АЧЫМ ТОРЛОПОВ, НЕКОДЫСЬ ОГ ПОВ
Ыджыд Сюзь Петрӧлӧн керкаыс ӧні на сулалӧ менам бать-мам керкаысь неуна асыв-лунвывланьын. Ачыс сійӧ важӧн нин абу. Но челядьдырйи ме радейтлі пыравны сы ордӧ, кӧні оліс Марья гӧтырыскӧд. Ӧльӧксан пиыс сійӧ кадас помаліс нин Свердловскса горнӧй институт. Каникулъяс дырйи волывліс на гортас. Помнита, вышивайтӧм еджыд дӧрӧмӧн петавлывліс клуб дорӧ. А сэсся сійӧс вӧлі мӧдӧдӧмаӧсь уджавны ылі Усть-Каменогорскӧ да Ивадорӧ эз нин петкӧдчывлы.
Ачыс Сюзь Петрӧыс эз вӧв ёна кузь тушаа. Дженьыдик тошка. Дзормыны нин заводитӧм юрсиа. Косіник чужӧм вылас помтӧм чукыръяс. Ёсь синъясыс сідзи и югъялісны. Вӧлі юыштас да морӧсас кучкалӧмӧн гораа сьылӧ:
Ачым Торлопов,
Некодысь ог пов!
Збыльысь, некодысь эз и повлы. Пыр гораа да веськыда висьтасьліс. А шулӧмаӧсь Ыджыд Сюзь Петрӧӧн, тыдалӧ, сы вӧсна, мый сылӧн вӧлі татшӧм жӧ нима вок, кодӧс ыдждӧдлісны Дзоля Сюзь Петрӧӧн. Миян сиктын кыкнаныс нималісны медсясӧ зіль чери кыйысьясӧн. Пыран Ыджыд Сюзь Петрӧ ордӧ да пыр аддзан пач бокас тэчӧм паньясысь вӧчӧм кыснанъяс, свинеч торъяс, гырысь и посни вугыръяс. Сэки ӧнія кодь жилкаясыд эз на вӧвны. Да ме тшӧкыда аддзылі, кыдзи сійӧ вӧв бӧж сіысь путшкӧ вуграсян кӧв, зыртӧ-югзьӧдӧ ас вӧчӧм кыснанъяс, ёсьтӧ сідз нин ёсь вугыръяс, да шмонитігмоз мыйкӧ юасьӧ менсьым. А ме завидьпырысь видзӧда сы вылӧ, кор нин менам татшӧм угоддьӧясыс лоӧны.
Унджык кадсӧ сійӧ коллявліс Эжва дорын. Юас кӧ чериыс эз сёй, кыскывліс ассьыс кокни пипу веткисӧ орчча вадъясӧ. Ю-тыкӧд олысь мортыдлы век мыйкӧ да мыйкӧ сюрлывліс. Тыдалӧ, бура тӧдіс ва пытшса ловъяслысь гуся олӧмсӧ.
Ӧтчыд со тадзи жӧ лунвыв керкаын вӧлі пукалам пызан сайын да ужнайтам. И друг аддзам Эжва дорсянь катӧдысь кыр йылын тыдовтчис Сюзь Петрӧыд. Неуна мышкыртчӧма да кыскӧ пельпом вылас кутшӧмкӧ дивӧӧс. Матыстчыны кутіс горт дорас да вӧлисти гӧгӧрвоим, мый сылы сюрӧма зэв ыджыд сир. Бӧжыс со муӧдыс кыссьӧ. Кыдзи бара сійӧс вермӧма лэптыны олӧма мортыд. Ачыс ӧд со кос кочӧг кодь нин. Паччӧрын эськӧ сылы куйлыны. Но кыскӧ тай со пӧрысьӧ-нэмӧ Эжва дорад вӧр-вакӧд ӧтвылысь овны велалӧм мортӧс. И нинӧм он вӧч.
Коркӧ сэсся и ачым нин куті лэччывлыны шатинӧн ю дорӧ. Сюзь Петрӧыд ёнджыкасӧ мӧдлапӧлын вуграсис. Гаждорсянь бергӧдчысь юыс буретш вачкис сійӧ берегас, кодйис джуджыд йиръяс, кӧні векджык гырысь чери сулаліс. Сэки унаысь ме зільлі матыстчыны аслам шатинӧн берег бердас вӧчӧм сылӧн коляс бердӧ. Тӧдӧ ӧд вӧлі олӧма мортыд, кытчӧ колястӧ вӧчны. Да нӧшта сам тыра мешӧк лэдзӧма ваас, мед унджык чери матыстчас. Ме завидьпырысь видзӧді, кутшӧм гырысь сынъясӧс да ляпаясӧс лэпталӧ Сюзь Петрӧыд да ньӧжйӧник пыр матӧджык и матӧджык кыссьылі аслам шатинӧн сылӧн коляслань. Чайтлі, мый и меным мыйкӧ вичмас. Кӧть эськӧ гӧгӧрволі жӧ, мый сюрас кӧ меным килоа чериыд, ӧдвакӧ верма сійӧс лэптыны. Сӧмын васӧ пулюшайтны кута.
