«КЫТЧӦ ЕНМЫС ТЭНӦ НУИС...»

...А мамсӧ Ӧльӧксан ловйӧн эз нин су, кӧть эськӧ сьӧлӧмыс мый вынсьыс нетшкысис гортланьыс да. «Тэрмась, тэрмась, тэрмась», — камгисны-шуалісны нидзув моз веглясьысь поездлӧн кӧрт гӧгыльясыс, налӧн гора да ӧтмоза шыысь пельыс чунавліс Ӧльӧксанлӧн, сы дыра ӧд колӧ кыссьыны-локны чужан муӧдзыс. Хабаровск карсянь, страналӧн ӧти пельӧссянь мӧдӧдз. Кузя да ӧти нога мунӧмсьыс атшалан весиг. Квайт лун да вой гольскас-тӧвзяс поездыс, да сӧмын Кировӧдз и воан. Тасянь Коми муӧдз бура ылын на, витсё верст гӧгӧр, сэсся Сыктывкарсянь Эжва йылӧдз автобусыд час кык-куим катӧдас... Артыштны кӧ, туй вылас джын кадыс и мунӧ. «Мед та ылнаас эн овмӧдчы дай», — ачыс асьсӧ бара на чепӧльтіс Ӧльӧксан вагон жырйын куйлігӧн.

Сё збыль, некод сійӧс бокас эз тойлы. Тайӧ дзик тадзи. Ачыс бӧрйис олан туйсӧ, ачыс ӧні и талялӧ том кадас бӧрйылӧм ордымсӧ. Кымынӧд во нин. Ӧні Ӧльӧксанлы нелямын вит арӧс, а гортсьыс мунліс муртса на дас кӧкъямысӧн. Артмӧ, чужан сиктас дас кӧкъямыс во и оліс-выліс, а кызь сизимсӧ кӧнкӧ бокын шӧйтӧ-ветлӧ. Мыйла шӧйтӧ-довъялӧ? Гортсьыс мунӧм бӧрын ӧд кисӧ кресталӧмӧн эз жӧ пукав. Пыр зілис-уджаліс. Шопераліс став тайӧ кадсӧ. Мед кӧть и бокын, Коми мусянь зэв ылын. Тадзи олӧм-вылӧмыс артмис да. Ӧні тай кадтӧ бӧр он бергӧд, киссьӧм ватӧ, кыдз шуласны, он курав... Коркӧ мамыс на, школа помалӧм водзын, некымынысь шуліс: «Тэ, Ӧльӧксан, чой-вок письыд медся ыджыдыс, сиктӧ эн кольччы. Мый нӧ, пиук, няйт скӧт картаын ме моз кутан луасьны, чегсьыны грӧш-кӧпейка вылӧ. Миянлы, пемыд йӧзыдлы, тані нин ковмас нэмтӧ мырсьыны-а. Томъясыдлы ӧні быдлаӧ туйыс восьса...»

Аслыс сылы ыджыд грамота абу жӧ шедлӧма. Сьӧд уджыс талялӧма-падмӧдӧма велӧдчӧмсӧ. Сиктас, Сталин нима колхозын, мӧсъясӧс лысьтӧма, а совхоз котыртчӧм бӧрын бара жӧ скӧт картаысь абу петавлӧма, куканьясӧс яй вылӧ тшӧгӧдӧма. Олӧмас выль, вежласяна тӧвру пӧльышттӧдз удитӧма пенсия вылӧ петны. Мойвиӧма удитӧдчыны, да таысь сё пасибӧ. Енмыслы ли, олӧмыслы ли, аслыс ли... Код тӧдас! Ӧд сэсся тайӧ выль тӧв нырыс сиктса йӧзлысь олӧм-вылӧмсӧ прамӧя пыркӧдӧма-песлӧдлӧма. Вуж выйӧныс гудыртӧма ставсӧ...

А Ӧльӧксанлӧн батьыс, Педӧр Миш, орчча вӧрпунктын уна во трактористаліс. Улыс складын, ласта вылын, Эжва бокын пуръясисны тӧвбыд. Гожӧмнас вӧр кыскалан туйяс парма-ягӧ лӧсьӧдісны-вӧчисны. Пыр тай вӧлі ош моз муркӧдчӧны-а. Пупайка пӧлаясыс маслӧ-соляркасьыс югъялӧны, ной гачыс паськыд дӧмаса... Ыджыд озырлун, кӧть и кыкнанныс нэмсӧ зэвтчисны-мырсисны, налӧн некор жӧ эз вӧвлы. Куим челядьтӧ ӧд вердны-пасьтӧдны колӧ, велӧдны да, нӧшта гортса мӧс-порсь кутны-дӧзьӧритны. Тадз и олісны Эжва йывса сиктын Педӧр Миш гозъя. Гӧтырыс сылӧн, Павел Катя, пензия вылас петӧм бӧрын босьтчыліс на сельпо пекарняын нянь пӧжавны. Во кык-куим и уджаліс, кӧть эськӧ содтӧд сьӧмыд сійӧ кадӧ зэв на и лӧсявліс Педӧр Мишъяслы. Сельпо сэсся киссис-пазаліс, пекарнясӧ тупкисны, а Павел Катя, сиктсаяслы чӧскыд нянь пӧжалысь, потӧм вор дорӧ коли. Бур кӧть, шулім тай нин, пенсиятӧ удитіс шедӧдны. «Горт гӧгӧр мӧда ноксьыны, мӧс да порсь видзны-кутны», — ӧвтыштіс сійӧ кинас тупкысьӧм сельполань. Но кор вӧлі кайлас сикт шӧрлань да аддзас лёкиник пӧвъясӧн тувъялӧм пекарня ӧшиньяссӧ, сьӧлӧмыс нюкыртчӧ. Ӧд став ловсӧ жӧ сетліс нянь пӧжалігас, кыдзи и колхоз-совхозса скӧт видзӧмлы. А со тай кыдзи олӧм-вылӧмыс бергӧдчис! Мӧс баксӧмсӧ ӧні он кыв сиктад, а из кодь чорыд няньсӧ юрсиктсянь, кызь верст сайысь, вайлывлӧны. Вежоннас сӧмын кыкысь...

...Быдса вит во Ӧльӧксан эз вӧв Эжва йылын, чужан сиктас. Сэки воліс, сідз кӧ нин шуны, бӧра-водза. Кык вежон оліс бать-мам ордас. Сэсся бӧр мӧдӧдчис. Эжва йывсяньыд ӧд Хабаровскӧдзыс абу матын, туй вылас, ӧтарӧ-мӧдарӧтӧ, отпуск джынйыд вошӧ.

Июль тӧлысь буретш вӧлі, Иван лун бӧр, турун пуктан кад. Жар да мича поводдя сулаліс...

Ӧльӧксан ӧні куйліс гатшӧн вагон жырйын да турки-тарки мунысь поездлӧн шы улын бара на казьтыштліс вит восайся волӧмсӧ, гортас кежалӧмсӧ. И тайӧ казьтылӧмъяссьыс морӧспань улыс шонавліс, сьӧлӧмсӧ быттьӧ выя бордйӧн мавтыштісны...

Сэкисӧ Ӧльӧксан водзвыв эз юӧрт мам-батьыслы, мый волас гортас. Телепон пыр сӧмын казьтыштіс, гашкӧ пӧ и мӧдла таво, мойвиас кӧ, гожӧмнас шойччыны. Но «гашкӧыд» тай тшӧкыда на кашкӧ. Водзвыв кӧсйысян да мӧдарӧ кӧ артмас, абу жӧ зэв мича. Пӧрысь йӧзтӧ пӧръялӧма лоӧ. Сизимдас сайӧ нин кыкнанныслы, кӧть эськӧ мӧстӧ кыдзкӧ-мыйкӧ век на пыкӧны-видзӧны, ыжъясӧс да.

