыштам, — нимкодьпырысь вочавидзӧ Павел Катя.

— Но, сідзкӧ, ме водзӧ муна. Тима Аннаясӧ на колӧ кежавны, тшай юны корис да...

Тадзи найӧ янсӧдчисны, мама-ныла. Асъядорыс, вӧтын. Павел Катя восьтіс синсӧ да бура дыр на куйліс гӧбӧч вылын, куйліс вӧрзьӧдчывтӧг, шы ни тӧв, быттьӧ поліс воштыны ас водзсьыс аддзылӧмторсӧ, ылыстчысь мамыслысь чужӧм-мыгӧрсӧ. А, гашкӧ и, лов шыыс воліс сы ордӧ да, вӧтыскӧд тшӧтш. Олӧмад тай сы мында гӧгӧрвотӧмторйыс... Бӧръя кадӧ уна дивӧ йылысь гижӧны-висьталӧны. Чепӧсйисны кыськӧ быдсяма «сенсъясыс», тӧдысьяс-тунъяс, бурдӧдчысьяс. Шуигад кывтӧ чеган. Квайтымын куим во оліс таладор югыдас Павел Катя да водзынсӧ та йылысь быттьӧ эз кывлыв-а. Сӧмын ӧні, гудыр воясыс кор пуксисны, тӧдысь-тунъясыд код лешакыськӧ пыр жӧ петалісны. Повзьӧдлӧны бур йӧзсӧ, лоланыс пырӧдчӧны. Тшӧтш и телевизор пыр. Юр вежӧрыд бергӧдчӧ найӧс кывзігӧн.

Мамыс на коркӧ Павел Катялы шуліс — кор пӧ мортыд кулӧ, лолыс сылӧн ортсыӧ петӧ да кайӧ кытчӧкӧ вывлань, сэсся и мӧд морт пытшкӧ пырӧ, водзӧ олӧ. Сідзкӧ, миян лолыд оз и кувсьыв, нэмъяс чӧж, Му пуксьӧмсяньыс йӧз пӧвстын, на морӧс-сьӧлӧмъясын, вир-яйын! Код тӧдас, гашкӧ, ставыс збыль тайӧ да. Гашкӧ, пӧръясьӧны, некод нинӧм оз тӧд. Неважӧн Павел Катя ӧти лоӧмтор йылысь лыддис коми газетысь. Лыддис и вель дыр шензис, окайтіс да акайтіс. Кӧнкӧ, роч муын тайӧ вӧлӧма. Том зон совхозын уджалӧма, трактор вылын. Кӧдзыд тӧвся рытӧ, сиктсянь бура ылын, кӧрт вӧлыд и джӧмдас да кусӧ. Мый вӧчны? Зонмыд шеныштас кинас, мӧдӧдчас подӧн гортас. Думсьыс, дерт, зілис воӧдчыны сиктӧдз. Но ёна мудзас, эбӧсыс дзикӧдз бырӧ. Сиктсянь матын нин усьӧ лым пиӧ да воштас садьсӧ. Сӧмын куим час мысти ветлысь-мунысьяс аддзасны кынмӧм зонтӧ. Ваясны больничаӧ. Видзӧдласны: мортыс и збыль кулӧма — сьӧлӧмыс оз тіпкы, лолыс абу, синмыс кынмӧма. Но больничаса бурдӧдчысьясӧс чуймӧдас зонлӧн кучикыс. Сійӧ, вӧлӧм, абу кулысьлӧн кодь еджыдруд, а алӧйгӧрд. И мӧвпыштасны: вай пӧ видлам ловзьӧдны мортсӧ. Гашкӧ, мыйкӧ и артмас. Кынмӧм зонлысь коксӧ лэдзасны пӧсь ваӧ. Морӧссӧ да мышсӧ кутасны зыртны-ниртны спиртӧн. Веськыда сьӧлӧмас укол вӧчасны, лекарство сюясны... Дыр ноксьӧм бӧрын зонлӧн сьӧлӧмыс виччысьтӧг ловзяс, тіпкыны кутас. Тӧлысь кык мысти том мортыд сувтас нин кок йылас, уджавны мӧдас, аслас трактор вылын жӧ.

Но кытчӧ нӧ сідзкӧ морт лолыс дзебсьӧ-пышйӧ? И эм-ӧ сійӧ миян пытшкын?

Павел Катя лэччис нин гӧбӧч вылысь, пачӧ би чуткис-сюйис, тшай пузьӧдіс, а тайӧ думыс дыр на бергаліс юрас, быттьӧ платтьӧ бӧжас нявда турун кӧвъясис. Морыс тӧдӧ, мый водзын?..

