ВАСИЛЬЛӦН КУЗЬ ТУЛЫС
I
Лунвывсянь войвылӧ шлывгысь лэбач-пӧтка, дерт жӧ, шензьӧмпырысь видзӧдӧны увлань. Кыдзи нӧ он шензьы дугдывтӧг эргысь тракторъяс вылӧ, кодъяс шонді петӧмсянь шонді лэччытӧдз кодзувкотъяс моз гӧгралӧны муяс вывті. Вочасӧн муыс вежӧ ассьыс рӧмсӧ. Тӧрыт на сійӧ лым эшкын улысь мездысьӧм да неуна косьмыштӧм бӧрын вӧлі рудов рӧма, а ӧні чим сьӧд. Быттьӧ выль паськӧм ас вылас чӧвтӧма. Но нӧшта на шензянаыс лоӧ вежон-мӧд мысти, кор сьӧд муыс вевттьысяс небыдик турунвиж гӧнӧн, коді кутас нюжӧдчыны вывлань, кытчӧдз тырмас выныс да кытчӧдз лунысь-лун зумыдмысь заясыс оз кутны нюкыльтчыны пыр сьӧктаммысь шепъяс улын.
Шензьӧ та вылӧ, трактор руль сайын пукалігӧн, и Василь. Збыльысь, кыдзи нӧ ставыс артмӧ? Кытысь муыслӧн та мында выныс? Тӧвнас на школаӧ мунігъясӧн лымйӧн вевттьӧм му вылӧ видзӧдан вӧлі да весиг шуштӧм сьӧлӧм вылад. Кажитчис сэки, мый сійӧ нэм кежлӧ унмовсьӧма еджыд эшкын улас да некор нин оз садьмыв. А со кыдзи удитӧ ловзьыны, мыйӧн сӧмын шондіыс бергӧдчас гожӧмлань да кытчӧкӧ зэв ӧдйӧ вошӧ еджыд эшкыныс. Быттьӧкӧ абу и вӧлӧма кузь тӧлыс, бара заводитӧ вежӧдны-дзоридзавны шонді югӧръяс улын. Кыдзи мелі мам нёньӧдӧ ассьыс муса быдтассӧ, сідз жӧ и муыс сетӧ вын-эбӧссӧ быдмӧгъяслы, мед найӧ удитісны сӧвмыны гожӧм чӧж. И тадзи помтӧг уна-уна во. Оз тай эбӧстӧммы, мыйлакӧ, муыс. Тыдалӧ, верстяммӧм бӧрын асьныс быдмӧгъясыс сэсся юксьӧны выннас муыскӧд. А мӧдарӧ, кыдзи нӧ эськӧ татшӧм дырсӧ овны да дзоридзавны вермис? Сідзкӧ, збыльысь тадзи и эм. Тайӧ мӧвпыс быттьӧ лӧньӧдӧ Васильлысь юр вежӧрсӧ. Сідзкӧ нӧ, олӧмыс збыльысь помтӧм. А сылы, том зонлы, овны нӧшта на уна-уна во.
Кольӧм вежоннас Василь мукӧд зонъяскӧд тшӧтш сдайтіс школаас тракторист право вылӧ экзамен. А ӧні, май заводитчӧмсянь, найӧс лэдзисны уджыштны тувсов гӧра-кӧдза дырйи.
II
Ӧні Василь пукалӧ «Беларусь» трактор руль сайын. Гӧрӧ ас сикт войвывладорысь ыджыд лыа му. Водзынджык бергӧдӧ эжмӧм мусӧ сиктын медся нималана трактористыс, Педьӧ дядь, кодкӧд орччӧн и индіс Васильӧс бригадир Николай Иванович. Мед пӧ велӧдыштас том зонсӧ уджавны. Ачыс Педьӧ дядьыс абу ыджыд тушаа. Нӧшта гӧрбыльтчыштӧма. Но сы пыдди паськыд пельпомъяса. Кулакъясыс нӧш кодьӧсь. Ошлы кӧ вартас и то чермунас. Но кӧть и ён, оз радейт ошйысьны выннас. Бур сьӧлӧма. Весиг номйӧс оз печикты. Кымын во трактор вылын, кодкӧ ӧдвакӧ нин помнитӧ. Ки пыдӧсъяссьыс сьӧдыс оз и мынлы. Му ош кодь зіль. Унаӧн узьӧны на, а сійӧ кытчӧкӧ мунӧ нин тракторнас. Да и водӧм бӧрын сылӧн трактор шыыс пыр на кӧнкӧ кылӧ.
