АС КОКЪЯСНАС ЛОКТІС
Неыджыд ю бокын, сиктсянь зэв ылын, сулалӧ вӧралан керка. Сыкӧд орчча амбар — пӧткаяс видзӧм вылӧ.
Вӧралан керкаын арсяньыс тулысӧдз уна во чӧж нин олӧ Архип пӧль. Кӧть сизимдасӧд ар сылы, а кыйсьӧмысь оз эновтчы. Быд ар пукталӧ зверьяслы капканъяс, окталӧ налькъяс, сьӧлаясӧс, чукчиясӧс кыйӧ петляӧн.
Радейтӧ пӧрысь морт пармасӧ. И кыдзи сійӧс он радейт, кор матӧ ветымын во прӧмышляйтӧ ӧти местаын. Быд шор да пу сылы тані тӧдса. Уна казьтылӧмъяс йитчӧмаӧсь чӧла вугралысь ягыскӧд. Тӧвнас пармасӧ вевттясны помтӧм еджыд эшкынӧн, некутшӧм туйяс оз лоны, паськыд лямпатӧг мунны ни локны он вермы.
Водз асывсянь пемдытӧдзыс Архип пӧль лямпа вылын. Видлалӧ капканъяс, налькъяс. Бергӧдчас вӧр керкаӧ, ус-тошкыс гыӧртӧма, кокъясыс мудзӧмаӧсь. Но прӧмыстӧг некор оз волы. То мешӧкас куйлӧ небыд бӧжа руч да кузь пельяса кӧч, корсюрӧ налькйӧ шедлывлӧ лым кодьыс жӧ еджыд сьӧдбӧж, шочиника капканӧ веськавлӧ и медся мудер звер — тулан. Сэки нин пӧльӧлы сьӧлӧм вылас праздник. И сьӧла-тарӧн тайӧ чӧв пармаыс озыр.
Лунтыр ветлігад кодкӧ пыр нин вӧралысьлы мушка вылас сюрӧ. Да и арся кыйӧм пӧткаясыс на сылӧн амбарас ӧшалӧны.
А вот талун вӧралысь шогӧ уси. Пӧсявтӧдзыс ветлӧдліс аслас тӧдса туйӧд, видлаліс став октӧмторъяссӧ, но некод абу. Ӧти капканӧ эськӧ веськавлӧма кодкӧ да капканнас сідзи и мунӧма. «Дерт, кӧнкӧ, санлӧн тайӧ уджыс, — зверлӧн кок туй сертиыс гӧгӧрвоис вӧралысь. — Ылӧдз оз мун, суӧда. Ме ӧд и ачым на сюсь».
Сэсся заводитіс вӧтчыны звер бӧрся. Небыд лым вылын бура тӧдчис санлӧн кок туйыс, капканнас быттьӧ гӧрӧма лымсӧ.
Заводитіс рӧмдыны, сьӧктаммис лямпаыс, а пышйысьӧс суӧдны некыдз оз вермы. Вӧр керкаыс коли ылӧ бӧрӧ, вот-вот дзикӧдз пемдас. Жаль пӧльлы воштыны зверлысь кучиксӧ да капкансӧ, а вӧчны нинӧм оз вермы. Жаялі дзикӧдз пӧрысь морт, пу улӧ кӧть вод да узьмӧдчы. Ковмис бергӧдчыны бӧр вӧр керкаӧ.
Оз узьсьы пӧльлы татшӧмтор бӧрад. Войбыд бергаліс нар вылын, быд ногыс видіс мудер санӧс. Ӧдзӧссӧ унаысь восьтыліс, поліс, мед кӧть турӧб эз кыпты. Сэки нин нинӧм вылӧ он аддзы капканӧн пышъялысь зверӧс. Но войыс вӧлі лӧнь да шоныд. Ланьтӧма, чӧв усьӧма парма. Гӧгӧр шыч ни рач. Асъявылыс нин личкис унмыс, но, гашкӧ, дасысь садьмыліс, бергаліс бокъяс доймытӧдзыс.
Югдыштӧм бӧрас петіс ывлаӧ. Лым абу усьӧма, быттьӧ поводдяыс кылӧма пӧльлысь майшасьӧмсӧ да жалитӧма сійӧс. Сідзкӧ, зверӧс позяс туявны водзӧ. «Тӧрыт эз сюр, талун сюрас», — ас кежас варовитіс Архип да тэрмасигтырйи ырскис пӧртйысь кӧдзалӧм шыд пыдӧс. Сэсся пась зептас сюйис яйтор да нянь и бара сувтіс лямпа вылӧ.
«Он пышйы, мудерпоз. Бӧж вылад регыд тувчча, — такӧдіс асьсӧ вӧралысь. Саныд сылы важся враг. Арнас на матӧ дас чукчи да сьӧла пышйӧдіс лэчьяссьыс. Пакӧститчӧ, гусясьӧ, а ачыс ӧнӧдз эз шед.