Кулӧмдінсянь налӧн сиктӧдз кызь верст и эм. Джынйыс чорыд веркӧса, Чукля шор дорӧдз. Коркӧя власьт дырйиыс на юрсиктсянь бур туйсӧ вӧчлісны-лӧсьӧдлісны. Но а мӧд джын вылас сьӧмыс абу пӧ тырмӧма — аспальт пыдди важ туйсӧ кольӧмаӧсь, лыаӧн сорлалыштӧмаӧсь дай. Тулыс-арнас, зэрас прамӧя да, сё пӧгиб овлӧ сиктсаяслы. Посни машинаяснад он и письт юрсиктӧдзыд. Коркӧя Сӧвет кадыс быттьӧ ас йывсьыс пас кольӧма — бурсӧ лёкыскӧд гудыртӧма. Нӧк тыра гырничӧ карасин войт кисьтӧм кодь артмӧма. А ӧнія олан кадӧ веськӧдлысьяслӧн бара жӧ чорыд туйсӧ помавны сьӧм оз вичмы. Миян тай пыр тадзи артмылӧ — ӧтилаті дӧмлам, мӧдлаті резьдӧ... Бур кӧсъям вӧчны, а помӧдзыс тайӧ бурсӧ огӧ и вайӧдлӧй.

Вит во саяс гожӧмыс кос зэв сулаліс, мича да. Та вӧсна автобус ӧдйӧ и тюрӧдіс Ӧльӧксанӧс чужан сиктӧдзыс. Час джын мысти мир туй вылын нин сулаліс... Керка вевтыс тыдалӧ тасянь — муртса пырыштан да тӧдса йӧрӧ люкасян.

Ӧльӧксан шыбитіс пельпом саяс сьӧкыд нопсӧ, босьтіс киас сера дӧраысь вурӧм ыджыд сумка да онялысь мир туй вывсянь кежис гортланьыс. Сьӧлӧмыс чепсасис-нетшкысис морӧс кудсьыс, вежӧрыс гудрасис, быттьӧ Ӧльӧксанлы тайӧ здукӧ нӧшкӧн вачкисны юрас. Кодкӧ эм-ӧ гортас? Гашкӧ, турунӧн ноксьӧны Марья тьӧтыслӧн орчча йӧрас? Либӧ совхозлӧн вӧвлӧм скӧт картаяс сайын ытшкӧны? Сё юалӧм чужис-лэбаліс Ӧльӧксанлӧн юрын, кор восьлаліс тӧдса потшӧс праслаяс бокті. Восьтіс ки пӧвнас дзиръя ӧдзӧс, а батьыс буретш труба дорын ва чепняӧн лэпталӧ, ведраясӧ кисьталӧ. Ӧльӧксанлы бок ногӧн сулалӧ да оз аддзы локтысь писӧ. Гӧрдоват дӧрӧм помъяссӧ гач вылас лэдзалӧма; резина сапӧга, юрас еджговат картуз. Кисьтас чепнясьыс васӧ, ӧвтыштас кинас пель гӧгӧрыс — ном-гебсьыс дорйысьӧ. Найӧ, вир юысьясыд, кӧть и жар, сы дорын и жуӧны-бергалӧны. Ытшкытӧм туруныс коскӧдзыд, да сэні, тыдалӧ, дзебсясьӧны, ыркыдінас.

Ӧльӧксан лов шысӧ кутіс, дзоргӧ-видзӧдӧ бать вылас, аслас нюмыс вомсьыс вот-вот чепӧсъяс. Личаліс сьӧлӧмыс, ас местаас пуксис быттьӧ. И сэтшӧм лӧсьыд лои Ӧльӧксанлӧн морӧс пытшкын, кӧть сьыв да йӧкты. Збыль ӧд, гортас воис. Та ылнасянь. Воис кӧ, шань нин, сідзкӧ, ачыс Енмыс тшӧктӧма вылісянь тадзи лоны...

— Батьӧ, бать! — негораа шыасис дзиръя дорсянь Ӧльӧксан.

— Мый нӧ? — бергӧдіс юрсӧ пиыслань Педӧр Миш да муртса чепнясӧ кисьыс эз уськӧд. Кынмыліс здук кежлӧ ва труба дорас. Сэсся кывйыс сюрис жӧ. — Сё лешак тай! Ылі гӧсьт воӧма, Ӧльӧксан! Часлы, часлы... — жбыр пуктіс чепнясӧ потшӧс прасла вылӧ да уськӧдчис пи дорас. Мыйкӧ дольӧ-висьталӧ воча локтігас, вомгорулас броткӧдчӧ быттьӧ, а синмыс югъялӧ-ӧзйӧ, шудасьыс-шудаа. Бура унаысь и топӧдчыліс сартас кодь Педӧр Миш пи бердас. Топӧдчылас да бара. Топӧдчылас да бара. Быдсӧн синваыс доршасьліс сійӧ здукас Ӧльӧксанлӧн, горшас курыд ёкмыль пысасьліс-тасасьліс. Тайӧ аддзысьлӧмсӧ казьтылігӧн, батьсӧ ас водзас сувтӧдлігӧн, морӧс улыс Ӧльӧксанлӧн пыр на курдылӧ, быттьӧ кодкӧ сэні сэрапомӧн гудрасьӧ. Лӧз сук тшыныс сэсся синсӧ чизӧдӧ, синвасӧ пычкӧ...

— Вай пырам, пырам, — пиыслы сойбордас кутчысис Педӧр Миш. — Мамыд буретш гортын. Сёйыштан-юыштан, туй морт... Кынӧмыд, кӧнкӧ, гуръялӧ.

Нимкодьысла батьыс изіс-висьталіс эмсӧ и абусӧ, вомсӧ кӧть вурышт. Тӧдчис: ёна гажтӧмтчӧма письыс Педӧр Миш. Кымын во ӧд эз аддзысьлыны. Письмӧястӧ эськӧ гижыштавлісны ӧта-мӧдныслы, но письмӧыд тай письмӧ на и эм. Лов вылад мый дольсвидзӧ, ичӧтик кабала пырыд сьӧкыд висьтавны-юӧртны. Письмӧасигас тай батьыдлы синмас он видзӧдлы, ни морӧс бердад он топӧдлы сійӧс...

Ӧльӧксан кын мыр моз век на сулаліс дзиръя дорас да быттьӧ эз кыв батьсӧ. Гажтӧмтчӧма, гажтӧмтчӧма... Сойбордйӧдыс нин со нетшкӧ Ӧльӧксанӧс, лок пӧ вай пырам нин керка пытшкас, гортад... Нимкодь, дерт, олӧма мортыдлы. Та ылнасянь Ӧльӧксаныс воис да. Сэсся ӧд и ӧтка пи. Педӧр Мишъяслӧн медводдза быдтасыс. Питорйӧс тай Енмыс сетлӧма. Сы бӧрся нывъяс нин чужлісны, Анна да Валя. Найӧ, дерт, ёна тшӧкыдджыка волывлӧны мам-бать дорас. Матынӧсь да. Ӧтиыс карын олӧ, мӧдыс — Айкатылаын.

Верстьӧӧсь нин, быдтысьӧны, быдӧн ассьыс поз лӧсьӧдӧма. Позьӧ шуны, мам-батьыскӧд орччӧн олӧны-вылӧны. Эз Ӧльӧксан моз мусюр йылӧ утёвтны-мунны. Но кодлы мый Енмыс шулӧма, сідзи тай и овлӧ-артмылӧ...

— Пырам, пырам, огӧ жӧ тані кутӧй сулавны, — быттьӧ сьӧкыд унмысь садьмис Ӧльӧксан, ачыс век на эз эскы син водзас чепӧсйӧм ӧнія серпасыслы: орччӧн жӧдзысь батьыслы, сы киӧн пуктылӧм пашкыр кыдзьясыслы, кодъяс мича платтьӧа нывъяс моз тшапа сулалісны на йӧр пытшкын.

Кокниа лэптіс пельпом вылас дзиръя дорӧ лэдзлӧм сьӧкыд нопсӧ, шуйга киас босьтіс дӧра сумкасӧ и воськовтіс бать бӧрсяыс, керка кильчӧлань.