Кык лун чӧж Василь ноксис Педьӧ дядькӧд важ «Беларусь» дінын, кодӧс сылы убӧлитісны сетны. Педьӧ дядьыс эськӧ ропкӧдчыштны кутіс, колӧ пӧ жалитыштны том мортсӧ да бурджык трактор вылӧ пуксьӧдны. Но бригадир Николай Иванович сӧмын дӧзмӧмпырысь читкыртліс синъяссӧ да шешмуніс вомдоръяснас:
— Кӧсйӧ кӧ лоны трактористӧн, мед важ вылас велӧдчас. Сэки ӧдйӧджык тӧлкыс сыысь лоӧ. А выль вылад и мӧмӧт сяммас уджавнытӧ.
Сэки гӧгӧр сулалысь механизаторъяс серӧктыштісны бригадирлӧн кывъяс вылӧ. Васильлӧн весиг чужӧмыс ыпмуніс. Оз-ӧ нин серавны сійӧс? Ставнысӧ найӧс Василь тӧдӧ. И найӧ тӧдӧны Васильӧс, ас сиктса зонмӧс. Но ӧні найӧ, сылы важысянь тӧдса йӧзыс, кыдзкӧ выль синъясӧн видзӧдісны Василь вылӧ. И сійӧ жӧ Ярӧ Ӧльӧксаныс, коді пыр дась кодӧскӧ сералыштны, и сійӧ жӧ пыр чӧв олысь Ладьӧ Пашӧыс, и сійӧ жӧ багатыр кодь Васька Петрӧыс. Быдӧнлӧн аслас морттуй, аслас сям. Ӧні найӧ лун и вой мырсьӧны муяс вылын: коді гӧрӧ, коді кӧдзӧ. Тайӧ здукас ставныс найӧ быттьӧ кӧсйисны юавны Васильлысь, а туян-ӧ тэ, мортӧй, лоны миянлы ёртӧн, артмас-ӧ тэысь му вӧдитысьыд?
Гӧгӧрвоис сэки Педьӧ дядь Василь водзын мыжсӧ да сӧмын нурбыльтіс вомгорулас:
— Видлам дзоньталыштны. Гашкӧ, мыйкӧ и артмас.
Куим лун ноксисны кыкӧн важиник трактор дорын. Васильлӧн чужӧмыс да киясыс Педьӧ дядьлӧн кодь жӧ лоисны. Но кутшӧм нимкодь ӧні сылы, мый тайӧ важиник тракторыс, оз сувтавлы, а зумыда мунӧ водзӧ. И тадзи кытш бӧрся кытш. Видзӧдӧ Василь, кыдзи вочасӧн содӧ сьӧд муыс, кытчӧ локтӧмаӧсь нин ракаяс да каляяс, и ыджыд нимкодьлун чужӧ сьӧлӧмын сыысь, кыдзи вочасӧн выльмӧ муыс, вежӧ ассьыс рӧмсӧ. Быттьӧ выльысь чужӧ свет вылас. И вермас-ӧ лоны мыйкӧ бурджыкыс му дорас тайӧ уджсьыс, коді вонас овлӧ ӧтчыдысь.
Сэк кості Педьӧ дядь сувтӧдӧма нин тракторсӧ да кинас ӧвтчӧ Васильлы. Василь пыр жӧ петіс кабинасьыс да матыстчис му бердас копыртчӧм Педьӧ дядь дорӧ.
— Лолышт, пальӧдчышт. А то он и казявлы, кыдзи тулысыс прӧйдитас...
И сійӧ нетшыштіс да мыччис чуймӧм Васильлы нэриник турун сі:
— Лун-мӧд-коймӧд сайын на тані сӧніка ва вӧлі, а со веж петасъяс мыччысьӧмаӧсь. Нинӧм он вӧч. Олӧмыс ассьыс на босьтӧ...
А синъясыс Педьӧ дядьлӧн сэтшӧм сюся видзӧдӧны тайӧ турун сі вылас, быттьӧ сыысь коланаыс да донаыс сэсся свет вылас абу. И друг Педьӧ дядь чошкӧдіс пельяссӧ да Василь вылӧ видзӧдӧмӧн кутіс сюся кывзысьны тувсовъя рӧмыдас. Неуна кывзысьыштӧм бӧрын кыкнанныс кылісны, кыдзи неылысса вӧрын сувтавлӧмӧн кӧкис кӧк:
— Ку-ку, ку-ку...
Ланьтыштлас здук кежлӧ да бара:
— Ку-ку, ку-ку...
Но кӧклысь кӧкӧмсӧ торкисны кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс шыяс. Буретш налӧн юр весьтті бордъяснас тэрыба шенасьӧмӧн лэбисны уткаяс. Василь да Педьӧ дядь весиг чурмунлісны, сэтшӧм виччысьтӧмӧн налы вӧлі кӧкӧс кывзӧм бӧрын уткаяслӧн лэбӧмыс.
