АЛКАШ МИШЛӦН ПАЛЯЛӦМ

Сиктын быдӧн тӧдӧ тайӧ мортсӧ. Мунны кӧ кутан шӧр туй кузя, быть паныдасян сыкӧд. Пыр лёкиник киссьӧм пупайкаа, шапкатӧм, му рӧма чужӧма, кузь лёзь юрсиа, синъясыс гудырӧсь, вом дорыс пузьӧдчӧма. Ылісянь на кыйӧдчӧ, оз-ӧ кодкӧ сыланьӧ матыстчы, мед дзайгыштны сьӧм доз вылӧ. Но бур йӧз, дерт, кинас и кокнас шенасьӧмӧн да чужӧмсӧ мӧдарӧ бергӧдӧмӧн, мед Мишлӧн вомысь паркйысь лёк дукнас не лолавны, мынтӧдчӧны сыысь. И нимыс йӧзсяньыс сюрис — Алкаш Миш. Мукӧдыс мӧд ногсӧ оз и тӧдны.

Бӧръя кадас Миш вошліс сиктысь. Весиг дивӧ кыдзкӧ, оз дӧсадитчы, оз кор гоз-мӧд шайт выльлунӧдз, кор, сылӧн кывъясӧ кӧ эскыны, сетасны мамыслы пенсия да мынтысяс.

И со войдӧрлун вочааси Алкаш Мишкӧд да быдсӧн чуйми: дзик садь! Пасьтасьӧма прамӧй морт моз, юрсисӧ шырӧма, шыльӧдчӧма, нач жӧник да и сӧмын. Ылісянь на менӧ казяліс да нюмъявны мӧдіс. Чолӧмасим, кори пыравны ме ордӧ чай юыштны. Мортыд эз мӧд ыръянитны, пырала пӧ, сӧмын винаӧн эн юктӧд. Тайӧ менӧ весьӧпӧртіс.

Чай чашка сайын и висьталіс Алкаш Миш, мый лоӧма сыкӧд бӧръя каднас, кор сійӧ вошліс йӧз син водзысь.

— Ачыд ӧд тӧдан, юнытӧ ме томсянь заводиті, но дзикӧдз вошті морт ӧбликӧс армияысь локтӧмсянь во-мӧд мысти. Некор эг кужлы думайтны, мый сідзи винаыд вермӧ шымыртны-кусыньтны ас улас. Ме век чайтлі, кӧсъя кӧ — юа, ог кӧ — ог. А абу, вӧлӧмкӧ, сідз. Юны кӧ заводитан, пыр колӧ и колӧ. И нинӧм аскӧдыд он вермы вӧчны. Первойсӧ юыштавлі ышмӧм ради, кадсӧ коллявны да гажӧдчыштны тшӧтшъяяскӧд. Сэсся и нывъяс дорад матыстчынытӧ гажа юрнад кокниджык, сідз кыдзкӧ ачыс и артмӧ. Сэки он яндысь наысь. Асывъяснад бара жӧ рытъя даръясьӧм бӧрад юрыд висьӧ, колӧ бурдӧдчыны. Да и ёртъяс пыр шуӧны: «Кутшӧм Ен кӧтӧдас, сійӧ и косьтас!»

Сідзи и овны мӧді. Пыралі эськӧ колкозӧ уджавны, но гежӧда удж вылад тыдовтчылӧмла вӧтлӧмаӧсь, ачым весиг эг тӧдлы.

И кӧласис тайӧ кадас меным ӧти нывбаба. Тэ сійӧс тӧдан, больничаын тай коркӧ уджавліс, а сэсся юӧм пондаыс жӧ и тодмышкалісны. Меысь арлыднас ыджыдджык, кык чуркаӧс быдтӧ разнӧй батьясысь, но ачыс оз жӧ видзӧдлы челядь вылас, пӧрысь мамыс накӧд мырсьӧ.

