БӦР НА ВОЛАС ТУЛЫСЫС
Быттьӧ неважӧн на Эжва ю кыліс асьсӧ ёнсьыс-ёнӧн. Кӧть и водз кутіс тайӧ пӧрйӧ пужъявлыны да кынтавлыны, но ыджыд ю таысь эз повзьы. Важӧн нин лясмуніс-пӧрис пужъявлӧм бӧрын увтасінъясын быдмысь эжӧр турун. Ёсь рытыв-вой тӧв лёкысь нетшкис вадор пӧлӧн быдмысь кыдзьяслысь, пипуяслысь да бадьяслысь медбӧръя коръяссӧ. Найӧ ӧні дзик пасьтӧмӧсь шенасисны асланыс вожъясӧн да быттьӧ норасисны друг кыськӧ воӧм шудтӧм олӧм вылӧ.
А Эжва ю эз и мӧвпыштлы сетчыны скӧралысь рытыв-вой тӧлыслы. Сӧмын ёнджыка гызьыліс сылӧн веркӧсыс. Сэки сійӧ скӧрмӧмысла да дӧзмӧмысла ставнас вевттьысьліс веж гыясӧн. Быттьӧ кӧсйис шуны, мый онӧ на пӧ менӧ сідз-тадз венӧй. Кӧть эськӧ ичӧтик и ыджыд ва гуранъяс важӧн нин вевттьысисны йиӧн. Но паськыд юлы вильшасьысь челядь моз жӧ эз на вӧв окота водны кыз йи улӧ кузь тӧв кежлӧ.
Ӧнӧдз колисны Эжва юлӧн паметьӧ шоныд гожся лунъяс йылысь гажа казьтылӧмъяс, кор сійӧ мелі лун тӧв улын небыдика сялькӧдчис аслас посни гыторъясӧн лыа берегӧ. Кор ю пӧлӧн, сэні и тані, ӧзйисны чери кыйысьяслӧн бипуръяс. Кор сійӧ дуригмоз качайтлывліс аслас мыш вылын ичӧт и ыджыд пыжъяс. А паськыд лыа берегъяс пӧлӧн тырыс вӧліны купайтчысьяс.
Сӧмын недыр кежлӧ удитліс ойбыртлыны Эжва ю кӧч бӧж кузьта дженьыд гожся югыд войясӧ. Быттьӧ и войыс эз волывлы. А асъя шонділӧн мелі югӧръясыс бара нин садьмӧдлісны сійӧс, бара ышӧдлісны вильшасьны-ворсӧдчыны аслас гыясӧн, тшӧктылісны номсӧдлыны чериӧн лэбачьясӧс и йӧзӧс, кыпӧдлыны мыш вылас кывтысь-катысь пыжаясӧс и пароходъясӧс. Ак кутшӧм гажа вӧлі сэки сылы! Збыльысь чайтіс сэки Эжва юыд, мый сэсся пыр кежлӧ нин лоӧ татшӧм шоныд да югыд, оз нин некор волы кӧдзыд тӧлыс.
Но кутшӧмкӧ кад мысти тӧдлытӧг кутісны дженьдаммыны кузь гожся лунъяс. Пыр тшӧкыдджыка енэжыс вевттьысьліс кыз да руд кымӧръясӧн да пондыліс пӧльтны чизыр тӧв. Вошисны кытчӧкӧ ва берег пӧлӧнысь гажа гӧлӧсъясӧн дзользьысь лэбачьяс. Эз кутны тыдавны купайтчысьяс, гожйӧдчысьяс. Пыр гежӧдджыка петкӧдчывлісны чери кыйысьяс. Сӧмын Эжва юлӧн нӧрыс вылын быдмысь зэв кузь да пашкыр коз вывсянь ӧтка пӧрысь рака кадысь кадӧ кравӧстлывліс ю пасьталаыс да нӧшта нин жугыльмӧдліс паськыд юӧс.
