"СӦМЫН НЕКОДЛЫ ЭН ВИСЬТАВ..."

Семӧӧс челядь котыр бура тӧдӧны. Оз позь сылӧн дзик быд кывлы эскыны. Пыр и мойдыштас пожӧм йылын тури йылысь да сэсся бӧрынджык ёна и сералас тэ вылын. Кӧть эськӧ оз жӧ быдысь ылӧдлы. Мукӧддырйи и збыльтор висьталӧ. Но сылӧн чужӧм вылӧ видзӧдігӧн колӧ чорыда мӧвпыштлыны, ылӧдлӧ али оз.

Тайӧ пӧрйӧ Семӧ петіс гортсьыс да сувтіс челядь чукӧрсянь неылӧ. Эз весиг матыстчы на дінӧ. И некодкӧд оз сёрнит, вомас быттьӧ ва босьтӧма. Ставӧн казялісны тайӧс, дугдісны ворсны да кутісны чӧла видзӧдны Семӧ вылӧ. Мый нин сійӧ талун мӧвпыштӧма: бара, тыдалӧ, ылӧдлыны кодӧскӧ кӧсйӧ? А Семӧ тшап петук моз чӧла вӧчис воськов-мӧд ёртъяс водзас, быттьӧ мыйкӧ зэв ыджыдтор тӧдмалӧма, да чӧла жӧ чуньнас корис ас дінас медся раминикӧс, Павликӧс, коді кыв оз лысьтлы шуны ас коддьӧмъясыслы паныд. Татшӧмӧн, тыдалӧ, и чужлӧма.

— Кывзы, Павлик, — кутіс вашкӧдны Семӧ сылы пеляс, — аски квайт час асылын, пока абу сэтшӧм номъя да ыркыд на, ветлам Дзӧлявӧрӧ чӧдлачла. Сэні, ыджыд кодзувкоткар гӧгӧр, чӧдлачыс помтӧм. Сӧмын лысьты кияснад. Тӧкӧтьӧӧн кӧрзина тыр позьӧ вотны. Эн бара висьтав некодлы. Сӧмын тэ да ме та йылысь тӧдам. Став тайӧ араваыслы сійӧ чӧдлачыс оз жӧ судзсьы-а. Но миянлы тэкӧд сюрӧ.

Павлик синъяссӧ лапйӧдлӧмӧн кывзіс Семӧлысь вашкӧдӧмсӧ да эз тӧд, эскыны абу тайӧ пӧрйӧ ёртыслы.

А мӧдыс нӧшта на кутіс вашкӧдны Павликлы дзик нин пеляс мукӧд челядь вылӧ сюся видзӧдӧмӧн:

— Сӧмын мунам торйӧн, мед некод оз казяв. Кодзувкоткар дінас и паныдасям. Нӧшта шуа: мед тэа-меаысь ӧтдор та йылысь некод эз тӧдмав.

А сэсся гораа нин помаліс:

— Но ме бӧр гортӧ пыра. Эн вунӧд, мый висьталі.

Челядь чукӧр збыльысь шай-паймунӧмӧн видзӧдісны Семӧа-Павлика вылӧ. Мый нин сэтшӧм ыджыд гусяторсӧ висьталіс Семӧыс Павликыслы? То ӧти, то мӧд матыстчылісны зонка дінӧ, корисны юксьыштны гусяторнас. Но сійӧ сӧмын ӧтитор долис:

— Ог, нинӧм ог висьтав. Вешйӧй ме дорысь.

Сэки дӧзмӧм челядь и шуисны Павликлы:

— Он кӧ кӧсйы висьтавны, эн и лысьт сэсся матыстчыны миян дінӧ.

Ставӧн бара кутісны ворсны ыджыд мачӧн. А Павлик сідзи и сулаліс бокын да эз лысьт матыстчыны ворсысьяс дінӧ. Кӧть эськӧ и окота вӧлі, но ӧд ковмас, мӧд ногӧн кӧ, висьтавны гусяторсӧ. Сэк жӧ сійӧ сетіс кыв Семӧлы. Да и окота вӧлі ветлыны чӧдлачысла, коді помтӧм пӧ Дзӧлявӧрын.