И тайӧ Лёзь Вогыльыс, кыдзи ме сійӧс шуа, быд рыт ме дорӧ локны кутіс, да ӧд оз кушӧн, а «Троя» доз пыр сьӧрсьыс вайӧ. Гӧгӧрвоӧ, трасичаыд, мый кушнад верма и бӧр чужъялӧмӧн вӧтлыны. Ачыд тӧдан, юысь бабаыдлӧн чужӧмыс кирзӧвӧй сапӧг гӧлень кодь. Оз, небось, вежыд пет садь юрнад. А юӧм бӧрад веськодь, мед сӧмын сюрлас-а.

Мамӧлы татшӧм олӧмыд ньӧти эз кажитчы, мыйтакӧ и броткыліс жӧ эськӧ да... А ме пытшкӧ вина гагйыд, вӧлӧмкӧ, пыдӧдз вужъясьӧма да ассьым оласногӧс эг нин вермы вежны. Первойсӧ гежӧдика пальӧдчывлі на, а бӧръя кадас эг нин вермывлы ачым дугдывнысӧ, куш юӧм да вина корсьӧм юрын. Кык-куимысь важ ёртъяс, кодъяскӧд водзті ӧтлаын школаӧ котравлім, а ӧні погонъяс новлӧны, лэччӧдлісны пальӧдчыны мамӧлӧн криста радиӧн корӧм бӧрын. Туплясьышта кӧпӧзӧад чорыд наръяс вылад да мучитчышта, прӧйдитыштас висьӧмыс. Пета да ог нин кӧсйы юны, но ӧд бара жебиник сяма морттӧ юсьӧдасны ёртъяс, либӧ Лёзь Вогыльыд. И ставыс заводитчӧ выльысь. Войясыс ӧд медся нин сьӧкыдӧсь. Некыдзи сэки кадыс оз коль.

Медбӧрти сэсся дзикӧдз тайӧ олӧмыс вылӧ лӧг петны кутіс, весиг ӧшӧдчыны заводитлі. Мамук дорйӧма.

Та бӧрын каститчыны кутіс. Гортӧ локтасны кодъяскӧ, сёр вомӧн гез шаркнитасны да тойлалӧны, мый пӧ кӧсйин вӧчны — вӧч! Став ӧдзӧсъяс каличавла, а кыткӧ тай писькӧдчӧны. Чужӧмъяссӧ некор ог казяв, кӧть ставсӧ зэв бура аддза, кутшӧмӧсь найӧ. Юръясас кӧзапилӧн кодь ичӧтик сюръяс петӧмаӧсь, а бӧжъясыс кузьӧсь... Кык-куимӧн волӧны. Пырджык войнас, а сэсся вочасӧн вельмисны да и луннас вӧтлысьны пондісны. Туй кузя мунігкості кок улӧ гезтӧ шыбитасны — тшӧктӧны джагӧдчыны. Веськыд мат лои!

Та бӧрын олӧм слӧйӧй дзикӧдз воши. Пӧдруга челядьлысь став компенсация сьӧмсӧ сысъялам, а бӧрыннас мамлысь пенсиясӧ мырдӧн пычка. Оз кӧ сет, нӧйта, быть сет! Мый гортысь позьӧ вӧлі, ставсӧ новлі да вузавлі донтӧм-донысь. Вина вылад абу жаль. Керка пытшкӧй куш коли. Телевизор юи, гардероб юи, весиг пескӧс юи. Дзик пом воис!

И кыдзкӧ ӧтчыд тайӧ сюраясыскӧд тышкасигӧн покойнӧй батьӧ петкӧдчис. Быттьӧ вӧтлӧ найӧс, а ачыс зэв жугыль чужӧма, дерт, кӧнкӧ, абу нимкодь пиыдлӧн татшӧм олӧм вылад видзӧднытӧ... И корӧ аскӧдыс, вӧр керкаад пӧ кайлам, вӧдитчытӧгыд дзикӧдз вальдас.

