КЫԆІ БУРМӦԀНЫ СКӦТЛЫԌ РӦԀ
ВОԆКЫВ ПЫԂԂІ
Скӧтвіԇан пробԉема разрешітӧм ӧніја каԁын сулалӧ меԁԍа гырыԍ хоԅајственно-поԉіԏіческӧј могјаскӧԁ раԁыԍ. Віԇму овмӧсын соціаԉіԍԏіческӧј реконструкціја нуӧԁӧмын лоӧ јурнуӧԁан јукӧнӧн.
Промышԉенноԍтлӧн ӧԁјӧ кыптӧм, робочӧј класслӧн куԉтурнӧј ԁа маԏерјаԉнӧј бокԍаԋ бурмӧм, ӧԁјӧ лыԁнас соԁӧм, воыԍ-воӧ соԁтӧ скӧт прӧԁуктајас вылӧ коланлунсӧ, коԁјас боԍтӧны ыҗыԁ јукӧн ԍојан-јуан базаын (јај, выј, гос) ԁа ԍетӧны сырјо промышԉенноԍтлы (вурун, кучік ԁа м. т. ), а сы кыԋԇі пемӧсјас повоԁнӧј ԁыр-на кутасны ԍетны основнӧј кыскаԍан вын ԍіктса ԁа вӧр овмӧсын.
Сыкӧԁ щӧщ ԍіктса овмӧсын скӧтвіԇӧмыԁ лоӧ сещӧм торјӧн, коԁі ԍетӧ поԅаналун выгӧԁнӧјҗыка бергӧԁны мувыв ԁа віԇвыв проԁукціјасӧ мӧԁ прӧԁуктаӧ, іспоԉзујтны коԉасјассӧ, кыԇ жмыка, ӧтруб ԁа мукӧԁ, верԁаслыԍ коԉасјассӧ му вылӧ бӧр вајӧԁны муԍінсӧ вынԍӧԁны.
Скӧтвіԇӧм паԍкӧԁӧм кӧԏ і вывті колана тор, сӧмын ӧнӧԇ-на СССР-са овмӧсын сіјӧ коԉтчӧ колана ӧԁјасыԍ. Меԁыҗыԁ помкаыс коԉтчӧмас лоӧ сіјӧ, мыј скӧтвіԇан овмӧс воԇын вӧлі јуклӧма уна міԉԉона посԋі креԍԏанскӧј овмӧс пыщкын. „Омӧԉа сулалан ԁа суԇԍытӧм посԋі вузӧса скӧтвіԇан овмӧс“ (Стаԉін) вӧлі торкӧ вузӧса скӧтвіԇӧм ӧԁјӧ паԍкалӧмлы.
Ревоԉуціјаӧԇ којмӧԁ јукӧн креԍԏанскӧј овмӧсыс вӧліны мӧстӧмӧԍ, ¾ креԍԏанскӧј овмӧсыԍ ӧԏі ԁа кык мӧскаӧԍ ԁа вӧліны сӧмын аԍнысӧ верԁана овмӧсӧн.
Посԋі креԍԏанскӧј овмӧс ез вермыв кыԇ колӧ быԁтыны ԁа ԁӧԅӧрітны скӧт.
Скӧтӧс ԁӧԅӧрітӧмын меԁ колана правілӧјассӧ тӧԁтӧм вӧсна вӧліны уна ԍікас скӧт віԍӧмјас, чінліс јона проԁукԏівноԍтыс ԁа сыкӧԁ щӧщ кӧрым суԇԍытӧм, кущӧм ԍурӧ мувыв коԉасјасӧн верԁӧм ԁа бурмӧԁтӧм пӧскӧԏіна ԁа віԇјас вылын віԇӧм. Ставыс тајӧ вӧлі кучкӧ скӧт бурмӧԁӧм, паԍкӧԁӧмлы.
Скӧтвіԇӧмлы вӧлі вајӧма зев ыҗыԁ урон кулак вреԃіԏеԉјасӧн, коԁјас самӧј јона колхозӧ пыран каԁнас нуӧԁісны паныԁа уҗ совхозјас ԁа колхозјас котыртӧмлы, агіԏірујтісны скӧт начкалӧм вылӧ.
Посԋіԃік креԍԏанскӧј овмӧсјас ез вермывны кыпӧԁны скӧтвіԇӧмтӧ.
Парԏіја пуктіс скӧтвіԇан пробԉема разрешітӧм вылӧ сещӧм-жӧ тујвіԅ, кущӧмӧс нуӧԁіс ԅернӧвӧј пробԉема разрешајтігӧн. Парԏіја 16-ԁ сјезԁ вылын Стаԉін јӧрт інԁіс скӧтвіԇӧм јылыԍ: „Міјанлы-пӧ колӧ мунны сіјӧ-жӧ тујјасӧԁ, кущӧмјасӧԁ мунім ԅернӧвӧј пробԉема разрешајтігӧн, мӧԁ ногӧн-кӧ, — совхозјас ԁа колхозјас котыртӧм пыр.“
Парԏіјалӧн 16-ԁ сјезԁ, мувіԇ овмӧсса Нарком Јаковԉев јорт ԁоклаԁ ԍерԏі шуіс: „Ԅернӧвӧј ԁа ԏехԋіческӧј куԉтура паԍкалӧмкӧԁ ортчӧн колӧ ӧԁԇӧԁны скӧтвіԇӧм паԍкӧԁӧм меԁвоԇын ԅерносовхозјас моԁаа спеціаԉнӧј скӧтвіԇан совхозјас воԍталӧмӧн, ыҗыԁ вузӧса колхознӧј фермајас паԍкыԁа лӧԍӧԁӧмӧн ԁа ӧԁјӧҗык кӧрым база паԍкӧԁӧмӧн.“
Ыҗыԁ могӧн сулалӧ бур качествоа кӧрым лӧԍӧԁӧм, скӧт верԁӧмсӧ бурмӧԁӧм ԁа кӧрым база лӧԍӧԁӧм. Посԋі креԍԏана овмӧсјаслӧн ез вӧв тырмымӧн кӧрым базаыс, скӧт оліс кущӧм веԍкалӧ кӧрымӧн ԁа ԁорвыв щыгјавліс.
Парԏіја 16-ԁ сјезԁ вылын, Јаковԉев јорт аслас ԁоклаԁын віԍталіс со кущӧм кывјасӧн: „міјан-пӧ лыԃԃӧны, мыј порԍлы кӧрым оз ков, сылы-пӧ аслыс ԍојансӧ колӧ корԍны“. Мукӧԁ пемӧсјас ез бурҗык местаын вӧвны. Креԍԏаԋіныԁ лыԃԃіс, мыј ем-кӧ мӧскыԁлы турун ԁа іԇас, сеԍԍа ԋінӧм оз ков, но унаыԍ і сіјӧ кӧрымыс ез суԇԍыв. Вына ԁа васӧԁ, ԉіа кӧрымјас ԍетчівлісны зев шоча ԁа вывті ещаӧн. Тащӧм верԁӧмӧн (проф. Ԉіскун лыԃԃӧм ԍерԏі) унҗык рајонјасын кӧрым пӧвсын оз суԇԍы белокыс ԋе сӧмын јӧв артмӧм вылӧ, но веԍіг асԍыныс јајсӧ кутӧм вылӧ ԁа мӧсјасыс тӧвԍа пӧраӧн кокԋамылісны ԍӧктанас 40–50 кілограммӧԇ.
Тӧԁӧмыԍ, таԇінаԁ скӧттӧ віԇӧмӧн ԋем і ԍорԋітны јӧв соԁӧм јывԍыԁ. Посԋі ӧтка овмӧсјаслы ез вӧв вын ԍерԏіныс разрешітны кӧрым пробԉематӧ.
Јаковԉев јорт аслас ԁоклаԁын парԏіја 16-ԁ сјезԁ вылын пуктіс могӧн тајӧ пјаԏіԉетка ԁырјіыс вежны кӧрым ԍетӧмсӧ јӧла скӧтлы, меԁ васӧԁ ԁа вына кӧрымыс вӧлі кык јукӧныс куім пыщкыԍ. Тащӧм ыҗыԁ меропріјаԏԏӧсӧ, коԁі вежӧ став верԁчан ногсӧ, вермас пӧртны олӧмӧ сӧмын кӧрым база лӧԍӧԁӧмӧн. „Сывылӧ, меԁым лӧԍӧԁны ӧніја ԍерԏі јај ԁа јӧв, кӧрым лӧԍӧԁӧмсӧ колӧ соԁтыны ӧԏі ԁа җын мынԁаӧн“. (Јаковԉев јорт віԍталӧмыԍ). Со мыј понԁа быԁ совхозлы ԁа колхозлы зев чорыԁа колӧ коԍаԍны кӧрым база паԍкӧԁӧм ԁа бурмӧԁӧм вӧсна: віԇјас, пӧскӧԏінајас бурмӧԁӧмӧн, кормӧвӧј куԉтурајас кӧԇӧмӧн, ԍілосујтӧмӧн, скӧтӧс бура верԁӧмӧн ԁа бура најӧс ԁӧԅӧрітӧмӧн.
„Вына кӧрым база лӧԍӧԁӧм лоӧ сещӧм решајушщӧј условіјӧӧн, коԁі отсалас бура ԁа ӧԁјӧҗык паԍкӧԁны скӧт віԇан совхозјас ԁа тӧварнӧј колхознӧј фермајас“ (ВКП(б) ЦК ԁа СССР-са СНК шыӧԁчӧмын). Скӧт бӧрԍа бура ԁӧԅӧрітӧм, правіԉнӧја најӧс верԁӧм, бурҗыка рӧԁсӧ быԁтӧм, вермас лоны сӧмын бура лӧԍӧԁӧм картајасын; сыпонԁа скӧтоланін стрӧітӧм сувтӧ зев ыҗыԁ могӧн соціаԉіԍԏіческӧј скӧтвіԇӧм лӧԍӧԁӧмын.
Скӧт бӧрԍа ԁӧԅӧр бурмӧԁӧм, скӧтвіԇан совхозјас ԁа колхозјас вынԍӧԁӧм, вузӧс прӧԁукціја кыпӧԁӧм корӧны бура уҗ оргаԋізујтӧм, обезԉічка бырӧԁӧм, робочӧјјаслыԍ ԁа колхозԋікјаслыԍ уҗ тӧԁӧмлунсӧ, кваԉіфікаціјасӧ кыпӧԁӧм.
Скӧтвіԇан совхозјас ԁа колхозјас оргаԋізујтігӧн ем став поԅанлун кӧрым база лӧԍӧԁӧм вылӧ, ԍілоснӧј гујас, башԋајас, скӧтвіԇан картајас стрӧітӧм ԁа ԉучкі скӧт бӧрԍа ԁӧԅӧрітӧм вылӧ. Совхозјаслӧн ԁа колхознӧј стаԁајаслӧн ӧні прӧԁукта петӧмјасыс вылынҗыкӧԍ-ԋін ӧтка овмӧсјас ԍерԏі.
Скӧтвіԇан совхозјасын ԁа колхозјасын ԋе сӧмын прӧԁукта петӧмыс вылынҗык, најӧ тӧԁчымӧн унҗык ԍетӧны ӧтка овмӧс ԍерԏі вузӧс прӧԁукціјасӧ.
Сіԇ-кӧ, колхознӧј фермајаслӧн коланлуныс ԋе сӧмын сыын, мыј најӧ унҗык прӧԁукціја ԍетӧны, но сіԇ-жӧ бура вузӧс прӧԁукціја паԍкӧԁӧмын.
Міјан емӧԍ ԍојасӧн прімерјас, мыј совхозјасӧ ԁа колхозјасӧ ӧтувтӧм скӧт сӧмын верԁӧм ԁа віԇӧм бурмӧԁӧмӧн проԁукԏівноԍтыс соԁӧ кыкмынԁа ԁа і унҗык; но нӧшта-на тӧԁчымӧн соԁӧ проԁукԏівноԍтыс, кор мі сыкӧԁ-жӧ бурмӧԁам і пороԁасӧ скӧтлыԍ. Посԋі креԍԏана овмӧсјасын ез вермывны бурмӧԁны скӧт пороԁасӧ.
Ӧтувја овмӧсјасын верԁӧм ԁа ԁӧԅӧрітӧм бурмӧԁӧм лӧԍӧԁӧ сещӧм условіјӧ скӧтлыԍ рӧԁ бурмӧԁӧм вылӧ, кущӧм ез вӧвлы і оз вермы лоны ӧтка овмӧсјасын.
Велӧԁчӧм јӧзлыԍ став выԉ інԁӧԁјассӧ нуӧԁӧмӧн, скӧтлыԍ рӧԁ бурмӧԁӧмлы планӧвӧј соціаԉіԍԏіческӧј овмӧс условіјӧын лӧԍӧԁԍӧ помтӧм поԅаналун, а сіԇ-жӧ скӧтлыԍ прӧԁукта лептӧм вылӧ. Сыпонԁа скӧт рӧԁ бурмӧԁан уҗыс (пԉеменнӧј уҗ) пырыԍтӧм-пыр корӧ ас берԁас бурҗыка віԇӧԁлӧм став парԏіјнӧј, сӧветскӧј оргаԋізаціјајасԍаԋ, став колхоԅԋікјасԍаԋ.
Бура пԉеменнӧј уҗ пуктӧм тӧԁчӧ матыса војасас-жӧ, а рӧԁа ԁа ӧԁјӧҗык быԁман пемӧсјасӧн бурмӧԁӧмӧн тӧԁчымӧн бурмӧԁӧ прӧԁукціјасӧ меԁвоԇԇа вонас-жӧ.
Тајӧ ԋігаас бурӧщ віԍтавԍӧ сы јылыԍ, кыԇ бурмӧԁны рӧԁ, кыԇ бӧрјыны рӧԁсӧ ԁа кыԇ бурҗыка вӧԃітны сіјӧ проізвоԃіԏеԉјассӧ, коԁјасӧс поԅӧ боԍтны пԉеменнӧј скӧтвіԇан совхозјасыԍ ԁа колхозјасыԍ, а сіԇ-жӧ і сы јылыԍ, кыԇ бурҗыка віԇны пԉеменнӧј скӧтсӧ ԁа кыԇі быԁтыны најӧс томыԍаԋыс.
Скӧтлыԍ пороԁасӧ бурмӧԁӧмыԁ јона соԁтӧ прӧԁукта ԍетӧмсӧ, но јешщӧ ӧтчыԁ пасјам, мыј скӧт рӧԁсӧ бурмӧԁны оз поԅ сы вылӧ колана условіјӧјас лӧԍӧԁтӧг, а сіјӧ условіјӧјасыс вермӧны лоны сӧмын совхозјасын ԁа колхозјасын. Кыԇі мі інԁалім-ԋін, мыј скӧтӧс віԇӧм ԁа верԁӧм бурмӧԁӧмыԁ совхозјасын ԁа колхозјасын тӧԁчымӧн лептӧ прӧԁукта ԍетӧмсӧ веԍіг бурмӧԁтӧм меставывса скӧтлыԍ ԁај ԍетӧ поԅанлун воԇӧ вылӧ кыпӧԁны сылыԍ прӧԁукта ԍетӧмсӧ, рӧԁсӧ бурмӧԁӧмӧн.
Тајӧ ԋігаын ԍорԋітԍӧ сӧмын рӧԁ бурмӧԁӧм јылыԍ, а оз сы јылыԍ, кыԇ соԁтыны кӧрымјас, кыԇ верԁны скӧтсӧ, кыԇі најӧс ԁӧԅӧрітны, кыԇі стрӧітны бурҗык скӧтоланінјас ԁа коԋушԋајас. Тајӧјас јылыԍ віԍталӧма мукӧԁ ԋігајасын. Сыпонԁа тајӧ ԋігасӧ лыԃԃӧм бӧрын, колӧ корԍны мукӧԁ ԋігајассӧ ԁа лыԃԃӧм бӧрас, ԉібӧ пракԏіка вылын тӧԁмаԍӧм бӧрас, тӧԁмавны скӧтвіԇӧмлыԍ ԏехԋікасӧ.
ПԈЕМЕННӦЈ УҖ ЈЫЛЫԌ. МЫЈ ШУԌӦ СКӦТ РӦԀӦН
Коԁі воліс гырыԍ карјасӧ, аԁԇывліс карса обозјас, сіјӧ аԁԇывліс, кущӧма торјалӧны креԍԏана вӧвјас карса вӧвјасыԍ.
Вӧвјас, коԁјас кыскалӧны груз карјасын, гырыԍ тушааӧԍ 160 санԏіметрӧԇ ԁај унҗык, ԍӧкыԁ кыз корпусјасаӧԍ, крепыԁ кокјасаӧԍ, щӧкыԁ гӧна щӧткаыс летчӧ піԇӧсԍаԋыс ԁа тупкӧ став кок гыжсӧ. Тащӧм вӧвјас вермӧны бур туј вывті кыскыны 4–5 тоннаӧԇ (200–300 пуԁ) груз. Тащӧм вӧвјас шуԍӧны уна кыскалыԍјасӧн (
Уна кыскалыԍјаскӧԁ раԁыԍ емӧԍ вӧвјас сіԇ-жӧ җуҗыԁ тушааӧԍ, но кокԋі корпусаӧԍ, вӧсԋіԃік јон кокјасаӧԍ, коԁјас оз вермыны кыскыны сещӧм гырыԍ грузјас, но сыпыԁԃі торјалӧны ӧԁјӧ ветлӧмӧн. Тајӧ вӧвјасыс мӧԁ рӧԁыԍ-ԋін, најӧ шуԍӧны рысакјасӧн.
Тӧԁӧмыԍ, мыј ӧԏікыслӧн і мӧԁыслӧн рӧԁыс лоӧ сещӧм-жӧ, кущӧм рӧԁыс најӧ мам-баԏыслӧн.
Тырԍӧԁны-кӧ креԍԏанскӧј кӧбылаӧс рысак уҗӧн ԁа сылыԍ чаԋсӧ быԁтыны бура, поԅӧ боԍтны сещӧм-жӧ рысак вӧв ԁа сещӧм-жӧ бура муныԍӧс. Боԍтӧм бур рӧԁа ужԍаԋ ԁа креԍԏанскӧј кӧбылаԍаԋ вӧвјас — шуԍӧны полукровнӧјјасӧн (җынвыјӧ вірајасӧн).
Щӧкыԁа овлӧ, мыј полукровкаӧс ԍӧкыԁ овлӧ торјӧԁныс прамӧј рысак ԁорыԍ, кыԇі ортсыԍаԋ віԇӧԁӧм ԍерԏі, сіԇі і мунӧм ԍерԏі.
Бара-жӧ, прӧстӧј креԍԏанскӧј кӧбылаӧс-кӧ тырԍӧԁны полукровнӧј ужӧн, коԁі лоӧма рысакԍаԋ ԁа креԍԏанскӧј кӧбылаԍаԋ, сек ԍӧкыԁ віԁчыԍны рысак-коԃ чаԋӧс. Полукровнӧјјас вермӧны лоны ԇік пороԃістӧј (ԉібӧ кыԇ шуӧны сӧстӧм віра) вӧвјасыԍ. Полукровкајас асԍыныс бурлунсӧ омӧԉа-ԋін ԍетӧны рӧԁыслы.
Став віԍталӧмԍыс поԅӧ аԁԇыны, мыј шуԍӧ рӧԁӧн (пороԁаӧн).
Пӧрӧԁаӧн мі шуам сещӧм ԍікас пемӧсјасӧс, коԁјаслӧн быԁ пӧлӧс тӧԁчанторјас ставыс ԇік ӧткоԃӧԍ, коԁӧс вежлавтӧг ԍетӧны аслас рӧԁыслы ај-мамыс.
Мукӧԁ пемӧсјас пыщкыԍ мі сіԇ-жӧ вермам аԁԇыны рӧԁјас, мӧсјаслӧн холмогорскӧј рӧԁ, ԍӧԁ ԍера гӧна, ыҗыԁ ловја ԍӧктаа, уна јӧла. Порԍјас пыщкыԍ тӧԁам бур јоркшірскӧј рӧԁ.
Торја рӧԁјас јылыԍ бурҗыка кутам ԍорԋітны воԇын.
Но војԁӧр колӧ тӧԁмавны, кыԇіҗык лоіны пемӧсјаслӧн бурҗык рӧԁјасыс ԁа кущӧм емӧԍ скӧт бурмӧԁӧм ногјас.
СКӦТ БУРМӦԀӦМ АС ПЫЩКЫН ԀА МӦԀ БУР РӦԀӦН (МЕԎІЗАЦІЈА)
Сы јылыԍ, кущӧм ногӧн лоӧмаԍ пемӧсјаслӧн бур рӧԁыс, тащӧм ічӧԏік ԋігааԁ бурҗыкасӧ віԍтавны лоӧ ԍӧкыԁ. Мі віԁлалам тајӧ вопроссӧ прӧстӧјҗыка ԁа гӧгӧрвоанаӧн, меԁ поԅӧ вӧлі бурҗыка гӧгӧрвоны пемӧсјаслыԍ рӧԁсӧ бурмӧԁӧм јылыԍ.
Став гортса пемӧсјасӧс, важӧн-ԋін, ԍурс војас сајын, горт берԁын віԇӧм вылӧ вӧлі велӧԁӧма вӧрын олыԍ пемӧсјасыԍ мортјасӧн. Ӧԏі ԍікас горттӧм пемӧсјас (вӧвјас ԉібӧ мӧсјас) зев вӧлі јона ӧта-мӧԁԍыс торјалӧны сы ԍерԏі, кущӧм пріроԁнӧј условіјӧын најӧ овлісны.
Олӧм понԁа вермаԍігӧн слабҗык пемӧсјас, сещӧм пріроԁаас велавтӧмјас ӧԁјӧҗык віԍмавлісны, кувлісны ԁа ез коԉавлыны рӧԁсӧ. Мӧԁногӧн, сіјӧ пемӧсјасыс, коԁјаслы кущӧм-кӧ тӧԁчан торјас вӧлі отсалӧны лаԁмӧԁчыны сіјӧ условіјӧјасас, бурҗыка овмӧԁчалісны, венісны слабҗыкјасӧс ԁа асԍыныс бур прізнакјассӧ ԍеталісны рӧԁыслы, сыпонԁа рӧԁыс тащӧм пемӧсјаслӧн вӧвлі зев уна лыԁа ԁа јонӧԍ. Тащӧм ногӧн, інԁӧм качествојасыс јонҗыка паԍкалісны тащӧм пемӧсјас пӧвсын ԁа пемӧсјас кутісны бӧрвылас лоны ԋеуна ӧткоԃҗыкӧԍ.
Пріроԁнӧј условіјӧлӧн уҗыс тӧԁчіс і воԇӧ, кор морт велӧԁіс пемӧсјасӧс ас берԁас ԁа лоіны-ԋін гортса пемӧсјасӧн.
Гӧраа местајасын паԍкаліс посԋіԁҗык скӧт, косҗык јаја, коԁјас велалӧмаӧԍ ветлыны җуҗыԁ гӧра бокјасті; улыс местајасын, ваҗык кԉіматын — скӧт гырыԍҗык ԁа јајаҗык. Скӧтӧс верԁан кӧрым условјӧ зев јона вӧлі тӧԁчӧ скӧт вылын. Омӧԉ кӧрыма местајасын ԁа кӧні кӧрымыс еща, скӧт посԋамміс, сіјӧ ез вермы сіԇ паԍкавны, кыԇ бур кӧрыма местајасын.
Скӧтлыԍ торјалӧмсӧ бура поԅӧ аԁԇыны і Комі облаԍтыԍ — Віԅін ԁа Луз рајонјасын скӧт зев посԋіԁӧԍ ԁа еща јӧлаӧԍ, а сені, кӧні кӧрымыс бурҗык кыԇ Уԍԏцыԉма ԁа Јемԁін рајонјасын, скӧтыԁ гырыԍҗык ԁа бурҗык.
Бӧрынҗык, меԁым боԍтны пемӧсјасԍаԋ унҗык јӧв ԁа јај (прӧԁукціја), мортыԁ кутіс бурҗыка верԁны, ԁӧԅӧрітны ԁај гӧгӧрвоіс, мыј ӧтмоза ԁӧԅӧрітӧмӧн ӧԏі пемӧсјас бурҗыкӧԍ (унҗык ԍетӧны јӧв), мукӧԁјас омӧԉҗыкӧԍ. Омӧԉ пемӧсјас сіјӧ кутіс бракујтны ԁа рӧԁсӧ понԁіс коԉны бурҗык пемӧсјаслыԍ. Сыԍаԋ скӧтыԁ ԋӧжјӧԋікӧн понԁіс бурмыны, сылӧн јӧлыс ԁа јајыс кутіс соԁны.
Со таԇі бур условіјӧјас вылын ԁа куԅа бӧрјӧмӧн лоіны скӧтлӧн бур куԉтурнӧј рӧԁјас. Боԍтам-кӧ холмогорскӧј скӧт, торјалӧ аслас уна јӧв вајӧмӧн, лоі бур ојԁлана Ԁвінскӧј віԇјас раԃі, бура ԁӧԅӧрітӧм ԁа бурҗык пемӧсјасӧс бӧрјӧм раԃі. Сещӧм нога пемӧсјасӧс бурмӧԁӧмыԁ кор ԋӧжјӧԋікӧн бӧрјыԍӧны рӧԁ вылӧ бурҗык пемӧсјас пыщкыԍ, шуԍӧ ас пыщкын бурмӧԁӧмӧн, коԁӧн торјалӧ мукӧԁ нога бурмӧԁӧмыԍ.