Тӧрытъя лямпа туйыс тӧдчис зэв бура. Сы кузя и мӧдӧдчис пӧльӧ, тадзнад кокньыдджык мунныс. Дыр-ӧ, регыд-ӧ муніс, а коркӧ сэсся воис и ыджыд мыр дорӧ, коді ылісянь на тыдаліс шочиник вӧр пӧвстӧд. Тӧрыт татысянь и ковмис бергӧдчыны вӧр керкаас.
Мыйкӧ дыра шойччыштіс мыр вылын, сэсся мӧдӧдчис зверӧн кольӧм пасъяс кузя. Ачыс мӧвпалӧ ӧтитор йылысь: «Абу нин кӧнкӧ ылын, оз ӧд тырмы выныс капканнад собны джуджыд лым кузя, жаялас кытчӧкӧ».
Шорбокса ӧти вужля улын сан узьӧма, ас улас южмӧдӧма лымсӧ. Тӧрыт кӧ эз су пемыдыс, колӧкӧ, татчӧ и суӧдіс сійӧс вӧралысь пӧль. Долыдджыка кутіс тіпкыны сьӧлӧмыс пӧрысь мортлӧн, тэрыбмисны кокъясыс.
Кытыськӧ дзик матысь кыпӧдчис сьӧд тар, лым пиас шойччӧма.
Пӧльӧ восьлаліс водзӧ. Муныштас мыйкӧ мында, сувтас да кывзыштас. Некӧн оз кыв.
Сійӧ сэтшӧма вӧтчис звер бӧрся, мый эз и казявлы, кыдзи гудыртчис енэжыс, сэсся кутісны гылавны гырысь лым чиръяс. Недыр мысти войвывсянь пӧльыштіс вына тӧв, кутісны копрасьны гырысьджык пуяс, кучкалісны ӧта-мӧдсӧ ловпуяс, вӧсньыдик кыдзьяс, быттьӧ мыйыськӧ зыкӧ воисны.
Енэжсянь коясисны сэтшӧм зіля, синъястӧ восьтыны он вермы, турӧбысла ставыс мӧдіс гартчыны, омляліс пармаыс ён гӧлӧсӧн. Пӧльӧлы ковмис саймовтчыны ас кодьыс жӧ пӧрысь коз улӧ. Зверӧс водзӧ туялӧм йылысь нинӧм и думайтны, здукӧн тыри санлӧн мунан туйыс. Кӧртвомавны кӧть ывласӧ вильыш вӧлӧс моз, да оз тырмы выныд.
Дыр куткырвидзис пӧль кыз пу бокын, тӧлыс летіс сылысь пась пӧласӧ, ворсӧдчис дзормӧм тошнас, чепляліс чужӧмсӧ.
Чукля пожӧм вылӧ пуксис сыръя бӧжа катша да мӧдіс нерны пу сайӧ саймовтчӧм мортӧс. «Катш... катш... катш...» Пӧль чургӧдліс сылы пищальсӧ, катша ӧдйӧ усйысис.
Дыр кыссис пӧль аслас керкаӧ. Унаысь сувтліс шойччыны, лэчыд вой тӧв писькӧдчис морӧс бердӧдзыс, дӧзмӧдчис лым.
Сувтіс пӧткаяс видзан амбар дорас да чуймис: ӧдзӧсыс гурйыв восьса. «Эз-ӧ нин кодкӧ гусясьны пырав сэтчӧ?»
Лямпасӧ сувтӧдіс керка бокас, ачыс тэрмасьӧмӧн веськӧдчис амбарас. Пырис пытшкас и кутіс сюся видзӧдны. Гӧгӧр туплясисны пӧтка гӧнъяс. Пӧль эз на удит водзлань вӧчны и ӧти воськов, кыдзи амбар пельӧсын мыйкӧ зилькмуні. Кык ичӧтик син видзӧдісны вӧралысь вылӧ. Архип пӧль пыр и тӧдіс ассьыс важся врагсӧ. Сан локтӧма аслас кокъясӧн веськыда вӧралысь амбарӧ, весиг капкансӧ вайӧма сьӧрсьыс. Дерт, кӧнкӧ, сёян корсьӧм могысь, тшыг кынӧмнад дыр он гуляйт. Дась кыйӧм пӧткаяснад кокньыдджык чӧсмасьныд.
Архип пӧль нюжӧдыштіс веськыд кисӧ водзлань, сэсся копыртліс зверлань юрсӧ.
— Видза-олан, сідзкӧ, мудер сан, кузь гӧна тун. Кӧсйин гусясьны, но эз артмы, ӧні пасьтӧ ковмас ме ордӧ кольны. Меысь некод на эз пышйыв, кокыд дженьыд.
Тадзи, ньӧти виччысьтӧг, пӧрысь вӧралысь кыйис ещӧ ӧти зверӧс. Ас кокъяснас сійӧ локтіс.
