АБУ ПӦТКА, А ЛЭБАЛӦ

Войвывса дженьыдик гожӧмлӧн пуксис медбӧръя тӧлысь. Велӧдчысьяслы регыд мысти бара ковмас мунны школаӧ. Лунъясыс сулалісны шоныдӧсь на. То шонді прысьнитлас ассьыс югӧръяссӧ, то шочиник зэр войтъяс дӧзмӧдчыштасны видз пуктысьяслы да нянь вундысьяслы.

Яша да Костя асывсянь рытӧдз йирӧдӧны мӧсъяс ытшкӧм видзьяс вылын, гортсяньыс матын. Сьӧд юрсиа Яша гожӧмбыднад лои ещӧ на сьӧдджык, гожъяліс, ёнмис. Сӧмын Костя пыр сэтшӧм, гожйыс и то сійӧс оз босьт. Детинаяслӧн сьӧрсьыныс вугыр шатьяс. Мыйӧн воас лун шӧр кад, вӧтласны мӧсъяснысӧ лыа кӧса вылӧ, ӧзтасны кос бадьясысь бипур, сюяласны сэтчӧ пӧжавны картупель, а асьныс пондасны вуграсьны.

Шоналӧм лыа вылын мӧсъяс шойччигкості удитан и купайтчыны, и пӧсь картупель сёйны.

Вуграсьны талун эз мӧдны. Яша ю дорсяньыс зэв матысь казялӧма ичӧтик гӧп. Кор матыстчӧма сэтчӧ, турунъяс пиысь вирдыштӧмаӧсь черияс. Ытва дырйиыс, тыдалӧ, пырӧмаӧсь да йӧрмӧмаӧсь ва ямӧм бӧрас.

— Гудыртны кӧ эськӧ гӧпсӧ, — кутіс нуӧдчыны Яша.

— Мӧсъясным оз пышйыны?

— Оз, эн пов.

Шуисны — вӧчисны. Шыбитісны паськӧмнысӧ бадь кустъяс дорӧ, бузгысисны-пырисны чериа йӧрданӧ. Ваыс регыд лои дзик мӧд пӧлӧс: няйт рӧма.

— Ой, кодкӧ кокӧ зургис!

— И меным тшӧтш...

Ӧти сирпи — кольмӧма нин, вывлань кыпӧдӧма пӧката плешсӧ — уйӧ береглань. Яша чургӧдіс водзлань кияссӧ, тшапнитіс-кутіс сійӧс. Сирпиян, налимъяс кольмисны унакодь. Детинаяс ӧдва удитісны шыблавны найӧс берегӧ.

— Ме тай висьталі: уна, мися, чериыс.

— Аски мамӧлы черинянь тшӧкта пӧжавны, — радліс Костя. — Видзӧдлы, кутшӧм ыджыд чери меным шеді, — но налим песовтчис кисьыс, уси бӧр. — Кут, Яша, кут, вутш улас дзебсяс!

Кык друглысь кыйсьӧмсӧ торкис кутшӧмкӧ тӧдтӧм шы. Первойсӧ сійӧ кыліс муртса-муртса, сэсся лои пыр гораджык.

— Мый эськӧ тайӧ? — енэжлань чатрасис Яша и уськӧдчис пасьтасьны. Костя — сы бӧрся. Кавшасисны пу йылӧ, дзоргӧны-видзӧдӧны гӧгӧр.

— Аддзи! Аддзи! — шенасис кинас Костя, но мый аддзис, сідзи и эз удит висьтавны: пу вожъяс костӧд исковтіс муӧдзыс. Бур, мый эз ёна доймы.

Яшалы ӧні и аслыс тыдаліс, кыдзи сикт весьтӧд лэбзис аслыссяма, ыджыдысь-ыджыд лэбач. Мыйсяма дивӧ нӧ? Вермас ӧмӧй лоны татшӧм ыджыд лэбач?

— Ероплан! Дерт жӧ, ероплан! — чеччыштіс сійӧ муӧ. — Ук, кыдзи жургӧ. Котӧртам сиктӧ, колӧкӧ, пуксяс.

Бордъя дивӧ ыдждіс и ыдждіс. Лэбзис сійӧ уліті. Сэсся кутіс ӧдйӧ ылыстчыны, лои пыр ичӧтджык и ичӧтджык, а недыр мысти и дзикӧдз воши.

— Вот тайӧ да-а... — ышловзис Костя.

— Карӧ, тӧдӧмысь, пуксяс. Ветлыны кӧ сэтчӧ, видзӧдлыны, — дивуйтчис Яша.