— Вӧр дорас ыджыд ва гӧп эм. Сэтчӧ и пуксьывлӧны вой кежлас, — вочавидзис Педьӧ дядь Васильлӧн юалана синъяс вылӧ видзӧдігмоз, а сэсся серӧктыштіс:— Со ӧд ми тэкӧд лун и вой мырсям-уджалам, а миян гӧгӧр став ловъя лолыслӧн праздник. Быттьӧ сійӧ миянлы оз и инмы. Нинӧм, волас и миянлы праздникыс... Но мый, помалам нин, гашкӧ, тайӧ мусӧ?..
И кыкнан тракторыс бара заводитӧны вӧчавны гырысь кытшовъяс сиктбердса му вылын. Коркӧ вой шӧр бӧрас нин Василь да Педьӧ дядь помалӧны гӧрны да мӧдӧдчӧны гортаныс, мед шонді петігас бара босьтчыны уджӧ.
Узьӧ Василь, а пельясас дугдывтӧг кылӧ тракторлӧн эргӧм шыыс.
И вӧтасьӧ сійӧ неважӧн на гӧрӧм мусӧ, ассьыс тракторсӧ да Педьӧ дядьӧс, коді сэтшӧма радейтӧ тайӧ вӧр-васӧ, сиктсӧ. Быттьӧ тӧкӧтьӧ кежлӧ и ойбыртлыштіс сійӧ, а колӧ нин чеччыны. Шондіыс со гильӧдӧ ныр розьяссӧ. Да и мамыс нин некымынысь матыстчыліс узьысь пи дорас, но поліс садьмӧдны сійӧс. Мед пӧ на узьыштас тӧкӧтьӧ.
III
Тайӧ асывнас Педьӧ дядь, мыйлакӧ, эз вӧв сэтшӧм варов. «Абу шедлӧма узьнысӧ али мый?»— мӧвпаліс ас кежсьыс Василь, кӧть эськӧ тӧдіс, мый Педьӧ дядьыс дырсӧ вольпась вылад некор эз ваймасьлы. Сӧмын и шуыштіс Василь вылӧ видзӧдлӧм бӧрын:
— Талун со эстӧн, вӧр дорын кутам гӧрны...
А сэсся ӧдйӧ пуксис трактор руль саяс. Василь весиг чуймыліс. И сӧмын вӧрдорса му вылас тракторъяссӧ сувтӧдӧм бӧрын зон гӧгӧрвоис, мыйла талун чӧвджык вӧлі Педьӧ дядьыс, кор шыӧдчис сы дінӧ:
— Кывзы, зонмӧ, тані ӧд пӧльыдлӧн муыс коркӧ вӧлі. Тшем вӧр со этайӧ мыльк вылас сулавлӧма. А сійӧ абу повзьӧма да ӧтнасӧн босьтчӧма выль му вӧчны, пӧрысьӧ-нэмӧ паськӧдчыны. Ыджыд семьятӧ ӧд колӧ вердны. Таысь муртса абу кулакалӧмаӧсь. Кодлӧнкӧ завидьыс петӧма да удтӧма пӧльтӧ. А мый эськӧ и завидьтынысӧ вӧлі зіль мортыслы. Ас выйӧныс зілис бергӧдчыны да нӧшта суседъясыслы отсаліс. Сійӧ ӧд и миянӧс ӧтчыд тшыг кулӧмысь мездіс. Мамным эз нин тӧд, кыдзи миянлы, посни аравалы, кузь тулыссӧ вуджны. Пыктавны кутім. А ӧтчыд рытнас, ӧнӧдз бура помнита, Степан пӧльыд пырӧ миянӧ мышку саяс кутшӧмкӧ нопйӧн. «Со, Ӧдӧття, — шуӧ менам мамлы, — кӧйдысысь вичмӧдышті. Ог вермы видзӧдны, кыдзи челядьыд тшыгъялӧны». Мам нинӧм эз вермы шуны, горшыс гӧрддзасис да. Сыркъялӧмӧн уськӧдчис пӧльыдлӧн морӧсӧ. Со сэки и ловйӧн колим. А не кӧ пӧльыд...
Чӧв олыштіс Педьӧ дядь да содтіс:
— Кулакавны Степан пӧльтӧ йӧзыс эз сетны. Эскы кӧть эн. Ыджыд письмӧ гижисны. Ставӧн кырымасисны. Эновтчис сыысь НКВД-ыд. Кӧть эськӧ эз жӧ удайтчы дыр овны. Чорыда доймылӧма мыр бертігад. Но йӧзыд тай пыр на пӧльтӧ ыдждӧдлӧны, кор казьтылӧны тайӧ мусӧ...