Сещӧм нога скӧт рӧԁ бурмӧԁӧмыс нуӧԁԍӧ і ӧніја каԁын, но тајӧ ногӧн бурмӧԁӧмыԁ зев ԋӧжмыԁ ԁа ԍӧкыԁ. Ӧніја скӧт рӧԁјас лоіны уна ԁас војасӧн.
Сіјӧ лоӧ сы понԁа, мыј оз став бурлуныс, коԁјас емӧԍ мам-баԏыслӧн, ԍетԍыны рӧԁыслы. Поԅӧ быԁтыны бур јӧла мӧслыԍ кукаԋсӧ ԁа сіјӧ вермас лоны сӧмын шӧркоԃԃем мӧскӧн. Артмӧ сы понԁа, мыј кукаԋыслы ԍетчӧ бурлуныс ԋе сӧмын мамԍаԋыс, но баԏԍаԋыс-і, а сіԇ-жӧ пӧԉԍаԋыс, прабабԍаԋыс ԁа с. в. Вермас лоны, мыј воԇԇа пӧрыԍ рӧԁыԍ ез вӧв сещӧм бур рӧԁӧн.
Стаԁајасын, кӧн ез нуӧԁлыны бурҗыка бӧрјӧԁӧмсӧ, унҗык јукӧныс рӧԁвужԍыс вӧлі шӧркоԃԃем, сы понԁа зев ԍӧкыԁ кутны рӧԁ пыщкас колана бурлунсӧ, коԁјас емӧԍ торја пемӧсјаслӧн.
Но тӧԁӧмыԍ век-жӧ ем унҗык наԃеја боԍтны бур мӧскӧс бур мамԍаԋ, нӧшта јона поԅӧ вітчыԍны бур рӧԁӧс, бур мӧскӧс-кӧ тырԍӧԁан бур порозӧн (ӧшкӧн), коԁлӧн мамыс вӧлӧма уна јӧла. Бурлуныс ԍетчӧ ӧтмоза мам і баԏ рӧԁԍаԋыс-ԁа, нӧшта-на ыҗыԁ наԃеја лоӧ уна јӧла мӧс лоӧм вылӧ, кор мі тӧԁам, мыј уна јӧлаӧн вӧліны ԋе сӧмын мамыс, но і бабјасыс, кыԇ мамԍаԋыс, сіԇ-і баԏԍаԋыс.
Сы понԁа, быԁ пԉеменнӧј пемӧсӧс ԁонјалігӧн, колӧ віԇӧԁны ԋе сӧмын аслас бурлун вылӧ, но і ај-мам бурлун вылас щӧщ. Кымын тајӧ пемӧсыслӧн рӧԁвужыс вӧлӧма ыҗыԁ проԁукԏівноԍта, сымын поԅӧ віԁчіԍны тајӧ пемӧсԍаԋ бур рӧԁ лоӧм.
Тајӧ віԍталӧмјасԍыс тыԁалӧ, кущӧм бур ԁа ԍӧкыԁ бӧрјыны сещӧм стаԁасӧ, коԁын став пемӧсјасыс вӧліны еԍкӧ уна проԁукԏівноԍтаӧԍ ԁа ӧтмоза ԍеталісны еԍкӧ рӧԁ куԅаыс бур качествосӧ.
Сы понԁа торја коланаӧԍ сещӧм рӧԁјас, коԁ пыщкын ԍуралӧны ыҗыԁ проԁукԏівноԍта скӧтыс ԋе сӧмын ӧтка пемӧсјасӧн, но кӧні став стаԁаыс ыҗыԁ шӧр проԁукԏівноԍта.
Тајӧ петкӧԁлӧ, мыј бур рӧԁа пемӧсјаслӧн бур проԁукԏівноԍтыс рӧԁԍыс мунӧма-ԋін кымын-кӧ покоԉеԋԋӧӧ, сы понԁа бура ԍетчӧ воԇӧ рӧԁыслы. Сы-понԁа тащӧм бур рӧԁа пемӧсјас ԁонаӧԍ ԋе сӧмын сіјӧн, мыј наԍаԋ поԅӧ боԍтны уна јӧв ԁа јај, но і сіјӧн, мыј најӧ вермӧны бурмӧԁны прӧстӧј скӧтсӧ.
Мі тӧԁам, мыј шӧркоԃԃем проԁукԏівноԍт холмогорскӧј рӧԁа мӧслӧн лоӧ 3800 кгр. јӧв воӧн, бурҗык холмогорскӧј мӧсјас ԍетӧны јӧвсӧ 7–8 ԍурс кілограммӧԇ.
Шӧркоԃԃем лыԍтӧм, міјан бурҗык мӧсјаслӧн, бур условіјӧын 2000–2300 кілограмм.
Мі тӧԁам, мыј колана прізнакјас ԍетчӧны кыԇ мамԍаԋ, сіԇ-і баԏԍаԋ. Сы понԁа меставывса мӧскӧс-кӧ тырԍӧԁам холмогорскӧј ӧшкӧн, сек сіјӧ аслас быԁтасыслы бурлунсӧ ԍетӧ сещӧмӧс-жӧ, кущӧм вӧлі сіјӧ мамыслӧн, бабыслӧн ԁа с. в. Сіԇ-кӧ меставывса рӧԁ ӧԁјӧ кутас бурмыны, лоӧ гырыԍҗык ԁај јӧлаҗык.
Сещӧм ногӧн скӧт бурмӧԁӧм, кор прӧстӧј скӧт тырԍӧԁԍӧ бур рӧԁа скӧтӧн, ԉібӧ коԁыр прӧстӧј скӧтсӧ бурмӧԁӧны пороԃістӧј рӧԁӧн, скрещівајтӧны — шуԍӧ меԏізаціјаӧн. Бурмӧԁӧмыԍ быԁтӧм скӧтсӧ шуӧны меԏісјасӧн.
Тащӧм нога скӧт бурмӧԁӧмыԁ нуӧԁԍӧ ԋе сӧмын јӧла скӧтӧс, но і вӧвјасӧс, порԍјасӧс, ыжјасӧс ԁа мукӧԁ пемӧсјасӧс.
Меставывса прӧстӧј кӧбылаӧс-кӧ тырԍӧԁны бур рӧԁа ужӧн, сек сіјӧ сіԇ-жӧ лоӧ меԏізаціјаӧн.
Меԏізаціјаӧн лоӧм быԁтасыслы ԍетчӧ җын прізнакыс меставывса еԋԍаԋыс, а мӧԁ җынјыс бур рӧԁа тырԍӧԁыԍԍаԋыс, сы понԁа быԁтасыс шуԍӧ полукровнӧјӧн — җын выјӧ віраӧн.
Полукровнӧј кӧбылаӧс-кӧ тырԍӧԁны бара-жӧ бур рӧԁа ужӧн, сек выԉ быԁтасыслӧн тӧԁчанторјасыс лоӧ-ԋін бур рӧԁԍаԋыс ¾ мынԁа, сы бӧрԍа којмӧԁ покоԉеԋԋӧыс — 7⁄8, ԋоԉӧԁ — 15⁄16, вітӧԁ — 31⁄35 ԁа с.в.
Кымын уна покоԉеԋԋӧ тырԍӧԁӧны чістокровнӧј ужјасӧн, сымын јона меставывса пемӧсјас лоӧны пороԃістӧј коԃыс, а меԏісјаслӧн вітӧԁ покоԉеԋԋӧыс пӧшԏі ԋінӧмӧн-ԋін оз торјав чістокровнӧј пемӧсјасыԍ.
Меԏізаціјаӧн ԍетчӧ ԋе сӧмын вылыса тӧԁчан торјас, но і став пыщкӧсса бурлуныс буррӧԁа пемӧсјаслӧн, а сіјӧ зев колана. Сещӧм ногнас поԅӧ ӧԁјӧ кыпӧԁны бурлунсӧ меставывса пемӧсјаслыԍ. Сы кыԋԇі бур рӧԁа пемӧсјас ӧԁјӧҗык быԁмӧны ԁа ӧԁјӧҗык завоԃітӧны вајны пӧԉзасӧ.
Віԍтавлӧмјасыԍ тыԁалӧ, мыј меԏізаціјаӧн ӧԁјӧҗык поԅӧ бурмӧԁны скӧтӧс. Ӧні, кор ем уна бур рӧԁа скӧт, меԏізаціјаӧн јона кокԋіԁҗыка ԁа ӧԁјӧҗык поԅӧ нуӧԁны меставывса скӧтӧс бурмӧԁӧм „ас пыщкын“ бӧрјӧмӧн меԏізаціјатӧг бурмӧԁӧм ԁорыԍ.
Тајӧ ногӧн скӧт бурмӧԁӧмыԁ — „меԏізаціјаыԁ“ нуӧԁԍывліс і војԁӧр, но сіјӧ ез вајлывлы пӧшԏі ԋекущӧм пӧԉза посԋі ӧтка овмӧсјасын. Меԏісјас сіԇ-жӧ, кыԇ і бур рӧԁа пемӧсјас, корӧны бура верԁӧм ԁа ԁӧԅӧрітӧм. Посԋі креԍԏанскӧј овмӧсын ез вӧв кӧрым база, скӧтӧс віԇлісны пемыԁ, кӧԇыԁ ԉібӧ ԇескыԁ ԉок сынӧԁа картајасын, меԏісјас сещӧм інын ез вермывны овны, щӧкыԁа віԍмавлісны, проԁукԏівноԍтыс вӧвлі улынҗык веԍіг меставывса скӧт ԁорыԍ.
Ԇік мӧԁнога условіјӧјас ԍетчӧны скӧтлы совхозјасын ԁа колхозјасын, — тані лӧԍӧԁԍӧ налы бур кӧрым база, стрӧітԍӧны шоныԁ ԁа југыԁ скӧт картајас, пуктыԍӧ бур ԁӧԅӧр. Сы понԁа, соціаԉіԍԏіческӧј скӧтвіԇӧм выԉ условіјӧјасын, лӧԍӧԁԍӧ тырвермӧм скӧт бурмӧԁӧм вылӧ ӧԁјӧҗык ԁа бурҗык меԏізаціја ногӧн.
Тајӧ, соціаԉіԍԏіческӧј овмӧс условјӧјас вылаԁ, ем став верманлуныс, меԁым нуӧԁны меԏізаціја став скӧт пӧвсын план ԍерԏі җеԋіԃік каԁӧн. Ӧԁјӧнҗык скӧт бурмӧԁӧмлыԍ коланлунсӧ арталӧмӧн, прӧстӧј бурмӧԁтӧм пемӧсјасӧс меԏізаціја нуӧԁӧмӧн куԉтурнӧј ԁа ӧԁјӧ быԁмыԍ рӧԁјасӧн вежӧм вылӧ, СССР-са НКЗ коԉԉегіја ԍеԋԏабр 29 лунӧ 1931-ӧԁ воын шуіс: „Пуктыны бојевӧј могӧн матыса віт воӧн ԁорвыв охваԏітны став скӧтвіԇӧмсӧ меԏізаціјаӧн воԇын інԁӧм срокјасӧ:
| Совхозјасын | Колхозјасын | |
| Гырыԍ скӧт пӧвсын | 1933 воын | 1936 воын |
| Порԍјасӧс | 1932 „ | 1935 „ |
| Ыжјасӧс | 1931 „ | 1937 „ |
| Вӧвјасӧс | 1933 „ | 1937 „ |
Тајӧ шуӧмнас меԏізаціја пуктӧма зев ыҗыԁ могӧн скӧтвіԇан пробԉема разрешітӧмын, ӧԏі раԁӧ верԁӧм, віԇӧм ԁа скӧт бӧрԍа ԁӧԅӧр бурмӧԁӧмкӧԁ.
Сіԇ-кӧ, бурҗыкјассӧ бӧрјӧмӧн, „ас пыщкас бурмӧԁӧмӧн“ вӧлі лӧԍӧԁӧма уна ӧніја рӧԁјас пыщкыԍ бур пороԁајас, но ӧні, кор поԅӧ-ԋін іспоԉзујтны ӧніја лӧԍӧԁӧм бур рӧԁсӧ ԁа сы ногӧн бурмӧԁны прӧстӧј скӧтсӧ, меԏізаціјаыԁ лоӧ меԁ бур способ скӧт бурмӧԁӧмын.
„Ас пыщкын“ бурҗыкјассӧ бӧрјӧмӧн колӧ воԇӧ бурмӧԁны ӧніја бур ԁона пороԁајассӧ.
ПԈЕМЕННӦЈ ПЕМӦСӦС БӦРЈӦМ
Торја прізнакјас пемӧсјаслӧн лоӧны кыԇ мамԍаԋ, сіԇ і баԏԍаԋ. Сы понԁа пԉеменнӧј пемӧсјасӧс бӧрјігӧн колӧ віԇӧԁны кыԇ еԋыс вылӧ, сіԇі-і тырԍӧԁыԍ ајыс вылӧ.
Торја-ԋін бура колӧ віԇӧԁлыны тырԍӧԁыԍ ајӧс бӧрјӧм вылӧ, кыԇ ӧԏі тырԍӧԁыԍ ајлӧн рӧԁыс інмӧ уна ԍо пемӧслы.
Меԏізаціјаӧн бурмӧԁӧм мунӧ бур рӧԁа тырԍӧԁыԍ ајјас пыр, коԁјас тырԍӧԁалӧны прӧстӧј рӧԁа еԋјасӧс, сыпонԁа став бурмӧмыс і тӧԁчӧ тырԍӧԁыԍ ајԍаԋыс.
Ԃерт уна ԍікас пԉеменнӧј пемӧсјасӧс бӧрјігӧн — вӧвјасӧс, мӧсјасӧс, порԍјасӧс лоӧ пуктыны разнӧј требоваԋԋӧјас, но став пԉеменнӧј пемӧсјаслы ем і ӧткоԃ требоваԋԋӧјас, коԁјас вылӧ пемӧсјасӧс бӧрјігӧн колӧ бурҗыка віԇӧԁны.
Ԇоԋвіԇалун. Меԁ војԁӧр, пԉеменнӧј пемӧсыԁ меԁ вӧлі бура быԁмӧма ԁа ԇоԋвіԇа. Віԍыԍ пемӧсыԁ оз вермы ԍетны бур быԁтастӧ, сіјӧ-кӧ віԍӧ кущӧм-кӧ вуҗана віԍӧмӧн, віԍӧмсӧ ԍетас мукӧԁ пемӧсјаслы ԁа бур пыԃԃі лоӧ сӧмын ԉок (
Пемӧслыԍ ԇоԋвіԇалунсӧ тӧԁмалӧм вылӧ меԁ бур шыӧԁчывны скӧтӧс ԉечітыԍ ԁінӧ (веԏерінар ԁінӧ). Скӧт ԉечітыԍӧн віԁлалӧмсӧ быԏ колӧ нуӧԁны став тырԍӧԁыԍ ајјас пӧвсын. Оз поԅ леԇны бур тырԍӧԁыԍ ај ԁінӧ і віԍыԍ еԋӧс, меԁԍа-ԋін вуҗан віԍӧмјасӧн. Сіԇі верман віԍмӧԁны тырԍӧԁыԍ ајсӧ. Сы понԁа колӧ бура кужны тӧԁмавны віԍыԍ пемӧсјассӧ тырԍӧԁчан уҗ нуӧԁыԍјаслы.
Унҗыкыԍсӧ поԅӧ тӧԁмавны і веԏерінартӧг, віԍӧны оз пемӧсјасыс. Пемӧс-кӧ віԍана коԃ, ӧтлаӧԁтӧԇыс колӧ шыӧԁчывны скӧт ԉечітыԍ ԁорӧ. Ԇоԋвіԇа пемӧстӧ поԅӧ тӧԁны со кущӧм тӧԁчан торјас ԍерԏі: ԇоԋвіԇа пемӧсыԁ веԍел, ԍінјасыс сӧстӧмӧԍ, абу орӧԍ ԁа ԍінваыс оз пет, шыԉыԁ југјалан гӧнаӧԍ. Пемӧс лӧԍыԁа ԍојӧ-јуӧ, кокԋіа асмогаԍӧ. Асмогыс сук, ԋіԉӧгтӧм ԁа віртӧм. Куԇыс — іԇас рӧма. Лолалӧ рӧвнӧја, ԍӧлӧмыс уҗалӧ ӧтмоза. Ԏемператураыс нормаԉнӧј.
Ԇік мӧԁнога, віԍыԍ пемӧсјаслӧн — жугыԉӧԍ, зумыштчӧмаӧԍ, омӧԉа ԍојӧны. Асмогаԍӧ ԉібӧ зев щӧкыԁа ԉібӧ шоча. Асмогыс зев кіԅер ԉібӧ зев чорыԁ, щӧкыԁа ԋіԉӧг ԉібӧ віра.
Куԇаԍӧ мукӧԁԁырјіыс зев ԍӧкыԁа ԁа овлӧ гӧрԁ ԉібӧ віж рӧма. Пемӧсыԁ кызӧ, нырԍыс петӧ ԋіԉӧг ԁуԉ.
Зев колана кужны пемӧсјаслыԍ тӧԁмавны ԏемпературасӧ ԁа пуԉсыслыԍ уҗсӧ, сы ԍерԏі кокԋіԁҗыка поԅӧ тӧԁмавны віԍыԍ ԉібӧ ԇоԋвіԇа пемӧсјасӧс. Ԇоԋвіԇа пемӧсјаслӧн ԏемпература ԁа пуԉсыс овлӧ тащӧм:
| Ԏемпература | Пуԉс | |
| Вӧвјаслӧн | 38–38,5°С | 30–45 |
| Гырыԍ ԍура скӧтлӧн | 37,5–39,5° | 40–50 |
| Порԍјаслӧн | 38,5–40° | 70–80 |
| Ыжјаслӧн | 39,0–40,5° | 70–80 |
Ԏемпературасӧ пемӧслыԍ тӧԁмалӧны асмогаԍан прохоԁас аслыс ԍікаса граԁуԍԋік ԍујӧмӧн, кӧні віԇӧны 5–10 мінут ԁыра. Ԏемператураыс-кӧ вылынҗык колана ԁорыԍ, то сіјӧ петкӧԁлӧ, мыј пемӧсыс віԍӧ. Ԏемпература лыбӧмсӧ поԅӧ тӧԁмавны і кі улын; нырув југјалан іныс пемӧслӧн сіјӧ каԁнас кос ԁај пӧԍ.
Пуԉсыс ԇоԋвіԇа пемӧсыԁлӧн тіпкӧ ӧтмоза, а віԍыԍлӧн тіпкӧм костјасыс абу ӧткоԃӧԍ. Сіԇ-жӧ віԍӧмтӧ петкӧԁлӧ пемӧслӧн ԍӧкыԁа лолалӧмыс ԁа с. в.
Віԍыԍ пемӧсјасӧс тырԍӧԁӧм вылӧ ӧтлаӧԁны оз поԅ. Віԍыԍ тырԍӧԁыԍ ајјас нӧшта-ԋін оз шогмыны пԉеменнӧј уҗ вылаԁ. Каԅалан-кӧ сылыԍ віԍӧмсӧ ԇік колӧ шыӧԁчыны скӧт ԉечітыԍ врач ԁінӧ, коԁі тӧԁмалас, поԅӧ-ӧ пемӧссӧ бурмӧԁны ԉібӧ колӧ ԇікӧԇ бракујтны.
Ԇоԋвіԇа лун кыԋԇі, пԉеменнӧј пемӧсӧс бӧрјігӧн, колӧ бурҗыка віԇӧԁлыны туша течас вылас-і, меԁ сылӧн ез вӧв ԋекущӧм суԇԍытӧмтор, коԁјас вермасны ԍетчыны выԉ быԁтасјасыслы ԁа тӧԁчыны најӧ проԁукԏівноԍт вылӧ.
Пԉеменнӧј пемӧсјас меԁ вӧліны паԍкыԁ морӧсаӧԍ, мышку вылыс крепыԁ ԁа веԍкыԁ ԁа паԍкыԁ таз. Ајјаслӧн колӧ меԁ мічаа тӧԁчӧ мужскӧј моԁаыс, слабӧј, еԋ моԁаа ајјас, ԍетӧны слаб быԁтас — коԁјас кокԋіа віԍмӧны ԁа јывмӧны (
Кущӧмҗык вылыса тӧԁчан прізнакјас колӧ лоны торјӧн вӧвјаслӧн, мӧсјаслӧн, порԍјаслӧн — віԁлалам воԇынҗык.
Арлыԁ. Кор мі завоԃітам бурмӧԁны рӧԁ, оз ков вунӧԁны нӧшта ӧԏі тор. Кутам-кӧ мі тырԍӧԁавны том, нер пемӧсјасӧс, кыԇ вӧчлывлӧны ӧткымыныс ӧніја каԁӧ-на, мі ԋекоԁыр ог вермӧ боԍтны бур скӧттӧ. Вывті том нер пороз (ӧш) ԉібӧ уж ԍетӧны выԉ быԁтасјастӧ јона слабӧс. Сы кыԋԇі најӧ аԍныс зев регыԁӧн слабітӧны. Сіԇ-жӧ омӧԉ тырԍӧԁны том еԋјасӧс — кукаԋјасӧс ԁа кӧбылајасӧс. Пԉеменнӧј пемӧсјасӧс колӧ леԇны тырԍӧԁӧм вылаԁ со кущӧм арлыԁԍаԋ: ужјасӧс ԁа кӧбылајасӧс 3 арӧсԍаԋ, ӧшјасӧс ԁа кукаԋјасӧс (1½) арӧнҗынјӧнԍаԋ, ај порԍ ԁа еԋ порԍ ӧԏі арӧсԍаԋ, межјас ԁа ыжјас 18 тӧлыԍԍаԋ.
Прӧԁукта ԍетӧм ԁа рӧԁвуж. Мі тӧԁам ԋін, мыј быԁтасјаслы кыԇ вылысса, сіԇ і пыщкӧсса прізнакјасыс ԍетчӧны рӧԁԍаԋыс. Міјанлы јонҗыка коланаӧн лоӧны пыщкӧссајасыс, коԁјас ԍетӧны бурлунсӧ овмӧслы. Сы понԁа пԉеменнӧј пемӧсӧс бӧрјігӧн колӧ бура віԇӧԁны, уна-ӧ ԍетӧ сіјӧ прӧԁуктасӧ. Бур јӧла мӧсԍаԋ, мі вермам віԁчіԍны сещӧм-жӧ кукаԋ, сіԇ-жӧ јон ԁа ӧԁјӧ ветлыԍ кӧбылаԍаԋ боԍтам бур чаԋӧс.
Прӧԁукта ԍетӧмыс, уна пӧлӧс пемӧсјаслӧн уна ногӧн-жӧ і тӧԁмавԍӧ, сы ԍерԏі, мыј мі сыԍаԋ корамӧ. Тӧԁана, мыј мі мӧсԍаԋ вітчыԍам, меԁ сіјӧ ԍетас унҗык јӧв ԁа јӧлыс меԁ вӧлі сылаҗык. Сы понԁа пԉеменнӧј мӧскӧс бӧрјігӧн міјанлы колӧ тӧԁны сылыԍ лыԍтӧмсӧ — уна-ӧ ԍетӧ јӧвсӧ во гӧгӧрӧн ԁа кымын прӧчент јӧлас жірноԍтыс.
Но мі тӧԁам, мыј тӧԁчан торјасыс ԍетчӧны ԋе сӧмын мамԍаԋыс, сіԇ-жӧ і баԏԍаԋыс. Јӧлалуныԁ ԍетԍӧ сіԇ-жӧ ӧшԍаԋыс, сы понԁа, ӧшјасӧс бӧрјігӧн міјанлы јона колӧ тӧԁны, уна-ӧ лыԍтывліс сылӧн мамыс ԁа сыла-ӧ вӧлі сылӧн јӧлыс.
Ԇік сіԇ-жӧ і мукӧԁ пӧлӧс пемӧсјасӧс бӧрјігӧн (вӧвјасӧс, порԍјасӧс ԁа м.) міјанлы колӧ тӧԁны налыԍ прӧԁукта ԍетӧмсӧ, вӧвлыԍ чепӧслунсӧ (воԍлассӧ) ԁа вынсӧ, порԍлыԍ щӧганлунсӧ ԁа с. в.
Сы кыԋԇі, мі ԍорԋітім-ԋін, мыј бурлуныс мунӧ ԋе сӧмын мам-баԏԍаԋ, но і воԇԇа рӧԁвужԍаԋ — ԃеԁԍаԋ, бабԍаԋ, праԃеԁԍаԋ, прабабԍаԋ ԁа с. в.
Бурлуныс-кӧ важыԍаԋыс-ԋін мунӧ покоԉеԋԋӧыԍ покоԉеԋԋӧӧ, мі сені наԃеја пырыԍҗык вермам шуны, мыј сіјӧ бурлуныс кутас мунны воԇӧ. Сещӧм пемӧсыԁ тӧԁӧмыԍ бурҗык лоӧ. Сы понԁа бур пԉеменнӧј пемӧсјаслы век ԍетчӧ ескӧԁанпас, кӧні інԁыԍԍӧ рӧԁвужыслӧн проԁукԏівноԍтыс, бур рӧԁа пороԃістӧј пемӧсјаслӧн век овлӧ тӧԁана рӧԁвужыс.
Сы понԁа, сещӧм пԉеменнӧј овмӧсјасын, кӧні уҗсӧ пуктӧма бура, век ԍетчыԍԍӧ пԉеменнӧј пемӧсјаслы ескӧԁанпас, кӧні інԁыԍԍӧ рӧԁвужыс ԁа налӧн проԁукԏівноԍтыс.
ТЫРԌӦԀЧАН КАМПАԊԊӦ ԀА ТЫРԌӦԀЧАН ПУНКТЈАС
Став еԋ пемӧсјаслы тырмымӧн лӧԍӧԁны бур ај тырԍӧԁыԍјасӧс ԁа бурҗыка најӧс іспоԉзујтны зев колана стаԁа паԍкӧԁӧм ԁа бурлунсӧ сылыԍ лептӧм вӧсна вермаԍӧмын.