Шыд пусьӧм бӧрын нин дӧвгис-воис юрас — морт лов йывсьыд, тыдалӧ, збыльсӧ некод висьтавны оз сяммы. Весиг Тима Анна, Павел Катялӧн суседкаыс, потшӧс сайын олысьыс. Мед кӧть и зэв тӧдысь туйӧ пуксьӧ, карса вичкоӧ лэччывлӧ, сись пуктывлӧ. Кӧдж сиктса войтыр син саяс морттӧ Кузь кока Аннаӧн нимтӧны-шуӧны. А сідзи и эм да. Павел Катя сылы пӧв кодь шыльыд морӧсӧдзыс буретш лоӧ. Тушанас. Сартас кокъясыс Аннаыдлӧн потш кузяӧсь. Но воськолыс, гашкӧ, кык сыв пасьта. Абу нывбабалӧн, а мужичӧй мортлӧн, уска-тошка дядьӧлӧн. Видзӧдан да, быттьӧ кузь сарапана мужик и шавксьӧдӧ-мунӧ. Бӧрӧ-водзӧ катласигтыр.

Коньӧрӧй, Павел Катя моз жӧ ӧтнас пӧрысь шогсӧ пыкӧ, кызь во кымын нин. Челядьыс разӧдчисны-а, верӧсыс кер пӧрӧдігӧн пу улӧ веськавліс. На кодь ӧткапӧтка йӧзыс Кӧдж сиктын абу этша. Воӧ тай морт олӧмад шуштӧм кад — некодлы ковтӧм лоан. Том пуяс пӧвстын сісьмысь понӧль кодь. Медся нин сьӧкыд кузь да пемыд арся рытъясӧ. Сэки сьӧлӧмыд ырзӧмӧн бӧрдлӧ, горштӧ гирскӧ курыд ёкмыль, синваыд ачыс тюрӧ-петӧ, чышкавнытӧ он слӧймы. Шлюпкыштан ӧтнад, казьтыштан коркӧясӧ, ылӧ-ылӧ кольӧм том воястӧ, да морӧс вылад личалыштас. Быттьӧ пытшкӧссьыд кутшӧмкӧ чорыд гӧрӧд разсяс, быттьӧ пӧльтчӧм-доналӧм мыль виччысьтӧг воссяс, сук ор сэтысь петас...

Керка тырнас ышловзяс-лолыштас сэки Павел Катя, видзӧдлас часі вылӧ да абу на кӧ ёна сёр, тапиктас-петалас Тима Аннаясӧ. Ӧтка олӧмсӧ пальӧдыштны, кадсӧ коллявны, тшӧтш и суседкасӧ гажӧдыштны. Сылы арся рытъясыд горшас тасасьлӧны жӧ. Кывйыс петавлӧ тай: бӧрдла и юрбитла пӧ ӧбразъяс водзын. Пидзӧс вылын сулавла и. Мед Енмыс кылас да кокньӧдыштас миянлысь, коми йӧзлысь, олӧм-вылӧмнымӧс.

Пуксясны воча да рытывбыд сёрнитасны. Тшай юигмоз. Первойсӧ сёрни биыс муртса-муртса дзажӧдчыштас, он гӧгӧрво, ломзьӧ ли кусӧ. Но вочасӧн трачкакывны кутас, яра ыпнитас. Павел Катя Анна серти топыдджык вома, ас пытшкас тӧжд-думъяссӧ зільӧ кутны. Сійӧ медсясӧ юасьӧ, кыв-мӧдӧн содталӧ Анна сёрни визьӧ, «но» да «но» шуалӧ, юрнас довкйӧдлӧ, шензьӧмӧн шлапйӧдлӧ кинас, нюмъёвтлӧ либӧ мӧдарӧ, морӧс тырнас ышлолалӧ. А быд сёрнилысь шӧр визьсӧ, дерт, Тима Анна нуӧдӧ, вӧжжисӧ ас киас кутӧ. Вомыс сылӧн, варовмас кӧ, оз и тупкысьлы. Тувсов шор моз тёльгӧ и тёльгӧ.

Павел Катя кодь жӧ ӧтка пӧтка. Арлыднас ыджыдджык и. Но вӧрас сертиыс кӧ видзӧдны, сизимдас арӧстӧ он на сет, зэв збоя ветлӧдлӧ, юрсӧ чатӧртӧмӧн. Ачыс сартас кодь кос. Чужӧмыс кузьмӧс, векньыдик, пелыс пом быттьӧ. Сярвидзысь чукыръясыс серӧдӧмаӧсь коркӧя шыльыд бандзибъяссӧ, кайӧмаӧсь син доръясӧдзыс, плешкӧдзыс. Сӧмын восьлалан ладыс абу нывбабалӧн кодь. Кор тшак вотны Паш ёль бокӧ кайласны, Павел Катялы сё пӧгиб Анна бӧрся вӧтлысьнытӧ, лолыс дзикӧдз тырлӧ. Вӧрас вотӧдз гоз-мӧдысь лоӧ шойччыны. Павел Катя таысь оз дӧзмы, кӧть эськӧ бура ылӧдз кольлас да. Енмыс кӧ сетӧма та кузя кокъястӧ, бур нин. Сэсся и эбӧсыс Анналӧн, майбыр, кольӧма на. Шалсйӧ-мунӧ мир туй кузя, быттьӧ сира пуысь вӧчлӧмаӧсь. Казялас Павел Катялысь кольччӧмсӧ да вӧлисти горӧдас: «Лок вай, лок. Пуксьыштлам, лолыштам, миянлы тшакыд сюрас на...»