Но и челядьлӧн ворсӧмыс эз нин вӧв воддза моз сэтшӧм гажа. Кӧть ӧткымынӧн и вунӧдісны нин Семӧлӧн да Павликлӧн вашкӧдчӧм йылысь, но збойджыкъясыслӧн да наянджыкъясыслӧн юраныс эз-эз да и вирдыштліс завидьтана мӧвп, мыйӧн нӧ найӧ омӧльджыкӧсь Павликысь. А Семӧыс со медся рамыскӧд шӧпкӧдчис, а эз накӧд.

И сэк кості, кор ставӧн уськӧдчисны ыджыд мач бӧрся, бокын сулалысь зонка дінӧ друг матыстчис Юрий, коді вӧлі и ыджыдджык, и вынаджык да кодысь Павлик полыштіскодь:

— Но мый, сідзи и кутан бокын сулавны?

— Вешйы ме дорысь, — шуис матыстчысь Юриклы воча Павлик.

— Ме эськӧ колӧкӧ вешъя, но тэ сэсся та бӧрын миянкӧд он кут ворсны, — пыр жӧ вочавидзис Юрик.

— Ме кыв сеті Семӧлы, — нурбыльтыштіс Павлик.

— А он помнит, кымынысь Семӧыд тэнӧ ылӧдлывліс, — такӧдіс Юрий. — Ачыд тӧдан сы кывлысь донсӧ.

Раминик Павлик эз и тӧд, мый та вылӧ вочавидзны. Збыльысь ӧд сідзи и эм. Кымынысь нин сійӧс Семӧыд пӧръявліс. Со неважӧн на тадзи босьтіс сылысь электрическӧй пӧнар, петкӧдла пӧ батьлы, мед татшӧмӧс жӧ ньӧбас. Ӧні оз кӧсйы бӧрсӧ сетны. А мый эськӧ и лёкыс лоӧ, висьталас кӧ Юриклы гусяторсӧ? Сӧмын ӧд куимӧн кутасны тӧдны. Сэсся и Семӧыд Юриккӧд другасьлывлӧ. Сӧмын тайӧ пӧрйӧ тай эз сы дорӧ матыстчы. А мӧд ногыс ӧд Павликлы, код тӧдас, дыр-ӧ ковмас челядьысь ӧтдортчӧмӧн овны. Сэсся и ӧбӧдитны на вермасны. А сійӧ ичӧтик да слабиник на. Тайӧ мӧвпъяс бӧрас Павликлӧн муртса синваыс эз пет. А мый лоанаыс ло. Быть ковмас висьтавны!

— Мыйкӧ...— нурбыльтіс Павлик, — аски квайт час асылын Семӧыд менӧ чӧдлачла нуӧдӧ Дзӧлявӧрӧ. Помтӧм пӧ сэні чӧдлачыс...

— Но-о-о!— нюжӧдіс Павликлӧн кывъяс бӧрын Юрик.— А ме, мыйлакӧ, ыджыд гусятор йылысь мӧвпыштлі...

Сэсся чӧв олыштӧм бӧрын содтіс:

— Матыстчы колӧкӧ. Видзӧда да окота жӧ ворснытӧ-а.

И Павлик тайӧ кывъяс бӧрас кокни сьӧлӧмӧн нин мукӧд моз жӧ кутіс вӧтлысьны мач бӧрся. Челядь чукӧрысь кодкӧ эськӧ кӧсйис бӧр вӧтлыны раминик Павликӧс, но Юрик, коді тані вӧлі юрнуӧдысьӧн, пыр жӧ шуис гораа:

— Мед нин инӧ ворсӧ, дзикӧдз ӧтдортны сійӧс ог кутӧй.

Но аслыс Юриклы вӧлі завидь, мый эз сыкӧд, а буретш Павликкӧд вашкӧдчис кутшӧмкӧ чӧдлач вӧсна Семӧыс. Кӧть эськӧ ветліс жӧ чӧдлачысла. Уна кӧ сюрас, позяс и вузыштны. Со тай кутшӧм донӧн вотӧстӧ ньӧбӧны. Но тані мыйкӧ абу тадз. Семӧыд, тыдалӧ, кӧсйӧ ворсӧдчыштны. Но мый и сійӧ аски ветлас асывнас Дзӧлявӧрӧ чӧдлачыдла.