— Эн тэрмась, мамтӧ шензьӧдам, — югнитіс синмыс косіник батьыслӧн. — Мед сӧмын сьӧлӧмыс эз сувт-а... Вай коктӧ пӧрччы ӧдзӧс дорас да гусьӧникӧн пырам. Мед чуймалыштас...

Лов шысӧ кутӧмӧн батя-пиа кайисны кильчӧ вылӧ, сэсянь посводзӧ пырисны. Тані ставыс сідзи жӧ вӧлі, кыдзи и уна во сайын. Нинӧм абу вежсьылӧма. Сӧмын тай, тыдалӧ, посводз джоджсӧ выльысь мавтӧмаӧсь, югыд гӧрд рӧма ӧні. Пыран, да шуйга пельӧсас ыджыд пызан сулалӧ, сы вылын ва ведраяс пукталӧма; муртса водзынджык, тувъяс йылын, важ кӧлуй ӧшалӧ, пупайка да мый да, на улын быдсяма кӧмкотыс радӧн-радӧн. Посводзсяньыс и сарайӧ, и чуланӧ, и керка пытшкӧ веськалан. Кеж, кодарӧ окота.

Батьыс кыскыштіс асланьыс керка ӧдзӧссӧ да воськовтіс порог вомӧн. Сы бӧрся и Ӧльӧксан. Сьӧкыд нопсӧ пельпом сайсьыс лэдзис, сера сумкасӧ шуйга киас на кутӧ. Бать бӧрсяыс жӧ пырис, бокӧ эз кеж. Пырис керкаас, пачводз бокӧ, а батьыс пызан дорын нин тапикасьӧ, ышлолалӧ да вомгорулас мыйкӧ ас ногыс мургӧ. Мамыс сійӧ кадӧ пыді жыръяс вӧлӧма, плита пач костас бурдӧдчан турун косьтыны ӧшлӧ. Батьыс и горӧдіс Павел Катялы:

— Мыйкӧ ноксян сэні. Лок пет вай таланьӧ. Дона гӧсьт ӧд воис...

— Мый сэні ылісянь горзан, — кыліс пыді вежӧссянь мамыслӧн тӧдса гӧлӧсыс. — Лок татчӧ да висьтав ставсӧ лючки-бура.

— Висьталан бурсӧ, да нӧшта мыжаӧн колян, — броткыштіс нимкодясьысь батьыс; тӧдіс Ӧльӧксан: мамыслы паныд Педӧр Миш вочатӧ гежӧда шуліс. Шуас, да аслыс жӧ и сюралас. Мый сэсся вӧчан, тадзи кӧ артмӧ налӧн ӧта-мӧд костас. Быттьӧ и гач новлӧ батьыс, а кывзысьны тай нывбабаыдлысь на лоӧ.

— Пет, пет вай сэтысь, аслад пач костысь, — сирасис мамыс дорӧ керка шӧрсянь Педӧр Миш. — Мися, та ыджда гӧсьт локтіс, а тэ быттьӧ пельтӧм поп, нускан ассьыд...

Ачыс эз пыр мӧдар вежӧсас, жӧдзис-сулаліс Ӧльӧксансянь неылын.

— Мый тэ сэні, меным кывтӧг, керкасӧ шызьӧдан, — кыліс бара пыді вежӧссяньыс. — Пыр татчӧ да висьтав ставсӧ. Али полан, бара нин кыськӧ кокыштін да?

— Эн сӧр вай, войт эг ю, — мыжа морт моз видзӧдліс пиыс вылӧ Педӧр Миш. — Тӧрыт сӧмын тяпкӧдчышті, а талун дзик сӧстӧм...

Сы кості Ӧльӧксан пуктіс дӧра сумкасӧ гӧбӧчӧ пыран ӧдзӧс дорӧ да морӧс тырнас апыштіс вунӧдлӧм нин гортса сынӧдсӧ. Аслыспӧлӧс сынӧдсӧ, коді ӧвтіс и пызан вылын куйлысь веж лук кӧрӧн, и яя шыдӧн, и пӧжалӧм кӧвдумӧн. А керка пытшкас быттьӧ нинӧм абу и вежсьӧма сылӧн бӧръя волӧмсянь: енув пельӧсас нэмӧвӧйся пызаныс сулалӧ на, сэні чашка-пань, гӧгрӧс югыд самӧвар, пызан дорас тӧдса улӧсъяс, еджыд краскаӧн мавтӧм стенас — пӧль-пӧчыслӧн фотокарточкаяс, мам-бать вокъясыслӧн да. Кыкнанныс томӧн усьлӧмаӧсь бӧръя Ыджыд война вылас, дас ӧкмыс арӧсаясӧн. Ӧтиыс Сталинград дорйигӧн, мӧдыс — чужан мусяньыс зэв ылын, Румын муӧ дзебӧмаӧсь...

Пыді вежӧсас, кӧні мамыс ноксис-ӧшлысис, Ӧльӧксан эз пыр, а кежис веськыдвылӧ, кӧрт пачлань. Горшыс косьмис, да гумовтіс кӧшӧн лабичвывса ведраысь кӧдзыд ва, горша гулькӧдіс-юис кӧш джынсӧ. Тыдалӧ, регыд на пыртӧмаӧсь. Здукӧн ыркӧдіс морӧс пытшсӧ. Чӧскыд и ваыс налӧн ва трубаын. Майбыр, тшайтӧ пузьӧдны татчӧс ваысла, гашкӧ, дас керкаысь волӧны да. Мукӧдыс вель ылісянь на кежалӧны, карнанӧн и карнантӧг.

Ӧльӧксан вӧлі буретш тапикасьӧ-видзӧдалӧ пачводзсӧ, мый сэні вежсьӧма да мый абу, сэк кості и мамыс петіс мӧдар вежӧссьыс. Занавес сайсьыд Ӧльӧксанӧс эз пыр и казяв. Пӧрыся-нэма синнад. Вувзьысис бать вылас:

— Мый нӧ сэні керка тырнас горзан?

— Ме тэныд шуи, Катя, мися, ыджыд гӧсьт миянӧ воис. Пельтӧммин дзикӧдз али мый?..

— Кутшӧм нӧ гӧсьт вермас локны миянӧ? — джӧмдіс Павел Катя, киас сунис трубича кутіг, кокъясыс коньӧрӧйлӧн лигышмунісны весиг.

— Ме тай со вои... Ме ылі гӧсьтыс, — сетіс гӧлӧссӧ Ӧльӧксан да воськовтіс кӧрт пач дорысь керка шӧрлань.

— Ӧльӧксан воӧма! Господи да Енмӧй, — шлапӧдіс кияснас весьӧпӧрӧм мамыс. — Мися, он нин, гашкӧ, волы да... Та ылнасяньыд... А со тай воӧмыд. Енмӧй дай Енмӧй...

Мамыс сулаліс Ӧльӧксанлы воча, бӧрӧ ни водзӧ воськов эз сяммы вӧчны, ӧттор Енмӧс да Ӧльӧксанӧс казьтыліс, а синваыс шорӧн лэччис чукырӧсь чужӧм кузяыс.

Ӧльӧксанлӧн вӧрзис кыткӧ морӧс пытшкыс, вазис синмыс, пи сьӧлӧмыд ӧд пи сьӧлӧм и эм, абу из ёкмыль. Уськӧдчис мам дорас да мый вынсьыс топӧдіс ас бердас вӧльнӧй светас чужтылысьсӧ. Тадзи и шлюпкисны-бӧрдісны мама-пиа керка шӧрас, быттьӧ сё во абу аддзысьлӧмаӧсь. А батьыс кос понӧль моз орччӧн сулаліс, кыв ни джын эз вермы шуны, чепӧсйӧм синвасӧ жӧ килутшнас чышкаліс. Тадзи аддзысьлісны найӧ вит во сайын, сьӧлӧмнысӧ вӧрзьӧдісны ассьыныс, и быттьӧ матынджыкӧсь лоисны ӧта-мӧд дорас коркӧя моз, быттьӧ Ӧльӧксан абу и мунлӧма кытчӧкӧ ылӧ-ылӧ, мусюр йылӧ... Кык вежон сэки оліс чужан сиктас Ӧльӧксан. А кадыс быйкнитіс ӧти здукӧн. Бурторйыд пӧ тай ӧдйӧ сылӧ-помасьлӧ. Сідзи и вӧлӧма...