Кӧть вӧлі водз на, Сюрукӧс да Гӧрданьӧс эз нин кутны йирӧдны. Чукӧртісны черияссӧ, кыпӧдісны мӧсъяссӧ лыа вылысь, мӧдісны вӧтлыны гортаныс. Но мӧсъяс эз тэрмасьны, пӧльтчӧм вӧраяссӧ довйӧдлігтыр, ӧдва руньгисны буса туй кузя. Налы, тыдалӧ, веськодь, коді лэбзис сикт весьтӧд. Ни ньӧр, ни чиршӧдлӧмъяс эз отсавны. Тайӧ ёна дӧзмӧдіс Костяӧс. «Часлы ме велӧда тіянӧс, дыш гурдейясӧс». Сэсся калькнитіс вомсӧ, топӧдіс пиньяссӧ и заводитіс чушканзі моз:

— З-з-з-з...

Кывтӧм пемӧсъяслы абу окота паныдасьны ёсь ныра чушканзіяскӧд, биысь моз полӧны наысь. Крукыльтісны бӧжъяснысӧ вывлань, котӧртісны-пышйисны, суӧдны он вермы.

Сиктӧ воӧм бӧрын детинаяслы паныд сюри беринӧсь Тася. Сійӧ ӧвтчис тыртӧм наберушкаӧн.

— Мый ме аддзылі, мый ме аддзылі... Вотча вӧлі да сэтшӧма повзи, став чӧдйӧй киссис.

— Ми и асьным аддзылім. Тайӧ гидроплан либӧ ероплан, — тшапа вочавидзис Яша.

— Бабыд тай шуӧ: му вежӧм пӧ воис. Тайӧ пӧ чӧртъясыс кӧрт лэбачӧс ыстісны йӧзсӧ повзьӧдлыны, — сяргис-висьталіс нывка.

Детинаяс йӧртісны мӧсъяссӧ картаясӧ, сэсся кутісны лӧсьӧдчыны мунны карӧ. Сумкаӧ пуктісны кык ид нянь, некымын пуӧм картупель, лук поз. Тэрмасисны: воасны кӧ бать-мамныс муяс вылысь, тӧдӧмысь, оз лэдзны.

Мӧдӧдчисны кӧмтӧг, тадзнад ӧдйӧджык воан. Первойсӧ восьлалісны чожа. Вӧрса лэбачьяс дугдывтӧг сьылісны-сяльгисны, тэрмӧдлісны, гажӧдісны карӧ мунысьясӧс. Посни изъяс кӧть и дойдалісны кокъяснысӧ, детинаяс пыдди эз пуктыны. Юыштасны паныдасьӧм шорысь васӧ, чышкыштасны дӧрӧм сосъяснас пӧсьсӧ — и бара водзӧ.

Вочасӧн кусі небесаын ломзьысь шонді. Сійӧ ӧні гӧгыльтчис дзик нин вӧр весьтӧд, вот-вот сунгысяс — вошӧ.

Мунісны рыт, мунісны войнас, асывнас сӧмын тыдовтчис Сыктывдінкар. Мудзӧм чужӧмъяс кузяыс кыкнанныслӧн котӧртіс нюм. Сьӧлӧмъясыс век жӧ майшасисны: «Колӧкӧ, огӧ и аддзылӧй. Колӧкӧ, мӧдлаӧ нин лэбзис».

— Ті онӧ тӧдӧй, кытчӧ еропланыс пуксис? — полігтыр юаліс Яша беддя дядьӧлысь.

— Гидроплан «Смычка» тіянӧс интересуйтӧ? Лэччӧй веськыда Сыктыв ю дорас и аддзанныд, — бедьсӧ ва дорлань чургӧдліс сійӧ.

Воши тай кытчӧкӧ мудзӧмыд. Тэрыба на нуисны лысваӧн мыськӧм, изъясӧн дойдалӧм кокъясныс.

Берег дорын йӧзыс, кыдзи сук вӧрын пуяс. Мужичӧйяс и нывбабаяс, нывъяс и зонъяс, и дерт жӧ лэчыд гӧлӧса челядь, натӧм ӧд нинӧм оз коль.

— Ме бӧрся лок, — киӧдыс босьтіс другсӧ Яша и кутісны писькӧдчыны йӧз пӧвстӧд. Вӧчны тайӧс вӧлі сэтшӧм сьӧкыд, мый детинаяслӧн став вӧлӧгаыс нырсис. Коркӧ тай сэсся вермисны жӧ матыстчыны береглань.