Тайӧ кадас ворсӧмысь ӧтдортчыштӧм Юриклысь мӧвпъяссӧ торкис мичаник Жанна, код дінӧ Юрик эз нин вӧв сэтшӧм веськодьӧн да кодӧс сійӧ тшӧкыда босьтлывліс аскӧдыс зонпосникӧд ворсігъясӧн. Кодкӧ эськӧ челядь пиысь видліс жӧ нерны Жаннаа-Юрикаӧс. Но дӧзмӧм Юрик аслас кулакъясӧн ӧдйӧ пальӧдліс нерсьысьясӧс да сэсся некод нин эз лысьтлы сюйсьыны на костӧ. А мый вӧчан? Юрик ӧд Семӧ бӧрын медся ён.

— Бара мыйкӧ меысь гусьӧн шӧпкӧдчанныд, а меным онӧ висьталӧй, — шыасис Юрик дінӧ дӧзмӧм гӧлӧсӧн нывка.— Он кӧсйӧй, оз и ков. Меным дзик веськодь. Сӧмын ме дорӧ сэсся эн лысьт матыстчыны.

Юрик повзис мича Жанналӧн тайӧ кывъяссьыс. Кыдзи нӧ сійӧ сэсся Жаннатӧгыс кутас? Кӧть эськӧ мӧдыслӧн гусяторйыд абу нин сэтшӧм ыджыд гусятор.

— Энлы скӧрав, — вашнитіс сылы Юрик.— Со эстчӧ вешйыштам да висьтала, мед мукӧдъяс эз кывлыны. Но Юриклысь шӧпкӧдӧмсӧ кывзӧм бӧрын Жанна Юрик моз жӧ серӧктіс:

— Тайӧ и вӧлӧма гусяторйыд!

— Ланьт. Эн горзы!— дӧзмӧмпырысь сы дорӧ шыӧдчис Юрик. Но Жанна зонкаӧс нерӧм могысь сӧмын гораа кутіс горзыны:

— А ме мыйкӧ тӧда, а ме мыйкӧ тӧда!..

Ӧти кывйӧн кӧ, артмис сідзи, мый сёр рытын нин гортаныс разӧдчӧм водзвылын сюсь Семӧлӧн гусятор йылысь тӧдісны дзик ставӧн. Кӧть эськӧ Семӧ юӧртіс та йылысь сӧмын Павликлы. Павлик висьталіс сӧмын Юриклы. Юрик вашнитіс сӧмын мичаник Жанналы. Но Жаннаыс эз жӧ ставыслы, а кодлыкӧ ӧтилы гусятор йывсьыс юӧртіс. И бӧрын ӧта-мӧд коласас вашкӧдӧмсӧ помавлісны ӧти и сійӧ жӧ кывъясӧн: «Сӧмын некодлы сэсся эн висьтав!» Но овлывлӧ тай свет вылас, мый весиг медся ыджыд гусяторйыс тӧкӧтьӧӧн паськалӧ, тӧдӧны кӧ сы йылысь кыкысь унджыкӧн.

Эскӧй кӧть энӧ, медся ыджыд тешкодьторйыс лоис мӧд асывнас Дзӧлявӧрса зэв ыджыд кодзувкоткар дорын, кытчӧ аслыныс тӧдлытӧг чукӧртчисны квайт час асыв кежлӧ сиктса став ныв-зонпосни: раминик Павлик, ён Юрик, мичаник Жанна и мукӧд. Сӧмын эз вӧв на пӧвстын Семӧ. Ставӧн чуймӧмпырысь видзӧдісны ӧта-мӧд вылас, кыдзи тайӧ араваыс татшӧм водз асылын вермис чукӧртчыны Дзӧлявӧрса ыджыд кодзувкоткар дорӧ. Ӧд гусятор йывсьыс, ставлӧн мӧвпъяс серти, тӧдісны куим-нёльысь кындзи эз унджыкӧн. Чуймисны челядь и сы вылӧ, мый эз аддзыны ас пӧвстсьыныс Семӧӧс. Нӧшта чуймисны, мый кодзувкоткаргӧгӧрса чӧдлач кустъяс вылын эз вӧв ни ӧти тусь. Ставӧн негораа сёрнитісны ас костаныс да шензисны.

