АРКАШЛӦН ВЫЛЬ КЕРКА
Тайӧ гажа асывводзнас Аркаш, кыдзи и век, садьмис чер клёнгӧм шы улӧ. Тӧкӧтьӧӧн кӧмасис-пасьтасис да чай стӧкан юӧм бӧрын котӧртіс ывлаӧ.
Кык Иван чожыс сыысь ёна водзджык чеччӧмаӧсь да важӧн нин ноксисны выль керкалӧн сруб дорын. Аркаш ӧні синсӧ вештывтӧг видзӧдіс налӧн удж бӧрся. А кык Иванлӧн кианыс черъясыс чача моз сідзи и ворсӧдчисны. Быттьӧ асьныс пырӧны кер пытшкас. Лэптасны выль керсӧ сруб вылӧ гезъясӧн. Мичаа лӧсьӧдасны, пазитасны, а сэсся гӧгрӧс пельӧс кутасны тшупны. Кор ставыс нин дась лоӧ, керсӧ лэптыласны, пукталасны сы улӧ нитш да бӧр лэдзасны паз вылӧ. И кажитчӧ, быттьӧ керйыс нэмсӧ нин куйлӧма сруб вылас. Сы бӧрся кык Иван мӧд кер нин лэптӧны. Ак эськӧ, на моз жӧ велӧдчыны тшупсьыны. Со ӧд кутшӧм лӧсьыда артмӧ. И окота Аркашлы корлыны чожъясыслысь черсӧ. Сійӧ, гашкӧ, на моз жӧ сяммас, мед сӧмын велӧдыштасны. Быттьӧ оз и выныштчывны кык верстьӧ мужичӧйыд, а срубйыс кыптӧ пыр вывлань и вывлань.
Кык Иван чож сӧмын нюмъялӧмсорӧн видзӧдлывлӧны зонка вылӧ. Гӧгӧрвоӧны найӧ сылысь гуся мӧвпъяссӧ.
— Нинӧм, быдмыштан да миян моз жӧ велалан тшупсьыны, — шуӧ чожъяс пиысь ӧтиыс. — Сӧмын эн дышӧдчы.
Выль керка кыпӧдӧм йылысь Аркашлӧн бать-мамыс важӧн нин вӧлі ас костаныс сёрнитӧны. Сикт таладор помас налӧн короминаыс медся важ вӧлі. Аркашлӧн ёртъясыс выль керкаясын нин олісны да весиг корсюрӧ нерисны зонкаӧс, мый сэтшӧм дыр сылӧн бать-мамыс выль оланін оз босьтчыны лэптыны. Но медбӧрын батьыс смелмӧдчис жӧ. Ӧти тӧлӧ удж кузя ёртъясыс ӧтсалісны сылы пӧрӧдны вӧрсӧ. Сэсся лэччӧдісны важ керка дорӧ. Тулыснас мичаа гогналісны. И керъясыс чача кодьӧсь лоины. Кольӧм гожӧмнас батьыс удитіс козъя вӧрысь нитш вайны. И лым сылӧм бӧрын сиктса мужичӧйяс помечӧн отсалісны разьны Аркашлысь важ керкасӧ. Ачыс Аркаш сэккості чой-вокыскӧд да бать-мамыскӧд недыр кежлӧ овмӧдчис бабыслӧн керкаӧ.
И со выль стрӧйбалы цементысь подув лӧсьӧдӧм бӧрын мӧд луннас нин шуисны босьтчыны кыпӧдны керкасӧ. Сійӧ асывнас стрӧитчысьяс дінӧ матыстчыліс гынсапӧга кокнас дзор тошка да куш юра Епӧ дед. Сылӧн бласлӧвиттӧг ни ӧти выль керка-карта оз панлыны. Нэм чӧжыс вӧрын пӧрӧдчис да выль керкаяс тшупис. А ӧні ёна нин пӧрысь вӧлі, норасис кок вылас да весиг гожӧмнас ветлӧдліс гынсапӧгӧн. Кыдзи нӧ сылысь он кывзысь? Век нин кутшӧмкӧ буртор висьталас. Епӧ дед и шуис сэки тшупсьысьяслы:
— Зонъяс, ті кӧть энӧ вунӧдӧй керка пельӧсас сьӧмтас пуктыны, мед выль керкаын олысьяслӧн сьӧмыс зепсьыс некор эз бырлы. Тадзи тай пыр вӧчлывлӧны.