Гидроплан пукаліс веськыда ва вылас, быттьӧ лӧсьӧдчӧма исковтны лӧнь веркӧсӧдыс. Бокъясас сылӧн шевгӧдчӧмаӧсь паськыд бордъяс, водзвылас пропеллер.

— Часнас сё верстысь унджык лэбзьӧ, — чукӧртчӧм йӧзлы висьталіс кучик картуза том морт.

— Ӧні ми буржуйяссьыд огӧ полӧй: асланым гидроплан эм. Уськӧдчасны кӧ войнаӧн, водзӧс вермам мынтыны, — корӧсь кодь ыджыд тошсӧ малаліс дед.

— Дивӧ аддзылі, позьӧ сэсся и кувны, — лӧвтіс олӧма нывбаба.

— Мыйла «кувны», регыд гидроплан вылас гуляйтӧдны кутасны, колӧкӧ, тшӧтш пуксьылам.

— Небесаас лэбӧдасны дай...

Гидропланӧн веськӧдлысьяс пукалісны нин асланыс местаясын, налӧн юраныс шлемъяс, плеш вылас паськыд ӧчкияс. Сэсся сэтчӧ пыжъясӧн вуджисны некымын морт, тыдалӧ, найӧс первойӧн и гуляйтӧдасны.

— Бергӧдчы, Педӧр, енмыс ёрас! — берегсянь ӧвтчис кос кулакнас пыж нырын пукалысь мужичӧйлы пӧч. Мӧдыс нюмъяліс да чӧв оліс.

Ӧні нин горзісны унаӧн, ӧта-мӧд вежмӧн.

— Микайлӧ Федорович, усьны кӧ кутан, Ӧльӧш дедлы тошкас кутчысь!

— Сват, прӧщайтчам кӧть лэбзьытӧдзыд!

Горзӧмъяссӧ венісны азым серамъяс, ёсь кывъяс. Некод, майбыр, эз гажтӧмтчы. Мыйӧн кутіс жургыны пропеллер, йӧз вылӧ уськӧдчис вына тӧв, нетшкис юрсьыныс картузъяссӧ, чышъянъяссӧ, койис чужӧмъясас ва да лыа. Но берег дорысь некод эз пышйы, быдӧн виччысисны, мый лоӧ водзӧ.

Бордъя лэбач вӧрзис места вывсьыс, заводитіс пыжъяснас гӧрны васӧ. Ок, мый сэки вӧчсис берег дорын: ӧтияс чеччалӧны, мӧдъяс ӧвтчӧны кияснаныс, чышъянъяснаныс. Яша ылӧдз котӧртіс берег пӧлӧн, но регыд коли вына гидропланысь. Сійӧ кыпӧдчис и кыпӧдчис, сэсся кар гӧгӧрыс вӧчис кытш да лэбзис водзӧ.

Матӧ час сулалісны йӧзыс да видзӧдісны енэжӧ. Костя заводитіс нин шогсьыны: «Мый нӧ сы дыра оз бергӧдчы, пуксьӧмсӧ колӧ видзӧдлыны».

— Локтӧ! Локтӧ! — горӧдіс кодкӧ, и ставӧн топӧдчисны ю бердӧ.

Гидроплан и збыльысь мыччысис, ӧдйӧ лэччис увлань да матыстчис сійӧ местаас, кытысянь кыпӧдчис.

Со и моторыс дугдіс уджавны. Со и гуляйтысьясӧс петкӧдісны берегӧ. Юасьӧм-висьтасьӧмыд! Помыс абу.

— Лӧсьыд... Вывті лӧсьыд. Ыб сикт весьтӧдз пызйыштлім ӧти здукӧн, подӧн кӧ, лунтырӧн эг волӧй, — быттьӧ эз висьтав, а мойдіс Микайлӧ Федорович. — Со кутшӧм машина миянлы лӧсьӧдіс Сӧветскӧй власьтыд.

Сэк кості гидропланӧ пуксялісны нин мукӧдъяс. Лэбавны окотитысьяс чукӧрмисны сэтшӧм унаӧн, ӧдвакӧ верман ставнысӧ кыпӧдлыны енэжӧ.

Яшалы дум вылас уси гортыс. Мамыс, кӧнкӧ, ёна нин видіс и. Да и мӧссӧ некодлы йирӧдны. И аслыс окота ӧдйӧджык воӧдчыны сиктӧ да висьтавны другъясыслы аддзылӧмторъяс йывсьыс.

Собӧд сиктса нывкаяс да зонкаяс пиысь Яша да Костя талун вӧліны медся шудаӧсь.