КЫԆІ ԀА МЫЈ ВӦСНА ВІԌӦ КАРТУПЕԈ

ПАԌКӦԀНЫ КАРТУПЕԈ ВӦԂІТАН ПЛОШЩАԂ

Ӧні сӧвет правіԏеԉство нуӧԁӧ соціаԉіԍԏіческӧј реконструкціја ԍіктса овмӧсын совхозјас стрӧітӧмӧн, колхозјас ӧтувтӧмӧн ԁа колхозјас јонмӧԁӧмӧн. Тајӧ меԁбур туј мувіԇ овмӧс кыптӧмлы.

Совхозјас ԁа колхозјас уԍпешнӧја стрӧітӧм вӧсна міјан лоіны гырыԍ вермӧмјас і віԇму овмӧс паԍкӧԁӧмын ԁа јонмӧԁӧмын. Ԋаԋ пробԉема кызвынсӧ лоі разрешітӧма-ԋін. Сы бӧрԍа сувтӧ мӧԁ ыҗыԁ мог — скӧтвіԇӧм паԍкӧԁан мог, і кыԇ торја јукӧԁ скӧтвіԇӧмлӧн — порԍвіԇӧм паԍкӧԁан мог.

Порԍвіԇӧм паԍкӧԁӧм вылӧ зев јона колана картупеԉ.

Важӧн, коԁыр гіжлісны картупеԉ бурлун јылыԍ, пыр шулывлісны, сіјӧ-пӧ меԁԍа јонасӧ јӧзлы колана ԍојантор.

Ӧні міјан воԇын сулалӧ мог — інԁыны картупеԉӧс кыԇ меԁколана проԁукт ԋе јӧзӧс верԁны, а гортса пемӧсјасӧс ԁа пӧткајасӧс. Меԁвоԇын картупеԉӧс колӧ інԁыны меԁколана кӧрым пыԃԃі порԍјаслы, секі міјан унҗык ԍојаныс лоӧ ԋе картупеԉ, а јај.

Тащӧм мог пуктӧма ԍіктса овмӧс воԇӧ ԁај сіјӧс лоӧ пӧртӧма олӧмӧ. Ӧні зев ыҗыԁ вԋімаԋԋӧ пуктыԍԍӧ скӧт віԇӧм вылӧ, сіԇ-жӧ і порԍ віԇӧм вылӧ.

Міјанын јајыс еща сы понԁа, мыј міјан кӧрымным еща.

Меԁым унҗык волі јај, колӧ унҗык лӧԍӧԁны кӧрым. Јонҗыка колӧ паԍкӧԁны ԉіа ԁа вына кӧрымјас.

Картупеԉ — зев бур ԉіа кӧрым. Бура картупеԉ быԁманінјасын колӧ ыҗԁӧԁны картупеԉ улӧ плошщаԃсӧ ԁа паԍкӧԁны порԍвіԇӧм.

Кӧні бура быԁмӧ картупеԉ, сіјӧс вӧԃітӧмыс лоӧ выгоԁнӧҗык ԋаԋ вӧԃітӧм ԁорыԍ. Бура уҗалӧмӧн ԁа бура ԁӧԅӧрітӧмӧн гектарыԍ поԅӧ боԍтны картупеԉсӧ 300 центԋер. Тајӧ чукӧрыс ас пӧтӧслуннас воԇсаԍӧ 40 центԋер мынԁа ԍукӧԁ.

Картупеԉ — лоӧ бур колана куԉтураӧн кӧԇа вежлалӧмын. Картупеԉ пуктылӧм бӧрас му јона ԋебԅӧ, мущмӧ ԁа бырӧны јогтурунјас.

Картупеԉ сырјевӧј база віԇму проԁуктајас переработајтан промышԉенноԍтлӧн. Картупеԉыԍ вӧчӧны крахмал, патока, ԍпірт ԁа с. в.

Вітвоԍа планын картупеԉ вылӧ пуктыԍԍӧ зев ыҗыԁ значеԋԋӧ.

Меԁым тыртны план, колхозјаслы колӧ јона ыҗԁӧԁны картупеԉ пуктан плошщаԃсӧ.

Ем-ӧ міјан возможноԍт картупеԉ улӧ плошщаԃсӧ ыҗԁӧԁны? Ем! Тајӧ поԅӧ вӧчны еновтӧм мујас гӧрӧмӧн ԁа коԍкӧм мујас бырӧԁӧмӧн.

КАРТУПЕԈ ВІԌӦМЈАСКӦԀ ВЕРМАԌӦМ

Соціаԉіԍԏіческӧј скӧтвіԇӧм паԍкӧԁӧмын картупеԉ зев колана кӧрым, сы вӧсна колӧ ыҗыԁҗык вԋімаԋԋӧ пуктыны картупеԉсӧ бура вӧԃітӧм вылӧ, картупеԉ бӧрԍа ԁӧԅӧрітӧм вылӧ. Оз-кӧ тырмымӧн ло пуктӧма бура вӧԃітӧм ԁа ԁӧԅӧрітӧм, секі картупеԉыԁлӧн урожајыс лоӧ ічет ԁај јона быԁ пӧлӧс віԍӧмјасӧн картупеԉыс віԍмӧ.