Тајӧ могсӧ олӧмӧ пӧртӧмын, меԁԍа ыҗыԁ меропріјаԏԏӧӧн колӧ лыԃԃыны тырԍӧԁчан кампаԋԋӧ, коԁі нуӧԁԍӧ быԁ воӧ тувсов каԁын (мӧсјасӧс ԁа порԍјасӧс тырԍӧԁан пунктјас уҗалӧны вогӧгӧр).
Тырԍӧԁчан кампаԋԋӧ нуӧԁігӧн тӧԁӧмыԍ колӧ меԁыҗыԁ вԋімаԋԋӧ пуктыны тырԍӧԁыԍ ајӧс бӧрјӧм вылӧ ԁа бура сіјӧс іспоԉзујтӧм вылӧ.
Меԁым котыртны тырԍӧԁчан кампаԋԋӧсӧ бурҗыка, ковмас нуӧԁны воԇвыв лӧԍӧԁӧм план ԍерԏі быԁ рајонын, ԍеԉсӧвет улын ԁа колхозын.
Меԁвојԁӧр колӧ боԍтны лыԁ вылӧ еԋ рӧԁсӧ, кӧбылајасӧс, мӧсјасӧс, порԍјасӧс, ыжјасӧс.
Еԋ лыԁ ԍерԏі-жӧ і колӧ лӧԍӧԁны тырԍӧԁыԍ ајјассӧ, меԁым ԋі ӧԏі еԋ ез коԉ тырԍӧԁтӧг. Торја ԋін јона міјан овлӧны тырԍавтӧм мӧсјас. Сіјӧ овлӧ сы понԁа, мыј ӧԏі тырԍӧԁыԍ ӧш воӧ ԍо ԁај унҗык мӧс вылӧ.
Тырԍӧԁыԍ ајыԁ ковмас ещаҗык, кор тырԍӧԁӧны кі помыԍ, а оз вӧԉавылын. Кі помыԍ тырԍӧԁчӧмыс шуԍӧ, кор тырԍӧԁыԍ ај сулалӧ тырԍӧԁчан пунктын, а еԋјассӧ сы берԁӧ вајӧԁӧны тырԍӧԁӧм вылас. Таԇсӧ ајјас правіԉнӧјҗыка іспоԉзујтчӧны, ԁај ајыс озҗык омӧԉтчы. Кіпомԍаԋ тырԍӧԁігӧн ај унҗыкӧс вермас тырԍӧԁны.
Шӧркоԃԃема боԍтӧмӧн лыԃԃыԍӧ, мыј ӧԏі тырԍӧԁыԍ ај вермӧ тырԍӧԁны воԇын інԁӧм мынԁа еԋӧс:
| Пемӧсјас | Кіпомыԍ тырԍӧԁігӧн | Вӧԉа вылын тырԍӧԁігӧн |
| Уж | 40–60 | 20–25 |
| Пороз (ӧш) | 60–100 | 30–50 |
| Ај порԍ | 20–40 | 10–15 |
| Меж | 60–100 | 30–40 |
Таыԍ унҗык ԉібӧ ещаҗыкӧс тырԍӧԁас ајыԁ сы ԍерԏі, кущӧм пемӧслӧн арлыԁыс, а сіԇ-жӧ сы ԍерԏі, кущӧм бура, правіԉнӧја іспоԉзујтӧны тырԍӧԁыԍ ајсӧ, кыԇ сіјӧс віԇӧны ԁа верԁӧны.
Сы бӧрԏі, кыԇ лоӧ арталӧма еԋјаслыԍ лыԁсӧ ԁа тӧԁмалӧма колана лыԁ тырԍӧԁыԍ ајјаслыԍ, зев колана нуӧԁны учот став тырԍӧԁыԍ ајјас вылас.
Став тырԍӧԁыԍ ајјассӧ віԁлалӧны торја Зооԏехԋіческӧј коміԍԍіјаӧн, кытчӧ пырӧны скӧт ԉечітыԍ врач ԁа агроном.
Став тырԍӧԁыԍјасыс, коԁјасӧс аԁԇасны шогманаӧн арлыԁ, ԇоԋвіԇалун, рӧԁвуж ԍерԏі ԁа с. в., лыԃԃӧны ошкана проізвоԃіԏеԉјасӧн.
Сещӧм проізвоԃіԏеԉјас, коԁјас оз шогмыны став требоваԋԋӧ ԍерԏіыс, но уҗавны вермӧны і ошкан ајыс-кӧ оз тырмы, поԅӧ леԇны тырԍӧԁчан уҗ вылӧ.
Места вылыԍ бӧрјӧм бурҗык тырԍӧԁыԍјасыс, меставывса скӧт пыщкыԍ, вӧԃітԍӧны сетчӧԇ, кытчӧԇ оз ло вајӧԁӧма бур рӧԁа тырԍӧԁыԍјасӧс. Бур рӧԁа тырԍӧԁыԍјас вылӧ колӧ аскаԁын ԍетны шыӧԁчӧм рајколхозсојузӧ ԁа рајзоӧ.
Бур рӧԁа тырԍӧԁыԍјасӧс, а сіԇ-жӧ і ошкан ајӧс вӧԃітны сіԇ, меԁ најӧ вермісны тырԍӧԁны кыԇ поԅӧ унҗык еԋӧс. Сы вылӧ проізвоԃіԏеԉјасӧс сувтӧԁӧны тырԍӧԁан пунктӧ ԁа тырԍӧԁӧмыс нуӧԁԍӧ кі помыԍ.
Сы кыԋԇі огӧ-кӧ мі котыртӧј кі помыԍ тырԍӧԁчӧм ԁа огӧ-кӧ лӧԍӧԁӧј тырԍӧԁчан пунктјас, а став тырԍӧԁчӧмыс понԁас мунны вӧԉа вылын, сек мі ԋӧтчыԁ ог вермӧ бура лӧԍӧԁны тырԍӧԁчан уҗ нуӧмсӧ, — мӧԁ ногӧн, — он вермы тырԍӧԁны бур еԋјассӧ бур тырԍӧԁыԍјаснас.
Став тырԍӧԁыԍјассӧ, коԁјас оз шогмыны тырԍӧԁчан уҗ вылӧ, колӧ коԇӧԁны ԉібӧ віԇны мукӧԁ скӧт ԁінԍыс торјӧн.
Сіԇ-жӧ колӧ чукӧрыԍ торјӧн віԇны і том ӧшјасӧс коԁјас абу-на воӧмаԍ колана арлыԁӧԇ.
Шогмана ԁа нӧшта-ԋін ошкана бур тырԍӧԁыԍјас-кӧ лоӧны унҗык колӧм ԍерԏіыс, најӧс колӧ ԍетны рајзо пыр мукӧԁ местајасӧ. Міјан тырԍӧԁыԍ ајјасыԁ абу-на тырмымӧн ԁа уна скӧт коԉӧны тыртӧмӧԍ, а сіјӧ ԋӧжмӧԁӧ скӧт лыԁ паԍкӧԁӧмсӧ.
Тырԍӧԁчан пунктјас бурҗык котыртавны совхозјас ԁа колхозјас берԁын, кӧн пуктӧма кыԇ колӧ скӧт віԇӧмсӧ ԁа ԁӧԅӧрітӧмсӧ.
Ӧні јешщӧ колӧ віԍтавны торја бур ԁа ԁона тырԍӧԁыԍјас јылыԍ.
Тащӧм бур тырԍӧԁыԍ ајјасыԁ міјанын зев-на ещаӧн. Ԁај пӧԉзујтчыны најӧн колӧ сіԇ, меԁым тырԍӧԁны кыԇ поԅӧ унҗык еԋӧс. Сіјӧ вермас лоны сек, кор тырԍӧԁыԍјаслы ԍетам бур условіјӧ, бура віԇӧмӧн, верԁӧмӧн ԁа најӧс ԁӧԅӧрітӧмӧн.
Ем јешщӧ іскусственнӧја тырԍӧԁчӧм.
Іскусственнӧја тырԍӧԁчӧм нуӧԁԍӧ уна во чӧж-ԋін, ԍетӧ бур резуԉтатјас. Кор сіјӧ уҗыс кутас мунны паԍкыԁҗыка, бур пԉеменнӧј проізвоԃіԏеԉјассӧ поԅас іспоԉзујтны бурҗыка, тырԍӧԁны наӧн унҗыкӧс ԁа сіјӧн јона ӧԁјӧ воԇӧ јӧткас пԉеменнӧј рӧԁӧн пемӧсјасӧс бурмӧԁӧм.
Воԇын мі сувтлам торја ԍікас пемӧсјас вылӧ. Быԁ пемӧслӧн ем особенноԍтјас.
ЈӦЛА СКӦТӦС БУРМӦԀӦМ
Војвыв крајлӧн ԁа Комі облаԍтлӧн пріроԁнӧј условіјӧјасыс јонҗыка тујӧ јӧла скӧтвіԇӧм паԍкӧԁӧм вылӧ. Крајын ем уна ԁа бур віԇјас, сы вӧсна му ԁорын уҗалӧм јона вӧлі сулалӧ улынҗык скӧтвіԇӧм ԁорыԍ; скӧт віԇісны тані јонҗыка СССР-са мукӧԁ местајас ԍерԏі, ԁај торја рајонјас торјалӧны бур качествоа скӧтӧн.
Но товарно-молочнӧј овмӧсјас крајын вӧлі паԍкалӧма сӧмын ӧткымын рајонјасын ԁај сіјӧ зев-на омӧԉа ԁа жеба. Унҗык рајонјасын-жӧ товарноԍтыс вӧлі зев ічет.
Товарнӧј скӧтвіԇӧм омӧԉа паԍкалӧмлӧн меԁыҗыԁ помкаыс вӧлі посԋі креԍԏанскӧј овмӧс, сылӧн шатлаԍӧмыс ԁа економіка бокԍаԋ жеблуныс.
Планӧвӧј соціаԉіԍԏіческӧј овмӧс ԁырјі, кор нуӧԁԍӧ рајонјас куԅа уҗсӧ спеціаԉіԅірујтӧм, Војвыв крајын ԁа Комі облаԍтын јӧла скӧт віԇӧм колӧ лӧԍӧԁны товарнӧјӧ ԁа унҗык рајонын ԍіктса овмӧс меԁ главнӧј јукӧԁӧн.
ВКП (б) ЦК-лӧн јӧла скӧтвіԇӧм паԍкӧԁӧм куԅа постановԉеԋԋӧӧн, Војвыв крај воԇӧ пуктыԍӧ зев ыҗыԁ мог — скӧтвіԇан овмӧс ӧтувтӧм ԁа інԁустріаԉіԅірујтӧм поԁув вылын, сіјӧс паԍкыԁа реконструкԏірујтӧмӧн, вітвоԍа план помаԍіг кежлӧ вајӧԁны вузӧс выј петкӧԁӧм 41,2 цеԋԏԋерӧԇ (3 міԉԉон пуԁ).
Војвыв крај унҗык рајонјасын ԍіктса овмӧс реконструкціја куԅа меропріјаԏԏӧјас нуӧԁігӧн тајӧ могсӧ колӧ пуктыны меԁвылӧ ԁа поԁув пыԃԃі.
Јӧла скӧтвіԇӧм паԍкӧԁӧм, сылыԍ товарноԍтсӧ ыҗԁӧԁӧм вермас мунны сӧмын гырыԍ скӧтвіԇан совхозјас ԁа спеціаԉіԅірованнӧј колхозјас котырталӧм поԁув вылын. Товарнӧј јӧла скӧтвіԇӧм паԍкӧԁӧмын колхозјасӧс спеціаԉіԅірујтӧмлы колӧ мунны молочно-товарнӧј фермајас котырталан віԅ куԅа. „Колхознӧј товарнӧј фермајас ԁа курӧг-пӧтка віԇан інкубаторнӧј станціјајас пыр поԅӧ лӧԍӧԁны ӧтувја скӧтвіԇӧм ԁа курӧг пӧтка віԇӧм, коԁі меԁԍа поԅана колхознӧј овмӧс быԁман ӧніја арԏеԉнӧј стаԃіјалы ԁа щӧщ совхозјаскӧԁ раԁыԍ, коԁјас меԁԍа ӧԁјӧ вермасны пӧртны олӧмӧ гырыԍ товарнӧј скӧтвіԇӧм лӧԍӧԁӧм. Тащӧм нога овмӧс ԍетӧ ыҗыԁ товарноԍт — јӧлын ԁа выјын, ӧтка овмӧсын 10–20 % ԁа колхознӧј ӧтувтӧм скӧт стаԁаын 10–30 % пыԃԃі кајӧ 70 %-ӧԇ. Тащӧм овмӧс ноглы колӧ мыј вынԍыс отсавны став парԏіјнӧј ԁа сӧветскӧј органјаслы. Кыԇ колхознӧј овмӧсын тајӧ меԁԍа выгоԁнӧј ԍеԉско-коԅајственнӧј отраԍԉ ԁа колхоԅԋікјас овмӧсын ӧтка потребіԏеԉскӧј скӧтвіԇӧм быԁмӧмкӧԁ щӧщ быԁмӧ і колхозса ӧтувтӧм скӧт. Стаԁајаслы поԅӧ наԃејтчыны, мыј воԇӧ кежлӧ тајӧ колхознӧј фермајас лоасны скӧтвіԇан товарнӧј проԁуктјас госуԁарстволы главнӧј проізвоԃіԏеԉӧн“ (ВКП(б) ЦК ԁа СССР СНК 30/VІІ–31-ԍа шыӧԁчӧмыԍ).
1931 во вӧлі Комі облаԍтын гырыԍ скӧтвіԇан совхозјас стрӧітны ԁа МТФ-јас котыртны завоԃітчан воӧн. Уԍԏцыԉемскӧј рајонын Маслоцентрлӧн котыртӧма ыҗыԁ јӧла совхоз, кӧні 1932 воԍа јанвар 1 лун кежлӧ-ԋін мӧс стаԁаын вӧлі лыԃԃыԍԍӧ 1600 јурӧԇ, а облаԍт паԍталаса став колхозјасын мӧс лыԁ вајӧԁӧма 2500-ӧԇ. Тајӧ-жӧ вонас котыртӧма 98 МТФ (молочно-товарнӧј фермајас) 4360 мӧскӧн. Совхозјасын ԁа МТФ-јасын стрӧіталӧма ԁа стрӧітӧны скӧтлы ӧтувја картајас, лӧԍӧԁԍӧ кӧрым базајас (1931 воын облаԍт паԍта ԍілосујтӧма 17 ԍурс тонна кӧрым, 1930 воԍа 500 тонна пыԃԃі).
Таԇікӧн соціаԉіԍԏіческӧј јӧла скӧтвіԇӧм лӧԍӧԁӧмын емӧԍ-ԋін гырыԍ уԍпехјас. Совхозјасын ԁа бурҗык колхозјасын, кӧні бура пуктӧма уҗсӧ емӧԍ і тӧԁчымӧн јӧв соԁӧмјас, ӧтка овмӧсјас ԁорыԍ.
Но сыкӧԁ щӧщ совхозјасын ԁа колхозјасын емӧԍ і гырыԍ тырмытӧмторјас: ештӧԁтӧм скӧтвіԇан картајас, скӧтӧс омӧԉа ԁӧԅӧрітӧм, омӧԉ кӧрым, абу быԁлаын бырӧԁӧма обезԉічка, лӧԍӧԁӧма ԅԃеԉщіна. Тајӧ тырмытӧмторјас вӧснаыс чінӧ јӧв (ӧткымын колхозјасын 2–3 ԉітрӧԇ лун), кулалӧны кукаԋјас.
Унаыԍ совхозјас ԁа колхозјас ыстыԍӧны омӧԉ качествоа скӧт вылӧ, мыј налы ԍурі омӧԉ скӧт ԁа сіјӧн і еща лыԍтӧны јӧвсӧ. Но меԁыҗыԁ помкаыс абу скӧт качествоын, а інԁӧм тырмытӧмторјасас, уҗсӧ ԉока пуктӧмас. Меԁомӧԉ скӧтыс, кӧні уҗсӧ бура пуктӧма, совхоз ԁа колхоз условіјӧын тӧԁчымӧн вермӧ кыпӧԁны јӧв лыԍтӧмсӧ ӧтка овмӧсын ԍерԏі.
Тајӧс тӧԁӧны став совхозјас ԁа колхозјас, кӧні бура сувтӧԁӧма уҗсӧ. Меԁԍа-ԋін бура петкӧԁлӧ меставывса креԍԏанскӧј скӧтлыԍ лыԍтӧм соԁӧмсӧ Ԉеԋінграԁскӧј опытнӧј станціја. Тајӧ станціјаыс опыт вӧчӧм вылӧ ԋӧбіс ԋіӧԏі бӧрјыԍтӧг прӧстӧј омӧԉік креԍԏанскӧј мӧсјасӧс ԁа бура віԇӧмӧн, ԁӧԅӧрітӧмӧн ԁа верԁӧмӧн 2 во мыԍԏі тыԁовтчіс сіјӧ, мыј шӧркоԃ вогӧгӧрԍа јӧв лыԍтӧм 745-ԍаԋ соԁіс 2155 кілограммӧԇ, а мӧсјаслӧн ловја ԍӧктаыс 199–232 кг-ԍаԋ — 300 кілограммӧԇ.
Тајӧ прімерыс петкӧԁлӧ, кущӧм резуԉтатјасӧԇ поԅӧ воны, бура-кӧ уҗсӧ сувтӧԁан.
Сіјӧн меԁыҗыԁ вԋімаԋԋӧ совхозјаслы ԁа колхозјаслы колӧ пуктыны тајӧ тырмытӧмторјассӧ бырӧԁӧм вылӧ ԁа парԏіја ЦК ԁа СССР СНК-лыԍ скӧтвіԇӧм бурмӧԁӧм куԅа постановԉеԋԋӧјассӧ олӧмӧ пӧртӧм вылӧ.
„Бур кӧрым база лӧԍӧԁӧм лоӧ скӧтвіԇан совхозјас, колхознӧј тӧварнӧј фермајас котыртӧмын решајушщӧј условіјӧӧн“ (ВКП(б) ЦК ԁа СССР СНК шыӧԁчӧмыԍ).
Сы вӧсна совхозјаслы ԁа колхозјаслы меԁыҗыԁ вԋімаԋԋӧ колӧ пуктыны кӧрым база лӧԍӧԁӧм вылӧ. Кӧԇа ԁа урожај іԁралан кампаԋԋӧјас ԁырјі колӧ пуктыны став вын кӧԇа план, іԁралан ԁа ԍілосујтан план тырбура тыртӧм вылӧ, меԁым ԍетны скӧтлы тырмымӧн ас грубӧј ԁа сочнӧј кӧрымјас.
Јӧв мӧсјаслӧн вермӧ соԁны уна пӧлӧс кӧрымјасӧн верԁӧмӧн, сы вӧсна колӧ і скӧтлы тырмымӧн ԁаԍтыны ԍілосујтӧм кӧрым, корԋеплоԁјас ԁа вына кӧрымјас.
Сы кыԋԇі ыҗыԁ вԋімаԋԋӧ колӧ пуктыны гожԍа каԁӧ скӧтӧс ԁӧԅӧрітӧм бурмӧԁӧм вылӧ, пӧскӧԏінајас бурмӧԁӧм вылӧ, ӧԁ гожӧмнас најӧ јӧвсӧ меԁуна ԍетӧны. Уна пӧлӧс кӧрымјас ԁырјі колӧ лӧԍӧԁны норма ԍерԏі скӧтӧс верԁӧм.
Правіԉнӧја верԁӧм кыԋԇі колӧ бурмӧԁны скӧтвіԇӧм. Быԁ совхозлы ԁа колхозлы колӧ лӧԍӧԁны скӧтлы бур оланінјас, ԉібӧ стрӧітавны выԉ скӧт картајас, ԉібӧ первојја каԁӧ вӧчны торја креԍԏанскӧј картајассӧ шоныԁӧн. Колӧ лӧԍӧԁны скӧт бӧрԍа ԁӧԅӧрітӧм — весалӧм, вӧԉа вылӧ леԇӧм, бура лыԍтӧм, шоныԁ ваӧн јуктӧԁӧм.
Уҗ бура он вермы пуктыны обезԉічка бырӧԁтӧг ԁа ԅԃеԉщіна лӧԍӧԁтӧг. Быԁ совхозын ԁа колхозын скӧт меԁ вӧлі ԉіктӧма торја уҗалыԍјас ԁінӧ ԁа лӧԍӧԁӧма ԅԃеԉщіна проԁукціја качество ԁа лыԁ ԍерԏі.
Скӧтвіԇыԍ каԁрјас колӧ лӧԍӧԁны курсјас вылын заочнӧја велӧԁӧмӧн ԁа бурҗык совхозјасӧ ԁа колхозјасӧ ыстылӧмӧн.
Правіԉнӧја верԁӧм вылӧ ԁа ԅԃеԉщіна лӧԍӧԁӧм вылӧ меԁколана условіјӧӧн лоӧ лыԍтӧм бӧрԍа быԁлунја учот. Тајӧ колӧ нӧшта і торја мӧсјаслыԍ бурлунсӧ тӧԁмалӧм могыԍ. Сы вӧсна быԁ колхозын ԁа совхозын колӧ нуӧԁны јӧв лыԍтӧм учот, быԁ мӧслыԍ торјӧн, быԁлун ԉібӧ ӧтпыр 10 лунӧ.
Сы јылыԍ, кыԇі лӧԍӧԁны кӧрым база, кыԇ бурмӧԁны віԇјас, ԍілосујтны кӧрымјас, лӧԍӧԁны правіԉнӧј верԁӧм, ԁӧԅӧрітӧм, кыԇ стрӧітны скӧтлы картајас, кыԇ пуктыны уҗсӧ — став та куԅа емӧԍ торја ԋігајас. Сіјӧн тајӧ вопросјас вылас мі ԁыр кежлӧ огӧ сувтлӧј. Тајӧ ԋігалӧн могыс — віԍтавны скӧт пороԁа бурмӧԁӧм јылыԍ. Но мі тані сувтӧԁлім лыԃԃыԍыԍӧс сы вӧсна, мыј кӧрым база лӧԍӧԁӧм, скӧт віԇӧм бурмӧԁӧм, уҗ бура пуктӧм вопросјас чорыԁа јітчӧма соціаԉіԍԏіческӧј скӧтвіԇӧм бурмӧԁӧмкӧԁ ԁа тајӧ могјассӧ олӧмӧ пӧрттӧг он вермы бурмӧԁны скӧтлыԍ пороԁасӧ.
Соціаԉіԍԏіческӧј скӧтвіԇӧм паԍкӧԁӧмын меԁыҗыԁ могӧн лоӧ јӧвлыԍ товарнӧј проԁукціја кыпӧԁӧм ԁа колхозјаслӧн ԁа МТФ-јаслӧн оргаԋізаціонно-хоԅајственнӧј укрепԉеԋԋӧ чорыԁа јітчӧма товарнӧј проԁукціја соԁӧмкӧԁ.
Колхозјасӧн ԁа МТФ-јасӧн товарнӧј јӧв ԍетӧм колӧ мунны воԇвыв лӧԍӧԁӧм план куԅа. Јӧв соԁӧм мӧслӧн быԁ колхозын і МТФ-ын колӧ мунны план куԅа-жӧ. Јӧв соԁан план меԁ вӧлі быԁ МТФ-ын, быԁ колхозын ԁа вӧчны ставсӧ, мыј та вылӧ колӧ.
Оргаԋізаціонно-хоԅајственнӧј бокԍаԋ колхоз јонмӧмлы чорыԁа сувтӧны паныԁ классӧвӧј врагјас — кулак ԁа сылӧн агентјас, коԁјас кӧсјӧны пыщкӧсԍаԋыс кіԍтны колхозсӧ.
Совхозса овмӧсјас јонмӧԁӧм ԁа колхозјас ԁа МТФ-јас оргаԋізаціонно-хоԅајственнӧј бокԍаԋ јонмӧм поԁув вылын колӧ нуӧԁны уҗ соцԍекторын стаԁа паԍкӧԁӧм куԅа, стаԁа компԉектујтан планјас ԍерԏі.
Совхозса ԁа МТФ-са стаԁајас компԉектујтігӧн (тыртігӧн) колӧ тыртны оз сӧмын лыԁ бокԍаԋ, а щӧщ і качество бокԍаԋ.
Мі ԍорԋітлім-ԋін, мыј скӧтӧс правіԉнӧја віԇігӧн ԁа верԁігӧн совхозјасын ԁа колхозјасын быԁ мӧслӧн јӧлыс јона соԁӧ ӧтка овмӧсын ԁорыԍ. Но щӧкыԁа овлӧ, мыј совхозӧ ԉібӧ МТФ-ӧӧ ԋӧбԍӧ сещӧм скӧт, коԁі-ԋін ԋӧԏі оз вермы соԁтыны јӧвсӧ, — пӧрыԍјас, піԋтӧм мӧсјасӧс, вӧра віԍӧмӧн ԉібӧ мукӧԁ віԍӧмӧн віԍыԍ мӧсјасӧс. Ԃерт, тащӧм мӧсјасԍыԁ ԋекущӧм јӧв соԁӧм оз поԅ віԁчыԍны.