— Тӧдам, тӧдам, — гораа вочавидзисны сылы мамыслӧн вокъяс, кык Иван. — Ми со зеп тыр нин чӧжим посни сьӧмсӧ. Быд пельӧсӧ тырмас.
А сэсся зэв зіля босьтчисны тшупсьыны. Да ӧд сэтшӧм тэрыбӧсь да уджачӧсь Аркашлӧн Иван чожъясыс. Водз асыв заводитасны да шонді пуксьӧм бӧрас сӧмын чернысӧ кисьыс лэдзӧны. Оз быттьӧ и мудзлыны. А лунтыръя мудзнысӧ веськӧдыштӧм могысь Аркашлӧн мамыс кисьталас Иван чожъяслы чӧскыд тагъя сур, кодӧс нарошнӧ пуис. Найӧ юасны, уснысӧ чышкыштасны, аттьӧаласны мамсӧ чӧскыд юанторйысь да сэсся заводитӧны зіля панясьны ас костаныс гораа варовитігмоз. Сэсся бура узьӧм бӧрын асъя шондіыскӧд и чеччӧны.
И мойдын моз кыптӧ Аркашъяслӧн выль керкаыс. Сійӧ и ассьыс ёртъяссӧ вайӧдлывлӧ стрӧйба дінӧ, висьталӧ ошйысигмоз, кутшӧм лӧсьыд лоӧ сэні овны. А сэккості ӧтчыд мамыс матыстчис Аркаш дінӧ да и шуӧ:
— Нинӧм тэныд весь овны. Босьт со тачкасӧ да ваяв чагсӧ бабыдлӧн керка дінӧ. Керкаас жар нин да ывла пач кутам ломтыны.
Со и сюри Аркашлы уджыд. Лун-лун сійӧ кутіс кыскавны чаг-ёгсӧ бабыслӧн керка дінӧ. Зільӧ ӧдйӧджык весавны выль керка гӧгӧрсӧ. А сыысь ӧтдор колӧ на ӧд и вадорӧ вуграсьыштны ветлыны, чожъяснысӧ свежӧй чериӧн вердны, и вӧр дорӧ сӧмын на воӧм чӧдлачла котӧртлыны, и рытнас сюрукӧс картаӧ йӧртны да сылы турун вайны.
Но кыдзи кӧть оз зіль Аркаш, сідзи оз и удит помӧдз чаг-ёгсӧ идравны. Талун нуас унакодь тачка, а аски бара нин чагйыс чукӧрмӧма.
Иван чожъясыс сӧмын небыдика сералӧны сы вылын. Ӧтиыс на пиысь и шуӧ детинкалы:
— Эн тэрмась, зонмӧй. И аски, и аскомысь чаг-ёгыд тыр на лоас. Кытчӧдз выль керкаыд сигӧр улӧ оз пыр, сэтчӧдз чаг-ёгыд оз чинлы. Сытӧг выль керкаыд оз овлы. Ми ӧд ог нарошнӧ чагтӧ вӧчӧй. Кыті колӧ, сэті и кералам, мед ӧдйӧджык керкаыд кыптас. А сэсся мыйта на ковмас пытшкӧсса стенъяссӧ лӧсавны. Гожӧм помӧдзыд тэныд тырмас чагтӧ новлыны.
Аркаш сюся кывзӧ чожъясыслысь куритчигмоз висьтасьӧмсӧ да зіля вӧчӧ ассьыс уджсӧ. Регыд нин, регыд керкаыс пырас вевт улӧ. Таво арнас Аркаш бать-мамыскӧд да чой-вокыскӧд овмӧдчас выль керкаӧ, кутас казьтывлыны, кыдзи мамыслӧн вокъясыс, кык Иван чож, отсалісны налы кыпӧдны ӧти гожӧмӧн выль керкасӧ. А ачыс сійӧ быдмыштас да, дерт жӧ, велӧдчас Иван чожъяс мозыс тшупсьыны, медым унджык выль керка лоис чужан сиктас.