Кежасны туй бокӧ, лыа-бусаинсьыс ылӧджык, пӧсьнысӧ чышкалӧны, лӧдз-номйысь ӧвтчӧны. Недыр кежлӧ и ланьтыштласны понӧльяс дорын, ас кежысь кывзыштасны вӧр-валысь кыв-ворсӧ, пуяслысь шӧпкӧдчӧмсӧ. Синтӧ кунян да, збыль, быд пӧлӧс шыыс пельӧдзыд воӧ. Орччӧн со томиник кыдз пуяс кышӧдчӧны коръяснаныс, ас костаныс сёрнитӧны, кӧнкӧ увтасас вӧрса ёль тёльгӧ-кылӧ, лэбачьяс тильзьӧны-ворсӧдчӧны, понӧльяс костас визяорда шаркакылӧ-ветлӧдлӧ... Майбыр, сэтшӧм гажа да лӧсьыд, кӧть вод яг бокас да кузь лунтыр куйлы. Дзик райын кодь. Но тадзитӧ шлапвидзны Тима Анна дырйи он бара-й кут. Муртса на ланьтӧдчан, лолыштан, а сійӧ бара нин ассьыс лӧвтӧ: «Мӧдім, Катя, рытыс талялас миянӧс». И аскӧдыс сёрнитіг сувтас кузь кокъяс вылас, водзӧ шлапсьӧдас.

Енмыс кӧть кузь туша-телӧ сетлӧма, майбыр, но гӧлӧсыс Тима Анналӧн вӧсньыдик, небыдик, кывзан сійӧс пызан сайын пукалігад, да морӧстӧ выйӧн мавтӧны. Шог-дойыд вунлас и, весиг сьӧлӧмыд пыркнитчылас, збоймыштлас тшӧтш, быттьӧ сӧнъясӧдыд визъявны-ветлыны кутас том вир.

Тӧрыт на Павел Катя Аннаясӧ петаліс. Успенньӧ лун вӧлі да водз пӧжасис, а рытладорыс и кежаліс, картупеля шаньгаяс да сӧчӧнъяс варов суседкаыслы пыртіс. А мӧдыдлы, дерт, нимкодь. Велалісны нин пӧрысь йӧз ӧта-мӧд дорас, чойяс моз олӧны. Кор тай Тима Анна карӧ лэччылас, челядьсӧ видлыны, Павел Катялӧн сьӧлӧмыс сэки дольсвидзӧ, пукалӧ ӧшинь дорас, мир туй вылӧ дзоргӧ. Олӧмыс сійӧ лунъясас солавтӧм шыд панялӧм кодь. А кор Павел Катя Кулӧмдінӧдз кайлас, пиыслысь кагасӧ видзыштны, Анналы деливӧ жӧ овлӧ. Павел Катя воӧм бӧрас тайӧс пыр и казялас, Анна керкалысь порогсӧ воськовтігӧн на. Син сертиыс. Паськыда нюмдасны найӧ, нимкодьпырысь визъявны-котравны кутасны. И оз слӧймы Анна весиг туй мортлы шуны: шойччы-шонтысь пӧ, уськӧдчас тшай пузьӧдны, кӧлач-преник шкапсьыс лэптавны...

Лӧсялісны, бур ногӧн лӧсялісны кык ӧтка морт, ӧта-мӧдсӧ дзерӧдтӧг-дойдтӧг олісны со кымын во нин орччӧн.

Успенньӧ водзас Павел Катя Кулӧмдінысь жӧ воис-лэччис. Кык вой и узис пи ордас. Сэсся бӧр мӧдӧдчис гортланьыс, асъя автобуснас. Вӧлі август пом, войясыс лоины шом кодь пемыдӧсь, да поліс керкасӧ дыр кежлӧ кольны. Олӧмыс со кутшӧм ёна гудыртчис, сьӧлӧмыд пыр абу местаын. Быд пельӧсын виӧны да дзескӧдӧны йӧзтӧ. А гусясьӧны кыдзи! Коми сиктъясӧдз нин тайӧ пеж, вуджан висьӧмыс воис-писькӧдчис, вужъясьӧ азыма. Кулӧмдінас тай, висьталӧны, быд лун мыйкӧ да мыйкӧ лоӧ. Ӧтилысь картупель гусӧ петкӧдӧмаӧсь, мӧдлысь — порсьсӧ начкӧмаӧсь, коймӧдлысь — патераас пыралӧмаӧсь, кӧлуй-эмбурсӧ шепнитӧмаӧсь. Кык да куим томан сайын нин йӧзыс олӧны. Лун шӧра лунӧ! Здук кежлӧ кӧ ойбыртан, кык син костсьыд ныртӧ нӧбӧдасны-нуасны. Вужнас перйӧмӧн. Та вӧсна Павел Катя и тэрмасис гортас. Видліс внук-внучкасӧ, сьӧлӧмсӧ бурмӧдыштіс да бӧр тӧвзис-лэччис чужан сиктас. Мыйкӧ сьӧлӧмыс эз вӧв ас местаын. Пессис-муткылясис сійӧ морӧс пытшкас, быттьӧ зілис кыв-мӧд шуны Павел Катялы, да эз вермы... И гортӧдзыс адӧй дыр дзужгис автобусыс. Син водзас лӧз верандаа керкаыс бергаліс, мича лудъя град йӧрыс сулаліс. А дзиръясӧ восьтӧм бӧрын дзик потшӧс боксяньыс сьӧд сэтӧр кустъяс пӧвстӧ веськалан-вӧян, таво вотӧсыс пев пом кодь воис. Пывсян пельӧсас капуста радъяс сярвидзӧны, паськыд коръясыс дзодзӧг бордъяс моз шевкнитчӧмаӧсь, мачьясыс зуд кодь чорыдӧсь.