Та йылысь висьтыс Васильлы эз нин вӧв выльторйӧн. Но век жӧ ӧні сійӧ сюся кывзіс Педьӧ дядьӧс, кодлы, тыдалӧ, дерт жӧ, окота вӧлі нӧшта ӧтчыдысь казьтыштны важсӧ.
Нинӧм сэсся эз шу Педьӧ дядь да вӧрзьӧдіс тракторсӧ. Сы бӧрся мӧдӧдчис и Василь. Дерт, муыс абу нин важ кодьыс. Мелиораторъяс ыдждӧдӧмаӧсь да шыльӧдӧмаӧсь сійӧс. Но пӧльыслӧн нимыс кольӧма. Нинӧмӧн сійӧс он кирит. Кӧть и абу некытчӧ гижӧма. Быдӧн на сиктын тӧдӧны пӧльыслысь мусӧ да сідзи Степан муӧн и шуӧны.
Пукалӧ Василь трактор руль сайын да синваыс быдсӧн дзӧвкъялӧ. Дерт, сійӧ оз помнит пӧльсӧ. Сэки ачыс эз на вӧв. Да и пӧль кулігас весиг батьыс на томӧн вӧлӧма. Но пӧльыслӧн вижӧдӧм фотокарточкаыс ӧшалӧ стеклӧ улын горнича стенас. Тшӧтшӧдӧм тошка. Кузь сапӧга. Вӧня дӧрӧма. Меліник синъяснас сюся видзӧдӧ водзлань, быттьӧ кӧсйӧ юавны: «Но кыдзи нин оланныд?.. Энӧ жӧ вунӧдӧй менӧ да вӧчӧй быдтор тӧлкӧн-ладӧн».
И аслысногӧн долыд пӧль йывсьыс казьтыштӧм бӧрын Васильлы. Сыысь, мый эз энды Степан муыс, мый со уна во мысти Василь нин локтіс лэптыны тайӧ мусӧ эз пу гӧрйӧн, а тракторӧн. И тадзи лоӧ помтӧг.
IV
Ӧні, лун и вой гӧригӧн, Васильлы ковмис весиг вунӧдлыны и гажӧдчӧм йылысь. Кӧть эськӧ, мыйӧн рыт кутас воны, сьӧлӧмыс пыр и пондас кыскыны сійӧс сиктса клубӧ. Но мый вӧчан, трактортӧ ӧд он эновт. Рытъя войын нин, сиктса улича кузя тракторӧн мунігӧн, пемыд ӧшиньяса керкаяс коластӧд тыдовтчывлісны клублӧн югыд биясыс, кӧні гажӧдчисны ныв-зон. А тракторсӧ мастерскӧй дорӧ сувтӧдӧм да сійӧс кусӧдӧм бӧрын кывлывлісны гора музыка шыяс да кодлӧнкӧ гажа серамыс. Сэки Василь кынмывліс места вылас. Сідзи эськӧ и котӧртіс клубас, вӧлі кӧ мыссьӧма да мичаа пасьтасьӧма. Но кытчӧ нӧ ӧні сійӧ бусӧссьӧм да няйт паськӧмнас мунас, кодлы петкӧдчылас. Сӧмын сераласны. А аски бара шонді петігӧн колӧ чеччыны. Сэк жӧ сьӧлӧмыс ас местаас воліс, кор аддзывліс горт дорсяньыс неылын сулалысь нывлысь еджыд платтьӧа мыгӧрсӧ. Со и тайӧ пӧрйӧ...
— Коньӧрӧй тэ менам, — меліа шуыштіс сыкӧд ӧти классын велӧдчысь Тонюшыс Васильлысь бусӧссьӧм чужӧмсӧ малыштігмоз.— Дзикӧдз омӧльтчӧмыд. Оз нин помасьлы тайӧ уджыс.
— Эз нин уна коль, — вочавидзис Василь.— Лун-мӧд-коймӧд мысти помалам...
И сэтшӧм нимкодь вӧлі Васильлы тайӧ здукъясас Тонюшкӧд орччӧн сулалігӧн. Сэтшӧм ыджыд муслун чужлывліс ныв дінӧ, мый эз сюрлывлыны весиг кывъясыс. Тонюш гӧгӧрволіс жӧ, мый вӧчсьӧ ӧні Василь сьӧлӧмын, да сылы сідзжӧ вӧлі аслысногӧн нимкодь. Быттьӧ нинӧм йылысь ёнасӧ эз и сёрнитны. Сӧмын корсюрӧ, чӧв олыштӧм сорӧн вежласисны ӧта-мӧдыслы, гашкӧ, и абу зэв ёна колана кывъясӧн. Но тайӧ здукъясыс налы вӧліны медся донаӧсь.