Та ылнасяньыд поезднад локтігӧн кадыс, майбыр, эм олӧм-вылӧмсьыд медся тӧдчанаторъяссӧ да вежӧрад кольӧмаяссӧ казьтыштны. Вит восайся гортас волӧмыс бара на сувтліс Ӧльӧксанлӧн син водзӧ. И бара на сьӧлӧмыс шонавліс тайӧ казьтылӧмъяссьыс...

Поездлӧн нёль морта жыръяс Ӧльӧксан ӧтнас муніс Киров карӧдз. Позьӧ шуны, дзик помӧдзыс. Сэсянь нӧшта на колӧ кузь лунтыр Сыктывкарӧдз воӧдчыны. А водзӧсӧ — бара автобусӧн... Эжва йылӧдзыс карсяньыд абу нин эськӧ ылын. Хабаровск серти кӧ, дзик орччӧн.

А Ӧльӧксанӧс да мукӧд туй йӧзӧс грымакылысь поезд быд здукӧн матыстіс сылань, коді кытчӧ тэрмасис. Ӧтиясӧс — гортланьыс, мӧдъясӧс — лунвыв саридзлань, коймӧдъясӧс — тӧдсаяс дораныс. Лун и вой шыӧн мунысь поездын пуис олӧм. Кодкӧ чеччис коланаинъясӧ, кодкӧ сӧлаліс, кодкӧ, Ӧльӧксан моз, лунтыръясӧн куйліс аслас лабичын. А мый сэсся кузь туяд и вӧчан. Ӧта-мӧдкӧд сёрни-басниысь та ылнасяньыд локтігӧн быдӧн нин мудзис. Ӧльӧксан тайӧ сёрниясас эз сюйсьыв, чӧла куйліс вылі джаджъяс да бергӧдліс юрас и коркӧясӧ, и тӧрытъясӧ, и талунъясӧ. Кор сылы воис гортсяньыс мам висьӧм йылысь юӧрыс, быттьӧ вежӧрсӧ гулісны. Муртса вошласьны эз кут. «Мамыд сьӧкыда висьмис. Верман кӧ, колӧ быть волыны», — гижӧма батьыс Эжва йывсянь вартӧм телеграммаын. А Хабаровсксяньыд ӧд здукӧн он лок... Ӧльӧксан шур-шар уськӧдчис кӧлуй чукӧртны, сэсся удж вылас начальство дорӧ котӧртліс, петкӧдліс шог юӧрсӧ. Аттьӧ кӧть налы, гӧгӧрвоисны Ӧльӧксанӧс, сылысь майшасьӧмсӧ да. Гаражса механикыс, Пал Палыч, сыысь арлыдаджык морт, шлапкис сьӧкыд кисӧ Ӧльӧксанлы пельпом вылас, быттьӧ ышӧдіс ёртсӧ, сьӧлӧмсӧ весиг небзьӧдіс:

— Гожӧм кад эськӧ, уна шопер ӧні отпускын. Но мамыд миян быдӧнлӧн ӧти... Тӧлысь кежлӧ лэдзла. Тырмас?

— Тырмас, дерт, — личаліс морӧс пытшкас Ӧльӧксанлӧн. — Аттьӧ, Палыч. Ыджыд аттьӧ. Муна, сідзкӧ? — бара на юавсис механикыслысь.

— Мун нин, мун. Сӧмын сьӧм кузяыд бухгалтеръяс дорӧ кежав. Мед ӧдйӧджык сетасны.

Ру пиын моз, ӧтарӧ-мӧдарӧ шыбласиг и мӧдӧдчис Ӧльӧксан гортас. Коми муӧ, ас чужанінас. Быдса вит во мысти. А эз кӧ мамыс висьмы, гашкӧ, быдса мӧд вит во на лои ветлытӧм. Код тӧдас... Гӧтырыслӧн кувсьӧм бӧрын, а олісны сыкӧд быдса кызь кӧкъямыс во, Ӧльӧксан сэсся аслыс пӧвсӧ эз корсьлы. Ӧтка пӧтка вӧлі. Кыкнан челядьыс, ныла-пиа, быдмисны да олісны нин торйӧн, Хабаровскас жӧ... Поздысисны чужанінас. Позьӧ шуны, татчӧ, Ылі Асыввылас, Комиысь волӧм морт прамӧя нин вужъясис. Но мортыд тай абу кын из, ассьыс чужанінсӧ некор оз вунӧд. Лэбачьяс и то кутшӧм ылісянь, му шарлӧн лунвыв пельӧссянь, быд тулыс лэбзьывлӧны-волывлӧны поздысьны, быдтысьӧны-рӧдмӧдчӧны чужан муясӧ. Ловъя лолыд, тыдалӧ, быдӧн ӧткодь... И ӧні, поездын локтігӧн, Ӧльӧксанлы син водзас бара на сувтліс гортас бӧръя волӧмыс. Ясыда да мичаа сувтліс, быттьӧ эз вит во сайын ставыс вӧв, а дзик тӧрыт...

...Гортас локтан рытас дыр и пукалісны-варовитісны батьыскӧд да мамыскӧд, вӧртас весьтыс ӧшинь саяс югдӧ нин вӧлі. Казьтылісны коркӧясӧ, рӧдвужсӧ, сиктса выльторъяссӧ мамыс таргис-висьталіс... Мый татчӧс совхоз киссян выйын, мый орчча лесопунктын вӧрсӧ войт мында пӧрӧдӧны-петкӧдӧны, мый уджыс вочасӧн бырӧ сиктсаяслӧн... Юӧмӧ пӧ сетчыны кутісны унаӧн, быдсяма лёк курыдторсӧ вайӧны сиктӧ да. Быттьӧ элясис Ӧльӧксанлы, со пӧ кодарӧ бергӧдчис миян олӧм-вылӧмным. Вылісянь уна буртор кӧсйысисны вӧчны, выль тӧвру пӧ олӧмас пӧльыштіс, а дзик мӧдарӧ артмис. Йӧзлы лёк вылӧ на. Сиктлы да... А сэсся, асъявылыс нин, мамыс очсаліг шуис:

— Вай, Ӧльӧксан, водамӧй, ӧшинь сайын со дзикӧдз югдыны кутіс. Батьыд мӧдарын ныргорӧн нин узьӧ-а.

— Водам и эм, — мудзӧмпырысь вочавидзис Ӧльӧксан. — Ме дзик руш кушман кодь лои кузь туй бӧрад.

— Вай шойччышт да аски луннас ытшкыштам матысса боръяссӧ, — вӧзйис-нарадитіс мамыс. — Эн на вунӧд, кыдзи ытшкыны гӧрбуш-косанад? Батьыдкӧд тӧрыт на тӧчитыштім найӧс.

— Эг, дерт. Мед сӧмын эз зэр-а.

— Поводдяыс лад вылӧ, тыдалӧ, пуксис. Иван лун бӧрад пыр мича овлӧ, жар сӧмын тай...

— Ойбыртлам час-мӧд, да отсышта ытшкынытӧ, — воча кыв сетіс Ӧльӧксан, сэсся, рытывбыдъя сёрнияссьыс дзик нин нярмӧм-мудзӧм, нюжӧдчис гажмӧм батьыскӧд орччӧн, небыд вольпасьӧ... И быттьӧ сунгысис джуджыд йирӧ — сэтшӧм чӧскыда унмовсис чужан керкаас, ыркыд шебрас улын.