Сійӧ жӧ асывнас и ноп сӧвті, мыйсюрӧ сёян пуктышті, чер, си чукӧр, батьӧ на гартліс кулан воас. Оз нин вӧлі вермы, а пыр на кыйсьыны кӧсйис. Мамӧ видзӧдӧ менам мӧдӧдчӧм вылӧ да ышлолалӧ сӧмын. Медбӧрын дзайги сылысь доз вылӧ сьӧм и муні лавка пыр вӧрӧ. Лэч туй помӧ вои да дозсӧ восьті. Дзоляника ырснитышті, пробкаалі да бӧр нопйӧ сюйи. Сідзи надзӧникӧн юышталігтырйи и кайи вӧр керкаӧдз. Куим часӧн водзті волывлі, а сэки лунтыр ӧдва кысси. Туйыс, дерт, тыралӧма уналаті, кӧть батьӧлӧн эз векньыд ордым вӧв да.

Уна во волытӧмла керкаыс дзикӧдз вӧйӧма, ляпкалӧма, ӧдзӧсыс быдсӧн муын. Ковмис кодйысьӧмӧн восьтыны. Пытшкӧсас санка овмӧдчылӧма, ӧшинь пырыс ветлӧма, гӧгӧрыс став керсӧ йирӧма.

Пачыс киссьӧма, лӧптор чукӧрті да пач под вылас вӧчышті тшынастор, мед номъяс эз дӧзмӧдчыны.

А вина колӧ шыӧн! Дозйыд менам кайигад надзӧникӧн бырис, а мӧдыд абу. Ковмас терпитны кыдзкӧ-мыйкӧ, думайта. Нар вылӧ нюжӧдчи, кӧсйи ньӧжйӧникӧн пальӧдчыны. Но тані сюраясыд бара локтісны. Жугалӧм ӧшинь розьӧдыд гезтӧ сюйӧны. Гезйыс ачыс пырӧ, голя гӧгӧр гартыштчӧ. Пурт кватиті, сьылі бердын кута. Гезтӧ зэлӧдасны, пуртнад шаркнита да сійӧ орӧ. Кыла, ас костаныс сёрнитӧны, мыйла нӧ пӧ гезйыс орӧ? А ме синмӧс куни, восьтыны ог лысьт. Тшӧктӧны восьтыны синъясӧс, но ог кывзысь, сӧмын пуртӧс крепыда-крепыда голя дорын кута. Муртса костӧдыштла синъясӧс, синлысъяс пыр видзӧда, а ӧшиньӧд ыджыд, меж ыджда кымын, черань кыссьӧ. Жмитчи нар вылӧ, лолавны весиг ог лысьт. Ӧти пырис, мӧд, люзьгӧны и люзьгӧны сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн, дзик керкасӧ тыртісны. Стенъясӧд пӧтӧлӧкас кайӧны да ме вылӧ везъяс кузяыс лэччӧны. Пуртӧн сӧмын шаркъя-керала найӧс. Ыджыд нопъясыс потӧны да вылам пытшкӧссьыс клей кодь прысьйӧ. Медбӧрти дзикӧдз клеяси да ки ни кок эз кут вӧрзьыны. Вот и стракӧ волі! Вылӧ кайисны да дзоньнас тушаӧс тубралісны чераньвезнас. Ӧти кыдзи сатшкысис юрӧ, нырсӧ веськыда плешкӧ лӧсьӧдіс. А нырыс ёсь, сверлӧ моз ӧдйӧ швыркйӧ-бергалӧ, муртсаӧн и розьӧдіс юр лыӧс, воис вемӧдзыс. Чурскыны-нёнявны сӧмын мӧдіс. Кыла, мый юр пытшкӧсӧй дзикӧдз тыртӧммис, и та бӧрти нинӧм ог помнит.

Ас садьӧ вои да некыдзи ог гӧгӧрво, кӧні ме. Чеччыны ог вермы. Кыдзкӧ бергӧдчи бок вылӧ, сэсся мыш вылӧ. А таӧдз кымыньӧн вӧлі куйла. Коркӧ сэсся бӧрӧн петитчӧмӧн удайтчис жӧ мездысьны. Керка войвыв бокас сулаліс кыз бадь пу. Сійӧ пӧрӧма, да сысянь енэжланьыс сё кымын выль вож чепӧсйӧма. И ставыс ас костаныс гартчӧмаӧсь. Пуа-муа костас ляпкыдикин кольӧма, вот сэтчӧ менам кыссьыссьӧма войнад да ни чеччыны, ни кытчӧкӧ вешйыны ог вӧлӧм вермы.