Медбӧрын Тонюшыс шуис жӧ:
— Но мун, инӧ, пыр. А то аски чеччынытӧ он кут вермыны...
И нывлӧн мелі кывъясыс бара малыштісны Васильлысь
сьӧлӧмсӧ. Сійӧ пыр сулаліс завор дорын, кытчӧдз матысса керкаяс сайӧ эз вош нывлӧн еджыд платтьӧа мыгӧрыс да мамыс эз пет кильчӧ вылас.
— Пыра нин, пыра, — меліа шуыштіс мамыслы воча Василь. А сьӧлӧмыс сылӧн веськыда йӧктіс морӧсас да дась вӧлі чеччыштны. Нимкодь вӧлі, мый сійӧ том, мый ставыс на водзын, мый зонмӧс виччысис сэтшӧм авъя ныв, кодкӧд век лоас орччӧн.
...Но тайӧ рытас ставыс виччысьтӧг артмис. Педьӧ дядькӧд водзджык помалісны гӧрнысӧ. Василь узьӧ нин вӧлі. И буретш сэки сійӧс садьмӧдісны горничаын кылысь нывъяслӧн гӧлӧсъясыс:
— Василь, тырмас шкоргынытӧ. Босьтлы «магтӧ» да ветлам клубӧ.
Васильлӧн и збыль вӧлі бур магнитофон, кодӧс ньӧбліс кольӧм гожӧмнас нажӧвитӧм сьӧм вылӧ. А клубас магнитофоныс, вӧлӧмкӧ, жугалӧма. Со и локтісны сы дінӧ нывъясыс. Кӧть эськӧ мамыс вӧлі броткӧдчӧ да эз кӧсйы лэдзны найӧс Василь дінӧ. Мед пӧ неуна шойччыштас. Но верман ӧмӧй кутны тайӧясӧс, кор синъясыс ӧзйӧны. Эз эськӧ ёна окота вӧв Васильлы чеччыны. Но кор аддзис нывъяс пӧвстысь Тонюшлысь корана синъяссӧ, эз нин дыр чеченитчы. Быттьӧ бордъяс вылын лыйыштіс нывъяскӧд. Пӧшти эз и узьлы Василь сійӧ войсӧ. Пыр вӧлі Тонюшыскӧд, свет вылас медся муса нылыскӧд, орччӧн.
Но мӧд луннас гӧригӧн синъясыс сідзи и кутісны куньсьыны. Быттьӧ клейӧн синлапъяссӧ мавтӧмаӧсь. А тракторыс, асныра чибӧ моз жӧ, дугдывтӧг зілис кежны гӧрӧм дорсьыс. Медбӧрын весиг бур сьӧлӧма Педьӧ дядь дӧзмискодь сы вылӧ да сувтӧдіс тракторсӧ:
— Мый нӧ тайӧ тэкӧд талун, зонмӧ, лоӧма?
Но кор видзӧдліс Васильлӧн чужӧм вылӧ, пыр жӧ ставсӧ гӧгӧрвоис:
— Бара войбыд колльӧдчин? Сідзи али абу?..
Сэсся ышловзьӧмпырысь содтіс:
— Коркӧ и ми вӧлім варышъясӧн. Но он тай бӧр бергӧд важсӧ. Мун, инӧ, водлы боръяс. Ме ӧтнам кытшлалышта...
Василь нинӧм эз вочавидз Педьӧ дядьлы. Сӧмын шуда синъясӧн видзӧдліс сы вылӧ. И окота вӧлі кутлыны да окавны тайӧ бур сьӧлӧма мортсӧ...
V
Но оз жӧ тай век гылыда мун уджыд и тулыснад, кӧть эськӧ дона быд здук. Лунвыв йӧр помалӧм бӧрын лун-мӧд мысти зэрмис. Муяс вылӧ тракторъяс эз кутны лыбны.
— Помнитан, зонмӧ, ме тэныд шулі, мый воас и миянлы праздник, — шыӧдчис асывнас Педьӧ дядь Василь дінӧ.— Со сійӧ и воис.
Сэсся майшасьӧмпырысь содтіс:
— Кӧть эськӧ бурджык вӧлі, сёрӧнджык кӧ... Лэдзис нин мед уджъяссӧ помавны. Но шойччӧдӧ кӧ, и ми шойччыштам... Вай, зонмӧ, вадорлань шыбитчылам. Кольӧм восянь нин вадор кӧрсӧ эг кывлы...