Садьмис Ӧльӧксан, а югыд шондіыс бура вылын нин. А мамыс удитӧма мӧс лысьтыны.

Тяпкӧдчыштісны-сёйыштісны куимӧн асъя пызан сайын, йӧлӧн пӧсь тшай юисны, та бӧрын и мӧдӧдчисны Ӧльӧксан да мамыс сикт сайӧ, небыд туруна боръяссӧ ытшкыштны. Батьсӧ горт овны колисны.

Кык гӧрбуш-косасӧ важ дӧраӧ гартовтісны, лэчтасян босьтісны да горш веськӧдӧм могысь ватор. Восьлалісны совхозлӧн эндӧм скӧт картаяс дорті. Коркӧ, во дас сайын на, тані видзлісны мӧсъясӧс, юр куимсё. Вӧвъяс вӧліны и, куканьяс да. Ӧні гӧгӧр шы ни тӧв.

— Мӧс кызь кольӧма на, Петыр Саньӧ да Иван Коля кыкӧн и дӧзьӧритӧны. Кутшӧмкӧ видз-му овмӧс кооператив лӧсьӧдӧмаӧсь пӧ. Совхоз пыддиыс. Лешакыс тӧдӧ, мый водзӧсӧ артмас. Мукӧд скӧтсӧ татысь орчча сиктӧ нуӧмаӧсь дай, — висьтасис мунігмозыс мамыс. — Гашкӧ, став скӧтсӧ яй вылӧ карӧ лэччӧдісны да. Код тӧдас... Ачыд аддзан: олӧм-вылӧмыс сиктад гуга лои.

Аддзӧмторъяссьыс Ӧльӧксанлӧн сьӧлӧмыс дольсмуні. И збыль, челядь дырйиыс на тані, сикт бокас, олӧмыс пуӧмӧн пуис. Пыр и ылькнитіс вежӧрас коркӧя ылі, но гажа кадыс. Со найӧ, посниулов, вензиг-нускигтыр бӧрйӧны, коді кутшӧм вӧлӧс талун лэччӧдлас ю дорӧ юктӧдны. А конюклысь Митрей пӧль, кыз чигарка гартыштас да, сӧмын шпыннялӧ:

— Эн вензьӧй вай, шег чукӧр. Быдӧнлы вӧлыд вичмас. Кодкӧ Лыскоӧс босьтас, кодкӧ Коммунизмӧс, кодкӧ Самолётӧс лэччӧдлас юктавны.

А нимкодьыс челядьлӧн! Верзьӧмнад кутшӧм окота ю дорӧдз да бӧр ризнитлыны. Сьӧлӧмыд топавлӧ и лолыд муртса вомӧдыд оз пет.

Тані, скӧт картаяскӧд орччӧн, сэки силос заптан гуяс вӧліны. Кузьӧсь да паськыдӧсь. Ытшкӧм кӧрымсӧ сэтчӧ талявлісны. Ӧти кадӧ кӧрт вӧвсӧ новлӧдліс Кузьнеч Вась, шмоньлив да зэв востер морт. Ассьыс керкасӧ сійӧ лэптыліс-кыпӧдліс Эжва юлӧн медся джуджыд кыр йылӧ. Ичӧтикӧс, но уна ӧшиняӧс, ляпкыдикӧс, но мыйлакӧ дзик ӧти жыръяӧс, кӧні и узьліс, и сёйліс-юліс Васьлӧн квайт челядя котырыс. Но гачтӧ новлысь дошлӧй морт мукӧд моз эз няргыв, кӧть эськӧ та мындатӧ быдтігӧн быдторйыс жӧ овліс. Гудӧкасис, сьыліс-йӧктіс, Эжва юысь чери кыйис... Буретш Кузьнеч Вась и велӧдіс ичӧтик Ӧльӧксанӧс кӧрт вӧв кабинаын пукавны, кыдзи да мый личкавны, медым вына чибӧыс водзӧ-бӧрӧ ветлӧдліс, татчӧ вайӧм анькытш сора зӧрсӧ таляліс-топӧдіс.

— Эн пов кӧрт ёкмыльсьыс, газсӧ содтышт, мед оз кус, — индаліс орччӧн пукалысь Вась.

Ӧльӧксан сэки Наста пӧчыскӧд муяс бокӧ тшак вотны кайліс. Бӧрсӧ локтігӧн и кольччис силос гуын ӧтарӧ-мӧдарӧ ветлӧдлысь трактор дорӧ. Синсӧ паськӧдӧмӧн дзоргис-видзӧдіс, кыдзи эргысь-таргысь кӧрт ёкмыль топӧдӧ кок улас веж кӧрымсӧ. Пӧчыс важӧн нин лэччис гортас, а Ӧльӧксан пыр пукаліс силос гу бокын, лӧдз-номйысь ӧвтчиг, нимкодясис Кузьнеч Васьлӧн уджӧн. Коркӧ и шы ни тӧв лои гӧгӧр — трактор гоз-мӧдысь эркнитіс да ланьтіс. Пытшкӧссьыс топалӧм веж кӧрым вылӧ чеччыштіс Вась: дӧрӧмсӧ кӧть пыдзырт, пӧсьсӧ гожъялӧм пондаыс вывсьыс килутшнас чышкалӧ.

Лолыштӧм да ыркалӧм бӧрын и вӧзйис сійӧ, шуис быттьӧ ас мортлы:

— Кӧсъян кӧ, лок, велӧда веськӧдлыны кӧрт вӧвнас. Тані, силос гуад, абу сьӧкыд. Бӧрӧ да водзӧ, бӧрӧ да водзӧ ветлӧдлы сӧмын.

Ӧльӧксанлӧн муртса сьӧлӧмыс морӧс пытшкӧссьыс эз чеччышт. Нимкодьысла.

— Кӧсъя эськӧ да, верма кӧ, — сӧмын и артмис сэки Ӧльӧксанлӧн.

— Вай пырам трактор пытшкас, пажын кад ӧні, велӧдышта, — ӧвтыштіс кинас Кузьнеч Вась.

Кымын во колис сійӧ кадсяньыс, а син водзас зэв ясыда сулалӧ тайӧ серпасыс. Йиджтысьӧма тай сэксянь вежӧрас, нэм кежлӧ кольӧма...

— Мый нӧ, унмыд локтӧ? — кыліс сы бокын восьлалысь мамыслӧн небыдик гӧлӧсыс. Сійӧ и торкис Ӧльӧксанлысь челядьдырся олӧмас сунлӧмсӧ. — Регыд воам нин, муртса коли муныштны...

Гожся югыд шондіыс быттьӧ сибдӧма лӧз енэж шӧрас, сотӧмӧн сотіс муяс бокті мунысь мама-пиаӧс. Коркӧ и воисны жӧ туруна борйӧдз. Ытшкыны босьтчытӧдз здук-мӧд лолыштісны, пукыштісны ма кӧрӧн ӧвтысь луд вылын. А июль тӧлысся жарсьыс лолавны сьӧкыд, весиг ном-лӧддзыс ыркыдінӧ дзебсьӧмаӧсь, оз дзизгыны ни назгыны яр шонді улын.

— Уна-ӧ вермам, сы мында и ытшкам, — перйис косаяссӧ гартовтӧм дӧра пытшкысь мамыс.

— Менам тай дзик горшӧй косьмӧма-а. Кӧть жуним васӧ юышта, — чеччис жӧ луд вылысь Ӧльӧксан да горша гулькйӧдіс-юис трубаысь босьтлӧм васӧ. Муртсаӧн и шоналӧма сійӧ, дзик дэбыд лоӧма.