Луннас мыйкӧ довъялышті керка гӧгӧр, сёйны эз ков, сӧмын чай пузьӧдлі да юышті.

Войнас бара на волісны сюраясыд, но эз нин сэтшӧм страшнӧ вӧв, кӧть эськӧ ёна на горзісны-грӧзитчисны.

Нёльӧд войнас вӧлисти сэсся эз локны. Сы бӧрын кокньӧдыштіс. Сёйыштны верми, эбӧсӧй содыштіс, кутшӧмсюрӧ кокни уджъясӧ кутчыси. Сёй гу кодйи да пач лӧсьӧді.

Вежон мысти воча вок локтіс видлыны, мамӧ ыстӧма, колӧкӧ пӧ абу нин и ловъя да. Сёян вайыштіс. Ловъя, мися, сӧмын на бурдӧдчи.

И вочасӧн мортъямми дзикӧдз. Вӧлисти кокньыда лолышті. Лэч туй ордымавны да лэчьяс выльмӧдавны ветлӧдлі кымынкӧ лун.

Сэсся сёян быри, а гортӧ лэччыны пола. Бара ӧд паныдася кодкӧдкӧ важ ёртъяс пиысь да юсьӧдасны. Сӧмын пажын бӧрын гортлань вӧрзьӧдчи, мед пемыднас нин воа да некодӧс ог аддзыв. Таркӧдчи ӧдзӧсӧ, мамӧ восьтіс да уськӧдчис сьылі вылӧ. Аслас синваыс киссьӧ, абу нин надейтчылӧма ловъяӧн аддзывны. Пукси пызан дорӧ, а сійӧ ме вылӧ видзӧдӧ да лимзалӧ сӧмын.

Пывсян ломті, ваймӧді да бура и пӧвсалі лысьӧмӧс корӧсьӧн. Та бӧрын дзик выльысь быттьӧ чужи. Лӧсьыда сёйи, воді да сэтшӧм чӧскыда узи!

Аскинас лун шӧр гӧгӧр сӧмын садьми. Мамӧ кок чунь йылас ветлӧдлӧ гусьӧник, мед ог нин паляв. Вольпасьын на и мӧвп юрӧ кучкис: «А водзӧ кыдзи овны?» Гортӧ кӧ кольчча, бара юся, бара сюраясыд локтасны. А накӧд паныдасьны выльысь ок абу окота!

Та вӧсна мӧд луннас бӧр вӧрӧ пышйи. Катӧді стеклӧ тор, дзоньталі жугалӧм ӧшиньсӧ, надзӧникӧн кыйсьыны ладитчи. Ёнасӧ, дерт, пӧткаыс оз валит, но меным мед сӧмын удж вӧлі. Гортӧ вежоннас ӧтчыд и вола нянь-сакарла да пывсьыны. Тадзи ёна лымъявтӧдз вӧрын и олі ош моз.

Ӧні гортын. Важ другъясысь кӧдзӧдчи, Лёзь Вогыльӧс ог жӧ сибӧд. Кытчӧкӧ колӧ удж вылӧ пырны. Вот госпромхозӧ штатнӧй кыйсьысьӧн кӧсъя видлыны. Сэсся ӧд и гӧтрасьӧм йылысь думыштчывла, мед семья лӧсьӧдны. Но тайӧ мӧд во кежлӧ нин планас сюя. Ӧд бергӧдчыны да бара мед ме вывті важыс мунас, мый вӧлі, ой абу окота!

* * *

Ме видзӧда ӧшинь пыр ылыстчысь Миш вылӧ да думысь ӧткодяла сійӧс мукӧд тӧдсаяскӧд, кодъяс юсьыласны, ветласны карӧ кодируйтчыны, недыр кутчысясны и неыджыд кад кольӧм бӧрын бара потӧм вор дорас воӧны. Кӧть нин мед тэ, Мишӧ, эн вошты ассьыд ыджыд вермӧмтӧ.