Совхозса стаԁајас чукӧртԍӧ меставывса скӧт пыщкыԍ ԋӧбӧмӧн, но сен колӧ кутны тӧԁвылын, мыј совхозјас лоӧны скӧтвіԇӧм бурмӧԁӧмын нырнуӧԁыԍјасӧн ԁа совхознӧј стаԁаӧ меԁ вӧлі котыртӧма меставывса бурҗык скӧтсӧ. Быԁӧнлы тӧԁана, мыј меставывса скӧт пыщкын емӧԍ бурлун ԍерԏі ԋекымын пӧлӧс группа: боԍтам Јемԁін ԁа Уԍԏцыԉмаса рајонјасын, мӧслӧн вогӧгӧрԍа шӧркоԃ лыԍтӧм веԍіг ӧтка овмӧсјасын кајӧ 1400–1900 кілограммӧԇ, сек-жӧ Прілузскӧј, Віԅін рајонјасын скӧтыс посԋіҗыкӧԍ ԁај лыԍтӧны сӧмын 600–800 кгр.
Совхозса ԁа МТФ-са условіјӧјас ԁырјі ӧԏіыслӧн і мӧԁыслӧн јӧлыс соԁӧ, но накостын, ԃерт, лоас-на јона торјалӧм. Сы вӧсна скӧтвіԇан совхозјасӧ колӧ ԋӧбавны сещӧм рајонјасыԍ, кущӧмын скӧтыс бурҗык. Рајон пыщкын бара поԅӧ бӧрјыны бурҗык скӧта ԍеԉсӧветјасӧс ԁа сеԍ і колӧ меԁвоԇ ԋӧбавны скӧтсӧ совхозјаслы. Сеԍԍа бурҗык скӧт поԅӧ бӧрјыны торја овмӧсјасыԍ. Сӧмын јӧв бӧрԍа учот міјан ӧні ԋекӧн оз мун ԁа ԍӧкыԁ бӧрјыны бур мӧсјастӧ торја овмӧсјасыԍ, но век-жӧ ортсыԍаныс опытнӧј мортыԁ мыјԁакӧ вермас торјӧԁны бурҗык мӧстӧ ԉокҗыкԍыԁ. Но тӧԁӧмыԍ оз поԅ ԋӧбавны совхозјаслы віԍыԍ, піԋтӧм, пӧрыԍ, кос мӧсјасӧс.
Колхознӧј молочно-товарнӧј фермајасын стаԁа меԁԍасӧ компԉектујтчӧ ӧтувтӧм колхознӧј скӧтыԍ, сы вӧсна МТФ-лыԍ коланлунсӧ пыԃԃі пуктӧмӧн, колхозјаслы аслыныс колӧ тӧжԁыԍны, меԁым, МТФ-ӧӧ веԍкалісны бурҗык скӧтыс, а ез ԉокҗыкыс. Меԁ сені вӧлі ԇоԋвіԇа ԁа томҗык мӧсјас.
Совхозјасӧ ԁа МТФ-јасӧ меставывса скӧт пыщкыԍ бур маточнӧј мӧсјасӧс бӧрјӧмӧн, бура віԇіг, верԁіг ԁа ԁӧԅӧрітіг поԅӧ кыпӧԁны јӧв лыԍтӧмсӧ сетчӧԇ, кытчӧԇ ԋекор оз вермы кајны ӧтка овмӧсјасын.
Совхозјасын ԁа колхозјасын бура віԇӧмӧн ԁа верԁӧмӧн меставывса скӧтлыԍ јӧв соԁӧмсӧ бура петкӧԁлӧ Јемԁін рајонса совхоз „Казлук“. Јемваса мӧслӧн ӧтка овмӧсын вогӧгӧрԍа шӧркоԃ лыԍтӧм 1600 кг гӧгӧр. „Казлук“ совхозын, јемваса мӧсјасыԍ чукӧртӧм стаԁа ԍетіс шӧркоԃа 1930 воӧ — 2300 кг, ӧткымын мӧслӧн кајліс 3600 кг-ӧԇ. Ԃерт тајӧ лыԁпасјасыс абу-на помԍа, сіјӧн, мыј совхозын ез-на вӧв бур колана ԁӧԅӧр, ԁај сочнӧј кӧрымыс ез вӧв тырмымӧн. Тајӧ лыԍтӧмыс кутас соԁны і воԇӧ, кутам-кӧ бура верԁны ԁа ԁӧԅӧрітны.
Јӧв јона вермӧ соԁны скӧт рӧԁ бурмӧԁӧмӧн. Мі-ԋін віԍтавлім, мыј рӧԁ бурмӧԁан меԁбур способӧн лоӧ меставывса скӧт пӧвсын меԏізаціја нуӧԁӧм.
Комі облаԍтса став меставывса скӧтсӧ шуӧма меԏіԅірујтны холмогорскӧј скӧт рӧԁкӧԁ.
Холмогорскӧј скӧт паԍкалӧма Војвыв Ԁвіна улыс помын Холмогорскӧј рајонын ԁа сулалӧ заграԋічаса бурҗык рӧԁјаскӧԁ ӧтвыллаын. Холмогорскӧј скӧт рӧԁ бур сіјӧн, мыј сылӧн ыҗыԁ јӧв проԁукԏівноԍтыс. Тајӧ пороԁасӧ віԇан рајонын ӧтка овмӧсын вогӧгӧрԍа шӧркоԃ лыԍтӧм 3000 кг., колхозјасын — 3500 кг., гырыԍ молочнӧј фермајасын, пԉемхозјасын сіјӧ воӧ — 4000–4500 кг-ӧԇ.
Меԁбур холмогорскӧј мӧс „Маԉка“ воӧн ԍетіс 12133 кг, 3,5% госа јӧв; тајӧ јӧлыԍ артмӧ 480 кг (30 пуԁ) выј.
Холмогорскӧј мӧслӧн шӧркоԃ ловја ԍӧкта — 480 кг. Холмогорскӧј мӧсјаслӧн емӧԍ бур ортсы прізнакјас ԁај сылӧн абу сещӧм порокјасыс, коԁјас ем прӧстӧј мӧсјаслӧн, боԍтам кӧԏ векԋі ԁа ӧшӧԁчӧм заԁ, топалӧм суставјас. Холмогоркалӧн — веԍкыԁ ԍпіна, заԁ, ыҗыԁ бур вӧра.
Холмогорскӧј скӧт торјалӧ ӧԁјӧ быԁмӧмӧн, 1 ар ԁа З тӧлыԍԍа кукаԋлӧн ловја ԍӧкта воӧ 256–368 кг, ӧшпіјан быԁлун соԁӧны 0,6-ԍаԋ 1 кг-ӧԇ. Холмогорскӧј скӧтлӧн куш јај ԍӧктаыс меԁвылын мукӧԁ рӧԁјас ԍерԏі — 50–55%-ӧԇ ловја ԍӧктаыԍ. Тајӧ бур прізнакјас вӧснаыс холмогорскӧј скӧтӧс важыԍаԋ-ԋін петкӧԁлісны шӧр рајонјасӧ.
Комі облаԍтса скӧт пӧвсын меԏізаціја нуӧԁԍӧ Холмогорскӧј рајоныԍ меԁбур пԉеменнӧј мӧсјасԍаԋ ӧшјасӧс вајӧԁӧмӧн. Став 2800 кг-ыԍ ԋе ещаҗыкӧн лыԍтыԍ 3-ыԍ кукаԋаԍӧмԍаԋ холмогорскӧј пороԁаа пԉеменнӧј мӧсјас гіжԍӧны Госуԁарственнӧј пԉеменнӧј ԋігаӧ ԁа тајӧ стаԁокӧԁ нуӧԁԍӧ торја бур уҗ, сіјӧ воԇӧ кежлӧ бурмӧԁӧм куԅа.
Комі облаԍтса скӧт пӧвсын меԏізаціја нуӧԁӧм вылӧ шуӧма холмогорскӧј рӧԁыԍ кыԋԇі нӧшта ӧԏі зев бур рӧԁ заграԋічаыԍ вајӧм — остфрізскӧј рӧԁ.
Холмогорскӧј ӧшјасӧс Комі облаԍтӧ вајӧм завоԃітчіс 1931 воын-ԋін. 1932 воын шуӧма вајны 300 ӧшкӧԇ.
Став рајонјас облаԍтын меԏізаціја куԅа јуклӧма очереԁјас вылӧ. Первӧј ӧчереԁӧ пырӧны тащӧм рајонјас: Уԍԏцыԉма, Іжма, Кулӧмԁін, Троіцко-Печерскӧј, кӧн гырыԍҗык скӧтыс ԁа кӧрымаҗык местаыс. Сещӧм рајонјас, кыԇ Віԅін, Прілузскӧј ԁа мукӧԁ рајонјасын, кӧн кӧрымыс ещаҗык ԁа ічетҗыкӧԍ скӧтыс, налы војԁӧр колӧ бурмӧԁны асԍыныс скӧтсӧ матыс 2–3 воын јемваса ӧшјасӧн. Сіјӧн најӧ ԋӧжјӧԋікӧн гырԍӧԁасны ԁа бурмӧԁасны асԍыныс скӧтсӧ ԁа сіјӧ-жӧ каԁӧ лӧԍӧԁасны бурҗык верԁан условіјӧ, меԁым, кор первојја ӧчереԁӧ рајонјаслы лоӧ тырмымӧн вајӧм холмогорскӧј ӧшјасыԁ, щӧщ вуҗны холмогорскӧј рӧԁӧн бурмӧԁӧм вылӧ. Тајӧ лоасны којмӧԁ очереԁа рајонјасӧн. Мукӧԁ став рајонас лоасны мӧԁ ӧчереԁса рајонјасӧн.
Сы вылӧ, меԁым мӧԁ ԁа којмӧԁ очереԁа рајонјасӧ ԍетны бур качествоа ӧшјасӧс холмогорскӧј рӧԁ лӧԍӧԁтӧԇ, Јемва рајонса скӧт меԏіԅірујтны інԁӧма којмӧԁ очереԁын. Мукӧԁ местајасын пԉеменнӧј порозјас пыԃԃі вермасны лоны і меԏісјас, коԁјас кутасны артмыны холмогорскӧј ӧшјасԍаԋ.
Бурҗык інԁӧԁјас јемваса скӧт бурлун ԁа меԏізаціја ног ԍерԏі колӧ ԍетны Ԉеԋін ԋіма ԍ/х наукајас вԍесојузнӧј акаԃеміјалӧн жівотновоԁческӧј інԍԏітутлы, сіјӧн, мыј 1930 воын жівотновоԁческӧј інԍԏітутӧн вӧчӧма бур обсԉеԁоваԋԋӧ скӧтвіԇӧмын Јемԁін рајонын ԁа Сыктывԁін рајон ӧткымын местаын.
Меԏізаціја план тыртӧм ԍетас Комі облаԍтса скӧт рӧԁ ӧԁјӧ бурмӧԁӧм. Меԏізаціја вылӧ ковмас лӧԍӧԁны условіјӧјас кормовӧј база лӧԍӧԁӧмӧн ԁа скӧтвіԇӧм бурмӧԁӧмӧн.
Сеԍԍа мі сувтлам ӧшјасӧс бӧрјӧм ԁа најӧс іспоԉзујтӧм вылӧ, кукаԋјас быԁтӧм вылӧ ԁа сіјӧ обшщественнӧј уҗ вылӧ, коԁӧс ковмас нуӧԁны скӧт бурмӧԁӧм гӧгӧр.
Ӧшкӧс бӧрјӧм. Меԁглавнӧј правілӧјас тырԍӧԁыԍӧс бӧрјігӧн, коԁі поԅана став ԍікас пемӧсјаслы, вӧлі інԁӧма вылынҗык. Бӧрјігӧн колӧ віԇӧԁны сіјӧ ԇоԋвіԇалун вылас, рӧԁыс вылӧ ԁа ортсы віԁыс вылӧ (ԏелосложеԋԋӧ).
Ӧшкӧс бӧрјігӧн меԁԍа-ԋін јона колӧ віԇӧԁны сіјӧ рӧԁыс вылӧ, сылӧн значеԋԋӧыс сені зев ыҗыԁ. Іԅвестнӧј рӧԁа ӧшјаслӧн емӧԍ пԉеменнӧј ԍвіԃіԏеԉствојас, кытчӧ інԁыԍԍӧ сіјӧ мамыслӧн лыԍтӧмыс, а поԅӧ-кӧ, колӧ тӧԁмавны лыԍтӧмсӧ і бабыслыԍ, баԏ і мам ԍерԏіыс, тащӧм ногӧн:
| Бујан-ӧш |
| Чернуха мӧсԍаԋ лыԍтӧ 3600 кг + Ваԍка ԋіма ӧшԍаԋ |
| Зара ԋіма мӧсԍаԋ лыԍтӧ 2360 кг |
| Роза мӧсԍаԋ лыԍтӧ 3200 кг + Мішка ӧшԍаԋ |
Кымын бурҗыка лыԍтӧны рӧԁвужыс мамԍаԋыс і баԏԍаԋыс ԁа кымын ылӧҗык тӧԁана бура лыԍтыԍ рӧԁвужсӧ, сымын ӧшкыс ԁонаҗык. Но век-жӧ бур ӧшлы быԏ колӧ лоны тӧԁанаӧн кӧԏ мамыслыԍ лыԍтӧмсӧ.
Кыԇ тӧԁмавны ӧшлыԍ ԇоԋвіԇалунсӧ, вӧлі віԍталӧма вылынҗык.
Сы кыԋԇі ӧшлӧн меԁ вӧлі колана ортсыса тӧԁчана торјас. Ӧшлӧн ортсы формаыс колӧ лоны тащӧм.
Јурыс меԁ вӧлі ыҗыԁ, грубӧјіԋԇі, җеԋыԁ ԁа кыз ԍылі. Мышкуыс веԍкыԁ, паԍкыԁ, абу ӧшӧԁчӧма (ӧшӧԁчӧм ԍпіна ԍӧктӧԁӧ тырԍӧԁчӧмсӧ сы кыԋԇі сіјӧ вуҗӧ нӧшта піјанјаслы, потомстволы).
Сеԍԍа ӧшлӧн меԁ вӧлі бур заԁ ԁа кос. Тајӧ јона колана гырыԍ ӧшјаслы; омӧԉ заԁја ӧшкыԁ тырԍӧԁчігӧн омӧԉа кутӧ асԍыс тушасӧ ԁа став ԍӧктанас воԁӧ мӧс мышку вылӧ. Мӧслы бур заԁјыԁ нӧшта јона колӧ кокԋіԁҗыка кукаԋаԍӧм вылӧ.
Морӧсыс меԁ вӧлі паԍкыԁ, пыԁын. Сіјӧ петкӧԁлӧ, мыј ӧшлӧн бур ԁа ԇоԋвіԇа ты.
Бур ӧшкыԁлӧн — җеԋыԃік кокјас. Кокјас меԁ вӧліны јонӧԍ, крепыԁ суставјасаӧԍ, веԍкыԁӧԍ. Бӧр кокјасыс-кӧ пырӧны тушалаԋыс ԉібӧ ԍетчыштӧны бӧрвыв — ӧш тырԍӧԁчігӧн оз вермы бура сулавны бӧр кок вылас ԁа став ԍӧкыԁыс воԁӧ мӧс вылӧ.
Коԉкјасыс меԁ вӧліны бура раԅвітчӧмаӧԍ, топыԁӧԍ кі улын. Ставнас ачіс меԁ вӧлі міча, јон, бур, раԅвітчӧма став органјасыс. Меԁ ез вӧв вывті скӧр, но ез-жӧ меԁ вӧв і вывті рам.
ӦШКӦС ІСПОԈЗУЈТӦМ
Бур ӧшкӧс іспоԉзујтны колӧ бура, меԁым боԍтны унҗык пӧԉза. Ԃерт, сіјӧ оз поԅ леԇны стаԁакӧԁ ӧтщӧщ, а колӧ нуӧԁны кіпомыԍ тырԍӧԁӧм, случнӧј пункт оргаԋізујтны-ԁа. Віԁлалам, мыј колӧ собԉуԁајтны случнӧј пунктын, ԉібӧ колхозын, меԁым бурҗыка іспоԉзујтны ӧшкӧс.
Оланін. Совхозјасын ԁа колхозјасын, кӧні ем-ԋін ӧтувја скӧт картајас, ӧшјасӧс колӧ віԇны ӧтувја оланінын мӧсјаскӧԁ щӧщ. Сылы вӧчӧны сещӧм-жӧ стојло, сулаланін мӧсјаслы моз-жӧ бокԍаԋ. Ӧшкӧс ӧтлаын віԇӧм вӧчӧ сіјӧс рамҗыкӧн. Ӧш-кӧ вӧј, сылы сен-жӧ картаын вӧчԍӧ торја жыр, но меԁым сіјӧ аԁԇіс мӧсјасӧс ԁа колӧ вӧчны вылӧҗык решетка.
Колхозын-кӧ абу-на ӧтувја скӧтнӧј картајас ԉібӧ лӧԍӧԁԍӧ торја случнӧј пункт, ӧшлы колӧ лӧԍӧԁны торја оланін тащӧм ыҗԁајасӧн: 4 метр куԅтаӧн, 2,5 метра паԍтаӧн ԁа 3 метра җуҗтаӧн. Оланіныс меԁ вӧлі кос, шоныԁ ԁа југыԁ, сынӧԁсӧ вежӧм вылӧ лӧԍӧԁԍӧ труба.
Верԁӧм. Пԉеменнӧј ӧшкӧс колӧ верԁны правіԉнӧја, сӧмын тајӧс олӧмӧ пӧртӧмӧн вермас бура уҗавны ԁа сылӧн оргаԋізм кутас лӧԍӧԁны тырмымӧн тырԍӧԁан кӧјԁыса жіԁкоԍтсӧ. Зев еща пӧԉза вајӧ омӧԉтчӧм ԁа вывті јона щӧгӧм ӧш.
Кӧрым ӧшлы ԍетԍӧ сіјӧ ловја ԍӧкта ԍерԏі ԁа тырԍӧԁчан уҗ нуӧԁӧм ԍерԏіыс. Налы, коԁјас тӧԁӧны, кыԇ лӧԍӧԁԍӧ кӧрым норма мӧсјаслы, поԅӧ вӧԃітчыны сещӧм нормајасӧн: олӧм кутӧм вылӧ ӧшјаслы кӧрымсӧ ԍетны быԁ 100 кілограмм ловја ԍӧкта вылӧ ӧԏі кормовӧј јеԃіԋіца ԁа 50 гр. белок. Кор тырԍӧԁчан уҗыс ӧшкыԁлы ещаҗык, олӧм кутӧм вылӧ кыԋԇі колӧ соԁтыны 1 кормовӧј јеԃіԋіца, кӧні унҗык белокыс. Јона тырԍӧԁчан уҗ каԁын колӧ соԁтыны 2–3 кӧрым јеԃіԋіца ԁа меԁ белокыс сен вӧлі 500 грамм гӧгӧр.
Гырыԍ кӧрым пыԃԃі ӧшјаслы бурҗык ԍетны 8–10 кгр. бур віԇвыв турун (ԉібӧ віԇвыв турунсӧ кԉевер турункӧԁ җынвыјӧ сорӧн, ԉібӧ зӧр сора вікакӧԁ сорӧн). Меԁвына кӧрымӧн ӧшјаслы лыԃԃыԍӧ зӧр. Зӧр поԅӧ ԍетны ԇоԋнас, но бурҗык ԉамӧԁӧмӧн, шырӧм іԇас сорӧн ԉібӧ кыԁ сорӧн. Зӧр кыԋԇі поԅӧ ԍетны жмых 1 кгр-ӧԇ, шобԁі ӧтруб 1 кгр-ӧԇ; ԉіја вына кӧрымыԍ поԅӧ ԍетны ԍілос, турԋепс ԁа мукӧԁ, но ԋе унҗык 8 кгр-ыԍ лун кежлӧ.
Гожԍа каԁын ӧшјаслы колӧ лӧԍӧԁны мӧсјасыԍ торја пӧскӧԏіна ԁа сы кыԋԇі соԁтӧԁ вылӧ верԁны зӧрјӧн. Торја пӧскӧԏіна-кӧ абу, зӧр кыԋԇі колӧ ԍетны 10–12 кгр. веж турун ԁа З–5 кг. кос турун. Со кымынкӧ прімер ӧшјаслы кӧрым ԍетӧмыԍ.
| Рӧԁ | Еща мӧс тырԍӧԁігӧн | Унаӧс тырԍӧԁігӧн | |||||||
| Вымскӧј ӧшлы | Холмог. ӧшлы | Вымскӧј ӧшлы | Холмог. ӧшлы | ||||||
| Арлыԁ | 1½ | 2½ | 1½ | 2½ | 1½ | 2½ | 1½ | 2½ | |
| Ловја ԍӧкта кӧрым кгр-н | 350 | 450 | 450 | 700 | 350 | 400 | 450 | 600. | |
| Тӧвԍа кӧрым | Віԇвыв турун | 4 | 5 | 5 | 6 | 4 | 5 | 5 | 6 |
| Кԉевер турун | 4 | 4 | 4 | 5 | 4 | 4 | 4 | 5 | |
| Зӧр | 0,2 | 0,3 | 0,3 | 1,0 | 1,5 | 2,0 | 2 | 3,0 | |
| Жмыха | 0,3 | 0,3 | 0,3 | 0,5 | 0,5 | 0,5 | 0,5 | 0,5 | |
| Турԋепс | 2 | 4 | 4 | 4 | 2 | 4 | 4 | 4 | |
| Гожԍа кӧрым | Веж турун | 10 | 12 | 12 | 16 | 10 | 12 | 12 | 16 |
| Кос турун | 4 | 4 | 4 | 5 | 4 | 4 | 4 | 5 | |
| Зӧр | 0,5 | 0,8 | 1 | 1,5 | 2,5 | 3 | 3 | 4 | |
Табԉіца вылӧ вајӧԁӧм кӧрым ԍетан нормајасӧн поԅӧ пӧԉзујтчыны ӧшјасӧс верԁӧмын. Но кӧрымјастӧ-ӧԁ вежлавны поԅӧ шуам, 0,7 кгр. жмыка пыԃԃі поԅӧ ԍетны 6 кгр турԋепс ԁа с. в. Сӧмын оз ков вунӧԁны, мыј кымын унҗык пӧлӧс верԁасыԁ, сымын бурҗык. Ӧшлӧн-кӧ ԍӧктаыс ыҗыԁҗык, ԉібӧ ічӧтҗык, сек кӧрымсӧ колӧ ԍӧкта ԍерԏіыс соԁтыны ԉібӧ чінтыны. Коԁі кужӧ лӧԍӧԁны кӧрым ԍетан норма кормовӧј јеԃіԋіцасӧ, сіјӧс колӧ лӧԍӧԁны вылын інԁӧм табԉіца ԍерԏі.
Ӧшкӧс ԁӧԅӧрітӧм. Бур ӧшкӧс колӧ іспоԉзујтны 8 арӧсӧԇ. Бур ӧштӧ поԅӧ ԋӧбны ԁонӧнҗык, омӧԉік ԁорыԍ, век-жӧ бурыԁ сувтас ԁонтӧмҗык.
Бур оланін кыԋԇі ԁа верԁӧм кыԋԇі нӧшта колӧ бур ԁӧԅӧр ԁа кужӧмӧн вӧԃітчӧм. Ӧш бӧрԍа ԁӧԅӧрітӧмсӧ колӧ ԍетны ӧԏі мортлы, коԁі кужӧҗык сы гӧгӧр бергавнысӧ ԁа вӧԃітчӧ спокојнӧја, горзытӧг, віԉшавны ԁа нӧшта-ԋін кучкавны сіјӧс тӧԁӧмыԍ оз поԅ.
Ӧшјасӧс колӧ весавны щӧткаӧн. Скребԋіцаӧн весавны ԋекущӧм ногӧн оз поԅ. Сіјӧн колӧ чышкыны сӧмын щӧткасӧ. Коԍмӧм ԋајтсӧ колӧ весавны іԇасӧн, мајтӧга пӧԍ ваӧн мыԍкалӧмӧн.
Весалігӧн оз ков вунӧԁны ӧшлыԍ јурсӧ, баԉабӧжас сылы јона чукӧрмӧ бусыс, ԋајтыс ԁа ԋајт гіԉӧԁӧм раԃіыс велалӧ ԉукаԍны.
Сіԇ-жӧ колӧ весавны ӧшкыԁлыԍ шочыԋіка гыжјассӧ-і. Ӧшлы гуԉајтӧм вылӧ колӧ лӧԍӧԁны нарошнӧ јӧр, кытчӧ колӧ леԇлывлыны сіјӧс быԁлун і тӧлын, јона кӧԇыԁ лунјас кыԋԇі. Јӧрлӧн ыҗԁаыс ӧԏі ӧш вылӧ меԁ вӧлі ԋе ещаҗык 400 кв. метрыԍ. Гуԉајтӧмыԁ јонмӧԁӧ ӧшкыԁлыԍ мускулјассӧ (сӧнјассӧ) ԁа віԇӧ јона щӧгӧмыԍ. Гожԍа каԁын ӧшјасӧс бурҗык віԇны пыр јӧрын, сетчӧ-жӧ лӧԍӧԁыштны ԋеыҗыԁ лебув, кӧні еԍкӧ верміс ӧшкыԁ сајӧԁчыштны зерыԍ ԁа жарыԍ.
Кор ӧшкыԁ лоӧ арлыԁаҗык-ԋін, мукӧԁԁырјіыс сіјӧ понԁас скӧрмыны, омӧԉа кывзыны скӧԏԋіклыԍ ԁа сыкӧԁ вермаԍны овлӧ зев ԍӧкыԁ. Тајӧ щӧкыԁҗыка овлӧ омӧԉа сы гӧгӧр ԁӧԅӧрітӧм раԃі. Но век-жӧ, меԁым кокԋіԁҗык вӧлі веԍкӧԁлыны арлыԁа ӧшкӧн, колӧ воԇвыв прімітны колана мерајас. Меԁбур мера — бура веԍкӧԁлӧм вылӧ ԁа сы кыԋԇі кокԋіԁҗыка обрашщајтчӧм вылӧ, ӧшкыслы нырас ӧшӧԁӧны торја сывылӧ вӧчӧм коԉча. Коԉчаыс ԍујԍӧ ԋебыԁінас, ныр гӧчас, коԁі кокԋіа ԍурӧ кіулаԁ, боԍтан-кӧ ныр роԅјасӧԁыс.