— Збыль али мый бара кузьсьыс-кузь кӧдзыд тӧв воас, — гусьӧн шулывліс сэки сійӧ аслыс. — Бара мый дыра ковмас дзебсьӧмӧн овны кыз йи улын. Тадзи бокиті и мӧдас визувтны олӧмыс, пока ме узьны кута.
Но сэк жӧ берег пӧлӧн сулалысь кыдзьяс, пипуяс да бадьяс, кӧть и асьныс вӧліны нин пасьтӧмӧсь да дугдывтӧг тірзисны чизыр вой тӧв улын, зэв корана гӧлӧсъясӧн такӧдісны Эжва юӧс:
— Эн пов тэ кӧдзыд тӧвсьыс. Ми со дзик нин пасьтӧмӧсь да и то огӧ полӧй. Тӧдам, мый дыр кынмалӧм бӧрын тулысыс миянлы бара на волас. Сідзи жӧ и тэныд. Узьыштан тӧвбыд кыз йи улын, тулыснас нӧшта на вынаджык да эбӧсаджык лоан. Сэки сӧмын аттьӧавны пондан миянӧс кывзысьӧмсьыд.
Но абу окота кывзыны татшӧм сёрнияссӧ Эжва юлы. Важ моз эськӧ сійӧ вильшасис-ворсіс небыд тӧвру улын. Сэк жӧ вошӧма кытчӧкӧ небыд тӧвруыс. Дзикӧдз тыртӧммисны Эжва юлӧн берегъясыс. И ёна гажтӧм лои сылы ӧтнаслы.
А войясыс пыр кузьджыкӧсь да ыркыдджыкӧсь. Пыр кӧдзыдджык и кӧдзыдджык вой тӧвлӧн лолыс. Зумышмис сэки Эжва ю. Эз нин лӧзавны кут сылӧн веркӧсыс. А веськыда сьӧдӧдіс. Кузь войясӧ шогысла ланьтыліс да эз нин гыав. Тыдалӧ, век жӧ гӧгӧрвоис, мый кӧть кыдзи он вензьы, но олӧмыслы паныд он вермы мунны. Ковмас овны сідзи, кыдзи важысянь Медыджыдыс шулӧма.
Кывзысис сэки Эжва ю вадорса пасьтӧм нин пуяслысь да сетіс Вой пӧльлы пасьтӧдны асьсӧ йи паськӧмӧн.
— Мед жӧ, — бара шуис ас кежсьыс, — кузь тӧвсӧ узьышта да шойччышта, а тулыснас та пыдди косӧда тӧвся узьӧмсӧ. Тӧдласны сэки менсьым вынӧс ставӧн да важ моз пыдди кутасны пуктыны.
Сідзи и унмовсис Эжва ю кыз йи улын татшӧм мӧвпъясӧн. Узьӧ да виччысьӧ тулыссӧ.
Но, вӧлӧмкӧ, оз сӧмын сійӧ виччысь тулыссӧ. Выль тулыс йылысь гусьӧн мӧвпалӧны нин вадор берегын быдмысь кыдзьяс, пипуяс да бадьяс, кор тувсов ытваыс мыськыштас налысь дінъяссӧ да выль вынъяс сетас водзӧ чожджыка быдмыны. Виччысьӧны Эжва юлысь садьмӧмсӧ и вадор берегса нярмӧм турунъяс, кодъяс ытва мунӧм бӧрын тӧкӧтьӧӧн ловзясны да ӧдӧбтчасны вывлань, весиг шемӧс босьтӧ. И лунвылӧ мунӧм лэбачьяс корсюрӧ мӧвпавлӧны нин Эжва юлӧн паськыд берегъяс вылӧ бӧр воӧм йылысь. И, дерт жӧ, Эжва ю берегъяс вылын гажаа коллялӧм кадсӧ оз вунӧдны йӧз, кодъяс тӧв шӧрсянь нин дасьтысьӧны локтан гожӧмӧ сэтчӧ выльысь волігъяскежлӧ.