Но Ыджыд Сюзь Петрӧыд казявліс менсьым гуся зільӧмъясӧс. Эз радейтлы, кор сыкӧд кодкӧ орччӧн вуграсьліс. Да и збыльысь кодлы нӧ, торйӧн нин прамӧй чери кыйысьлы, татшӧмторйыд воас сьӧлӧм вылас. Бӧрынджык ачым жӧ тайӧс куті гӧгӧрвоны. Кор орччӧн некымынӧн вуграсьӧны, сӧмын черисӧ повзьӧдлӧны да сійӧ ӧдйӧ вешйӧ бокӧ. Та вӧсна верстьӧджыкӧн лоӧм бӧрын нин пыр зіли торйӧдчыны мукӧд чери кыйысьясысь. Ӧд мукӧддырйи татшӧмъясыс вӧлі веськыда тэнад шатин вылӧ ассьыныс самалӧм вугырсӧ чӧвтласны. Гашкӧ, завидьтылісны мый тэныд сюрӧ, а налы оз. Кутшӧм нин сэки чери кыйӧм.
— Мун, мун, эн пулюшайт васӧ, — стрӧга шулывліс сэки Петрӧ дядь. — Со берегыс мый кузьта. Зільджыка вугрась да коркӧ и тэныд сюрас ыджыд васа бесыс.
Сэтшӧмӧн и аддзывлі сэки сійӧс. Пуксьӧма мышкаритчӧмӧн берег вылас либӧ аслас ичӧтик пыж шӧрас да сюся видзӧдӧ шатин вылас. Кажитчӧ сэки вӧлі, быттьӧ Ыджыд Сюзь Петрӧыд аслысногӧн гусьӧн юрбитӧ да кыскӧ ас дінас черисӧ. Сэк жӧ кыйдӧснас эз ёнасӧ ошйысьлы. Тыдалӧ, поліс вомдзасьӧмысь. Но сылӧн важиник фуфайкаыс да киссьӧм пеля шапкаыс пыр вӧлі вевттьысьӧмаӧсь гырысь чери сьӧмӧн. Да и гортас пыр кыліс аслыссикас дук. Тӧдысь морт гӧгӧрволіс, мый тані олӧ чери кыйысь.
Коркӧ Ыджыд Сюзь Петрӧкӧд веськалім ӧтлаын Кылӧгвадйӧ. Ме батькӧд пукала ӧти веткиын. А миянсянь неылын аслас ичӧтик пыж вывсянь вуграсьӧ Ыджыд Сюзь Петрӧыд. Пӧльтіс ён кодь рытыв тӧв, катлӧдліс миянлысь веткинымӧс. Меным да батьлы сӧмын корсюрӧ йӧрш да посньыдик ёкыш сюрлывліс. Кӧть эськӧ вадйыс озыр вӧлі гырысь чериӧн. А Ыджыд Сюзь Петрӧыд сӧмын лэпталӧ черисӧ да нюмъялігмоз видзӧдлывлӧ миян вылӧ. Дерт, и сылы ёна гырысьыс эз сюр. Но век жӧ мичаник ёкыш, кельчи да сын лэпталіс миянысь тшӧкыдджыка.
— Тьпу, тьпу, — дӧзмӧмпырысь сьӧлыштіс бать. — Васа бесыс кӧ сылы отсалӧ-а? Некор сэсся ӧтлаын ог кут вуграсьны. Сӧмын дэльӧдӧ менӧ да лов вывсьыд уськӧдӧ.
Бать эз кедзовт зіль чери кыйысьӧс. Но эз жӧ быдысь ошкывлы. Мукӧддырйи пӧ нинӧм абусӧ висьталӧ. Тайӧс гӧгӧрвои ӧти лоӧмтор бӧрын. Ӧтчыд арланьыс нин вадорсянь кайигӧн Ыджыд Сюзь Петрӧыд паськӧдӧма сёрни, быттьӧкӧ мӧсъясыд разӧдӧмаӧсь ӧти турун сабри. Мыжаӧсь пӧ таысь пастукъяс, кодъяс веретяӧ намыр сёйны пышйӧмаӧсь. А пастукалӧма сэки буретш менам ыджыд вок. Бать ёна и скӧрмылӧма аслас пи вылӧ. Мӧд лунӧ водз асывнас батя-пиа лэччӧмаӧсь дзоньтавны сабрисӧ. Но сійӧ стӧкан кодь вӧлӧма места вылас. Гашкӧ, кодсюрӧ сюрукъяс пиысь и тшукӧдчылӧмаӧсь зорӧдад, но нинӧм сэтшӧм-татшӧмсӧ абу удитӧмаӧсь вӧчны. Пастукъясыд ӧд неылын вӧлӧмаӧсь. Сэки бать бура и сьӧласьӧма. Но пӧ и бызгысь Ыджыд Сюзь Петрӧыд. Весьшӧрӧ пӧ пи вылӧ матькышті.
А сідзсӧ Ыджыд Сюзь Петрӧ эз нин вӧв сэтшӧм омӧль мортӧн. И ичӧт арлыдаяскӧд пыр шмонитны радейтліс. Аслас ӧд быдтасъясыс эз нин вӧвны орччӧнӧсь. Со и эз ӧтдортчыны зонпосниыд сыысь. Да и аслас кыйдӧснас суседъяскӧд юксьывліс, шыӧдчывлісны кӧ сы дінӧ. А Сюзь Петрӧнас сійӧс шулӧмаӧсь сы вӧсна, мый зэв ылысь вӧлӧм аддзӧ аслас кӧрт тув кодь ёсь синнас. Кодкӧ кутас на тӧдмавны мир туй вывті ылісянь локтысь мортӧс. А Ыджыд Сюзь Петрӧыд стӧча нин висьталас локтысьсӧ. Та вӧсна жӧ, тыдалӧ, ва пытшкӧссьыд сійӧ сідзжӧ ставсӧ бура вӧлі аддзӧ да сійӧн и сюрлывліс чериыс.