Коԉчаыс пуктыԍԍӧ арӧса ӧшјаслы, торја сы вылӧ кԉӧшщіӧн.
Мӧԁ сорт коԉча пуктыԍԍӧ нӧшта-на торја інструментӧн, коԁі шуԍӧ „троԁкарӧн“. Сіјӧ ем быԁ скӧт ԉечітыԍ врачлӧн.
Коԉчајас овлӧны ыргӧныԍ ԁај уклаԁыԍ, ыргӧнјасыԍ ԍујԍӧны том арлыԁӧн, а уклаԁыс вежԍӧ, кор сіјӧ арлыԁнас лоӧ ыҗыԁҗык-ԋін. Коԉчајассӧ колӧ закажітавны снабжајтыԍ оргаԋізаціја пыр.
Коԉчасӧ пуктӧм вылӧ колӧ корны веԏерінарӧс ԉібӧ кужыԍ мортӧс. Кор коԉчаыԁ лоӧ ԍујӧма, сетчӧ кӧрталӧны гез, коԁӧн ӧштӧ веԍкӧԁлӧны.
Оз поԅ ӧштӧ ԁомавны сіјӧ гез помас, а сы вылӧ, ӧшӧԁԍӧ гоԉаас нарошнӧ ошејԋік.
Нӧшта-ԋін кокԋі веԍкӧԁлыны ӧштӧ, кор коԉчаас ԍујӧма спеціаԉнӧј беԃ.
Кор ӧшкыԁ лоӧ арлыԁаҗык, сіјӧ ԍӧктаммӧ ԁа ԁышмӧ. Меԁ век вӧлі вӧрасаҗык ԁа кокԋіԁҗык, пыр колӧ сіјӧс леԇлывлыны гуԉајтӧм вылӧ. Но і сіјӧ мукӧԁԁырјіыс оз овлы тырмымӧн.
Сы понԁа бурҗык іспоԉзујтны ӧштӧ кокԋіԃік уҗ вылӧ — кыскавны ва, турун ԁа кујӧԁ. Сіјӧ зев бур лоӧ ӧшкыԁлы ԁа сыкыԋԇі ԍетас отсӧг овмӧслы.
Ӧшјастӧ уҗ вылас велӧԁны арӧсӧн-җынјӧнԍаԋ. Ӧшкӧс уҗӧԁӧм вылӧ вӧчԍӧ ԁоԃԃаԍан кӧлуј.
Велӧԁны уҗ вылӧ ӧштӧ зев ԋӧжјӧԋікӧн. Воԇԇа: 2–3 луннас сӧмын паԍтӧԁлӧны ԍіјӧс-завоԁнас, ԁоԃԃаԍан кӧлујнас ԁа сулӧԁны 1–2 часӧԇ, којмӧԁ лунас кӧртавлӧны ԍіјӧс берԁас гезјассӧ, коԁјасӧс 2 морт бокԍаԋыс ԋеуна зелӧԁыштӧны, а ӧԏі морт нуӧԁӧ ӧшсӧ повоԁӧԁыс. Кор сіјӧ велалас ветлыны ԁоԃԃаԍан кӧлујнас, поԅӧ ԁоԃԃавны кокԋіԃік ԁоԃԃӧ ԁа сещӧм ногӧн ԋӧжјӧԋікӧн велӧԁны уҗ вылӧ.
Ԍіјӧстӧ ӧшкыԁлы поԅӧ вӧчны Москваса сеԉ-хоз. опытнӧј станціја моԁаӧн. Сіјӧ вӧчӧма кык җынјыԍ, ԁа ежӧма кучікӧн, велԁорла помас ӧтлаӧԁӧма кучік пӧԁушкаӧн. Ԍіјӧссӧ паԍтӧԁӧны вылысԍаԋыс, а оз ԍујны јур пырыс.
Гужі вермас лоны сещӧм-жӧ, кущӧм і вӧв ԍіјӧсын ԁа ԁоԃԃавԍӧ мегырӧн-жӧ. Ԍіјӧс кыԋԇі пуктыԍӧ ԍіԃелка, коԁӧс, ісковтӧмԍыс ԁомалӧны ԍіјӧс берԁас ремеԋӧн, а мӧԁ помас ремеԋыслы вӧчӧны пекԉа ԁа нуӧԁӧны ӧшкыслы бӧж увтас. Уҗавны ӧш вылын колӧ быԁлун часӧн җынјӧн кымын.
Тырԍӧԁан уҗ. Пԉеменнӧј ӧшјасӧн совхозјасын, колхозјасын ԁа случнӧј пунктјас вылын колӧ тырԍӧԁны сӧмын кіпомыԍ. Сещӧм ногӧн ӧшкыԁ озҗык омӧԉтчы, вермас тырԍӧԁны унҗык мӧскӧс ԁа сы кыԋԇі тырԍӧԁӧмсӧ поԅӧ лӧԍӧԁны корҗык колӧ ԁа тӧԁны, кор кукаԋаԍас мӧскыԁ. Кіпомԍа тырԍӧԁчӧмыԁ лоӧ сещӧм, мыј ӧшкыԁ оз ветлӧԁлы мӧсјаскӧԁ ӧтлаын, а віԇӧны сіјӧс торјӧн, но кор понԁасны мӧсјасыс нӧјтчӧны, сек вајӧԁӧны мӧсјассӧ ӧш ԁінас. Мӧскыԁ завоԃітчӧ нӧјтчыныс кукаԋаԍӧм бӧрас 3–4 вежон бӧрын ԁа нӧјтчӧ 24–36 час гӧгӧр. Воԇԇа нӧјтчігас-кӧ он тырԍӧԁ, сіјӧ понԁас нӧјтчыны выԉыԍ 3–4 вежон мыԍԏі. Тырԍӧԁӧм вылӧ ӧшкӧс ӧтлаӧԁӧны мӧскыскӧԁ шыԉыԁ местаын, карта берԁын, случнӧј пункт берԁын.
Војԁӧр вајӧԁԍӧ мӧскыс, сы ԁінӧ петкӧԁны беԃјылыԍ, гез јылыԍ ԉібӧ сіԇ прӧстӧ леԇӧны ӧшкӧс ԁа коԉӧны вӧԉа вылын, кытчӧԇ оз четчыштлы мӧс вылас. Четчыштлӧм бӧрын пырыԍтӧм-пыр мӧссӧ торјӧԁӧны ӧш ԁіныԍ, а ӧшлы ԍетӧны јӧрӧԁыс ветлӧԁлыштны. Ӧтлаӧԁлӧм бӧрын ӧштӧ регыԁ каԁӧн оз ков верԁны ԉібӧ јуктавны. Бур ӧшкыԁ вермӧ тырԍӧԁны мӧстӧ ӧтчыԁ четчыштлӧмӧн, а сы понԁа унаыԍ четчӧԁны ӧԏі лунӧ ԋінӧмла, абу ԋекущӧм пӧԉза, а ӧшкӧс сӧмын омӧԉтчӧԁӧ.
Ӧш ԁінӧ поԅӧ вајӧԁны быԁлун ӧԏі мӧскӧн, но ԁас лун пыщкын колӧ ԍетны ӧԏі лунԍа шојтчӧг.
Арлыԁаҗык ӧшјасӧс јона колігјасын тырԍӧԁчӧм вылаԁ поԅӧ леԇны луннас кыкыԍ, асылын ԁа рытын но сіԇ, меԁым ԁас лун пыщкын вајӧԁӧма вӧлі 8–9 мӧскыԍ ԋе унҗык.
Мыјкӧ понԁа-кӧ мӧскыԁ оз тырԍав, 3–4 вежон бӧрын выԉыԍ нӧјтчігӧн, колӧ вајӧԁны ӧш ԁінӧ выԉыԍ.
Ӧшлы меԁвоԇԇа уҗалан воӧ тырԍӧԁӧм вылӧ колӧ ԍетны 20–25 мӧс, а воԇӧ војасӧ вогӧгӧрӧн поԅӧ ԍетны 100–150 мӧскӧԇ. Тырԍӧԁан каԁын (случнӧј ԍезон) ӧшкыԁ вермӧ тырԍӧԁны 70–90 мӧскӧԇ.
Сы раԃі, меԁым ыҗыԁ ӧшкыԁ четчалігӧныс ез ԁојԁ слабҗык посԋі мӧсјасӧс, лӧԍӧԁӧны тырԍӧԁчан станок, ԍерпас вылын петкӧԁлӧма. Станок лоӧ сещӧм столбјас вылын кусыԋтӧма кык ԁӧска. Ԁӧскајасыс колӧны 165–185 см. куԅтаӧԍ, 20 см. паԍтаӧԍ ԁа 7½ см. кызтаӧԍ. Первојја ԁӧскаыс крепітчыԍӧ муӧ ԍујӧм куім столб вылӧ. Мӧԁ ԁоскаыс сіԇ-жӧ крепітчыԍӧ столбјас вылӧ, но најӧс абу ԍујӧма муас. Сіјӧ вешлаԍӧ бокӧ мӧскӧс пыртігӧн ԁа петкӧԁігӧн. Җуҗтанас станокыс воԇвывтіыс 70–85 см. җуҗта, бӧрвывтіыс 60–65 см. Пыщкӧс паԍтаыс воԇвывтіыс — 30 см., шӧрӧԁыс 56 см, бӧрја помӧԁыс 60 см. Ԁӧскајас вылас вӧчԍӧны щупӧԁјас, меԁ ӧшкыслӧн кокјасыс ез віԉԁыны. Воԇвывса ԁӧска вылас пуктыԍӧ турун тыра мешӧк, меԁым мӧскыслы ез сещӧма мӧртчы ӧшкыслӧн четчыштігас ԍӧкта тојыштчӧмыс.
Быԁ тырԍӧԁӧм, кыԇ колхозын, сіԇі-і случнӧј пунктын, гіжавԍӧ торја веԁомоԍт вылӧ, коԁ ԍерԏі і тӧԁмавԍӧ мӧскыслӧн кукаԋаԍан каԁыс, а сы кыԋԇі поԅӧ ԁонјавны ӧшкыслыԍ бурлунсӧ сіјӧ быԁтас ԍерԏіыс. Сыпонԁа, зев колана віԇӧԁлыны, кор мӧскыс кукаԋаԍас, кущӧм лоӧ сылӧн быԁтасыс ԁај гіжны сіјӧс торја веԁомоԍтӧ.
Случнӧј пунктса завеԁујушщӧјлы ԁа нӧшта-ԋін старшӧј скӧтԋіклы колӧ тӧԁны скӧт віԍӧмјас јылыԍ.
Вуҗан віԍӧмӧн віԍыԍ мӧсјасӧс, коԁі вермас віԍмӧԁны ӧш пырыс мукӧԁ мӧскӧс-і, оз поԅ леԇны ӧш берԁӧ. Сещӧм віԍӧмјасыс лоӧны „вагіԋіт“ ԁа „поваԉнӧј выкіԁыш“. Сыпонԁа колӧ кужны тӧԁмавны сещӧм віԍӧмјассӧ. Емӧԍ-ӧ сещӧм віԍӧмјасыԁ боԍтӧм места вылын, поԅӧ тӧԁмавны веԏерінарлыԍ, сіјӧ віԍталас, кыԇ тӧԁмавны мӧсјаслыԍ сіјӧ віԍӧмсӧ ем-кӧ сещӧм віԍӧмыс сіјӧ местаас. Тащӧм віԍӧмјасыԁ тӧԁчӧны ԋенормаԉнӧја кукаԋаԍыԍјас ԍерԏі, а сыпонԁа быԁ мӧскӧс, коԁлӧн вӧлӧма кукаԋ шојмӧм, ԉібӧ нӧјтчӧм пӧраыс оз во ас колан каԁын, сіјӧс поԅӧ ԁумајтны віԍӧмӧн.
Став колхознӧј мӧсјассӧ пӧраӧн-пӧраӧн колӧ петкӧԁлавлыны скӧт ԉечітыԍ врачлы.
МӦСЛӦН КУКАԊАԌӦМ ԀА КУКАԊ БЫԀТӦМ
Мӧслӧн кукаԋаԍӧм овлӧ тырԍалан лунԍаԋыс шӧркоԃԃема боԍтӧмӧн 285 лун бӧрын. Сыпонԁа тырԍалӧмсӧ тӧԁӧмӧн зев бура поԅӧ тӧԁны, кор кукаԋаԍас мӧскыс. Јешщӧ-ԋін кокԋі тӧԁмавны кукаԋаԍан каԁсӧ новлӧԁлан табԉіца ԍерԏі, коԁӧс пуктӧма ԋіга помас.
Кукаԋаԍыԍ мӧскӧс верԁӧм вылӧ колӧ віԇӧԁлыны бурҗыка. Ԋекущӧм ногӧн оз поԅ кукаԋаԍыԍ мӧскӧс верԁны щыкӧм кӧрымӧн: бакшаԍӧмӧн, кынмӧмӧн, шоммӧмӧн ԁа јуктавны кӧԇыԁ ваӧн. Ставыс тајӧ вермас шојмӧԁны кукаԋсӧ. Бӧрја тӧлыԍјасас тыра мӧскӧс колӧ бурҗыка ԁӧԅӧрітны, меԁ еԍкӧ сіјӧ ез ԁојмы.
Лыԍтӧмыԍ колӧ ԁугӧԁны кукаԋаԍтӧԇыс 6–8 вежон војԁӧр. Мӧскыԁ-кӧ бӧрја 2–3 тӧлыԍнас кукаԋаԍтӧԇыс лыԍтӧ бура-на, колӧ чінтыны сылыԍ кӧрым ԍетӧмсӧ, лыԍтыны завоԃітны 2-ԍ, сы бӧрын ӧԏіыԍ луннас ԁа сіԇӧн ԇікӧԇ ԁугӧԁны лыԍтӧмԍыс. Сы бӧрԏі соԁтыны кӧрым ԍетӧмсӧ, меԁ кукаԋаԍіг кежас мӧскыс оз омӧԉтчы. Васӧԁ кӧрым ԍетчӧ зев ещаӧн.
Колхозјасын кукаԋаԍіг кежлӧ мӧскӧс колӧ торјӧԁны мукӧԁ мӧсјас ԁіныԍ, ԁај ԍетны сӧстӧм кос воԉӧс. Бура кукаԋаԍӧм оз кор ԋекущӧм отсӧг. Но зев щӧкыԁа овлӧ, мыј кукаԋаԍӧмыԁ мунӧ ԍӧкыԁа. Сы понԁа, колхозын, гырыԍ стаԁајасын, меԁ пыр вӧлі ӧԏі уҗалыԍ, коԁі тӧԁӧ, кыԇ ԍетны меԁвоԇԇа отсӧг ԍӧкыԁа кукаԋаԍыԍ мӧслы. Меԁ велӧԁчӧма сіјӧ курс вылын ԁа ем тырмымӧн пракԏіка сылӧн. Јона ԍӧкыԁа чужтігјасын корны веԏерінарӧс.
Кукаԋлыԍ чужӧм бӧрас колӧ весавны вомсӧ ԁа нырсӧ ԋіԉӧгыԍ ԁа пуктыны мамыс ԁінӧ, меԁ сіјӧс ԋулас.
Сеԍԍа кукаԋаԍыԍ мӧслы колӧ ԍетны шојтчӧг ԁа час кык-кујім бӧрын јуктавны шоныԁ ваӧн, сыпыщкӧ ԋеуна пыԅ гуԁралӧмӧн. Сы бӧрын, кыԇ мӧс весаԍас, ԉакӧԍԍӧм местајассӧ колӧ мыԍкавны шоныԁ ваӧн ԁа чышкыны выԉмыԍкӧм сӧстӧм рузумӧн.
Меԁбур кӧрымӧн мӧслы воԇԇа лунјаснас лоӧ бур турун. Сеԍԍа ԋӧжјӧԋікӧн соԁтыԍԍӧ вына кӧрымјас, а воԇын і васӧԁ кӧрымјас. Воԇԇа лунјасас лыԍтыны колӧ 3–4-ыԍ луннас.
Кукаԋ быԁтӧм. Меԁ боԍтны бур мӧскӧс ԁа бур ӧшкӧс, выԉ чужӧм кукаԋԍыԁ, колӧ быԁтыны сіјӧс кыԇ колӧ бурҗыка. Омӧԉа быԁтӧмӧн ԋӧтчыԁ он вермы боԍтны бур пԉеменнӧј пемӧсӧс.
Правіԉнӧја быԁтыны кукаԋӧс поԅӧ сӧмын мам ԁінԍыс сіјӧс торјӧԁӧмӧн.
10–12 час бӧрын кукаԋлы колӧ ԍетны ԋеуна мамыслыԍ јӧвсӧ — чӧжјӧв (
Посԋіԁҗык кукаԋјаслы тајӧ нормасӧ колӧ чінтыны сещӧм ногӧн: јӧв ԍетны ӧш піјанлы вітӧԁ јукӧнсӧ, а кукаԋјаслы квајтӧԁ јукӧнсӧ асланыс ԍӧкта ԍерԏіыс Ԍӧктаыс тӧԁмавԍӧ ԃеԍаԏічнӧј вескі вылын веԍітӧмӧн.
Веԍітны кукаԋјасӧс колӧ быԁ тӧлыԍ бӧрын, кыԇ ԍӧкта ԍерԏіыԍ поԅӧ тӧԁны, правіԉнӧја-ӧ быԁмӧ кукаԋыс. Міјан бурмӧԁӧм скӧтлы поԅӧ лыԃԃыны, мыј воԇԇа 9 тӧлыԍнас кукаԋлӧн шӧркоԃԃем лунԍа соԁӧмыс меԁ вӧлі ԋе ещаҗык 350 гр-ыԍ, а вогӧгӧрыԍ кӧ боԍтны шӧркоԃԃем лунԍа соԁӧм меԁ вӧлі 450 гр; ӧш піјанлӧн — воԇԇа 9 тӧлыԍӧн — 500 гр, а вогӧгӧрыԍ — 600 гр. Соԁӧмыс-кӧ ещаҗык, сек верԁӧмсӧ колӧ бурмӧԁны.
Верԁігӧн нӧшта колӧ тӧԁны со кущӧм правілӧјас: ԍетӧм јӧв меԁ вӧлі сӧстӧм ԁа шоныԁ, сіԇ-жӧ ԁозмукыс меԁ вӧлі сӧстӧм. Меԁԍа-ԋін бура ԁа сӧстӧма колӧ ԁӧԅӧрітны кукаԋ бӧрԍаыԁ. Сӧмын сещӧм условјӧӧн верман віԇны кукаԋјастӧ віԍӧмјасԍыԁ.
Ԋоԉӧԁ вежонԍаԋ кукаԋјаслы колӧ ԍетны турун. Лыјас јонмӧм сӧзԍалӧм ԁа сӧвмӧм вылӧ 3-ӧԁ вежонԍаԋ ԍетны щајнӧј паԋҗын мынԁаӧн ԍојан пыщкас мел, бӧрвылас паԋӧн җынјӧнӧԇ соԁтӧмӧн, јӧлӧн верԁӧмыԍ ԁугԁіг кежлӧ. Сы кыԋԇі колӧ ԍетны сов, ԋоԉӧԁ јукӧн. Меԁвоԇԇа вежонԍаԋыс щајнӧј паԋ мынԁаӧн, арҗын кежлӧ тыр паԋӧԇ ԁа арӧс тыріг кежлӧ ԍојан паԋӧԇ лун кежлӧ ԍетӧмсӧ вајӧԁӧмӧн.
Кукаԋјасӧс колӧ віԇны шоныԁ, кос ԁа југыԁ гіԃԋаын арҗынјӧԇ торја станокјасын. Арҗынԍаԋыс поԅӧ најӧс ԁомавны кормушка берԁӧ. Воԉӧс налы меԁ вӧлі пыр кос ԁа сӧстӧм.
Кукаԋјасӧс пӧскӧԏіна вылӧ леԇлывлыны колӧ завоԃітны 3-тӧлыԍԍаԋ, но колӧ ԍетыштлыны ԍојансӧ соԁтӧԁ пыԃԃі вына кӧрым пыщкыԍ, 4–5-тӧлыԍԍа ӧш піјанӧс ԁа кукаԋјасӧс колӧ віԇны торјӧн.
Бура ԁӧԅӧрітӧмӧн том быԁтасјасыс лоӧны бур проԁукԏівноԍта ԁа бур ловја ԍӧкта скӧт.
Правіԉнӧја кукаԋјасӧс быԁтӧм вылӧ ԁа стаԁа соԁтӧм вылӧ соціаԉіԍԏіческӧј ԍекторын меԁ ыҗыԁ коланлунӧн лоӧны — кукаԋјасӧс контрактујтӧм ԁа кукаԋ быԁтан фермајас котырталӧм (ФВМ).
Контрактаціја нуӧԁԍӧ соціаԉісԏіческӧј ԍекторыԍ (совхозјасыԍ, колхозјасыԍ) стаԁа тыртӧм вылӧ ԁа ӧш піјанӧс јај вылӧ быԁтӧм центрса рабочӧјјаслы вылӧ. Сыпонԁа быԁ контрактујтыԍлы асԍыс кукаԋсӧ колӧ бурҗыка ԁӧԅӧрітны быԁтӧм вылӧ, меԁ ԍетны госуԁарстволы ԉібӧ совхозӧ збыԉ вылӧ бура быԁтӧм пемӧсјасӧс. Контрактујтӧм кукаԋјасӧс пыр віԁлалӧны аграномјас ԁа скӧт ԉечітыԍјас. Кукаԋ быԁтан фермајас котыртԍалӧны сещӧм колхозјасын, кӧні абуӧԍ МТФ-јас, ԁа сывылӧ, меԁым бурҗыка быԁтыны скӧтсӧ ԁа најӧн соԁтыны стаԁасӧ МТФ-ԍыс ԉібӧ кӧн абу МТФ — котыртны сіјӧс.
Том скӧт быԁтан фермајас котырталӧмын ԋекущӧм ногӧн оз поԅ вӧтчыны сӧмын лыԁ соԁтӧм бӧрԍа. Меԁвоԇԇа лунјасԍаԋыс-жӧ колхоз правԉеԋԋӧлы колӧ бура віԇӧԁлыны быԁтан кукаԋјас вылӧ качество бокԍаԋыс. Налы колӧ лӧԍӧԁны кос, шоныԁ ԁа југыԁ оланін, кӧрымјас ԍетны — ԍӧкыԁ, васӧԁ ԁа вынаӧс, бура пуктыны-на гӧгӧр ԁӧԅӧрітӧм. Кукаԋјасӧс ԁӧԅӧрітӧм вылӧ колӧ інԁыны бурҗык колхозԋіцајасӧс, коԁјас раԃејтӧны сіјӧ уҗсӧ, ԁа ԍетны налы ԁӧԅӧрітӧм вылӧ торја кукаԋјасӧс. Меԁвојԁӧрԍаԋыс колӧ нуӧԁны кукаԋјас быԁмӧм ԍерԏіыс ԅԃеԉщіна. Том скӧт быԁтан фермајас котыртӧмыԁ, ԁа правіԉнӧја сені уҗ пуктӧмыԁ ԍетас зев ыҗыԁ отсӧг том быԁтасјасӧс віԇӧмын ԁа стаԁа паԍкӧԁӧмын.
ВЫСТАВКАЈАС ԀА КОНКУРСЈАС
Став меропріјаԏԏӧјас скӧт бурмӧԁӧмын ԍетӧны бур резуԉтатсӧ сӧмын сек, кор сіјӧ меропріјаԏԏӧјасыс нуӧԁԍӧны паԍкыԁа, соціаԉіԍԏіческӧј уҗ ногӧн. Сы понԁа скӧт рӧԁ бурмӧԁӧмын зев ыҗыԁ значеԋԋӧ кутӧны выставкајас ԁа конкурсјас.
Конкурсјас кукаԋ быԁтӧмын нуӧԁԍӧны аграномјас віԁлалӧмӧн. Конкурс вылӧ інԁӧм кукаԋјас мыјкӧ ԁыра костјасӧн віԁлавԍӧны, веԍітԍӧны ԁа мерајтԍӧны. Сеԍԍа конкурснӧј кукаԋјассӧ петкӧԁӧны ӧԏілаӧ, кӧні віԁлавԍӧны торја коміԍԍіјаӧн ԁа бурҗык кукаԋјас вылӧ ԍетӧны преміјајас.
Конкурснӧј кукаԋјасӧс віԁлалӧм ԍерԏі колхозԋікјас, гӧԉа ԁа шӧркоԃԃема олыԍјас аԁԇӧны кущӧм јона вермӧ бурмӧԁны правілӧјас ԍерԏі быԁтӧмыԁ.
Конкурсјас јӧв вылӧ вӧчԍылӧны меԁым тӧԁмавны бурҗык мӧсјасӧс. Најӧ овлӧны җеԋіԃікӧԍ (вежон ԁыра) ԉібӧ во гӧгӧр.