Ытшкыны сувтісны орччӧн моз. «Шарс-шарс-шарс», — кыліс мамыслӧн коса улысь. Ӧтарӧ-мӧдарӧ ӧвтіс-ытшкис Павел Катя, покосыс сылӧн артмис паськыд да шыльыд. Ӧльӧксанлӧн быдсӧн нюмыс петіс. Со ӧд, арлыда нин быттьӧ мамыс, а швачкӧ-ытшкӧ пӧрнӧй письыс збойджыка на. Ӧльӧксан эськӧ босьтчыліс жӧ вӧтчыны мамыс бӧрся, ӧвтіс и ӧтарӧ, и мӧдарӧ, но кысь нин, явӧ кольччис. То коса йылыс муас сатшкысяс, то кузь турунсӧ вывті выліті ытшкыштас, то асьсӧ кытчӧкӧ бокӧ кежӧдас. Мамысӧн ытшкӧм покосыс мича да веськыд, а сылӧн быттьӧ гажа юра морт мунӧма — шуйгавыв шатовтлас, сэсся веськыдвыв...

А шондіыс ляскысьӧма помтӧм-дортӧм лӧз енэжас да гӧрдӧдӧма-доналӧма. Жар! Гожся сынӧдыс шондіыскӧд ӧтвылысь сотӧны чужӧмтӧ. Лолавнытӧ сьӧкыд. Татшӧм кадас нӧшта и ытшкыны колӧ, ӧвтчыны коса-гӧрбушӧн. И мый морысь пыкӧны-видзӧны мӧссӧ мам-батьыс? Асьнысӧ сӧмын песӧны...

Пӧсяліс Ӧльӧксан, брӧд ва дӧрӧмыс, ва войтъяс визувтӧны плеш вывсьыс, пель бокъясӧдыс. Мудзис, тыдалӧ, и мамыс. Упкӧ-лолалӧ воськов дас сайын. Сизимдас бӧр нин, а со тай, майбыр, парснитіс-колис ылӧкодь Ӧльӧксанӧс.

— Вай лолыштам, дзик лигышмуні ки-кокӧй, — горӧдіс мамыс да чышкыштіс ытшкӧм туруннас шонді водзын югъялысь косасӧ.

— Шойччыштам, шойччыштам, — сӧмын и шусис Ӧльӧксанлӧн. Аслас лолыс тырӧма жӧ. — Ме дзикӧдз жуялі, юрӧй бергӧдчӧ.

Шняпкысис-нюжӧдчис веж луд вылӧ да чӧв ланьтіс. Мамыс локтіс да пуксис орччӧн, чышъян помнас чышкаліс чепӧсйӧм пӧсьсӧ. Чужӧмсьыс, плеш вывсьыс, гожъялӧм голясьыс.

Пажын бӧрӧдз, яр шонді улын, шарскисны-ытшкисны мама-пиа. Шатлавмӧн лои. Сэтшӧма мудзисны лунтырнад. Бӧрсӧ лэччигӧн нин, гортланьыс мунігӧн, мамыс и висьтасис пиыслы:

— Мыйкӧ, Ӧльӧксан, менам кокъясӧй бӧръя кадас мудзны кутісны. И сьӧлӧмӧс быттьӧ емӧн бытшкылӧ. Гашкӧ, регыд кула да?

— Мун сэтысь, нинӧм абусӧ эн сӧр, — дӧзмис татшӧм кывъяссьыс Ӧльӧксан, а ачыс ёнакодь повзис — мамыс тадзисӧ некор на эз сёрнитлы сыкӧд. Восьсӧнсӧ, висьӧм-кулӧм йывсьыс.

— Мортыд пӧ тай, шулӧмаӧсь важ йӧз, водзвыв ставсӧ кылӧ, аслас кулӧм йылысь тӧдӧ и, — бара ассьыс долис мамыс.

— Ов да ов на вӧльнӧй светас, мый сэні ачыд асьтӧ мӧдар югыдас мӧдӧдан, — ӧвтыштчис мамыслӧн гажтӧм сёрниысь Ӧльӧксан. Сэки сійӧ, вит во саяс, мамыслысь кывъяссӧ ӧдйӧ и вунӧдіс, позьӧ шуны, пель пырыс лэдзис. А бӧрынджык нин, кор воис мамыслӧн висьӧм йылысь юӧр, пыр и воис вежӧрас тайӧ сёрниыс. Тыдалӧ, абу весьшӧрӧ шулӧма мамыс. Кылӧма лов-сьӧлӧмнас, мый висьӧмыс топӧдӧ... И некымын во на со кыдзкӧ кыскӧма-терпитӧма. Ас пытшкас став дойсӧ кутіг... Мед мукӧдӧс не дойдны.

А дзик торйӧдчигас нин, кор Ӧльӧксан чукӧртіс ассьыс кокньыдик нопторсӧ, пыді жыръяс, гӧгрӧс пызан сайын пукалігӧн, Павел Катя синва сорӧн чӧвтіс:

— И кытчӧ Енмыс тэнӧ нуис. Мусюр йылас дзик...

Батьыс буретш керка йӧрас петіс, да найӧ бара кыкӧн колисны, мама-пиа.

— Вола на, мам, коркӧ, вола. А тэ сьӧлӧмнад эн усь да быд мисьтӧм-лёк мӧвпсӧ юрад эн бергӧдлы, — кутыштліс мамыслысь гожъялӧм кисӧ Ӧльӧксан.

Тадзи кыкӧн и пукалісны бура дыр, колльӧдчисны кузь туй водзын. Мамыс чӧв оліс, кадысь кадӧ чышкышталіс чепӧсйӧм синвасӧ.

Ӧльӧксан курыд дойсӧ морӧс пытшкас дзебис, пыкис кыдз вермис, мед синваыс эз жӧ ылькнит да ортсыӧ пет. А со кыдзи тай артмис — сэки, вит во саяд, быттьӧ туналӧма ассьыс олӧмсӧ мамыс. Кылӧма Павел Катялӧн сьӧлӧмыс ставсӧ, водзвыв кылӧма...

...Кировсянь Сыктыв ю вылын сулалысь карӧдз Ӧльӧксан воис водз асылын. Юрсиктӧдзыс автобус жӧ нуис, сэсянь — аслас грездыс орччӧн нин. Кос вӧлі поводдяыс, да ичӧтик «Газель» час джынйӧн и тӧвзьӧдіс, сэсся тюрӧдіс водзӧ, орчча сиктъясӧ.

Сьӧкыд сьӧлӧмӧн ӧні вуджис чужанінӧдзыс кузь туйсӧ Ӧльӧксан. Пудъя из ӧшаліс морӧс вылас. Гашкӧ, сёысь казьтыштліс, сувтӧдліс син водзас бӧръя волӧмсӧ, мамыскӧд турун ытшкӧмсӧ, сыкӧд сёрнияссӧ. Позис, дерт, вит вотӧ и не виччысьны, водзджык чужан сиктас кежавны. Абу ӧд тай томӧсь нин мам-батьыс, пӧрысьлань катовтӧма олӧм-вылӧмныс. Батьыс эськӧ гарыштліс воддза письмӧясас да, висьӧдчывлӧ пӧ мамыд, сьӧлӧм вылас элясьӧ... Но Хабаровсксянь Комиӧдзыд абу матын, быд во туйӧ он пет. Вужъясис нин сэтчӧ Ӧльӧксан, да мый вӧчан. Кӧть эськӧ важ йӧз шулӧмаӧсь — быд пӧтка пӧ аслас позйӧ коркӧ локтӧ...

Ичӧтик да дзескыд «Газельысь» чеччӧм бӧрын Ӧльӧксан перйис зепсьыс чигарка да шпуткис-куритчис мир туй бокын, думнас дасьтіс асьсӧ мам-батьыскӧд аддзысьӧм кежлӧ. А веськыда кӧ шуны, кокыс эз ну гортланьыс, быттьӧ мыйкӧ лёкӧс кыліс сьӧлӧмыс... А ывла вылын сэкся кодь жар поводдя жӧ сулаліс, Иван лун бӧр. Гӧгӧр вӧлі лӧнь да чӧв, пельыд чуналӧ.