Ар воис, картупель нин кодсюрӧ босьтӧны, регыд капуста ковмас керавны, он и тӧдлы, пужъялас-кӧдздӧдас... Но автобусын турки-тарки лэччигӧн Павел Катялысь зэвтчӧм сьӧлӧм-вежӧрсӧ ӧти дум йирис: Ен мед видзас сылысь керка-картасӧ, видзас-доръяс лёк вира войтырысь. Бӧръя кадас сійӧ и збыль кутіс полӧмпырысь овны, лов шысӧ кутӧмӧн. Быдсямаыс кывсьӧ да. Весиг ывлаасьны петалігӧн, войын ли рытын, сьӧлӧмыс нетшкысьӧ, коклябӧрӧдзыс лэччывлӧ. Трачнитас кӧ гид вылас либӧ пемыд лӧскас, ойкнитӧмӧн керкаас пырас. Сё пернапас чӧвтас, молитватӧ лыддяс и. Кыдзи Тима Анна велӧдліс сійӧс.

Олӧмыс дзикӧдз путкыльтчис-гудыртчис да быть сэсся лёк йӧзсьыд видзчысь. Код тӧдас, гашкӧ и, казявлісны пи дорас кайлӧмтӧ, томана керкатӧ. Дыр-ӧ кӧрт игантӧ песовтны? Бӧръя эмбурсӧ нӧбӧдасны-нуасны...

Но весьшӧрӧ пессьӧма-нӧйтчӧма Павел Катялӧн сьӧлӧмыс.

Нёль ӧшиня пелькиник керка важ местаас тутвидзис-сулаліс, томансӧ некод жӧ абу вӧрзьӧдлӧма. А град йӧрас, мичаа ытшкӧм луд вылын, сӧмын чавкан чукӧр чиргис-горзіс, кузь туй водзын сьӧд мышка лэбачьяс перйисны кынӧмпӧт.

Кулӧмдінысь воӧм бӧрын, мӧд лунас Павел Катя пӧжасис да рытланьыс и петіс Тима Аннаясӧ. Буретш Успенньӧ лунас. Небыдик шаньга-сӧчӧнъяссӧ вӧсни чышъянӧ тубыртіс-гартыштіс.

— Мый нӧ татшӧм регыд ветлін? Кык войков сӧмын? — синсӧ читкыртліс ӧшинь дорын пукалысь Анна. Ставсӧ ӧд казялӧ-тӧдӧ, сё лешакыд.

— Дырсӧ тай эг кут овны-а. Керкаыд ӧд жаль, ачыд тӧдан, — разис ковта кизьяссӧ Павел Катя да пуксис гӧбӧч бокӧ, улӧс вылӧ. Пӧрччис лӧз чышъянсӧ, сыналіс сук, но лым еджыдӧдз дзормӧм юрсисӧ, чукӧртіс кыз пратьӧ, тэрыба гаровтіс-зэлӧдіс ёкмыль сяма гӧрӧдӧ.

Павел Катялӧн шыльӧдчиг-мольӧдчигкості Тима Анна разис сылысь гӧснеча тубрассӧ, тэчис шаньга-сӧчӧнсӧ блюдйӧ да клопӧдчис нин пачводзын. Токӧн пузьӧдчан самӧварӧ кӧдзыд ва содтіс, чашка-пань пожйыштіс, важ тшайсӧ лӧканьӧ койыштіс. Пачводзас ноксигӧн и юаліс лӧньӧм Катялысь:

— Кыдзи нин олӧны Кулӧмдінас? Мый выльсӧ висьталӧны? Сё во нин сэні эг вӧвлы...

— Олӧмыд тай ӧні быдлаын ӧткодь. Тувсов шор кодь гудыр. Пикӧ воӧмаӧсь Кулӧмдінад и. Пи висьталӧ: гусясьӧны пӧ лун шӧр лунын. Картупельтӧ ывла гусьыд петкӧдӧны, ыж-порсьтӧ начкӧны. Ас гид-картасьыд. Олӧм, мися, пуксис! — Шлапкис ки пыдӧснас ёсь пидзӧсас Павел Катя.

— Но-о-о! Сё дивӧ тай, — тшӧкмунлі пачводзас, шкап сайын, Кузь кока Анна. Вель дыр эз гольӧдчы чашка-паньнас. Шемӧсысла, тыдалӧ. Сэсся повзьӧмпырысь пычнитіс ас пытшсьыс: — Кодъяс нӧ пакӧститчӧны? Татчӧс йӧз али бокӧвӧйяс, локтӧмаяс?