Јӧлалун тӧԁмалӧм вылӧ вӧчӧм конкурсын, коԁі вӧчԍӧ кущӧм-кӧ местаын, шуам ԍеԉсӧветулын, сувтӧԁԍӧны став бурҗык мӧсјасыс. Налыԍ вежон ԉібӧ кык нуӧԁԍӧ быԁ лунја лыԍтӧмыԍ учот ԁа конкурс нуӧԁӧм бӧрын тӧԁмавԍӧны на піыԍ бур мӧсјасыс, коԁӧс ԁонјалӧны оз кущӧм-кӧ торјалӧмјас ԍерԏі, а сіјӧ проԁукԏівноԍт ԍерԏіыс.
Тајӧ бур мӧсјасыслӧн і кутасны лыԃԃыԍны бур кукаԋјасыс.
Меԁԍа-ԋін ыҗыԁ значеԋԋӧ петкӧԁлӧны вогӧгӧрја ставсојузса вӧчӧм конкурсјас јӧв вылӧ.
Кущӧм ыҗыԁ значеԋԋӧ ԍетӧны тајӧ конкурсјасыс, тыԁалӧ сыыԍ, мыј мӧԁ ставроԍԍіјаса конкурс ԁырјі, коԁі вӧлі 1928–29 воын, аԁԇісны сещӧм знамеԋітӧј мӧскӧс, кыԇ „Маԉка“ холмогорскӧј рӧԁыԍ, коԁ јылыԍ вӧлі віԍталӧма-ԋін вылынҗык.
Выставкајас. Быԁво арԍа пӧраын ԁа пырҗык урожај лунӧ вӧчԍӧны ԍ/х выставкајас ԉібӧ спеціаԉнӧј пемӧсјаслӧн выставкајас. Выставкајас вылын колӧ, меԁ вӧліны меԁбур скӧтыс. Тајӧн петкӧԁԍӧны вермӧмјасыс торја колхозјаслӧн, гӧԉа ԁа шӧркоԃԃема овмӧсјаслӧн ԁа јонҗыка завоԃітчӧны бурмӧԁны скӧтсӧ.
Торја-ԋін ыҗыԁ значеԋԋӧ петкӧԁлӧны выставкајасыԁ, кор колхозын завоԃітчӧма сувтӧԁны скӧт пӧвсын планӧвӧј пԉеменнӧј уҗ. Кыԇі і конкурсјас вылын, выставкајас вылын петкӧԁԍӧны колхозјас костын орԁјыԍӧмјаслӧн резуԉтатјас.
Выставкајас овлӧны, кыԇ рајонувсајас, сіԇ-жӧ гӧԉа ԁа шӧркоԃа олыԍ овмӧсјаслы, щӧщ лоны участвујтны выставкајас вылын асԍыныс бурҗык пемӧсјассӧ петкӧԁӧмӧн.
Нӧшта-ԋін ыҗыԁ значеԋԋӧ боԍтӧны выставкајас, кор накӧԁ ӧтщӧщ нуӧԁӧны җеԋіԃік конкурсјас.
Пԉеменнӧј совхозјас ԁа колхозјас контроԉнӧј уҗ нуӧԁігӧн, коԁӧс быԏ колӧ нуӧԁны быԁ скӧтвіԇан колхозын ԁа нӧшта-ԋін молочно-товарнӧј фермајасын а сіԇ-жӧ јӧв вылӧ конкурсјас нуӧԁігӧн тӧԁмавԍӧны бурҗык пемӧсјас, рекорԃісткајас.
Тајӧ бурҗык пемӧсјаскӧԁ зев колана нуӧԁны уҗсӧ бурҗыка, меԁым тајӧ уҗ поԁ вылын век јонҗыка і јонҗыка кыпӧԁны скӧтлыԍ проԁукԏівноԍтсӧ.
Тајӧ пемӧсјаслы меԁ вӧлі лӧԍӧԁӧма бур оланін, бур кӧрым ԁа ԁӧԅӧрітӧм, нуӧԁны најӧ костын план ԍерԏі ӧтмоза пԉеменнӧј уҗ спеціаԉіст-зооԏехԋік веԍкӧԁлӧм ԁа інԁалӧм ԍерԏі.
Пԉеменнӧј совхозјаслы ԁа колхозјаслы колӧ нуӧԁны тырӧԇ ԋе сӧмын сіјӧ меропріјаԏԏӧјассӧ, коԁјасӧс інԁалӧма міјан, но нӧшта-на воԇӧ бурмӧԁны јонҗыка. Најӧлы колӧ нуӧԁны ԁугԁывтӧг пасјалӧм быԁ пемӧс јылыԍ — верԁӧмыԍ, віԇӧмыԍ, кукаԋаԍӧмыԍ, віԍӧмыԍ, проԁукԏівноԍтыԍ, рӧԁвужыԍ ԁа с. в. меԁым тыԁалӧ вӧлі јона-ӧ бурмӧ торја пемӧслӧн рӧԁыс. Сыыԍ кыԋԇі, најӧ нуӧԁӧны і мукӧԁ меропріјаԏԏӧјас, коԁӧн бурмӧԁӧны бӧрјӧм пемӧсјассӧ ԁа кыпӧԁӧны налыԍ проԁукԏівноԍтсӧ.
Ӧԏі тащӧм меропріјаԏԏӧ пыщкыԍ, коԁӧс колӧ нуӧԁны пԉеменнӧј совхозјаслы ԁа колхозјаслы, лоӧ ӧшјасӧс бӧрјӧм.
Аԁԇӧма, мыј ӧшјас (порозјас) пыщкын емӧԍ бурҗыкјас, коԁјас ԍетӧны проԁукԏівноԍтнас бурҗык кукаԋјас мам ԁорԍыс ԁа емӧԍ ӧшјас, коԁјас помыԍ кукаԋјасыс лоӧны ещаҗык јӧлаӧԍ, најӧ мам ԁорыԍ.
Ӧԏіјассӧ і мӧԁјассӧ поԅӧ тӧԁмавны сӧмын најӧ помыԍ быԁтасјасӧс быԁтӧм бӧрын. Сыпонԁа ӧшјасӧс тӧԁмалӧм мунӧ со кущӧм ногӧн:
Вылын проԁукԏівноԍта мамыԍ чужӧм, бур пԉеменнӧј ӧш 1½ арӧсӧн вермӧ тырԍӧԁны 25 мӧскӧс. Став чужӧм кукаԋјасыс быԁтыԍԍӧны ԁа мӧԁыԍ кукаԋаԍӧм бӧрын налӧн јӧв ԍетӧм лыԁыс ӧткоԃавԍӧны мамыскӧԁ (сек-жӧ арталӧны арлыԁ, верԁӧм ԁа с. в.). Боԍтам-кӧ 10 мӧс ԁа на помыԍ чужӧм 10 кукаԋ ԁа кукаԋјасыслӧн-кӧ лыԍтӧмыс лоӧ вылынҗык мам лыԍтӧм ԁорԍыс, ԋе ещаҗык 700 кілограмм мынԁаӧн, сіјӧ ӧшкыс лыԃԃыԍԍӧ бурмӧԁыԍӧн.
Став тащӧм ӧшјасыԁ воԇӧ іспоԉзујтԍӧны бурҗык мӧсјасӧс, рекорԃісткајасӧс тырԍӧԁӧм вылӧ.
Сетчӧԇ, кытчӧԇ оз тӧԁмавԍы віԁлалан ӧшкыслӧн бурлуныс, сіјӧс пырҗык іспоԉзујтӧны, кыԇі і мукӧԁјасӧс, ещаҗык мӧс ԍетӧмӧн, меԁым ез омӧԉтчы регыԁ каԁӧн.
Ӧшјасӧс тӧԁмалігӧн, пыр гіжалӧны пріплоԁсӧ верԁӧм јылыԍ чужӧмԍаԋыс завоԃітӧмӧн ԁа кукаԋаԍӧм бӧрас јӧв ԍетӧмсӧ налыԍ.
Пԉеменнӧј ӧшјасӧс скӧт вӧԃітыԍ совхозјасын ԁа колхозјасын тӧԁмалӧмыԁ лоӧ зев коланаторјӧн.
Ӧшјас тӧԁмалӧм котыртӧмӧн колӧ ӧні-жӧ паԍкыԁа тӧԁмавны совхозјасыԍ ԁа колхозјасыԍ ӧніја уҗалыԍ ӧшјаслыԍ насԉеԁственнӧј качествојассӧ. На пыщкыԍ поԅӧ аԁԇыны бурмӧԁыԍ ӧшјасӧс, коԁјасӧс колӧ іспоԉзујтны мыјвермӧмыԍ бурҗыка.
Тајӧ ӧԏі меропріјаԏԏӧԍыс-ԋін тыԁалӧ, кущӧм јона колана быԁ колхозын ԁа торја-ԋін молочно-товарнӧј фермајасын нуӧԁны гіжалӧмсӧ јӧв лыԍтӧмыԍ, верԁӧмыԍ, тырԍӧԁӧмыԍ ԁа с. в. Сы кыԋԇі сіјӧ-жӧ петкӧԁлӧ, мыј ӧшјасӧс бурҗыка тӧԁмавны поԅӧ сӧмын 4–5 арӧсӧн. Сыпонԁа зев колана быԁ ӧшкӧс віԇны кыԇ поԅӧ бурҗыка, меԁым поԅіс сіјӧс іспоԉзујтны 10–12 арӧсӧԇ.
Тајӧ меропріјаԏԏӧ кыԋԇі пԉеменнӧј совхозјаслы колӧ нуӧԁны і мукӧԁ меропріјаԏԏӧјас, коԁјас ԍетӧны поԅанлун кыпӧԁны јӧв лыԍтӧмсӧ рајонса ԁа облаԍтувса меԁбур мӧсјаслыԍ-рекорԃісткајаслыԍ.
Пԉеменнӧј совхозјас ԁа колхозјас меԁ вӧліны нырнуӧԁыԍјасӧн скӧт бурмӧԁӧмын.
Тащӧм совхозјассӧ ԁа колхозјассӧ котырталӧмӧн ԁугԁывтӧг бурмӧ качествоыс став скӧтлӧн. Сыпонԁа најӧ корӧны асбӧрԍаыс зев сложнӧј уҗ нуӧԁӧм ԍпеціаԉістјас інԁӧԁ ԍерԏі.
Рајоннӧј оргаԋізаціјајаслы ԁа уҗалыԍјаслы пԉеменнӧј рајонјасыԍ, кыԇ, Јемԁін, Уԍԏцыԉма колӧ пуктыны став вԋімаԋԋӧсӧ совхозјас ԁа бурҗык МТФ вылӧ. Тані соціаԉіԍԏіческӧј орԁјыԍӧм ԁа уԁарԋічество нога уҗ пуктӧм поԁув вылын пуктыны уҗсӧ сіԇ, меԁ тајӧ совхозјасас ԁа М. Т. Ф.-ас збыԉ вылӧ вӧліны меԁ бур пемӧсјас ԁа сы-кыԋԇі меԁ вӧлі уҗсӧ пуктӧма сіԇ, меԁым став мукӧԁ скӧтвіԇыԍ колхозјаслы вӧліны інԁалыԍјасӧн.
ВӦВЈАС БУРМӦԀӦМ РӦԀ БӦРЈӦМ.
Ԍіктса овмӧс коԉԉекԏівіԅірујтӧм, Војвыв крајын ԁа Комі облаԍтын вӧрлеԇӧм јона паԍкалӧм, мехаԋізаціја нуӧԁӧмкӧԁ ӧтщӧщ корӧны вӧвјас бурмӧԁӧм, кыԇ лыԁ бокԍаԋ, сіԇ-жӧ-і качество бокԍаԋ.
Кулацкӧј агітаціја улын вӧв лыԁ чінтӧм вужвыјӧныс колӧ бырӧԁны. Колӧ прімітны став мерасӧ, меԁым соԁтыны вӧвјаслыԍ лыԁ, став чужӧм чаԋјассӧ колӧ быԁтыны.
Сыкӧԁ ӧтщӧщ колӧ бурмӧԁны вӧвјассӧ качество бокԍаԋыс. Міјан колӧны вынаҗык јон ԁа җуҗыԁҗык вӧвјас. Боԍтам-кӧ, бур плугјӧн гӧрӧм вылӧ колӧны вӧвјас җуҗԁаӧн ԋе ещаҗык 151 см., кор міјан вӧвјасным унҗыкыс сӧмын 137–140 см. җуҗԁаӧԍ.
Сіԇ-жӧ-і вӧрлеԇан уҗӧ колӧны јон вына вӧвјас.
Меставывса вӧвјасӧс меԁбур ԁа меԁӧԁјӧ бурмӧԁан ног лоӧ меԏізаціја — бур рӧԁа ужјасӧн тырԍӧԁӧм.
Кущӧмҗык рӧԁ міјанлы колӧ бӧрјыны.
Меԁбур рӧԁӧн міјан облаԍтлы колӧ лыԃԃыны Орловскӧј рысакӧс.
Меставывса вӧлӧс орловскӧј рысакӧн тырԍӧԁӧмӧн лоӧ зев бур ԁа воԍласа вӧв.
Јӧла мӧскӧс бӧрјігӧн, мі шулім, колӧ тӧԁмавны сылыԍ проԁукԏівноԍтсӧ-јӧлалунсӧ. Ужӧс бӧрјігӧн міјанлы сіԇ-жӧ колӧ тӧԁмавны вӧв ветланлун, выналун ԁа ԍӧкыԁтор кыскавны вермӧм мунӧм ԍерԏіыс. Кыԇ тӧԁмавны тајӧ својствојассӧ?
Став мір паԍтаын боԍтӧма тӧԁмавны вӧвлыԍ ӧԁја мунӧмсӧ со кыԇі: кымын мінутӧн ԁа ԍекунԁӧн сіјӧ вермас котӧртны 1600 метра куԅта. Вермас-кӧ вӧлыс тајӧ куԅтасӧ котӧртны ӧԁјӧҗык мукӧԁ вӧвјас ԁорыԍ, сіјӧ петкӧԁлӧ, мыј сылӧн бурӧԍ кокјасыс, бур ԍӧлӧмыс, тыыс ԁа вір сӧнјасыс. Віԁлалӧмыԁ-жӧ петкӧԁлӧ, мыј тајӧ вӧлыс мунас оԁјӧҗык мукӧԁ ԁорыԍ і ыҗыԁҗык кост.
Бурҗык Орловскӧј рысакјас, іспытаԋԋӧ вылын 1600 метратӧ мунӧны 2 мінутӧн ԁа 15 ԍекунԁӧн, 2 м. — 8 с., а ӧні Мӧскуаын знамеԋітӧј уж „Петушок“ тајӧ куԅтасӧ мунӧ 2 м. 3 ԍекунԁаӧн.
Сещӧм ӧԁја мунӧм кыԋԇі Орловскӧј рысакыԁ торјалӧ бура ԍӧкыԁ тор кыскӧмӧн (вынӧн). Боԍтам-кӧ рысак „Кречет“ іспытаԋԋӧјас вылын кыскіс 43 центԋерӧԇ, а 16,5 центԋера ԁоԃԃӧн 59 мінутаӧн муніс 10,5 кілометра.
Җуҗтанас орловскӧј рысакјас лоӧны 155–172 см-ӧԇ. Тајӧ торјасыс петкӧԁлӧны орловскӧј рысакјаслыԍ бурлунсӧ міјанлыԍ вӧвјасӧс бурмӧԁӧм вылӧ. Сещӧм-жӧ терыбӧԍ, сӧмын ԋеуна кокԋіҗыкӧԍ ԁа тушанас ічӧтҗыкӧԍ орлово-амеріканскӧј рысакјас. Најӧ мӧԁа-мӧԁԍыс нӧшта сы кыԋԇі торјалӧны со кущӧм бурторјӧн, мыј зев бура ԍетӧны асԍыныс бурлунсӧ рӧԁыслы.
Рысакјас кыԋԇі, бур рӧԁӧн міјан условјӧын лоӧны фінскӧј ужјас. Најӧ оз торјавны сещӧм терыблунӧн, но сыпыԃԃі вермӧны кыскыны унҗык грузсӧ.
Фінкајаслӧн сӧмын ӧԏі суԇԍытӧм тор. Оз быԁ фінка ӧткоԃа ԍет асԍыс бурлунсӧ рӧԁыслы.
Но ем-кӧ сещӧм фінскӧј ужыс, коԁјылыԍ лоӧ тӧԁмалӧма, мыј најӧ бура ԍетӧны асԍыныс качествосӧ, најӧ ԋӧԏі оз лоны омӧԉҗыкӧԍ рысак ԁорыԍ.
Рысакјас ԁа фінкајас кыԋԇі нӧшта-на емӧԍ уна пӧлӧс вӧв рӧԁјас, ԍӧкыԁа кыскыԍјас (
Сӧмын ԏажеловозјасыԁ міјан условјӧын оз лоны шогманаӧԍ, кыԇ міјан васӧԁ кԉіматын ԁа васӧԁ пӧскӧԏінајасын, најӧ віԍмасны вӧвкок щакӧн (мокрецӧн) ԁа поԁԍеԁӧн.
Сыыԍ кыԋԇі тајӧ вӧвјасыԁ вывті ԍӧкыԁӧԍ, ӧԁјӧ пӧԍалӧны ԁај ӧԁвакӧ вермасны ветлӧԁлыны міјан тӧвԍа тујјасӧԁ.
ТЫРԌӦԀАН КАМПАԊԊӦ ԀА УЖЈАСӦС ОШКӦМ
Тырԍӧԁан кампаԋԋӧ нуӧԁӧм лоӧ меԁыҗыԁ меропріјаԏԏӧӧн вӧвјасӧс бурмӧԁӧмын. Сыпонԁа та-вылӧ колӧ пуктыны меԁыҗыԁ вԋімаԋԋӧ.
Меԁвоԇын тырԍӧԁчан кампаԋԋӧ ԁырјі іспоԉзујтԍӧны госуԁарственнӧј коԋушԋаса ужјас. Госкоԋушԋа ем Сыктывкарын, кӧні віԇӧны 25 зев бур ужӧс — орловскӧј рысакјас, орлово-амеріканскӧј ԁа фінкајас.
Тајӧ ужјассӧ быԁ воӧ тулысын мӧԁӧԁалӧны случнӧј пунктјасӧ.
Тӧԁӧмыԍ тамынԁа ужыԁ облаԍтаԁ лоӧ зев-на еща, меԁым тырԍӧԁны најӧн колана мынԁа кӧбылаӧс.
Сыпонԁа тырԍӧԁан кампаԋԋӧ кежлӧ најӧ кыԋԇі торјӧԁԍӧны бурҗык ужјасыс став хозорганјасԍыс ԁа совхозјасԍыс.
Но унҗыкыс на пыщкыԍ, меԁ вӧліны меставывса ошкана ужјас.
Колхозјасыԍ ԁа ӧтка овмӧсјасыԍ став ужјасыс віԁлавԍӧны торја зооԏехԋіческӧј коміԍԍіјајасӧн ԁа шогманајассӧ сувтӧԁалӧны случнӧј пунктјасӧ.
Ужјасӧс бӧрјігӧн колӧ віԁлавны бурҗыка, меԁым ужлӧн ез вӧвны суԇԍытӧмторјас, колӧ кутны тӧԁвылын, мыј ужлӧн суԇԍытӧмторјас (ізјанјас), вӧліны-кӧ воԇԇа рӧԁвужјасыслӧн-і мам баԏыслӧн, — век вуҗас воԇӧ быԁтасыслы.
Бур ужјасыс-кӧ, коԁјасӧс поԅӧ шуны ошканајасӧн, оз ло тырмымӧн, ԋекоԁыр кежлӧ ковмас торјӧԁны омӧԉҗыкјассӧ, сӧмын тырарлыԁајасӧс. Најӧ лоӧны поԅана (
Мукӧԁ ужјассӧ, коԁјас тырԍӧԁчан уҗ вылӧ оз шогмыны, колӧ коԇӧԁны. Став ошкана ужјас коміԍԍіјајасӧн бура віԁлавԍӧны, муртавԍӧны ԁа боԍтԍӧ ставыс учот вылӧ, мыј најӧ јылыԍ тӧԁӧны ԁа мӧԁӧԁԍӧны Областнӧј Ԅемеԉнӧј управԉеԋԋӧ, кӧні і гіжӧны торја пԉеменнӧј ԋігаӧ. Сы бӧрԏі коԁлӧн ужыс, ԍетчӧ пԉеменнӧј ԍвіԃіԏеԉство.
Став ошкӧм ужјас быԏ колӧ сувтӧԁавны случнӧј пунктјасӧ. Ԍеԉсӧветјаслы колӧ віԇӧԁны, меԁ ошкана ужјасӧс ез коԇавны, а сіԇ-жӧ і сы бӧрԍа, меԁ віԇыԍлы ԍетны став леԇӧм кокԋӧԁјас. Кулацкӧј овмӧсјаслы оз ԍетчыны кокԋӧԁјас, но емкӧ налӧн ошкӧм ужјас, колӧ быԏ іспоԉзујтны сіԇ-жӧ случнӧј пунктјас вылын.
СЛУЧНӦЈ ПУНКТЈАС ОРГАԊІЗУЈТӦМ
Тырԍӧԁан (случнӧј) кампаԋԋӧ век завоԃітԍӧ март 25-ԁ лунԍаԋ ԁа ԋужӧԁԍӧ јуԉ 15-ԁ лунӧԇ. Тајӧ каԁ кежлас став ужјас госкоԋушԋаыԍ, а сіԇ-жӧ ошкӧмјас сувтӧԁԍӧны случнӧј пунктјасӧ. Госкоԋушԋаыԍ ужјассӧ разӧԁны воԇвыв ԍетӧм зајавкајас ԍерԏі, коԁӧс колӧ ԍетны рајоннӧј віԇму јукӧн пыр; ужјас ысталігӧн віԇӧԁӧны сы вылӧ, меԁ ӧԏі уж веԍкаліс ӧԏі местаӧ куім во ԁорвыв. Сы бӧрԏі сіјӧ мӧԁӧԁԍӧ мӧԁ места вылӧ.
Меԁ тырҗыка іспоԉзујтны ужјассӧ тырԍӧԁан каԁын, налы колӧ пуктыны бур ԁӧԅӧр. Госкоԋушԋаса ужјас зев ԁонаӧԍ — коланаӧԍ, сыпонԁа ԁӧԅӧр пуктыны колӧ ԇік інструкціја ԍерԏі, коԁі ԍетчӧ госкоԋушԋаԍаԋ.
Ошкӧм ужјасӧс колӧ віԇны сіԇ-жӧ сіјӧ інструкціја ԍерԏі, сещӧм ногӧн јонҗыка поԅӧ іспоԉзујтны.
Ужјасӧс віԇӧм. Ужјаслы лӧԍӧԁԍӧ оланін мукӧԁ пемӧсјасыԍ ԁа вӧвјасыԍ торјӧн.
Оланін вӧчԍӧ ыҗԁаӧн 3 метра куԅта ԁа 3 метра паԍта. Оланін меԁ вӧлі југыԁ, сквозԋактӧм, пу ԉібӧ ԍој җоҗа. Ӧшіԋјас вӧчԍӧны 2-ԍаԋ 2½ метра вылнаӧ җоҗԍаԋыс. Ӧԇӧсјас ыҗԁаӧн колӧ лоны 2 метра җуҗта ԁа 1,2 метра паԍта. Зӧр пуктӧм вылӧ вӧчԍӧ кормушка ½ метра паԍта, ½ метра вылнаӧ җоҗԍаԋыс. Коԋушԋа віԇԍӧ сӧстӧма, быԁлун проветрівајтчӧ.
Верԁӧм. Случнӧј каԁын ужјаслы ԍетчӧ турун, зӧр ԁа ӧтруб. Турун меԁым вӧлі бур злакӧвӧј. Норма госкоԋушԋаса ужјаслы лӧԍӧԁӧма сещӧмӧс: турун 7–8 кгр., зӧр 6 кгр. ԁа ӧтруб 1 кгр.
Ошкӧм ужјаслы кор ԍетӧны тыр нагрузка, колӧ сіјӧ-жӧ нормасӧ ԍетны, кор ещаҗык уҗыс, сек чінтӧны.
Воԉӧс вылӧ пуктыԍӧ 4 кгр. руԇӧг іԇас. Јуктавԍӧ веԁрајасӧн, сӧстӧм ваӧн, меԁ ез вӧв зев кӧԇыԁ.
Ԁӧԅӧр. Ужӧс колӧ быԁ лун зев бура весавны, сы кыԋԇі шоныԁ лунјасӧ мыԍкавны кокјассӧ ԁа гыжјассӧ, бӧрас косӧԇ чышкавны. Гыжјас весавԍӧны ӧтчыԁ тӧлыԍын. Быԁ лун ӧԏі каԁын петкӧԁӧны гуԉајтны.
Ужкӧԁ вӧԃітчыны колӧ бура, оз ков скӧравны.
Тырԍӧԁалӧм. Бур верԁасӧн ԁа бура раԃејтӧмӧн тырԍӧԁан каԁын ԍетчӧ 50 кӧбылаӧԇ, а томјаслы, 3 арӧсӧԇ — 20–30 кӧбыла. Став четчыштлӧмыс тыр арлыԁајаслы 125–150, а томјаслы 65–75.
Пӧрыԍ ужјаслы норма ԋеуна чінтыԍԍӧ. Ужӧс шӧркоԃԃема вӧԃітӧны 18 арӧсӧԇ, но мукӧԁ і 25–30 арӧсӧԇ вермӧны уҗавны.
Тырарлыԁа ужлы ԍетчыԍӧ быԁлун кыкыԍ четчыштлӧм, томјаслы — ӧтчыԁӧн. Быԁ ԁаслунӧн ԍетчыԍӧ ӧԏі лун шојтчӧг.