Тӧдса дзиръяӧд пырис йӧрас... Сідзи жӧ ставыс, кыдзи и водзын. Йӧрсьыс турунсӧ абу на ытшкӧмаӧсь. Ва труба вылас кузь чепня куйлӧ. Пашкыр кыдзьяс радӧн-радӧн чӧв сулалӧны, водзынджык льӧм пу да сьӧд сэтӧр быдмӧны. Накӧд орччӧн важиник пывсян куткырвидзӧ, зэвтӧм кӧв йылӧ кӧлуй, шылльӧ-мылльӧ ӧшлӧма... Сійӧ здукӧ и казяліс Ӧльӧксан пывсян боксьыс чаг чукӧр, быттьӧ дзик на ӧні лӧсалӧмаӧсь. Некымын паськыд пӧв пывсян таладорас сулалӧ и. Джодждӧраяс потшӧс прасла вылас ӧшлӧмаӧсь, тӧлӧдны ли, косьтыны ли... И сьӧлӧмсӧ чепӧльтіс Ӧльӧксанлысь — гашкӧ, мыйкӧ мамыскӧд лои да? Тайӧ лёк мӧвпыс звиркнитіс-муніс вежӧр пырыс, весиг позявліс Ӧльӧксанлӧн юрыс. Кын мыр моз сулаліс йӧр пытшкас, да кокыс быттьӧ сук няйт пиӧ сибдіс, водзӧсӧ эз ну...

Веранда ӧдзӧс клопнитӧм-воссьӧм шыысь и паляліс Ӧльӧксан.

— О Господи, Ӧльӧксан, вӧлӧмкӧ, мися, коді и сулалӧ сэні, — уськӧдчис сы дорӧ батьыс, ачыс синсӧ чышкалӧ, а топӧдчис пи бердас да ырзӧмӧн бӧрддзис.

Пемыдгӧрд дӧрӧма, сьӧд гача, еджыд картуз юрас шлапкӧма.

— Мамтӧ ӧд войдӧрлун дзебим. Кувсис, пиук, сьӧлӧмыс сувтӧма...

— Кыдзи кувсис? — век на нинӧм оз вежӧрт Ӧльӧксан.

— Гортын кувсис. Уколаліс эськӧ пельшӧрыд, но весьшӧрӧ... Эн дивит, тэнӧ эгӧ нин кутӧй виччысьны. Ывлаыс зэв шоныд да, — ышлолаліс-шлюпкис батьыс.

— А ме тэрмаси-локті, мися, кӧть мыйӧнкӧ верма отсавны, — сӧмын и артмис Ӧльӧксанлӧн.

Валя чойыс ноксис керка пытшкас, а мӧд чойыс, Анна, карӧ ӧкмыс лунӧдзыс лэччӧма. Валяыс вит вонад ёнасӧ абу вежсьӧма, сӧмын гӧгрӧсмӧма, кӧча мач кодь лоӧма.

— Ог тӧд, кыдзи водзӧсӧ ӧтнаслы, скӧтнад, — паніс бать йывсьыс сёрни Валентина, кор колины кыкӧн чоя-вока. — Гашкӧ, лэдзчысяс да?

— Ассьыс колӧ юавны, кыдзи да мый, — артмис Ӧльӧксанлӧн.

— Меным волывлыны да отсасьны ылын жӧ, а тэ дзик му помас олан. Анналӧн позтыр челядь дай, — гартіс ассьыс Валентина, быттьӧ топӧдіс Ӧльӧксанӧс пемыд пельӧсӧ. Абу на и небзьӧма этшыс чойыслӧн, кутшӧм вӧлі из кодь чорыд, сэтшӧмӧн и кольӧма. — Вот и думайт, медыджыд пи тай, гач новлан, — ярскӧбтіс сэсся Валентина.

— Вай лолыштны сет да мӧвпыштны гӧгӧр, — дӧзмис чой вылас Ӧльӧксан.

— Ми быттьӧ эгӧ мудзӧй, кымын лун да вой ноксим мамнад. Дзебим да, пусим-пӧжасим да, — чепӧсйис Валентина. — Тэ пыр дась вылас волан, лун-мӧд кежлӧ... Сё вонас ӧтчыд...

— Ме ӧмӧй ставсьыс мыжа? — горӧдсис Ӧльӧксанлӧн.

— А коді нӧ? Вунӧдін кӧ ставнымӧс... — воча чилӧстіс чойыс.

Веныс сэсся водзӧсӧ эз ломзьы-ӧзйы чоя-вока костын.

Батьыслӧн кок шыыс кыліс посводзын, да ланьтісны. И бур, мый лӧнисны. Эз эськӧ мича вӧв батьыслысь сьӧлӧмсӧ асланыс венӧн-зыксьӧмӧн дойдны. И сідз нин сылы шогыс тайӧ лунъясӧ тырмис...

Аскинас Валентина турки-тарки лэччис гортас. Сӧмын шуис батьыслы — ӧкмыс лун кежлас пӧ вола. А батя-пиа чукӧртісны сёян-юантор да мӧдӧдчисны сиктса шойна вылӧ, мамсӧ видлыны.

Батьыс гульс-гольс томналіс кильчӧ ӧдзӧссӧ, да ӧта-мӧд бӧрся найӧ петісны мир туйлань.

Чорыд веркӧса туй вомӧналіс сиктсӧ да нуӧдіс ичӧтик юлань, а поссӧ вуджӧм бӧрын катӧдіс сиктса кладбищелань. Мича пожӧма ягӧ шойнасӧ лӧсьӧдлӧмаӧсь. На сикт помсянь неылын и эм.

Сикт кузя восьлалісны орччӧн моз. Майбыр, туйыс паськыд да шыльыд, и ылӧдз тыдалӧ. Ӧльӧксан син бӧжнас кыйкнитлывліс зумыш да мудзӧм чужӧма батьыслань, быттьӧ зілис пырӧдчыны сылӧн дум-вежӧрӧ, тӧдмавны, мый йылысь сійӧ мӧвпалӧ ӧні. Дерт, батьыслы абу кокни — кымын во олісны мамыскӧд, бурсӧ и лёксӧ юкисны ӧтвыв, быдтісны куим челядьӧс, керка лэптісны, скӧтӧн нэмсӧ ноксисны... И со — ӧтнас дзик коли, та ыджда керкаын. Здукӧн олӧм-вылӧмыс быттьӧ ори, мӧдарӧ бергӧдчис...

Шӧйӧвошӧма мортыд.

— Но, сэсся кыдзи олан, Ӧльӧксан? — виччысьтӧг бергӧдіс юрсӧ пиланьыс Педӧр Миш. — Он гажтӧмтчыв чужанінсьыд?

— Ола тай кыдзкӧ-мыйкӧ. Шоперала век... Быдӧн, тыдалӧ, ассьыс чужан позсӧ казьтылӧ. Меным вӧтын унаысь жӧ усьлӧ челядьдырӧй...

— Кадыд тай ассьыс босьтӧ. Мортыд оз тӧд, мый сійӧс аски виччысьӧ, — быттьӧ ачыс аслыс шуис батьыс да морӧс тырнас ышловзис.

— Помнитан, кыдз пуястӧ тай пуктылім йӧрад? — водзӧ нуӧдіс Ӧльӧксан. — Кымын во кольӧма сэксянь... А тэ, батьӧ, та бӧрын мича льӧм пу на ты бокысь вайлін. Сы ылнасянь кыскӧмыд...

— Кыдзкӧ тай вайлыссьӧма. Том на вӧлі да, вына. Тайӧ льӧмсӧ ме мамыдлы козин пыдди перйылі. Мед нимкодясяс мича пунас миян йӧрын, — думыштчӧмӧн висьталіс веськыдладорас восьлалысь батьыс. И быдсӧн ловзис чужӧмыс пуяс йылысь сёрнитігад. — А мамыд кувтӧдз, вежонӧн водзджык, тӧв ныр кыптыліс. И виччысьтӧг пӧри льӧм пуыд. Менам сьӧлӧмӧй ёкнитіс, мися, абу бур водзӧ тайӧ. Сідзи и лои тай со, — сюркняліс-гӧгрӧстіс сёрнисӧ батьыс да сэсся кладбище вылӧ вотӧдз чӧв оліс, вӧйтчис аслас дум-мӧвпъясӧ, кыв эз шу. Ӧльӧксан вомсӧ эз жӧ кут восьтавны, гӧгӧрвоис — пӧрысь мортыдлы ӧні и сідзи сьӧкыд, сьӧлӧмсӧ дой сотӧ. Мед личалыштас ловнас, ачыс аскӧдыс олыштас...

