«ОГ КӦСЙЫ»

Кор да кытысь кывліс тайӧс Проня первойысь, ӧні и ачыс оз тӧд. Но тайӧ мустӧм кывъясыс во-мӧд нин кӧвъясисны сы дінӧ. Оз вермы детина мынтӧдчыны да вунӧдны найӧс. Мукӧд дырйи оз нин кӧсйы шуны, но ачыс оз тӧдлы, кыдзи чепӧсъясны. Жбыркнитасны-лэбзясны, унаӧс чуймӧдасны. А Пронялы таысь бара лоӧ пель йылӧдзыс гӧрдӧдлыны.

Дзик эськӧ и прӧстӧй да и абу видчан кывъяс, а дӧзмӧдасны Проняӧс. Эз нин этшаысь ёртъясыс видлыны да дивитлыны детинкаӧс. Некор нин сэсся мӧдысь оз кӧсйы казьтывны тайӧ кывъяссӧ, да оз и тӧдлы; бара чепӧсъясны вом пытшкӧссьыс, вӧтӧд кӧть сэсся найӧс да бӧр тойлав, кытысь петісны. Но кутан ӧмӧй шуӧм кывтӧ? Петас вомсьыд, вӧчас серам либӧ теш, а ачыс пыр и вошӧ кытчӧкӧ сынӧдас.

Со и талун, кор Проняӧс мамыс кутіс ыстыны юкмӧсысь вайны ва, детиналӧн тӧдлытӧг бара артмис:

— Ог кӧсйы!

— Нолтӧ, мый шуин! И кор тэ вунӧдан тадзи шуасьнытӧ? Ӧні жӧ петав, мися, вала.

— Но петала, петала, — неокотапырысь вочавидзис Проня. — Ме ӧд эг кӧсйы тадзи шуны да тӧдлытӧг артмис, — дорйысис детина, а сэсся кинас вель ёна кучкис аслыс вомас, быттьӧ сійӧ вӧлі мыжа «ог кӧсйы» шуӧмысь.

Тайӧ луннас Пронякӧд лои ещӧ на мӧд татшӧм дивӧ. Муніс сійӧ школаӧ, пырис аслас классӧ, а сыкӧд ӧти парта сайын пукалысь Соня юӧртіс нин:

— Ольга Афанасьевна висьмӧма. Колӧкӧ, оз и кутны миянӧс талун велӧдны?

— Ме эськӧ коляоз сёйны вӧрӧ кайла, — кутіс радлыны Проня. — Ме тӧда ӧти пу, кӧні медся уна коляозыс. Сэтшӧм чӧскыд да гырысь, пӧттӧдзыд позьӧ сёйны.

Но ставыс артмис мӧдарӧ. Мыйӧн кыліс школьнӧй звӧноклӧн шыыс, классӧ пырис учительнича Ольга Афанасьевна. Здоровайтчис челядькӧд, сэсся видзӧдліс дӧска вылӧ да пуксис аслас местаӧ.

— Сідзкӧ, пӧръялісны менӧ. Оз и вӧлӧм вись, — шӧпнитіс Пронялы Соня да ассьыс еджыд кияссӧ пуктіс парта вылас, быттьӧ ошйысьны кӧсйис наӧн.

Проня люкасьысь кӧза моз зумыштчӧма. Пыр на мӧвпалӧ пушкыра коз йылысь, кӧні ӧшалӧ помтӧм-лыдтӧм коляоз.

«Бара, сідзкӧ, велӧдчыны ковмас», — скӧралӧ детина да кыйкнитлывлӧ ыджыд ӧшинь пыр ывлаӧ, кӧні сэтшӧм гажа да лӧсьыд.

— Коді энӧ вӧчӧй урокъястӧ, лэптӧй китӧ, — корис учительнича.

Проня видзӧдліс водзас и бӧрас. Ки лэптысьяс некод эз вӧвны. Ачыс кӧть сійӧ арифметика кузя гортса заданньӧсӧ эз вӧч, но пукаліс чӧв. Надейтчис, мый Ольга Афанасьевна талун сійӧс оз мӧд юасьны. Медым учительнича эз казяв сійӧс, восьтіс книга да синъяснас сатшкысис сэтчӧ.

— Проня, дӧска дорӧ, — надзӧникӧн шуис учительнича.

Пронялы юр вылас быттьӧ кӧдзыд ва тыра пельса путкыльтісны. Шӧйӧвоши, оз тӧд, мый вӧчны.

— Он ӧмӧй кыв? Дӧска дорӧ корӧны, — вашнитіс пеляс Соня.

— Ог кӧсйы! — гораа артмис Пронялӧн, а ачыс чеччис да кыкнан кинас кутчысис партаас. Сылысь кывъяссӧ учительнича пыр и кыліс, а челядь ставӧн серӧктісны.

— Сідзкӧ, бара уроктӧ эн вӧч, — юрнас ӧтарӧ-мӧдарӧ довкнитіс Ольга Афанасьевна. — Двойка ковмас пуктыны. Пуксьы!

Бара жӧ кык мустӧм кывйыс сконъялісны Проняӧс. Эз кӧ шу «ог кӧсйы» да петіс дӧска дорӧ, колӧкӧ, и вермис решитны задачасӧ.

Нёльнан урок чӧжыс Проня эз лысьт видзӧдлыны ни учительнича, ни ёртъяс вылас. Переменаяс дырйиыс весиг классьыс эз петав.

«Мамӧ кӧ тӧдмалас двойка йывсьыд, дерт, велосипедтӧ оз ньӧб и телевизор дорын оз кут лэдзны пукавны», — майшасис детина.