Кӧбылајас вајӧԁԍӧны, кор најӧ окотаынӧԍ, чаԋаԍӧм бӧрԏі окота овлӧ векҗык 6–8 лунӧ ԁа воԇӧ 9-ӧԁ, 18-ӧԁ, 27-ӧԁ лунјасӧ. Сыпонԁа меԁвоԇԇа вајӧԁлӧмнас-кӧ оз тырԍав, сіјӧс колӧ вајӧԁны мӧԁыԍ, таыҗԁа костјасӧн.
Меԁ тӧԁмавны ԍібӧԁас оз кӧбыла ужӧс, случнӧј пункт вылын торјӧԁԍӧ торја прӧстӧј уж — пробԋік.
Уж берԁӧ леԇԍӧ кӧбыла, коԁлӧн ем окота ԁа тыр зԁоров. Бӧр кокјас кӧбылалӧн меԁ вӧлі поԁковтӧм. Ӧтлавтӧԇыс кӧбылалыԍ бӧжсӧ бінтујтӧны, меԁ уж оз раԋіт чԉенсӧ.
Ӧтлалӧны сајмовтӧма местаын. Местаыс меԁ шыԉыԁ, абу ԋајт.
Кӧбыла сувтӧԁԍӧ места вылӧ ужӧс вајӧԁтӧԇ. Уж сыберԁӧ вајӧԁԍӧ 2 зев куԅ повоԁ вылын, војԁӧр колӧ ныр-вомсӧ кӧбылалыԍ ԁукыштны ԍетны, сеԍԍа паксӧ ԁа секі-ԋін четчыштны; бӧжсӧ кӧбылалыԍ бокӧ вештӧны. Уж-кӧ јона кутас јӧткыны, кӧбылаӧс кутыштӧны пеԉпомӧн морӧс увтіс.
Ужлы колӧ лоны кӧбыла вылын сполнӧја кӧјԁыссӧ леԇтӧԇ, мыј тӧԁмавԍӧ кокԋыԁа бӧж вӧрӧм ԍерԏіыс.
Четчыштлӧм бӧрын ужлыԍ стволсӧ колӧ мыԍкыны шоныԁ ваӧн. Сы бӧрын ужӧс колӧ часҗын новлӧԁлыштны, мыј бӧрын нуӧԁԍӧ оланінас, кӧні гартовтӧм іԇасӧн зыравԍӧ коскыс ԁа ԍетԍӧ 1 кгр. турун.
Кӧбылаӧс ӧтлавлӧм бӧрын ԋеԁыр мыԍԏі спокојнӧја новлӧԁлӧны, кытчӧԇ сіјӧ оз шојтчы. Сы бӧрын ӧԁјӧ ветлыны оз поԅ.
Случка ԁырјі шум, горзӧм, сен сулавны бокӧвӧј јӧзлы ԁа пемӧсјаслы оз поԅ леԇны.
Лунја распораԁок случнӧј пункт вылын лӧԍӧԁԍӧ тащӧм:
| Асылын: 4 часын јукталӧм ԁа 1½ кгр. турун. |
| 4½ „ ԍетԍӧ 2½ кгр. зӧр. |
| 6 часын — часҗын верԅӧмӧн ветлыштӧм. |
| 6½ „ новлӧԁлыштӧм ԁа іԇас гартолӧн зыралӧм. |
| 8 часын — случка, новлӧԁлыштӧм, косјассӧ зыралӧм ԁа 1 кгр. турун ԍетӧм. |
| 9 часын — оланін ԁа ужӧс весалӧм. |
| 12 ч. — јукталӧм ԁа 1 кгр. ӧтруб ԍетӧм. |
| Рытын: 5 часын — мӧԁ случка, новлӧԁлӧм, коссӧ зыралӧм. |
| 6½ ч. — Ужӧс ԁа оланінсӧ весалӧм. |
| 7 часын јукталӧм, 2 кгр. зӧр ԁа 3 кгр. турун ԍетӧм. |
| Случнӧј пункт колӧ пыр віԁлавны ветврачлы ԁа аграномлы. |
Сіјӧ меставылын аԁԇасны-кӧ ужјаслыԍ ԁа вӧвјаслыԍ кущӧм-кӧ ԋібуԃ віԍӧм, тырԍӧԁалӧмјас ԁугӧԁӧны ԁа оз завоԃітны, кытчӧԇ веԏерінар оз ԍет разрешеԋԋӧ.
Тыра кӧбылаӧс ԁӧԅӧрітӧм ԁа чаԋјас быԁтӧм.
Тыра кӧбылаӧс колӧ віԇны омӧԉа вӧԃітчӧмыԍ, җын кынӧм бӧрын (кӧкјамысӧԁ тӧлыԍ вылын) ԍӧкыԁ уҗыԍ мезԁыны ԁа ӧԁјӧ ветлыны оз ков, вермас чӧвтчыны. Сы кыԋԇі чӧвтчӧм вермас лоны щыкӧм кӧрым понԁа. Шӧркоԃԃема кӧбыла овлӧ тыра 11 тӧлыԍ. 9 тӧлыԍӧԇ поԅӧ кӧбылаӧн уҗавны быԁ уҗ, торја ԍӧкыԁ уҗјасыԍ кыԋԇі. 10-ԁ тӧлыԍԍаԋ поԅӧ нуӧԁны сӧмын кокԋі уҗ. Тыра кӧбылаӧс верԁны колӧ бурҗыка.
Кымынкӧ лун чаԋаԍтӧԇ војԁӧр вӧраыс ыҗԁаммӧ ԁа јанԇімԍыс (
Рӧԃітӧм унҗыкыԍ мунӧ кӧбылалӧн лӧԍыԁа, но ԍӧкыԁа-кӧ кутас мунны, корны колӧ веԏерінарӧс.
Рӧԃітӧм бӧрын кӧбылалы колӧ ԍетны шоныԁ ва ӧтрубӧн ԉібӧ іԁ пыԅӧн. Меԁвоԇԇа тӧлыԍас колӧ верԁны шӧркоԃԃема бура пуԍана кӧрымјасӧн (турун ԁа ӧтруб).
Кор кобыла чаԋсӧ ԋулас, колӧ отсавны ԋоԋсӧ аԁԇыны ԁа кутыштны ԋоԋаԍігас. Јӧлыс-кӧ вывті уна, сек мыјкӧ-мынԁа лыԍтыны.
Чаԋаԍӧм бӧрын кӧбылалы ԍетчыԍӧ 2–3 ԋеԃеԉ шојтчӧг.
Чаԋјас быԁтӧм. Меԁ бур кӧрымӧн чаԋлы лоӧ мам јӧв ԁа мыјӧнкӧ-ԋібуԃ сіјӧс вежӧм абу колана. Чаԋ торја-кӧ бур, сек сіјӧс мам улас коԉӧны 5–6 тӧлыԍ чӧж. Тајӧ сроксӧ, зев-кӧ ковмас, поԅас чінтыны 3 тӧлыԍӧԇ.
3-ԁ вежон вылын чаԋ завоԃітчӧ ԍојны турун ԁа зӧр. Соԁтӧԁ кӧрым мам јӧв ԁінӧ ԍетчыԍӧ турун мынԁӧм колӧ. Торјӧԁӧм воԇын чаԋлы ԍетчыԍӧ 200–300 грамм ӧтруб, ваӧн гуԁралӧмӧн. Ԍетӧм ԋӧжјӧԋікӧн век соԁтыштӧны ԁа вуҗӧны зӧр вылӧ, коԁӧс ԍетӧны 400 гр. ԁа ԋӧжјӧԋікӧн соԁтӧны 1½ кгр-ӧԇ. Торјӧԁӧм бӧрын турун ԍетԍӧ мыјԁа колӧ, зӧр 1½–2 кгр-ӧԇ. Тајӧ кӧрым ԍетчыԍӧ арӧсӧн җынјӧнӧԇ, а сы бӧрԏі поԅӧ верԁны кыԇі ыҗыԁ вӧлӧс.
Кормушкајас колӧ вӧчны улӧҗык. Вылыннас чаԋлӧн вермас ԍінԍыны ԍпінаыс.
Чаԋӧс быԁтігӧн колӧ бурҗыка ԁӧԅӧрітны; јона-ԋін чаԋӧс колӧ гуԉајтӧԁны. Сыпонԁа сіјӧс леԇӧны гуԉајтны ӧтлаын мамыскӧԁ меԁвоԇԇа лунјасԍаԋыс-жӧ.
Гожӧмын, бур повоԃԃаӧн, чаԋ меԁ ветліс ывла вылын ԇоԋ лунјасӧн.
Чаԋлы коԋушԋа тӧлын меԁ вӧлі шоныԁ. Кӧԇыԁ коԋушԋаын ԋӧжјӧнҗык быԁмӧ.
Воԉӧс быԁлун вежны. Сіԇ-жӧ быԁлун чаԋӧс весавны щӧткаӧн.
Чаԋјасӧс уҗ вылӧ велӧԁны завоԃітӧны којмӧԁ арӧс вылын.
Конкурсјас ԁа выставкајас чаԋјас быԁтӧмын. Бура быԁтыны чаԋ — абу кокԋіԁ тор. Татчӧ ковмӧ і тӧԁӧм, і пракԏіка. Сы вылӧ, меԁым бур колхозјаслыԍ ԁа ӧтка олыԍјаслыԍ опытсӧ јона паԍкӧԁны, вӧчԍӧны коԋушԋајас чаԋјас быԁтӧм вылӧ. Конкурс вылӧ лӧԍӧԁчӧм мунӧ агроном інԁӧԁ ԍерԏі.
Выставкајас вӧвјаслӧн вӧчԍӧ сіԇ-жӧ, кыԇі јӧла скӧтлы, кӧні тӧԁмалӧны ԁа ԁонјалӧны, кущӧма мунӧма уҗ вӧвјас бурмӧԁӧм куԅа.
Вӧвјасӧс тӧԁмалӧм (
Терыблун тӧԁмалӧм нуӧԁԍӧ ԁоԃԃалӧмӧн торја кокԋіԃік амеріканскӧј ԉібӧ качајтчана ԁоԃԃӧ. Тӧԁмалӧм векҗык мунӧ 1600 метра куԅтаын.
Ԍӧкыԁ кыскӧм вылӧ тӧԁмалӧм нуӧԁԍӧ шыԉыԁ туј вылын, груз соԁтӧны ԋӧжјӧԋікӧн.
Вӧвјасӧс тӧԁмалӧм госкоԋушԋајас берԁын, рајонын, вӧввіԇан рајонјасын лӧԍӧԁԍӧ панјаԍан кругјас, коԁјас шуԍӧны іппоԁромӧн.
ВӦВВІԆАН СОВХОЗЈАС ԀА КОЛХОЗЈАС
Пԉеменнӧј уҗ вӧвјас віԇӧмын верман пуктыны кыԇ колӧ сӧмын совхозјасын ԁа колхозјасын.
Бур еԋјас чукӧртӧма јонҗыка конскӧј завоԁјасын ԁа коԋевоԁческӧј совхозјасын. Наԍаԋ і лоӧны пԉеменнӧј ужјас случнӧј пунктјаслы.
Міјан условіјӧјасын торја колхозјаслы колӧ боԍтчыны вӧвјасӧс паԍкӧԁӧм ԁа быԁтӧм вылӧ ԋе сӧмын асԍыныс вӧв лыԁ соԁтӧм вӧсна, но і совхозјаслы ԁа ԉеспромхозјаслы ԍетӧм вылӧ.
Коԋевоԁческӧј колхозјаслы лоӧ ԍетӧма меԁбур ужјассӧ ԁа сені лоӧ оргаԋізујтӧма база рајоныԍ вӧвјассӧ бурмӧԁӧм вылӧ. Коԋевоԁческӧј колхозјаслы колӧ лӧԍӧԁны пԉеменнӧј вӧвјаслы бур оланін ԁа јірӧԁанін.
Коԋевоԁческӧј колхозын меԁбура колӧ віԇӧԁлыны чаԋјас быԁтӧм вылӧ. Сы вылӧ колхозын колӧ оргаԋізујтны торја пітомԋік, колхоз правԉеԋԋӧса ӧԏі шԉен набԉуԃеԋԋӧ улын, коԁі бура тӧԁӧ вӧв быԁтӧм јылыԍ. Пітомԋікӧ пыртӧны пыр-жӧ мам ԁінԍыс торјӧԁӧм бӧрын. Арӧсӧԇ став чаԋсӧ поԅӧ віԇны ӧтлаын. Быԁ чаԋ вылӧ места колӧ лоны 3 кв. метра.
Чаԋјас бӧрԍа ԁӧԅӧр лоӧ најӧ бура верԁӧмын ԁа весалӧмын.
Гожӧмын чаԋјаслы, кыԇ поԅӧ унҗык, колӧ лоны вӧԉа вылын (торја пӧскӧԏіна вылын). Кӧԇԁӧԁӧм мыԍԏі вӧԉа вылӧ леԇлӧны асылын ԁа рытын кык часӧн. Арӧсӧԇ-жӧ велӧԁӧны ԁом берԁӧ.
Арӧса чаԋјасӧс сувтӧԁӧны торјӧн ӧԏікӧн ԉібӧ кыкӧн.
Кӧбыла чаԋјасӧс торјӧԁӧны уж чаԋјасыԍ. Пӧскӧԏіна вылӧ сіԇ-жӧ леԇӧны торјӧн. Арӧсԍаԋ-жӧ велӧԁӧны упраж ԁінӧ ԁоԃԃавтӧгыс.
Арӧн җынјӧнԍаԋ быԁ чаԋӧс сувтӧԁӧны торјӧн. Тајӧ каԁԍаԋыс најӧс завоԃітӧны велӧԁны ԁа ԁоԃԃавлыны. Ыҗыԁ коланлун бурмӧԁӧм чаԋјасӧс треԋірујтӧмын. Кор колхоз тырмымӧн-ԋін паԍкӧԁас уҗсӧ, колӧ корны торја спеціаԉістӧс ԉібӧ воԇвыв мӧԁӧԁны ӧԏіӧс колхозԋікјас пыщкыԍ пракԏіка вылӧ ԁа велӧԁчӧм вылӧ коԋевоԁческӧј совхозӧ.
Вӧвјас паԍкӧԁӧм зев важнӧј ԁа колантор, а колхозлы вермас ԍетны бур ԁохоԁ. Сыпонԁа, кӧні ем поԅанлун, колӧ торја колхозјаслы сы вылын спеціаԉіԅірујтчыны.
Вӧв колхозлы кутӧ зев ыҗыԁ коланлун ԁа быԁ колхозлы колӧ бура віԇӧԁлыны вӧв бурмӧԁӧм, ԁӧԅӧрітӧм ԁа верԁӧм вылӧ ԁа бурмӧԁны сылыԍ качествосӧ.
ПОРԌЈАС БУРМӦԀӦМ
Порԍјас паԍкӧԁӧм вылӧ ӧніја каԁын колӧ пуктыны торја ыҗыԁ вԋімаԋԋӧ.
Порԍ лоӧ меԁ ӧԁјӧ быԁмыԍ пемӧсӧн ԁа порԍ віԇӧм паԍкӧԁӧмӧн меԁ ӧԁјӧ поԅӧ бурмӧԁны јаја ԍојӧм.
Сы кыԋԇі порԍ зев ԁона вузӧс прӧԁукта заграԋічаӧ петкӧԁӧм вылӧ — бекон (7 тӧлыԍԍа порԍ тушајас лӧԍӧԁӧма беконнӧј фабрікајас вылын).
Сыпонԁа Јаковԉев јорт парԏіја 16-ӧԁ ԍјезԁ вылын інԁіс, мыј мі ԁолжӧнӧԍ пуктыны вԋімаԋԋӧ порԍ вылӧ ԋе ещаҗык јӧла скӧт ԁорыԍ.
Міјан условјӧын порԍ лоӧ ԁона ԁа колана і сыпонԁа, мыј сылы бур кӧрымӧн лоӧ шԉівкаа уԉ јӧв ԁа сы раԃі порԍ кутас мунны ӧтщӧщ јӧла овмӧскӧԁ.
Сыпонԁа ӧні став вын колӧ бергӧԁны порԍвіԇӧм паԍкӧԁӧм вылӧ ԁа качество бокԍаԋыс бурмӧԁӧм вылӧ.
ПРӦСТӦЈ ԀА КУԈТУРНӦЈ ПОРԌЈАС
Міјан прӧстӧј порԍјас торјалӧны ԉапкыԁ тушаӧн, куԅ гоԉа, җуҗыԁ, јон кокјаса ԁа векԋіԁ заԁја, щӧԏ куԅ, вывлаԋ ԇорвіԇӧ.
Прӧстӧј порԍлӧн бурӧщ ԁа сещӧм местајас быԁмӧны, коԁјас шыбытчыԍӧ начкігас. Јај ԍетан местајас быԁмӧны омӧԉа.
Прӧстӧј порԍјас куԅа быԁмӧны, сполнӧј јајын лоӧны сӧмын 2–3 арӧс кежлӧ ԁа сіјӧ каԁ кежлас щӧгӧԁӧмӧн кајӧ ԍӧктаныс сӧмын 100–120 кгр.
Прӧстӧј порԍјас „бекон“ вӧчӧм вылӧ оз тујны.
Сещӧм порԍ оз вермы ԍетны прӧԁукціја заграԋічаӧ петкӧԁӧм вылӧ ԁа оз вермы бура разрешітны јај вопрос.
Прӧстӧј порԍӧс бурмӧԁны колӧ боԍны куԉтурнӧјӧс — пороԃістӧјӧс.
Куԉтурнӧј порԍјас пыщкыԍ міјан условіјӧын јонҗыка бур лоӧны — ангԉіјскӧј ыҗыԁ јеҗыԁ порԍ (јоркшірскӧј).
Тајӧ порԍјас торјалӧны: куԅ тушаӧн, паԍкыԁ җуҗыԁ морӧсјасӧн, паԍкыԁ ԍпінаӧн ԁа коскӧн, гӧгрӧс бокјасӧн ԁа кыз заԁвывјасӧн. Јур абу җеԋыԁ, паԍкыԁ пԉеша, гырыԍ ԍінјаса, куԅ паԍкыԁ пеԉјаса.
Кокјас абу куԅӧԍ, паԍкыԁа сулалӧны, кучік вӧсԋіԁ, куԅ, вӧсԋі щӧԏа. Гӧн јеҗыԁ, тајӧ порԍјаслӧн бур јаја моԁа.
Зев ӧԁјӧ быԁмӧны, 9–12 тӧлыԍ кежлӧ ԍӧктаныс кајӧ 160–240 кгр-ӧԇ. Бура щӧгӧԁӧм порԍјас кајӧны 400–500 кгр-ӧԇ.
Ӧԏі муртӧс соԁӧм вылӧ кӧрым колӧ 1½–2 мынԁаӧн ещаҗык прӧстӧј порԍјас ԁорыԍ.
Сек-жӧ јоркшірскӧј порԍјас зев рӧԁаӧԍ ԁа ԍетӧны шӧркоԃԃемӧн 12–14 порԍ піјӧс ӧԏі тырԍавлӧмын.
Прӧстӧј порԍјасӧс-кӧ тырԍӧԁны јоркшірскӧј рӧԁа ајӧн, лоӧ меԏіс (җынвыјӧ віра), коԁлы прӧстӧј порԍԍаԋ — мамԍаԋ ԍетԍӧ сещӧм торјас — бӧрјыԍтӧмлун, віԍӧмјаслы ԍетчытӧмлун, а баԏԍаԋ — ӧԁјӧ быԁмӧм, уна бур јај ԍетӧм ԁа бура кӧрым вештӧм.
Меԏісјас тырӧԇ шогмӧны беконнӧј щӧгӧԁӧм вылӧ.
Сыпонԁа порԍвіԇӧм паԍкӧԁӧмын мі ԁолженӧԍ јонҗыка віԇӧԁлыны јоркшірскӧј порԍ паԍкӧԁӧм вылӧ ԁа тајӧ рӧԁнас прӧстӧј порԍӧс бурмӧԁӧм вылӧ (меԏізаціјаӧн).
Парԏіја 16 ԍјезԁ вылын, Јаковԉев јорт інԁіс, мыј „порԍ ангԉіјскӧј рӧԁыԍ ԁа сылӧн меԏісјас (јона-ԋін ме пыка сы вылӧ, мыј тајӧ інԁӧмыс мунӧ меԏісјаслы), СССР-са Н.К.З. скӧтвіԇан інԍԏітут ԁаннӧјјас ԍерԏі, 14 толыԍӧн правіԉнӧја верԁӧмӧн ԍетас јај 54 пуԁјӧԇ, секјасӧ гырыԍ рогатӧј скӧт сіјӧ каԁӧн ԍетас сӧмын 14 пуԁ јај.“
Меԁ віԁлавны, мыјјас ԍетӧны щӧгӧԁӧмӧн 18 тӧлыԍԍа прӧстӧј порԍ, ангԉіјскӧј ԁа меԏіс, вајӧԁам сещӧм лыԁпасјас ӧԏі опытнӧј станціјаыԍ (Носовскӧј):
| Рӧԁ | Ловја ԍӧкта кілограммӧн | Лоӧма јај ԁа салӧ, кгр. | 1 кгр. соԁӧм вылӧ муніс кӧрым кгр-ӧн (ԍу-вылӧ вуҗӧԁӧм). |
| Јоркшірскӧј .... | 262,5 | 239,9 | 6,1 |
| Прӧстӧј меставывса .... | 123,0 | 101,0 | 11,3 |
| Меԏісјас .... | 188,5 | 169,0 | 7,1 |
Щӧгӧԁӧм вылӧ меԏісјас тырӧԇ шогмӧны, а сыпонԁа, кытчӧԇ чістокровнӧј ангԉіјскӧј порԍјас міјан еща-на, најӧс віԇӧны сӧмын рӧԁ паԍкӧԁӧм, бурмӧԁӧм вылӧ. А меставывса порԍјасӧс зев регыԁӧн поԅӧ пӧртны меԏісӧ.
Тащӧм условіјӧын колхозјас берԁын зев ӧԁјӧ вермасны лӧԍӧԁны вузӧса порԍвіԇан фермајас, јона-ԋін бур ԁа ԁохоԁнӧј лоӧны вузӧса јӧла фермајас берԁын.
Порԍвіԇан фермајасын унҗык еԋ порԍ стаԁа чукӧртӧны прӧстӧј бурмӧԁтӧм порԍјасыԍ. Но ај порԍјас колӧ лоны чістокровнӧј јокшірскӧј. Правіԉнӧј іспоԉзујтӧмӧн, сіјӧ вермас тырԍӧԁны воӧн 40 порԍӧԇ, ԁа сещӧм ногӧн став быԁтасыс ферма вылын лоӧ җынвыјӧ вірајас (
Порԍјаслыԍ случнӧј пункт оргаԋізујтӧм.
Оланін. Случнӧј пункт оргаԋізујтны јона бурҗык лоӧ совхозын ԉібӧ колкозын. Тан вермасны віԇны порԍјаскӧԁ ӧԏі оланінын, торја жірјасын 2,25 м. куԅтаӧн ԁа 1,5 метр паԍтаӧн.
Кыԇ вӧчԍӧ оланін порԍјаслы, поԅӧ аԁԇыны інԁӧԁјасыԍ порԍвіԇӧм јылыԍ кԋіжкајасыԍ. Кормушка меԁ вӧлі шарԋір вылын, ԉібӧ верԁӧм бӧрын петкӧԁлыны жырԍыс.
Ајпорԍлы гуԉајтӧм вылӧ објазаԏеԉнӧ вӧчԍӧ јӧр ԋе ещаҗык 200–300 кв. метра ыҗԁаӧн. Тајӧ-жӧ јӧрас ӧтлаӧԁԍӧны еԋ порԍјаскӧԁ.
Верԁӧм ԁа ԁӧԅӧрітӧм. Верԁны ајпорԍӧс колӧ сіԇ, меԁ сіјӧ вӧлі тыр пӧт, но ез щӧг. Щӧгӧм порԍ омӧԉа завоԃітӧ тырԍӧԁны, ԁышмӧ.
Бурӧщҗык кӧрымӧн ајпорԍлы лоӧ зӧр, іԁ, ӧтруб, картупеԉ, ԍвекла, морков, уна ԍетны оз поԅ. Гожԍа каԁын вына кӧрым кыԋԇі ԍетны веж турун.
Норма ԍерԏі верԁігӧн ајпорԍлы ԍетӧны сымынԁа-жӧ кӧрым, кыԇ і тыра порԍјаслы. Кӧрым лыԁԃӧм поԅӧ вӧчны воԇыса табԉіца ԍерԏі.
| Ловја ԍӧкта | Кӧрым ԍетӧм | |
| Кормовӧј јеԃіԋіца | белок | |
| 115–131 кг | 1,7 | 0,16 |
| 131–147 „ | 2,0 | 0,19 |
| 147–164 „ | 2,2 | 0,20 |
| 164–180 „ | 2,4 | 0,22 |
| 180–197 „ | 2,6 | 0,23 |
| 197–213 „ | 2,8 | 0,25 |
| 213–229 „ | 3,0 | 0,26 |
| 229–246 „ | 3,2 | 0,28 |
Тырԍӧԁан каԁын тајӧ кӧрым берԁӧ соԁтӧны 0,5–1 кгр зӧр.
Верԁны ајпорԍӧс колӧ 3-ыԍ лун кежлӧ, ӧԏі каԁын-часјасын, кӧрым ӧтмынԁаӧн ԍетӧмӧн. Јуктавны часҗын мыԍԏі верԁӧм бӧрын.
Туԍа кӧрым ԍетчыԍӧ ԉазӧԁӧмӧн, ԋеуна ваӧн кӧтӧԁӧмӧн.
Ајпорԍлы колӧ воԉсавны быԁлун сӧстӧм іԇас. Весалӧм сіԇ-жӧ нуӧны быԁлун ԋебыԁ щӧткаӧн. Гожӧмын колӧ сіјӧс мыԍкавны вежоннас ӧтчыԁ.