— Кысь нӧ ме тӧда, коді кузь киасьӧ! Гусясьысьыд тай ки-коксӧ оз коль, майбыр, — воча горӧдіс Павел Катя, быттьӧ эз казяв Анналысь вежсьӧм-повзьӧм гӧлӧссӧ. А мӧдыс броткис-намгис вомгорулас: «Картупельтӧ пӧ петкӧдӧны, порсьтӧ начкӧны, керкаад лун шӧр лунын пыралӧны... О, господи тай. Тэ кӧть видз миянӧс, коньӧръясӧс!»

— Мый нӧ сэні аскӧдыд броткӧдчан? Мунін да сибдін пачводзас, — дӧзмӧмпырысь дзуртыштіс улӧснас Павел Катя.

Тима Анна турки-тарки петіс пачводз шкап сайысь. Кисӧ водздӧранас чышкалӧ, чужӧмыс едждӧдӧма, вом дорыс тіралӧ-чеччалӧ. Пыдісянь лолаліг копыртіс юрсӧ Павел Катялань, тшӧкмунлі:

— Тэнад кывъяс... Мися, тэнад кывъяс бӧрын вежӧрӧй дзикӧдз вошлі. Ме тэныд шулі да шуа: йӧз эмбурнад он озырмы. Енмыс ӧд ставсӧ аддзӧ. Быдӧн бӧрся видзӧдӧ-ӧ-ӧ... Коркӧ и юалас. Быть юалас. Чорыда мыждас квайт чуняястӧ татшӧм ыджыд грексьыд.

— Мыждыны и колӧ! Водзын гусясьӧмыд коми йӧз пӧвстын медся ыджыд грекӧн вӧлі, — пузис вирыс Павел Катялӧн, гӧлӧсыс быдӧн чорзис. Скӧрысь содтіс: — Мед Енмыс, мисьтӧм чужӧмаяслысь, кинысӧ косьтас...

Самӧвар дзужгиг-пузигчӧж Тима Анна окайтіс да акайтіс, кывзіс Павел Катялысь Кулӧмдінӧ кайлӧм йылысь да. А пызан сайын, кор пӧсь тшайыс да чӧскыд шаньга-сӧчӧныс небзьӧдісны-лӧньӧдісны кык пӧчлысь нӧйтчысь сьӧлӧмнысӧ, Анна лӧня, ен ув пельӧсӧ видзӧдіг, казьтыліс коркӧясӧ:

— Тэ ӧд, Катя, тӧдан, батьӧ миян адӧй чорыд вӧвлі. Пӧсьвывсьыд, сюран кӧ ки улас, ӧдйӧ зульӧдас. Кымын во колхозад предаліс. Но веськыд мортыс вӧлі, шонъянӧй. Вой улӧ лои казьтыштӧма, да мед оз дӧзмы. Батьӧ и шулывліс миянлы: тшупӧй пӧ ныраныд, челядь, йӧзӧн пуктӧмтортӧ пӧ чуньнад энӧ вӧрзьӧдӧй. Бурджык сизимысь корӧй, но энӧ гусялӧй. Квайтӧд чуньнытӧ керыштасны... Ӧтчыд кык сёркни нетшышті Парась Миколъяслысь, асьным эгӧ пуктылӧй да. Аддзылӧмаӧсь ӧд, удтӧмаӧсь батьӧлы. Петшӧраліс да, рытывбыд шлюпки-бӧрді. Став каканӧс сотіс...

Батьӧлысь кывъяссӧ аслам челядьлы унаысь казьтывлі-шулывлі, петшӧралӧм йывсьыд тшӧтш висьталі. Аттьӧ Енмыслы, вежавидзысь, бур сьӧлӧма мортъясӧн куимнанныс быдмисны. Лёк вылад, майбыр тай, важ йӧзыд эз велӧдлыны...

Тима Анна гораа ырснитіс блюдйысь кӧдзалӧм тшайсӧ, бергӧдіс чужӧмсӧ Павел Катялань, быттьӧ виччысис, мед сійӧ ошкана довкнитас юрнас: збыль, збыль пӧ, дзик тадзи шулывлісны миян быдмигӧн. Мам-батьным кӧть и сьӧкыд киаӧсь вӧліны, но лёк вылад эз велӧдлыны. Зілисны бурсӧ чужтыны-вужйӧдны челядь сьӧлӧмъясад...

— Ен мед видзас лёкад велӧдӧмысь, — ловзис Павел Катя. — Сиктад быдӧн тӧдӧ ӧта-мӧдтӧ, да гусясьӧм грекыд эз и вӧвлы. Томанъястӧ эгӧ тӧдлӧй и. Петан кӧ кытчӧкӧ, рос либӧ карнан кильчӧ ӧдзӧс вугъяд сюйыштан дай. Быдӧн аддзӧ-тӧдӧ: абу пӧ гортанысӧсь. Со кыдзи овлім водзынтӧ. Ачыд ӧд помнитан на...

— Кыдзи нӧ ог тӧд. Войнаӧдзыс на тадзи вӧлі. Ӧдзӧс вугъяд рос либӧ карнан. И война бӧрас вель дыр кӧрт томан-каличтӧг олім, — нюжӧдчыліс пызан вомӧн Катялань Тима Анна. — Сэсся тай лесопунктъястӧ восьталісны, ссыльнӧйтӧ да вербованнӧйтӧ вайисны, сэки и пежасис бур олӧмным. Быдсяма гудыр-мугырыс ылькнитіс Коми муад да. Абу ӧмӧй ме ног?