Шуӧма— вӧчӧма. И со нин Педьӧ дядь Василькӧд мӧдӧдчисны Эжвалань. Дерт, ю дорӧдзыс он на вӧлі письт. Полойӧд визулыс гожся Эжва пасьта на. Но век жӧ кутшӧма ямӧма некымын лунӧн. Ӧд Лунвыв йӧр гӧригӧн ытваыс гыаліс кырувса видз вылын. А со ӧні сӧмын нин полойті бузгӧ-визувтӧ. Кӧть эськӧ и петкӧдлӧ на ассьыс тшӧтьсӧ, но лун-мӧд мысти и дзикӧдз раммас.
Ӧні бипур дорын пукалігӧн да шатинъяс вылӧ видзӧдігӧн Васильлы кажитчис, мый сійӧ веськаліс дзик мӧд олӧмӧ, кӧні сӧмын шойччӧны да нимкодясьӧны ывла выв мичлуннас. Небыдика сялькъялӧ берегас визулыс. Тувсовъя тӧвру улын кышакылыштӧны неважӧн мыччысьӧм бадь коръяс. Берег пӧлӧн чивзігтырйи лэбалӧны истанъяс. Негораа трачкӧдчӧ бипур. И ставсьыс таысь сэтшӧм кокни лов вылад. Со Педьӧ дядь синсӧ вештывтӧг видзӧдӧ таб вылӧ. Здук мысти сійӧ лэптӧ нин ичӧтик йӧршӧс.
— Нинӧм. И тайӧ чери, — нюмъялӧмӧн шуӧ сійӧ.— Юква вылад шогмас нин.
И Василь нимкодьпырысь чӧвтлӧ синъяссӧ Педьӧ дядьлань. Коркӧ и сылы шедас. А гӧгӧр сэтшӧм лӧсьыд, кӧть эн мун татысь некытчӧ. Быттьӧ оз овлы и абу кутшӧмкӧ мӧд пӧлӧс тӧжд-майшасьӧм сора олӧм. А ӧд бӧръя лунъясӧ Василь пӧттӧдз весиг эз узьлывлы. Коркӧ вой шӧр гӧгӧрыс волывліс гортас да шонді петігӧн бара нин кок йылын. Нинӧм шуны, мудзыс сюрлі. Со тай нӧ киясыс варччӧмаӧсь. Да и пеляс веласьтӧгыс дугдывтӧг жуньгӧ. Кӧть эськӧ и абу орччӧн тракторыс, но мыйлакӧ, сылӧн шыыс пыр орччӧн быттьӧ кылӧ. Но сы пыдди мыйта удж лои бергӧдӧма. Весиг аслыс оз эскыссьы, мый сы мында удитісны вӧчны кыкӧн. Васильлы ӧні тайӧ уджсьыс кындзи медбур казьтыланторйӧн сэсся нинӧм эз коль. Збыльысь, кӧть и эз вӧв кокни, кӧть трактор руль саяд тшӧкыда куньсьывлісны синъясыд, ӧні Васильлы кутіс кажитчыны, мый тайӧ тувсовъя гӧрӧм-кӧдзӧмыс сылӧн олӧмын лои медводдза да медыджыд праздникӧн... А гашкӧ, тадзи и эм збыльысьсӧ?...
— Лэпты! Табтӧ дӧбӧдӧ! Унмовсин али мый?— кыліс друг Василь Педьӧ дядьлысь горӧдӧмсӧ. Ӧдва вермис лэптыны Василь ассьыс шатинсӧ. Гашкӧ, килоджынъя сын сюрӧма. Дрӧгмунліс быдсӧн. Сідзкӧ, эз на весьшӧрӧ ло вадорас лэччылӧмыс. А Педьӧ дядь сэк кості весалӧма нин ассьыс черисӧ да юква лӧсьӧдӧма пуны. И кутшӧм чӧскыд вӧлі юкваыс ӧні, ва дорын, сиктса тӧждъясысь бокын, быттьӧ найӧ кыкӧн тӧкӧтьӧ кежлӧ збыльысь мӧд олӧмӧ веськавлісны. Панялӧ Василь чӧскыд юквасӧ да кывзӧ Педьӧ дядьлысь аслас олӧм йылысь казьтылӧмъяссӧ, кыдзи муртса абу вӧйлӧма, кыдзи ош гыж улӧ муртса абу веськавлӧма, кыдзи муртса абу сотчӧма. Кывзӧ Василь нюмъялысь Педьӧ дядьӧс да сералӧ. И оз тӧд, збыль-ӧ, лӧж-ӧ мӧдыс висьталӧ.