И друг кытыськӧ кыліс гора серам шы. Сэтшӧм гора вӧлі, мый челядь пиысь унаӧн чермунісны. Сэки ставӧн кыпӧдісны юръяснысӧ вывлань да аддзисны, кыдзи кодзувкоткар бердын сулалысь пашкыр коз вылысь лэччӧ налӧн Семӧыс да муртса оз пот серамысла. Кор Семӧ лэччис коз пу вывсьыс, ставӧн быттьӧ ӧти гӧлӧсӧн шыӧдчисны сы дінӧ:

— Тэ нӧ мый ылӧдлін миянӧс. Ми ӧд татчӧ чӧдлачла локтім, а ни ӧти тусь эгӧ аддзылӧй

— А ме ӧмӧй корлі тіянӧс?— юалӧм вылӧ юалӧмӧн вочавидзис Семӧ.— Ме ӧд сӧмын Павликкӧд вашкӧдчышті. Сылы сӧмын и висьталі ассьым гусяторйӧс. А ті, мыйлакӧ, ставӧн татчӧ чукӧртчӧмныд.

И бара некод эз тӧд, мый вочавидзны Семӧлӧн кывъяс вылӧ. Челядь видзӧдісны ӧта-мӧд выланыс, быттьӧ зілисны гӧгӧрвоны, мыйла гусьӧн висьталӧмторйыс сэтшӧм ӧдйӧ паськаліс на коласын. И ӧні яндзим нин вӧлі Семӧ водзын. Сійӧ унаысь ылӧдлывліс челядь чукӧрӧс. Но ӧні зонпосни эз вермыны гӧгӧрвоны, коді кодӧс ылӧдліс.

— Эк ті, — кутіс янӧдны сэки Семӧ ассьыс ёртъяссӧ. Сійӧ ӧні тані и збыльысь вӧлі медыджыдыс, кӧть эськӧ арлыднас мукӧдсьыс абу верстьӧджык, но мудерджык да сюсьджык.— Тадзи и кутанныд видзны гусяторъяссӧ. Кыдзи нӧ сэсся та бӧрын тіян вылӧ позяс надейтчыны?..

Но кор аддзис Семӧ, кутшӧма жугыльмисны сылӧн ёртъясыс, весиг ачыс повзис. Кӧсйис неуна сералыштны аскоддьӧмъяс вылас. Аслас мудерлунӧн ӧд тӧдіс, мый буретш тадзи и артмас да, гашкӧ, татшӧмтор и виччысис. Но ӧні Семӧ повзис. А ӧтдортчыны кӧ кутасны ёртъясыс Семӧысь. Ӧд унаӧн гӧгӧрвоисны нин, мый сійӧ сӧмын сералыштны на вылын кӧсйис. Сэки и аслыс Семӧыслы бур оз ло. Ӧтнасӧн коляс.

Но Семӧтӧ он на, вӧлӧмкӧ, куш киӧн босьт. Сылӧн мудерлуныс ас сертиыс дас воӧн, буракӧ, водзджык чужлӧма.

— А мый, вӧчам кӧ тадзи, — шыӧдчис сійӧ аслас чӧв олысь ёртъяс дінас.— Босьтам со эсійӧ кузь бедьсӧ да сэтчӧ ставӧн ӧтвылысь кутчысьӧмӧн шуам аслыным, мый сэсся некор нин огӧ кутӧй висьтавлыны ёрта-ёртлы гусяторъяс йылысь, сетім кӧ кыв...

Быттьӧ эз и вӧв челядьлӧн дузъялӧмыс. Ставӧн кутчысисны Семӧлӧн беддьӧ, кодӧс сійӧ татчӧ локтігӧн нарошнӧ вӧлыштіс да эз куж мӧвпыштлыны, мый сэтшӧм ёна сійӧ вермас ӧні шогмыны.

— Но мый, окота чӧдлачтӧ вотыштны? — гажа гӧлӧсӧн нин шыӧдчис Семӧ ёртъяс дінас.

— Бара ӧд ылӧдлан миянӧс да вайӧдан, код тӧдас кытчӧ?— шуис кодкӧ челядь пиысь сылы.

— Ӧні ог нин сэсся, — серӧктыштіс сійӧ та вылӧ.— Но мунамӧй, сідзкӧ. Тані неылын и эм.

И челядь чукӧр мӧдӧдчисны Семӧ бӧрся чӧдлачла.