— Юсисны коми йӧзыс и, — Тима Анналань сёрнинас сетчис Павел Катя. — Тадзитӧ тшыксясны дзикӧдз. Ӧні бабаяс мужикъяс дорсьыд чорыдджыка ырскӧны. Сьӧмныс абу, а удждысясны, но юасны. Горшныс тачиктӧ.

— Сідзи, сідзи, люба. Микул Настаыд тай! Кутшӧм прамӧй учитель вӧвлі. Депутатӧ бӧрйылісны и. А юсис да, школасьыс вӧтлымӧн лои. Ӧні пӧ лёзьсӧ лэдзӧмӧн орчча вӧр посёлокын довъялӧ, сы моз юысь мужикъяс гӧгӧр жӧ гартчӧ.

Тайӧ кывъяс бӧрас Павел Катя вочасӧ нинӧм нин эз шу, юрсӧ лэдзӧмӧн пукаліс пызан сайын, чуньнас легӧдіс-бергӧдліс сырса чышъян помъяссӧ. Косьмӧм, векньыдик пельпомыс кутіс тірзьыны-чеччавны, чукырӧсь да банйыштӧм чужӧм вылас быльснитісны синва войтъяс. Павел Катя чышкыштіс-вештыштіс найӧс кикарнас, гора ышловзис, быттьӧ ортсыӧ йӧткыштіс морӧс пытшкас измӧм дойсӧ.

— Миян тай пилӧн гӧтырыс, Ангелина, торксьӧма жӧ-а, — киргана гӧлӧсӧн пыдзыртіс кывъяссӧ Павел Катя. — Кайи Кулӧмдінад да, эг и тӧд. Сьӧдӧдӧма-пыкталӧма юӧмысла. Гашкӧ и, удж вывсьыс вӧтласны. Совхозсяньыс гортӧдзыс нин волӧмаӧсь...

— Сё лешак тай, Господи Енмӧй! — шлопӧдчыны кутіс кияснас Тима Анна. — Мый нӧ тайӧ вӧчсьӧ вӧльнӧй светас, Коми муас?

— Вӧчсьӧ тай. Кутшӧм бура олісны-вылісны пи гозъя, а ӧні со Ангелинаыс ставсӧ вина вылӧ вежӧма. Челядьныс посниӧсь на, коді найӧс быдтыны-старайтны кутас? Ачым ме ӧти кокӧн мӧдар югыдас нин сулала-а...

— А пиыд нӧ мый шуӧ?

Павел Катя гулькнитіс ас водзсьыс кӧдзалӧм тшайсӧ, пинь висьӧмысь моз чукыртчыліс:

— Бурӧн и лёкӧн пӧ тай сёрнитлі-а. Весиг зутшйӧдлӧма-нӧйтлӧма нин. Лӧз синмӧн ветлӧдлӧма бура дыр. Ог тӧд, мый водзӧсӧ и вӧчны, — ӧтарӧ-мӧдарӧ катовтліс чышъяна юрсӧ Павел Катя. — Кузь киасьны велалӧма и. Ӧтрубсӧ вина вылӧ вежӧма, сё мокасьтыд. Ойя да ойя!

— Эн вай окайт сэні. Гашкӧ, ставыс на шылялас-лӧсялас, — кыдз-мый вермис бурӧдіс Катяӧс Тима Анна. Самӧварсӧ мӧдысь на шонтыліс, пӧсь тшай кисьталіс. Варовмис да, вомыс оз и тупкысьлы. Мый вынсьыс Павел Катяӧс лёк думъяссьыс кежӧдны-бергӧдны зілис. Ӧтитор йылысь помавтӧг мӧдторйӧ нин вуджӧма-кватитчӧма. Со и ӧні уна выль юӧр сярӧдіс-висьталіс. Сельпо лавка пӧ дзик тыртӧм, пыран да, руд пупайкаяс сӧмын ӧшалӧны, пес плака кодь туплияс куйлӧны; совхозсаяслы пӧ бара сьӧмсӧ абу сеталӧмаӧсь да, мӧсъяссӧ лысьтытӧг кӧсйӧны кольны; ылі муын вӧчӧм спирт пӧ вайлӧмаӧсь сьӧд йӧз, Гриш Степан дучкӧма-юӧма да муртса абу сотчӧма, а сельсӧветса юралысь, Митрей Миш, ватьйысьӧ-гуляйтӧ пӧ вӧлӧм школаса директоркӧд, гӧтырыс субӧта рытӧ суӧма да синмас уксусӧн койыштӧма, веськыд синмыс пӧ верӧсыслӧн бердӧма, Кулӧмдін больничаӧ катӧдӧмаӧсь...

— Но-о-о! — чуймаліс Павел Катя, недыр кежлӧ быттьӧ вунӧдліс морӧс пытшкас пессьысь дой йывсьыс. — Адӧй, адӧй, дзикӧдз тай пемдӧма олӧмыс. Мый нӧ Митрей Мишыс йӧйталӧ. Миянлы ӧд сійӧ, мед кӧть и ылісянь, рӧдвуж на лоӧ...