Но друг видзӧдліс Педьӧ дядь ас гӧгӧрыс да недыр чӧв олыштӧм бӧрын шуис:
— Поводдяыс мичаммӧ. Сідзкӧ, аски позяс му вылӧ петны. Вай жӧ, зонмӧ, гортӧ мӧдӧдчылам. Шойччыштны колӧ аскиӧдзыд. Ме ӧд тӧда, мый тэ прамӧя узьтӧм.
И со нин Василь Педьӧ дядькӧд восьлалӧны тӧдса туйӧд гортланьыс, мед аски бара петкӧдны тракторъяснысӧ муяс вылӧ.
VI
Медся сьӧкыдӧсь Васильлы вӧліны медбӧръя гектаръясыс. Тайӧс казяліс и Педьӧ дядь. Омӧльтчыштіс зон быдсӧн. Син гуранъясыс вӧйисны. Варччӧм киясыс сідзи эз и бурдны. А пельясас лун и вой дугдывтӧг кыліс трактор шыыс. Ӧні Педьӧ дядь тшӧкыда сувтӧдліс Васильӧс, мед шойччыштас. А ачыс гӧрис тшӧтш сылысь пайсӧ. Васильлы, дерт, эз вӧв лӧсьыд петкӧдлыны ассьыс слаблунсӧ, недыр ныровмунлӧм бӧрын сійӧ бара заводитліс ассьыс тракторсӧ да вӧтчывліс Педьӧ дядь бӧрся.
Но кутшӧм нимкодь вӧлі кыкнанныслы, кор помалісны гӧрны медбӧръя мусӧ. Аски нин татчӧ локтасны кӧдзысьяс да сьӧд му вылас зӧр сора анькытш кутас быдмыны. Найӧ сувтӧдісны тракторъяссӧ да пуксисны гӧрӧм бокӧ. Мудзӧсь, но шудаӧсь. И некодлы вӧлі ӧні найӧс тайӧ ыджыд уджсьыс ошкыштны. Оз кӧ асьныс асьнысӧ.
— Но мый, зонмӧ, сідзкӧ, чомӧр, — шыӧдчис Педьӧ дядь Василь дорӧ.— Нинӧм шуны. Артмас тэысь трактористыд, тайӧ туйӧдыс кӧ быттьӧ мӧдӧдчан... Но ӧд ті, том йӧз, абу коркӧя кодьӧсь, ылӧджык видзӧданныд.
Сэсся неуна чӧв олыштіс да содтіс:
— Субӧтаӧ трактористъясыд чомӧруйтны чукӧртчӧны Кар мыльк вылӧ. Тэнӧ тшӧтш корисны. Сӧмын ме тэнӧ, зонмӧ, кора. Локтан кӧ сэтчӧ, эн ёнасӧ ышмы. Ми ӧд мый... Миян, позьӧ шуны, овсьӧма нин. Корсюрӧ татшӧм удж бӧрад позьӧ и грекӧ вӧйтчыштны... А тэнад ставыс на водзын...
Збыльысь, Василь весиг эз виччысь татшӧм чомӧрсӧ. Кар мыльк вылӧ, Эжва бокӧ ставныс локтісны пывсьӧм-мыссьӧм да паськӧмнысӧ вежӧм бӧрын. Весиг сьӧкыд вӧлі тӧдны тайӧ гажа чужӧмъяс сайсьыс тӧждӧн-майшасьӧмӧн тырӧм коркӧя войтырӧс. Сідзкӧ, овлывлӧны жӧ тай гажа здукъясыс и тайӧ йӧзыслӧн. А сэк кості кодкӧ ӧзтіс бипур, кодкӧ вольсаліс эжа вылӧ гортсьыс вайӧм клеёнка, кодкӧ шӧраліс нянь да вундаліс порсь гос, кодкӧ гиля-голякыліс сулеяясӧн да стӧканъясӧн.
Медводз бригадир Николай Иванович чолӧмаліс механизаторъясӧс тувсов гӧра-кӧдза бура помалӧмӧн да сетіс кыв Педьӧ дядьлы, кыдзи медваж механизаторлы.
— Мый ме кӧсъя шуны, — недыр чӧв олыштӧм бӧрын заводитіс Педьӧ дядь. — Бара на Енмыс таво отсаліс миянлы. Но, дерт, и асьным эгӧ дышӧдчӧй. Ог тӧд, дыр-ӧ на кута уджавны. Абу ӧд нин том. Но мед и водзӧ тадзи уджыс мунас.
А сэсся сюся читкыртліс синъяссӧ да видзӧдліс Василь вылӧ:
— То нӧ, менӧ вежысьыс эм нин. Кӧсъян кӧ быттьӧ...