А воддза сертиыс сиктса шойнаыс ёна нин нюжалӧма да паськалӧма. Крест-гуясыс мича ягсьыс эрд вылас нин петӧмаӧсь, сярвидзӧны ӧта-мӧд бӧрсяыс.

— Гудыр олӧмыд тай уналысь жӧ ловсӧ босьтіс. Томлысь и пӧрысьлысь, — шуис батьыс кладбище йӧрӧ пыригӧн. — Кодкӧ гажа юрӧн вӧйи, кодкӧ ӧшӧдчис, кодкӧ сотчис быдсяма курыд сорастӧ юигӧн...

— А тайӧ нӧ Петыр Толялӧн гуыс? — чуймис Ӧльӧксан, кор аддзис матысса крест вылысь тӧдса чужӧмбан.

— Сылӧн, сылӧн. Куим во сайын вилісны. Кор лесопунктыс ловъя на вӧлі. Начальникаліс сэні Толяыд, — висьталіс батьыс гу дорас сувтлӧмӧн. — Кодъяскӧдкӧ зыкӧ-венӧ воӧма, да морттӧ лёк йӧз вины шуӧмаӧсь. Карсянь волӧмаӧсь ловсӧ босьтысьясыс. Куйлӧ ӧні кыз му улын, кык челядь батьтӧг колины...

Мамсӧ гуалӧмаӧсь пашкыр пожӧм бокӧ, сылӧн мам-батьыс орччӧн жӧ куйлӧны, воськов кык-куим сайын, пу йӧрын. Ӧльӧксан матыстчис мамыслӧн пу крест дорӧ, малыштіс сійӧс. Сӧмын и артмис:

— Эн дивит, мамӧ, мый эг ловъяӧн су. Вои тай, аддзысим со...

Сэсся чӧла пукталіс кампет-печенньӧсӧ пӧч-пӧльыслӧн да мамыслӧн гуяс вылӧ. Перйис сьӧд нянь, калбастор, водка доз, кык стопка.

— Вай, Ӧльӧксан, казьтыштам мамтӧ, — босьтіс кисьтӧм стопкасӧ батьыс. — Курыдтортӧ сійӧ эськӧ оз вӧлі радейт да...

— Мед узяс бура мича ягас да лёкӧн миянӧс оз казьтыв, — воча лэптіс ассьыс стопкасӧ Ӧльӧксан да батьыс моз жӧ помӧдз юис.

Сулалісны, казьтылісны мамсӧ вель дыр. Батьыслӧн винасьыд сьӧлӧмыс небзис, да помся чышкаліс син доръяссӧ, челядь моз нырнас шлюпкис. Косьмӧма-вӧснялӧма, ляпкалӧма быдсӧн, абу нин воддза кодь топыд тэчаса да гӧгрӧс чужӧма. Паськыд пельпома, ыджыд тушаа Ӧльӧксан дорын батьыс муніс ичӧтик пыста вылӧ. Олӧмыд тай оз сулав. Коркӧ и Ӧльӧксан татшӧмӧн жӧ вӧлі, ичӧтик лэбачӧн. Сэсся школа помалӧм бӧрас жбыркнитіс чужан позсьыс дай... Хабаровскӧдз. Мамыслӧн воча вокыс, Петыр дядь, коркӧ сэтчӧ вужъясьлӧма, да сійӧ Ӧльӧксанӧс кыскис-корис. Волісны, школаын велӧдчигӧн на, чужан сиктас мамсӧ видлыны, гӧститны. Ӧльӧксанлӧн и синмыс ӧзйис бокӧ мунны, да дас классӧ помалӧм бӧрын мӧдӧдчис ылі туйӧ. Мамыс лэдзис да. Бур, дерт, кӧсйис пиыслы, эз лёктор. Батьсӧ на вомавліс — мед пӧ вӧльнӧй светсӧ видзӧдлас, рӧдвуж ордӧ ӧд мунӧ, оз кодкӧ дорӧ. Тыдалӧ, бӧрыннас асьсӧ ёна и гогнавліс-пинявліс эськӧ да. Но тай вундӧм нянь шӧрӧмтӧ бӧр он йит...

Шойна вылысь бӧрсӧ локтігӧн нин батьыс кутыштліс Ӧльӧксанӧс сойбордйӧдыс:

— Тэ Валя чой вылад эн дӧзмы. Ме кодь жӧ сійӧ чорыд овлӧ. Ӧкмыс лун кежлас локтасны, да энӧ кӧть зыксьӧй.

Ме сы вылӧ эг дӧзмы. Ачыс тай пыр чепсасьӧ. Гежӧда вола, да тайӧ сьӧлӧмсӧ йирӧ, тыдалӧ, — нюммуніс воча Ӧльӧксан, лӧньӧдіс батьыслысь майшасьӧмсӧ.

— Но и бур. Чоя-вокалы ладӧн колӧ овны...

Та бӧрын матӧ кык вежон на Ӧльӧксан оліс батьыс ордын, гажӧдіс сійӧс. Кыкӧн кургисны, ӧта-мӧднысӧ гӧгӧрвоӧмӧн. Юны эз юны, тшайысь кындзи воманыс нинӧм эз босьтлыны. Батьыс мӧскыскӧд ноксис, Ӧльӧксан сарай вевтсӧ вежис, виялӧ вӧлі да, пес тэчис, керка гӧгӧрысь лӧп-ёгсӧ идраліс, вуграсьны на гоз-мӧдысь лэччыліс Эжва дорӧ...

Мунан лунас чеччисны водз, квайт часыс эз на вӧв. Автобус локтігкежлӧ лӧсьӧдчисны. Курыд ёкмыль быттьӧ тасасис тайӧ асывсӧ Ӧльӧксанлы горшас — юмов тшайыс весиг эз пыр. Батьыс тапикасис пачводзас, тасьті-паньӧн зёльӧдчис, вала петаліс, жӧдзис ӧтарӧ-мӧдарӧ... Сэсся пуксис пызан сайӧ, Ӧльӧксанлы воча:

— Гашкӧ, бӧр локтан да? Тадзи со ӧтлаын кутам овны. Тӧрӧдчам кыдзкӧ...

Тшӧкмуніс сэсся батьыс, водзӧсӧ кывъясыс эз сюрны.

Тайӧ юалӧмсьыс медся и поліс Ӧльӧксан. Мый сійӧ вочавидзас ӧтка батьыслы? Кутшӧм кывъясӧн лӧньӧдас-небзьӧдас пӧрысь мортлысь доя сьӧлӧмсӧ? Мыйкӧ кӧсйысяс? Али оз?

Керка пытшкын чӧв-лӧньыс дзикӧдз нюжаліс, батьыслӧн шогалана синъясыс виччысисны воча кыв.

— Ог тӧд, батьӧ. Час, ветла гортӧдз, а мунігӧныс думыштла ставсӧ, — сувтіс шӧракост воча кывъяс Ӧльӧксан.

— Но, сідзкӧ, мӧдӧдчам, — ловзис пиысӧн тайӧс шуӧм бӧрын батьыс да петіс пызан сайысь.

...Ичӧтик, но тэрыб гӧгыльяса «Газель» автобус збоя тюрӧдіс Ӧльӧксанӧс карӧ. А ӧдйӧ ылыстчысь батьыс пыр на сулаліс мир туй бокын да видзӧдіс мунысьяслань. Вочасӧн ылыстчис и кыр йылӧ лӧньӧм сиктыс. А сэсся кыкнанныс вошины Ӧльӧксанлӧн син водзысь...