— Ог бара-й тӧд, мый сыкӧд керсьӧ. Йӧз йӧрад гусясьӧмсьыд и сюралӧма, коньӧрӧйлы, — жалитыштіс на сельсӧветса юралысьӧс Анна, кӧть эськӧ, Митрей Миш гӧтыр местаын кӧ, тадзи жӧ, гашкӧ, вӧчис да.

— А ме та йылысь эг и кывлы. Мый Мишыс директоркӧд ватьйысьӧ, — вежавидзана нюммуніс Павел Катя. — Ӧні сэсся нэмсӧ Уксус Мишӧн кутасны шуны. Йӧз баба вӧсна син пӧвсӧ воштӧма. Тьпу!

— Шуасны, дерт. Шуана вӧчӧны да. Олӧмсӧ пежалӧны. Енмыс на вылӧ абу, сюра лешакъяслы, — торсъявны мӧдліс Тима Анна, асьсӧ быттьӧ ыззьӧдіс-пузьӧдіс. Но Катя мӧдӧдчыны кутіс да ланьтіс, тӧвся пывсян моз ӧдйӧ ваймис.

— Пета сэсся, ог кут тэныд дӧзмӧдчыны, — ковтасӧ кизяліс Павел Катя. — Рӧмдӧ нин со. Капустаӧс видзӧдла да вода. Мыйкӧ юрӧй жувгыны кутіс. Нэмтӧ лоӧ челядь вӧснаыд асьтӧ песны...

— Найӧ тай юрсьыд оз и петавны, кӧть уска-тошкаӧсь нин, — ӧвтыштіс кинас Павел Катялань Анна. — Эн вай асьтӧ пес-дойд. Гашкӧ, ставыс на шылялас-лӧсялас.

— Ог тӧд, Анна, ог тӧд. Гашкӧ, Енмыс и отсалас да. Но ме пета, сідзкӧ, — ӧдзӧслань воськовтіс Павел Катя.

Тима Анна синсӧ читкыртліс часілань да быттьӧ Павел Катялы вочавидзис:

— Сизим час нин тай. Дыр и пукавсьӧма. Лэччыла гидӧ, ыжъясӧй юктӧдтӧмӧсь на.

— Ме муні-а, — ӧдзӧсӧн дзуртыштіс Павел Катя да петіс Аннаясысь.

Кор пырис аслас град йӧрӧ, сьӧлӧмыс быдсӧн личаліс, сійӧ дойыс, коді изйӧн ӧшаліс морӧс вылас да йитчӧма, дерт, вӧлі пи гӧтырыскӧд, быттьӧ бокӧ вешйис, ылыстчис Катяысь, потшӧс прасла саяс шыбитчис — вуджис.

Павел Катя муніс ӧшинь увтіыс да кежис пывсян бокӧ, сэтчӧ, кӧні пласьтвидзисны сьӧд му вылын капуста мачьяс. Бура жӧ и воӧмаӧсь таво, Ен сыкӧдӧн, кӧть и гожӧмыс кӧдзыд да зэра вӧлі. Радӧн-радӧн мачьясыс сярвидзӧны, коръяссӧ паськыд бордъяс моз шевкнитӧмаӧсь, вештыштан да, пӧтӧса дзуртышталӧны, быттьӧ броткӧны-шуалӧны — мыйла нӧ пӧ дзерӧданныд миянӧс, сыла мусьыс сёян-юансӧ пӧттӧдз онӧ сетӧй босьтнысӧ. А Павел Катя оз дойд-ӧтдорт ассьыс быдтасъяссӧ бара-й, мӧдарӧ на, нимкодясьӧ быд лун, кинас шлапкун коръяссӧ малыштлӧ, быд мачкӧд сёрнитӧ. Буретш ветымын ӧти быдтас таво сылӧн. Ставныс юр ыдждаӧсь нин, мачьясыс зуд кодь чорыдӧсь, оз рутшка-ратшкакывны мукӧдлӧн моз. Дерт, и нокыс сюрис жӧ Павел Катялы, медсясӧ тулыснас, капуста рӧсадасӧ вирич вылысь лэдзӧм бӧрын. Кӧвъясьліс капуста гутлӧн лёльӧыс. Он кӧ ас кадӧ казяв тайӧ пеж гагсӧ, став быдмӧгтӧ тшыкӧдас, мӧдар югыдас мӧдӧдас. Гутлӧн лёльӧыс вужсяньыс капуста рӧсадасӧ йирӧ-сёйӧ, позьӧ шуны, вынтӧммӧдӧ сійӧс, сісьтӧмӧн сісьтӧ.

Павел Катя капуста гутлысь лёльӧяссӧ, гашкӧ, сё ног бырӧдіс-виис да. Пӧим сорӧн рӧсада гӧгӧрсьыс мусӧ гудраліс-бергӧдліс, табака ва сулӧдліс, быдса кык лун, сэсся гудыр сораснас рӧсадасӧ киськаліс. Висьӧмсьыс мездмытӧдз капуста рӧсадаыскӧд лои ноксьыны. Ӧні, майбыр, со кутшӧм мичаӧсь, шоныд зэрыс пожъялыштӧма да, нюмъялӧны Павел Катялы. Зэр войтъясыс пашкыр коръяс вылас югнитлӧны, мачьясыс сэтшӧм сӧстӧм сӧдзӧсь, быттьӧ том зонъяс сулалӧны, быттьӧ корӧсьӧн швачӧдчӧм бӧрын орчча пывсянысь петӧмаӧсь...