Сэки ставӧн видзӧдлісны Василь вылӧ, быттьӧ сӧмын на аддзисны сійӧс тайӧ чомӧр вывсьыс, да стӧканъяснас кутісны точкысьны Педьӧ дядь бӧрын эз бригадиркӧд, а буретш сыкӧд. Василь весиг гӧрдӧдыштіс тайӧ ошкана кывъяссьыс. А тайӧ точкӧдчӧм бӧрас сійӧ гӧгӧрвоис, мый лоис тайӧ йӧз пӧвстас асӧн да ӧні найӧ сэсся оз нин кутны коркӧя моз серавны сы вылын.
Вочасӧн бипур дорын сёрниыс ӧддзис. Мыйсӧ сӧмын эз казьтывлыны тайӧ рытӧ сиктса механизаторъяс. Кыдзи войбыдъясӧн гӧрисны-кӧдзисны. Кыдзи матькӧмсорӧн ноксьывлісны жугалӧм трактор дорын. Кыдзи кыскывлісны ӧта-мӧднысӧ ва му вылысь. Банйӧм чужӧмаӧсь. Гора гӧлӧсаӧсь. Пуджӧм сосъясаӧсь. Талун вӧлі налӧн праздник. Тувсовъя медыджыд праздник, кодӧс найӧ дасьтісны асланыс лун и вой уджӧн. А ӧні со шуисны неуна личӧдчыштны. И тешкодь вӧлі Васильлы видзӧдны коркӧя чӧв олысь Ладьӧ Пашӧ вылӧ, коді талун быдӧнӧс торкаліс да зілис висьтавны, кутшӧм бура сійӧ олӧ да кутшӧм шаньӧсь сылӧн гӧтырыс да челядьыс. Но торйӧн нин тешкодь вӧлі видзӧдны, кыдзи вермасисны косіник Ярӧ Ӧльӧксан да багатыр кодь Васька Петрӧ. А зыксӧ заводитіс Ярӧ Ӧльӧксан, коді эз вермы овны гажмыштӧм бӧрын ышнясьтӧгыс. Ӧльӧксаныд петук моз чеччалӧ Васька Петрӧ водзын. А мӧдыс сӧмын чуньнас ликмӧдчас, Ӧльӧксаныд усьӧма нин. Медбӧрын кык ёрт ышкӧм-пушкӧм бӧрын лӧнисны жӧ да бара кутісны тотшкӧдчыны стӧканъясӧн.
Сёр рытын нин Василь мӧдӧдчис прамӧя кодь гажмӧм Педьӧ дядькӧд гортас. Сійӧ помнитіс Педьӧ дядьлысь коркӧя шуӧмсӧ да муртса сӧмын и видлыштіс курыдторсӧ. Но сылы донаӧсь вӧліны ӧні тайӧ йӧзыс, ас сиктсаясыс, кодъяскӧд сійӧ тулысбыд уджаліс ӧтлаын. Торйӧн нин дона вӧлі Педьӧ дядьыс, коді ӧні восьлаліс орччӧн да зілис велӧдны Васильӧс. А Василь кывзіс Педьӧ дядьлысь муртса гӧгӧрвоана сёрнисӧ да мӧвпаліс ас кежсьыс, мый эз нин дыр коль уджавны Педьӧ дядьлы. Регыд сійӧ шойччыны кутас. Но, дерт жӧ, сійӧс оз вунӧдны сиктын, кыдзи унаӧн казьтылӧны на Васильлысь пӧльсӧ. Век пыдди пуктана мортӧн лоас и Педьӧ дядьыс томджык ёртъяс пӧвстын, кодъяс ӧні кольччисны на бипур дорӧ да кодъясӧс аски бара виччысьӧ зэв кыв кутана удж. Сэсся он и тӧдлы, видз вылӧ ковмас петны. А сэні нин урожай идралан кад. И тадзи во гӧгӧр чӧж. Мед жӧ ӧні найӧ кокньӧдчыштӧны, веськӧдыштӧны ассьыныс мудзнысӧ.
А ачыс Василь код тӧдас на кытчӧ веськӧдчас школа помалӧм бӧрас. Но, дерт жӧ, некор оз вунӧд тайӧ кузь тулыссӧ, коді унаторйӧ велӧдіс сійӧс. И торйӧн нин тайӧ войтырсӧ, муыслысь кӧзяинъяссӧ, кодъяс сетӧны олӧмнысӧ сылӧн сиктыслы, быттьӧ ассьыныс вирнысӧ сюйӧны сылӧн чужаніныслӧн сӧнъясӧ, мед сійӧ эз чусав, а оліс тыр вир-яя олӧмӧн, аслас тӧжд-шогъясӧн да радлунъясӧн.