Кузьӧн кажитчис тайӧ луныс Пронялы. Коркӧ тай сэсся помасисны жӧ урокъясыс. Восьлалӧ сійӧ гортас да скӧралӧ ас вылас. «Аскисянь сэсся некод оз кыв месянь тайӧ кывсӧ. Быдӧнлы кута шуны «кӧсъя».

Локтіс гортас, эз на удит пӧрччысьны, а мамыс кесйӧдлӧ нин:

— Пронюк, гашкӧ, ветлан бабыд дорӧ, юалан, ваймис эз на пывсяныс?

Пронялы кӧть зэв дыш вӧлі котӧртлыны сикт помӧдз, но дум вылас уси школаас тешкодя артмӧмыс да гораа вочавидзис:

— Кӧсъя! Дзик пыр ветла.

Мамыс весиг чуймис. Быд пӧрйӧ, кор тшӧктан вӧлі Пронялы мыйкӧ вӧчны, пыр и вочавидзас: «Ог кӧсйы!», а ӧні сы пыдди шуис «Кӧсъя!».

Но тайӧ бур кывсӧ век жӧ Проня вунӧдіс. И зэв регыдӧн вунӧдіс. Кыдзкӧ ӧтчыд Ольга Афанасьевна шыасис велӧдчысьяс дінӧ:

— Челядь, аски ми быдса лун кежлӧ мунам Тылашор дорӧ. Видзӧдлам, кыдзи ловзьӧны сэні пуяс, мый вежсис тӧв бӧрын. Быдӧн сьӧрсьыныд босьтӧй сёян-юантор.

Челядь радысла мӧдісны клопайтны кияснас. Быдӧнлы вӧлі окота ветлыны Тылашор дорӧ, видзӧдлыны, кыдзи вежсьӧны да пасьтасьӧны тувсов паськӧмӧн пуяс, пукыштны кыр дорын да кывзыны тувсов шорыслысь вом тырнас бузгӧмсӧ, нимкодясьны лэчыд гӧлӧса лэбачьясӧн, кодъяс воисны войвылӧ шоныд муясысь, паськыд саридзьяс дорысь.

Аскинас ставӧн мӧдӧдчисны Тылашор дорӧ. Быдӧн сьӧрсьыныс босьтӧмаӧсь вӧлӧга; коді кын картупель, коді пирӧг-кӧвдумъяс. Проня ӧтнасӧн немтор абу босьтӧма. Детинаяс и ведраястӧ сьӧрсьыныс нуӧны. Позьӧ чай юны и картупель пуны. А бипур вылад пуӧм вӧлӧгаыд ӧд лёка чӧскыд.

Уналаӧ волісны, унатор видзӧдлісны велӧдчысьяс тайӧ кузь тувсов луннас. Сэсся ӧзтісны бипур и заводитісны пусьыны. Луныс мича, шондіыс яр да мелі, синъястӧ весиг ёрӧ. И сӧстӧм сынӧд вылад быдӧнлы велӧдчысьяс пиысь окота сёйыштны.

Пуисны картупель, кодлӧн мый вӧлі, пузьӧдісны ведра тыр чай. Сэсся кодзувкотъяс моз ставӧн пуксялісны картупель ведра гӧгӧр. Заводитчис сэтшӧм пир, дивуйтчыны верман. Сувйӧны сӧмын картупельтӧ ӧта-мӧд вежмӧн.

— Тэ нӧ мый, Проня, бокын пукалан? Эз ӧмӧй сюмав кынӧмыд? — юаліс Ольга Афанасьевна детинкалысь. — Пуксьы да сёй, а то гортад он во.

— Ог кӧсйы! — бара артмис Пронялӧн, кӧть и аслас муртса нин дуль ваыс эз пет.

— Ой, кутшӧм чӧскыд! Кывтӧ ньылыштан, — содтіс Соня.

— Ог кӧсйы! — мӧдысь шуис Проня да бипур дорысь вешйис ещӧ на ылӧджык.

Картупель тыра ведра регыд и тыртӧммис. Заводитісны юны чай. Соня кутіс кевмысьны Пронялы.

— Лок кӧть чайсӧ ю, мый нӧ дузъялан?

— Ог кӧсйы! — кывсӧ мыччыліс Проня.

Рытъявылыс нин челядь мӧдӧдчисны сиктӧ. Быдӧн радӧсь, дурӧны, сьывны горӧдласны. Проня восьлалӧ медся бӧрас да видӧ асьсӧ: «И мыйла ме эг пуксьы сёйны? Кынӧмӧс дзикӧдз нюкыртіс. Колі жӧ шуны «ог кӧсйы» да «ог кӧсйы». Вунӧдлі ӧд нин да бара на кытыськӧ петіс».

Сӧмын тайӧ лоӧмтор бӧрас Проня вунӧдіс тайӧ ковтӧм кывъяссӧ. Кодкӧ кӧ ӧні сылы шуас: «Проня, аски мунам совхоз муяс вылӧ уджавны», сійӧ пыр и вочавидзас:

— Кӧсъя!

— Проня, чипанъястӧ вердышт, — шыасяс мамыс.

— Кӧсъя!

— Проня, Дарья тьӧткалы отсалышт пес пилитны.

— Кӧсъя!

Проня «ог кӧсйы» кывъяссьыс ӧні сэтшӧм жӧ ёна полӧ, кыдзи ичӧт дырйиыс повліс кӧинысь да ошкысь, кӧть и тайӧ зверъяссӧ ачыс ӧнӧдз на эз аддзыв.