Порԍјасӧс тырԍӧԁӧм сіԇ-жӧ мунӧ кіпомыԍ, кыԇ і мукӧԁ пемӧсјасӧс.
Ӧԁјӧ быԁмыԍ ајпорԍјасӧс тырԍӧԁан уҗ вылӧ леԇӧны арӧсӧн, ԋӧжјӧ быԁмыԍ 16–18 тӧлыԍԍаԋ, ӧԁјӧ быԁмыԍ еԋпорԍјасӧс тырԍӧԁны поԅӧ 9–10 тӧлыԍԍаӧс, ԋӧжјӧ быԁмыԍјасӧс — 12–15 тӧлыԍӧн.
Порԍлӧн корԍыԍӧм овлӧ быԁ 3–4 вежон мысԏі ԁа ԋужалӧ 12–36 часӧԇ.
Окотаӧ воӧм порԍӧс вајӧԁӧны јӧрӧ ајпорԍ ԁінӧ ԁа сы бӧрԏі, кыԇ сіјӧ четчыштлас ај порԍыс, пыр жӧ бӧр нуӧԁӧны. Тырԍалӧм вылӧ тырмымӧн лоӧ ӧтчыԁ четчыштлӧм, ічетҗык порԍјасӧс тырԍӧԁӧм вылӧ поԅӧ вӧчны случнӧј станок.
Лунӧн ајпорԍлы оз ков ԍетны 1 еԋпорԍыԍ уна, 6–7 лун мыԍԏі колӧ ԍетны шојтчӧг.
Тырԍӧԁӧмсӧ гіжалӧны торја веԁомоԍтӧ, ԋіга помас соԁтӧм форма ԍерԏі.
Ајпорԍӧс вӧԃітӧны 5–7 арӧсӧԇ. Сы бӧрԏі лоӧ зев-ԋін ԍӧкыԁ ԁа бракујтчыԍӧ. Еԋ порԍјас тырԍӧԁавԍӧны сетчӧԇ, кытчӧԇ вомас лоӧ піԋыс. Векҗык пӧԉзујтчӧны 5–6 арӧсӧԇ. Меԁ јона порԍалӧ 2–4 арӧсјасын.
ПԈЕМЕННӦЈ ПОРԌӦС ԀӦԄӦРІТӦМ ԀА ПОРԌ ПІЈАНӦС БЫԀТӦМ
Порԍ новлӧԁлӧ тырсӧ 100–127 лун, шӧркоԃԃем 114 лун, том порԍјас регыԁҗык.
Порԍӧс тырԍалӧм бӧрас верԁны колӧ сіԇі, меԁ ез омӧԉтчы, но і ез щӧг. Щӧгӧм порԍ вајӧ слаб піјанӧс.
Кӧрым, норма ԍерԏі, ԍетчыԍӧ сымынԁаӧн-жӧ кыԇ-і ај порԍјаслы вылын вајӧԁӧм табԉіца ԍерԏі. Меԁбур кӧрымӧн налы лоӧны — зӧр, іԁ, ӧтруб, пуӧм картупеԉ, морков, ԍвекла, веж кӧрым, јӧв. Сы кыԋԇі ԍетчыԍӧ лы пыԅ ԁа мел. Гожӧмын порԍјаслы колӧ ветлӧԁлыны пӧскӧԏіна вылын.
Прімернӧј лунја ԍетӧм порԍ вылӧ, 130 кілограмм ԍӧктаӧн, тырԍалӧм мыԍԏі воԇԇа җынјас, лоӧ сещӧм:
| Вына кӧрым .... 1½ кгр |
| Шԉівкаа уԉ јӧв .... 5 „ |
| Пуӧм картупеԉ .... 3½ „ |
| Жуг .... 800 гр |
Піјанаԍан ԁорлаԋыс васӧԁ кӧрым чінтӧны ԁа соԁтӧны вынаӧс.
Піјанаԍтӧԇ тӧлыԍ војԁӧр порԍӧс сувтӧԁӧны торјӧн кос ԁа шоныԁ інӧ.
Рӧԃітӧм мунӧ 2–6 часӧԇ. Рӧԃітчӧм порԍ піјанлыԍ вунԁӧны гӧгсӧ, весалӧны вом пыщкӧссӧ ԋіԉӧгыԍ, тушасӧ чышкӧны іԇасӧн ԉібӧ ԋебыԁ рузумӧн ԁа пуктӧны најӧс кӧрԅінаӧ. Кӧрԅіна пыԁӧсас пуктыны ԋебыԁ воԉӧс.
Порԍлыԍ ԋајтсӧ петӧм мыԍԏі колӧ пыр іԁравны, мӧԁногӧн сіјӧс вермас ԍојны ԁа велалас порԍ піјансӧ ԍојны. Ставсӧ рӧԃітӧм бӧрын, порԍпіјанӧс велӧԁӧны ԋоԋ берԁас.
Воԇԇа лунјасас мамсӧ верԁӧны умереннӧја, ԋеуна ԍетӧны шԉівкаа уԉ јӧв, зӧр пыԅ сорӧн. Воԇӧ кӧрым ԋӧжјӧԋікӧн соԁтыԍӧ. Кӧрым лоӧ сещӧм-жӧ, мыј і тыра порԍлы, но мӧԁ порціјаӧн. Напрімер ԋоԋӧԁыԍ порԍлы, коԁлӧн ԍӧктаыс 130 кгр, ԁас піјаналы поԅӧ ԍетны лун кежлӧ та мынԁа:
| Вына кӧрым .... 3 кгр |
| Пуӧм картупеԉ .... 5 „ |
| Шԉівкаа уԉ јӧв .... 3 „ |
Порԍ піјан быԁтӧм требујтӧ јона тӧжԁыԍӧм ԁа вԋімаԋԋӧ. Порԍ піјанӧс мам улас колӧ віԇны 6–8 вежон. Воԇԇа кык вежонсӧ куш мам јӧв вылас олӧны. 3-ԁ вежонԍаԋ велӧԁӧны ԍвежӧј мӧс јӧв ԁінӧ, первој 200 граммӧԇ ԁа 6-ԁ вежон кежлӧ воӧԁӧны 600 гр.
Јӧв ԍетԍӧ пуԅӧԁӧмӧн, 4-ԁ вежонԍаԋ велӧԁӧны туԍа кӧрым берԁӧ, 100 гр-ԍаԋ завоԃітӧмӧн.
Мам берԁԍыс торјӧԁӧм бӧрын порԍ піјанлы свежӧј јӧв вежӧны шԉівкаа уԉ јӧлӧн, коԁӧн верԁӧны 6–8 тӧлыԍӧԇ. Кӧрым колӧ ԍетны сымынԁа, меԁ најӧ быԁмісны, но ез щӧгны.
Інԁӧм кӧрым кыԋԇі порԍ піјанлы лунӧн ԍетԍӧ 4–8 гр. мел ԁа ԍетӧны коԁјыԍны тојӧм шомын ԁа муын.
Кык тӧлыԍӧԇ кӧрым ԍетԍӧ шонтӧмӧн.
Којмӧԁ тӧлыԍԍаԋ поԅӧ верԁны уна полӧс кӧрымӧн.
Кӧрым колӧ ԍетны 4-ыԍ суткіӧн.
Порԍ піјанӧс верԁігӧн јона-ԋін сӧстӧма вӧԃітны ԁозмук ԁа кӧрым. Мӧԁ ногӧн зев регыԁ віԍмӧны мытӧн. Аԍнысӧ порԍпіјанӧс колӧ віԇны сіԇі-жӧ сӧстӧма. Најӧс колӧ мыԍкавны ԁа весавны, но сіјӧс колӧ вӧчны зев віԁтчыԍӧмӧн, меԁ ԋе прӧстуԃітны.
Оланін колӧ лоны шоныԁ, кос ԁа југыԁ.
3–4 толыԍԍаԋ ајпорԍ піјанӧс торјӧԁӧны еԋ порԍ піјаныԍ, 3 толыԍԍаԋ поԅӧ і колӧ леԇны пӧскӧԏіна вылӧ.
Рӧԁ вылӧ бӧрјыԍӧны меԁ бур піјаныс. Бракујтӧм ај піјансӧ 4–6 тӧлыԍԍаԋ коԇӧны.
ПԈЕМЕННӦЈ ПОРԌВІԆАНІНЈАС — РАССАԂԊІКЈАС
Меставывса порԍӧс бурмӧԁӧм вылӧ колӧ віԇны ӧԏі бур рӧԁа — чістокровнӧј ајпорԍјасӧс. Сӧмын чістокровнӧј јоркшірскӧј ајпорԍ бура ԍетӧ бурлун сіјӧ рӧԁлыԍ. Сыԍаԋ ԁа меставывса порԍԍаԋ лоӧ меԏіс — полукровка, коԁі торјалӧ зев ԁона качествојасӧн быԁтӧм вылӧ ԁа щӧгӧԁӧм вылӧ.
Оз быԁ чістокровнӧј порԍ ӧтмоз ԍет бур пԉеменнӧј піјанӧс. Најӧс колӧ боԍтны сіԇ-жӧ бӧрјӧмӧн. Пԉеменнӧј маԏерјал бӧрјӧм зев ответственнӧј уҗ, коԁі требујтӧ тӧԁӧмлун. Сы кыԋԇі чістокровнӧј куԉтурнӧј стаԁо колӧ мыјкӧ ыҗԁа костјасӧн тыртны выԉ пемӧсјасӧн, кыԇ порԍјас, коԁјас маті рӧԁствоын зев кокԋіԁа вежԍӧны, рӧԁыс вошӧ. Сек најӧ ловӧны посԋіԁӧԍ, віԍлӧсӧԍ ԁа быԁтасјас лоӧны омӧԉӧԍ.
Пԉеменнӧј стаԁајас тыртӧм колӧ нуӧԁны меԁбур пемӧсјасӧн, меԁ бур стаԁајасыԍ вајӧмӧн.
Пԉеменнӧј стаԁајас віԇӧм колӧ пуктыны образцовӧја — сы ԍерԏі колӧ велӧԁчыны пемӧсјасӧс віԇны, а сы кыԋԇі нуӧԁны став колана пԉеменнӧј гіжӧмјас.
Пԉеменнӧј чістокровнӧј стаԁаӧс віԇӧм јона ԍӧкыԁҗык ԁа сложнӧјҗык, прӧстӧј порԍ ԁорыԍ, коԁӧс пыртӧны щӧгӧԁӧм ԁа стаԁо паԍкӧԁӧм вылӧ.
Сыпонԁа пԉеменнӧј чістокровнӧј стаԁајас віԇԍӧны торја пԉеменнӧј рассаԃԋікјасын.
Сещӧм рассаԃԋікјас колӧ оргаԋізујтны сымынԁа, меԁ ај порԍјас тырмісны став колхозса ԁа мукӧԁ порԍјаслы. Матыса-жӧ каԁӧн тащӧм рассаԃԋікјас колӧ оргаԋізујтны быԁ рајонын.
Рассаԃԋікын меԁ еща колӧ лоны 5–10 еԋ, 1–2 ај ԁа на берԁӧ посԋі порԍјас. Тајӧ рассаԃԋікјасыс меԁ ԍетісны чістокровнӧј јокшірскӧј ај порԍјасӧс став порԍвіԇан фермајаслы ԁа случнӧј пунктјаслы, а еԋјассӧ выԉ рассаԃԋікјас оргаԋізујтны.
Тащӧм рассаԃԋікјас оргаԋізујтчыԍӧны совхозјас ԉібӧ колхозса порԍвіԇан фермајас берԁын.
Рајоннӧј рассаԃԋікјас тыртӧны еԋпорԍ маԏерјалнас Областнӧј рассаԃԋікыԍ боԍтӧмӧн.
Сещӧм ногӧн порԍвіԇӧм паԍкӧԁӧм меԁԍасӧ колӧ мунны колхозса порԍвіԇан фермајас пыр.
Быԁтасыс тајӧ фермајасын колӧ меԏісјас, пԉеменнӧј рассаԃԋікса ај порԍԍаԋ лоӧмјас.
ЫЖЈАС БУРМӦԀӦМ
Војвывса ыжјас. Став уна ԍікас ыж рӧԁыԍ Војвыв крајын паԍкӧԁӧны меставывса җеԋыԁ бӧжа ыж, вурун ԁа јај боԍтӧм вылӧ. Тајӧ ыжјас ԍетӧны кокԋыԁ, шоныԁ, ԁа јон ыжку. Вурун мунӧ гынкӧм чувкіјас, кепыԍјас ԁа чорыԁ ној вылӧ. Вурун вогӧгӧрӧн шеԁӧ 1,5–2 кгр. Тајӧ ыжјаслӧн ловја ԍӧкта 40 кгр. гӧгӧр, а межјаслӧн 57 кілограммӧԇ.
Јарославскӧј, Ԏверскӧј ԁа Костромскӧј рајонјасын паԍкалӧма војвыв ыж ԍікас, романовскӧј ыж. Сіјӧ бурӧн лыԃԃыԍӧ сыпонԁа, мыј ԍетӧ меԁбур ыжку, топыԁ, но вӧсԋіԁ ежа, кокԋіԁ ԋебыԁ гӧна, руԁ рӧма, куԁріјаса. Сы кыԋԇі тајӧ ыжјас зев ыҗыԁ рӧԁаӧԍ, векҗык ԍетӧны 2–3 баԉа, а зев щӧкыԁа 5–6, веԍіг 8. Ловја ԍӧкта тајӧ ыжјаслӧн ԋеуна вылынҗык меставывса ыжјасыԍ. Тајӧ ыж вермас бурмӧԁны меставывса ыжӧс.
Ыж віԇӧм бурмӧԁӧм. Ыжлыԍ качество бурмӧԁігӧн меԁвојԁӧр колӧ тӧжԁыԍны сыјылыԍ, меԁ лӧԍӧԁны бурҗык олан условіјӧ: ӧніја каԁӧԇ ԋекущӧм вԋімаԋԋӧ ез вӧв пуктӧма ыжӧс віԇӧм вылӧ. Ыжјас, кыԇ і мукӧԁ пемӧсјас, требујтӧны бур оланін, верԁӧм ԁа бур ԁӧԅӧр. Оланін ыжјаслы колӧ шоныԁ, — 7–8 граԁус гӧгӧр, а баԉајаслы 12° гӧгӧр, сыпонԁа колӧ бура ԍујавны, кык пӧвса ӧԇӧсӧн, ӧшіԋӧн ԁа шоныԁ пӧтӧлӧк. Ӧԏі ыж вылӧ ыҗԁа пуктыԍӧ 1 кв. метра. Сӧмын меԁ ез вӧв оланін пӧԁтан пӧԍ ԁа васӧԁ, сыпонԁа колӧ лӧԍӧԁны труба, вакыскан канава ԁа ԍетны кос воԉӧс. Ӧшіԋјаслӧн југԁӧԁан площаԃ колӧ лоны ԋе ещаҗык 1⁄15 јукӧныԍ җоҗ площаԃԍыс.
Ыжјасӧс верԁӧм сіԇ-жӧ колӧ бурмӧԁны. Бур посԋі турун кыԋԇі поԅӧ ԍетны іԇас, пувыв турун, сыкыԋԇі бур ԍетны — зӧр, жмык, ӧтруб, корԋеплоԁјас, ԍілос. Ԋурвыв турун ыжлы оз туј. Унаӧ колӧ ԍетны кӧрым, кущӧм ыжјаслы, поԅӧ бура лӧԍӧԁны кормовӧј јеԃіԋіца ԍерԏі, кыԇі мукӧԁ пемӧсјаслы:
| Ԍӧкта | тыртӧм ыжјаслы ԁа коԇӧм межјаслы | тырајаслы | ԋоԋӧԁчыԍјаслы |
| 40 40 кгр. | 0,6 корм. јеԃіԋіца | 0,8 к.ј | 1,3 к.ј |
| 50 „ | 0,8 „ „ | 1,0 „ | 1,4 „ |
| 60 „ | 0,9 „ „ | 1,1 „ | 1,6 „ |
| 70 „ | 1,0 „ „ | 1,2 „ | 1,8 „ |
Турун вылӧ бергӧԁӧмӧн лыԃԃыԍӧ, мыј бур ыжлы колӧ бур турун 1⁄24 јукӧн мынԁа ловја ԍӧкта ԍерԏіыс. Межлы, тырԍӧԁігјасӧн колӧ ԍетны 600–800 грамм зӧр. Верԁны ыжјасӧс колӧ 3-ыԍ суткіӧн ԁа 2-ыԍ јуктавны. Зев ыҗыԁ коланлун ыжјаслы пӧскӧԏінаын. Бурҗык пӧскӧԏінаӧн ловӧ — вереԏԏа віԇјас ԁа җуҗтас-ін бокјас. Зев уна ыж кулӧ ков віԍӧмӧн, коԁӧн віԍмӧны меԁ јона васӧԁ пӧскӧԏінавывса сулалан ваӧн. Сыпонԁа ыжвіԇӧм вермас паԍкавны сӧмын сек, кор лоӧ торјӧԁӧма торја кос пӧскӧԏіна.
Ыж бурмӧԁӧмын зев јона тӧԁчӧ межлӧн качество ԁа тырԍӧԁӧмсӧ оргаԋізујтӧм. Межӧс і ыжӧс тырԍӧԁӧм вылӧ леԇны оз поԅ арӧнҗынјӧԇ, кыкнаныс меԁ вӧліны зԁоровӧԍ ԁа бура сӧвмӧмаӧԍ. Вӧԉавылын тырԍӧԁігӧн межлы ԍетчыԍӧ 40 ыж, а кіпоныԍ 80-ӧԇ. Кі помыԍ тырԍӧԁӧм сіԇ-жӧ лоӧ јона бурҗык, вӧԉнӧј ԁорыԍ, кыԇ і мукӧԁ пемӧсјаслы. Бурҗык межјасӧс бӧрјӧм бӧрын, коԉӧмјассӧ 3 тӧлыԍԍаӧн колӧ коԇавны.
Ыж тырсӧ новлӧԁлӧ 5 тӧлыԍ. Баԉааԍӧм бурҗык лӧԍӧԁны тулыс кежлӧ. Баԉајас пӧткӧԁчӧны мам јӧлӧн, ԁа ӧԏі тӧлыԍԍаԋ завоԃітӧны-ԋін ԍојны турун. 3 тӧлыԍԍаԋ верԁӧны кыԇ гырыԍјассӧ. Бурҗыка быԁмӧм вылӧ бур ԍетны 100–200 грамм ԁрӧбітӧм зӧр ԉібӧ жмыка.
Пԉеменнӧј рассаԃԋікјас. Комі облаԍтын совхозјасын ԁа колхозјасын ем кымынкӧ пԉеменнӧј рассаԃԋік романовскӧј ыжјасӧн. Ыжјас вӧлі вајӧԁӧмаӧԍ сӧмын 1926 воын, сыпонԁа уҗ абу-на сещӧма паԍкалӧма. Ыжјас ԍетӧма совхозјаслы ԁа колхозјаслы сещӧм условіјӧӧн, мыј најӧ во мыԍԏі ԁолженӧԍ ԍетны сымынԁа-жӧ ыж, мынԁа боԍтлісны — мӧԁ колхозлы (рајколхозсојуз інԁӧм ԍерԏі), выԉ рассаԃԋік оргаԋізујтӧм вылӧ. Сіјӧ вӧчԍӧ сыпонԁа, меԁ ԋе разӧԁны сіјӧ ыжјассӧ, оргаԋізујтны рассаԃԋікјас, коԁјас еԍкӧ вермісны отсавны век выԉ і выԉ колхозјасӧ паԍкӧԁны ԁа ԍетны межјасӧс случнӧј пунктјас вылӧ. Колхозјас, коԁјас кӧсјӧны уҗавны пԉеменнӧј ыж вӧԃітӧм вылын, вермасны шыӧԁчыны рајоннӧј віԇму јукӧԁӧ ԉібӧ рајколхозԍекціјаӧ романовскӧј ыж боԍтӧм вылӧ.
Романовскӧј ыжјасӧс ԁолженӧԍ віԇны торјӧн мукӧԁ ыжјасыԍ, ӧтлаын віԇны мукӧԁ ыжјаскӧԁ оз поԅ.
Романовскӧј ыжјасӧс пыр колӧ бӧрјыны, омӧԉјассӧ бракујтавны. Бӧрјӧм колӧ нуӧԁны быԁ во, зооԏехԋік інԁалӧм ԍерԏі. Секі колӧ тӧԁны сещӧмторјас:
Романовскӧј ыжјас омӧԉа бӧрјӧм раԃі, тырмытӧма верԁӧм ԁа уна піјан вајӧм вӧсна, тӧԁчӧ рӧԁыслӧн јывмӧм. Сіјӧ тӧԁчӧ тащӧм прізнакјас ԍерԏі: вӧсԋыԁ кок лыјасыс, чужӧм бокјасыс, пырыштӧм јур лыа, куԅ вӧсԋі ԍыліа, куԅ кокјаса, ԉаԃвејјасыс омӧԉ сӧнаӧԍ, кучікыс вӧсԋаммӧ, шоч чікыԉа вуруна, рушку вывсӧ омӧԉа тупкӧма. Сы кыԋԇі ԍурјасыс ԋеԉучкі быԁмӧны, пырӧны ԋебыԁ местаас ԍыліас ԁа јурбӧрас.
Мукӧԁ ԋежнӧјҗык межјаслӧн і вуруныс јона ԋежнӧјҗык, јонҗыка пука (72%-ӧԇ ). Тајӧ вурун јонҗыка шогмӧ печкӧм вылӧ. Гынкӧмкот вылӧ оз туј. Полушубокјас тащӧм ыжкуыԍ лоӧны зев мічаӧԍ, но регыԁ гӧныс уԍӧ.
Сещӧм ԋежнӧј ыжјас (ԁа межјас), кыԇ пԉеменнӧјјас оз тујны ԁа вермасны коԉны сӧмын јај, вурунӧн поԉзујтчӧм вылӧ. Романовскӧј ыжјасӧс бӧрјігӧн боԍтны грубӧјҗыкјассӧ.
Нормаԉнӧј романовскӧј ыжјас кутӧны сещӧм прізнакјас: а) бӧчка моԁаа туша (җеԋыԁ гырка ԁа кыз), крута летчан орԁлыа, веԍкыԁ ԁа паԍкыԁ мышкувыла; б) ԋеыҗыԁ јура, паԍкыԁ кос, ԋеуна гӧрба ныра, пеԉјас јоԍјылаӧԍ ԁа сулаланаӧԍ; в) бӧж куԅ 9-ԍаԋ 14 см-ӧԇ, јеҗыԁ пјатнајастӧм; г) чужӧм ԁа кокјас тупкыԍӧмаӧԍ ԍӧԁ ԁа чорыԁ вурунӧн; ԁ) туша, гоԉа ԁа ԉамка тупкыԍӧма топыԁ, щӧкыԁ вурунӧн, југыԁ-руԁ рӧма, мышку вывті гӧлубӧјлаԋ муныштӧ. Межјас ԍураӧԍ і ԍуртӧмӧԍ, ԍур меԁ оз ԉічкы гоԉа вылӧ. Еԋ ыжјас ԍуртӧмӧԍ, ԍӧктаӧн межјас 48 кгр, ыжјас 40 кгр. Вогӧгӧрԍа вурун 1,6-ԍаԋ 2,4 кгр-ӧԇ межјаслӧн ԁа 1,2-ԍаԋ 2 кгр-ӧԇ ыжјаслӧн.
Тајӧ прізнакјасас і колӧ кутчіԍны рӧԁ паԍкӧԁӧм вылӧ бӧрјігӧн. Пԉеменнӧј межӧс бӧрјігӧн сыкыԋԇі колӧ меԁ: а) јур вӧлі ԋеыҗыԁ, но пеԉјас костӧԁыс паԍкыԁ, куԅ ԁа векԋі јура меж оз туј пԉеменнӧј вылӧ. Туша ставнас куԅта ногыс колӧ лоны паԍкыԁ. Кокјас, кыԇ воԇ, сіԇ і бӧр колӧны веԍкыԁӧԍ. Рушку меԁ абу ӧшӧԁчӧма. Межјасӧс леԇны тырԍӧԁалӧм вылӧ арӧнҗынјӧнԍаԋ 5 арӧсӧԇ.
Пԉеменнӧј рассаԃԋікјасын верԁӧм ԁа віԇӧм ԃерт колӧ лоны бур.
Ыж віԇӧм колхозјасын колӧ јона паԍкӧԁны. Сӧмын колхознӧј стаԁаын ыжвіԇӧм верман пуктыны куԉтурнӧја (пӧскӧԏіна бурмӧԁӧм, стаԁа бӧрјӧм, правіԉнӧја верԁӧм ԁа с. в.), сен ем верманлун сувтӧԁны ԍпеціаԉнӧј уҗалыԍјасӧс, торјӧԁны луԁын оланін, стрӧітны ыж гіԁ ԁа с. в.
Ыжјас ӧтлаалӧм устав ԍерԏі мунӧ сӧмын коммунајасын, с/х арԏеԉјасын, колхоԅԋікјас кіын ыж віԇӧм соԁтӧмкӧԁ щӧщ, сіԇ-жӧ ԋӧжјӧԋікӧн колӧ лӧԍӧԁны ӧтувја ыж стаԁа.
Меԁвојԁӧр колхозјаслы колӧ лӧԍӧԁны межјас, случнӧј пунктјас оргаԋізујтӧмӧн.
Колхозын ыжвіԇӧм вермас лоны пуктӧма правіԉнӧј туј вылӧ ԁа план ԍерԏі паԍкӧԁӧма.