Вель дыр Павел Катя тапикасис-ветлӧдліс ӧшинь улас, думсьыс артыштіс на, мый лун-мӧд мысти позьӧ и картупель керны петны. Некод ӧд сійӧс бокас оз тойлы, ньӧжйӧникӧн босьтчас дай. Гашкӧ, пиыс на волас отсыштнытӧ. Мамыслысь жӧ медсясӧ сёйӧны да. Быд тӧлысь мешӧк-мӧдтӧ Кулӧмдінад катӧдӧны. И капустаыс таво вичмас. Со кутшӧм зутшкунъяс воӧмаӧсь. А сэсся Павел Катялысь сьӧлӧмсӧ бара на юысь моньыс кырыштіс. Здук кежлӧ сувтліс син водзас. Пыктӧм чужӧма, ки-кокыс тіралӧ.

Нор сьӧлӧмӧн и пырис гортас. Весиг тшай шонтыны эз кут, ӧдйӧджык клуп-клоп игнасис да би ӧзтывтӧг и водіс. Но дыр на бергаліс ӧтарӧ-мӧдарӧ, пессис вольпасьын, быттьӧ сьӧлӧмыс поліс мыйыськӧ — аскиа лунсьыс ли, пемыд войсьыс ли, пельтӧ чунӧдысь чӧв-лӧньсьыс ли... Шуштӧм сёрнияс бӧрад тай быдтор йылысь лоӧ думайтны. Коркӧ-некоркӧ ойбыртсьӧма жӧ...

Асылыс вӧлі букыш да мисьтӧм. Бара зэрыштӧма. Пемыд кымӧръяс ӧшалісны вӧрдорса ыб весьтын. Пачӧ би сюйӧм бӧрын Павел Катя петіс пывсянӧ ва ваявны. Субӧта дорад велалӧма нин да пывсьыны кӧсйис.

Пывсян пельӧсӧдз воис сӧмын. Капуста град вылас синсӧ чӧвтліс да ки-кокыс лигышмуні, сьӧлӧмас быттьӧ ныж пуртӧн варскисны-сатшкисны. Сьӧд му пасьтала туплясисны капуста коръяс, чурвидзисны мачьяслӧн еджыд кокъясыс, а асьныс, зуд кодь мича мачьясыс, эз тыдавны. «Кӧнӧсь нӧ найӧ?» — вирдыштіс-гӧгӧртіс Павел Катялысь вежӧрсӧ йӧй сяма юалӧм. Сӧмын здук-мӧд мысти гӧгӧрвоис — керӧмаӧсь сылысь капустасӧ, ӧти бӧрся мӧд кералӧмаӧсь мачьяссӧ, со и еджыд кокъясыс чурвидзӧны мусьыс, пашкыр коръясыс разі-пели туплясьӧны.

«О, Господи тай, кыдзи нӧ водзӧсӧ овны?» — синва сорӧн горӧдіс Павел Катя да бруткысис-уськӧдчис пывсян бокӧ, ыркалӧм луд вылас. Морӧссӧ быттьӧ зорйӧн пыкисны, сьӧлӧм песлӧдлысь дойыс путкылясис олӧма нывбаба пытшкын, горшсӧ дзазӧдігтыр ылькнитіс ортсыӧ...

Пупайка соснас тупкысьӧмӧн Павел Катя асывбыд бӧрдіс пывсян бокын, сэсся бауньӧн кыскасис капуста радъяс костті да мыйлакӧ чукӧрталіс шыблалӧм коръяссӧ. Сарӧга, муӧсь кинас чышкаліс вазьӧм чужӧмсӧ, кок увсяньыс плешкӧдзыс няйтчис, но эз сувт-ланьтӧдчы, быд капуста кор тэчис-пуктіс ӧти чукӧрӧ. И сӧмын сэки, кор Павел Катя ойӧстӧмӧн веськӧдчис да сувтіс кок йылас, дзик бор боксьыс, турун пиысь, казяліс капуста мач. Дзик ӧтиӧс. Гусясьысьясыд, тыдалӧ, тэрмасигад уськӧдӧмаӧсь. «Енмыд тай эм на, мамӧлысь пайсӧ кольӧма», — синва сорӧн нюммуніс Павел Катя да дыр малаліс-гӧгрӧдліс еджыд мачсӧ морӧс бердас. «А капуста корсӧ Тима Анналы сета, мед ыжъяссӧ вердас. Эз кӧ тавой, коньӧръяслысь, голянысӧ вундавны. Кык кока кӧинъясыд...»

Петіс капуста му вылысь да юрсӧ ӧшӧдӧмӧн, шатласигтыр довгис Тима Аннаясӧ. Гашкӧ, сійӧ отсалас шогсӧ пальӧдны...