Кущӧм јона віԍӧ картупеԉыс ԁа кущӧм ыҗыԁ вошӧм овлӧ сыпонԁа, поԅӧ аԁԇыны картупеԉ букԍӧмӧн віԍӧмыԍ.

Арталӧма, мыј мукӧԁ воас, ӧткымын рајонјасын Сӧвет сојуз паԍта, картупеԉ віԍӧм понԁа вошӧ 5–6 міԉԉон тонна мынԁа картупеԉ. Ԃерт, віԍӧм вӧснаыԁ оз быԁво ӧткоԃа вош картупеԉыԁ. Васӧԁ местајасын, ԍӧкыԁ, ԍојӧԁ муԍінмаінын тајӧ паԍкалӧ јонҗыка, косӧԁ ԁа вылын, лыаа муԍінјас ԁорыԍ. Васӧԁ војасӧ сіјӧ віԍӧмыс јонҗыка паԍкалӧ косӧԁ војас ԁорыԍ. Шоныԁ ԁа васӧԁ војасӧ сіјӧ паԍкалӧ сещӧм јона, мыј регыԁ пӧраӧн вермас кушӧԇ бырӧԁны картупеԉтӧ віԍмӧм плошщаԃјасԍыс.

Јонҗыкасӧ ԁа щӧкыԁҗыка тајӧ віԍӧмыс овлӧ міјан сојузын војвывса ԁа шӧр рајонјасын. Шуам, Московскӧј рајонын кујім воӧн ӧтчыԁ картупеԉыс віԍлӧ зев јона.

Таԇ-жӧ зев јона картупеԉыԁ вошӧ јывмӧԁыԍ віԍӧмјас вӧсна. Шуам, важ Кіјевскӧј округын тајӧ віԍӧм раԃіыс 1926-ԁ воӧ воші картупеԉыслӧн урожајыс 500 ԍурс тонна мынԁа, а тајӧ воыс ез вӧв омӧԉ воӧн быԁтасјаслы.

Та ԍерԏі мі аԁԇам, мыј віԍӧмјас вӧсна вермас лоны ыҗыԁ убытка. Мукӧԁ воас картупеԉлӧн урожајыс овлӧ зев бур, а мукӧԁ воас кык-кујім мынԁаӧн ещаҗык.

Важӧн вӧлі мӧвпалӧны, мыј тајӧ віԍӧмыԍ ԋекыԇ он вермы мезԁыԍны. Ӧтка олыԍјас пӧшԏі ԋӧԏі ез вермаԍлыны картупеԉ віԍӧмјаскӧԁ.

Гырыԍ совхозјаслӧн ԁа колхозјаслӧн опытјасыс шуӧны: картупеԉ віԍӧмјаскӧԁ вермаԍӧмӧн поԅӧ боԍтны бур урожај. Колӧ лоны сіԇ, меԁым міјан госуԁарствоын ез вӧв ԋіӧԏі колхоз, коԁ оз вермаԍ картупеԉ віԍӧмјаскӧԁ.

МЫЈЛА ВІԌӦ КАРТУПЕԈ?

Картупеԉ, сіԇ-жӧ-і мукӧԁ быԁтасјас, віԍӧ уна пӧлӧс помкајас вӧсна: ԉок повоԃԃа вӧсна, омӧԉ муԍінјас понԁа, тырмытӧм ԁӧԅӧрітӧм понԁа ԁа с. в.

Јонҗыкасӧ најӧ віԍӧны, кор уԍкӧԁчӧны на вылӧ быԁ пӧлӧс параԅітјас, ԉок щакјас ԁа бакԏеріјајас.

Параԅітјасӧн шуӧны сещӧм ловјаловјасӧс, коԁјас аԍныс оз вермыны перјыны (лӧԍӧԁны) ԍојаннысӧ. Најӧ овмӧԁчӧны быԁтасјас пыщкӧ ԁај пӧткӧԁчӧны сіјӧн. Параԅітјас овмӧԁчӧм бӧрын картупеԉ віԍмӧ. Кор унҗык овмӧԁчасны параԅітјас картупеԉ пыщкӧ, сек јонҗыка і віԍмӧны.

Меԁԍа ԉок параԅітјасыс картупеԉлӧн — ԉок щакјас ԁа бакԏеріјајас.

Бакԏеріјајасыс — ԍінмӧн аԁԇытӧм ловјаловјас; најӧ сещӧм посԋіӧԍ, мыј ӧԏі војт ваӧ тӧрӧны уна міԉԉонӧԇ. Најӧ зев ӧԁјӧ паԍкалӧны ԁа вајӧны зев ыҗыԁ вреԁ быԁтасјаслы.

Щакјас — зев посԋіԃік турунјас, суԋіс моԁааӧԍ. Тащӧм ԉок щакјасыс пырӧны картупеԉ корјӧ, іԇԇас, ԉістјасас, ԋоԋалӧны пӧтӧса торјассӧ сылыԍ (віԇӧԁ 2-ԁ ԍерпас). Щакјаслӧн вужјасыс, мыјӧн најӧ пӧткӧԁчӧны, шуԍӧны грібԋіцајасӧн.

Меԁвоԇԇа ԍерпасын (веԍкыԁ вылас) петкӧԁлӧма вунԁӧм картупеԉ поз. Тыԁалӧны посԋіԃік роԅјас, коԁјас шуԍӧны кԉеткајасӧн; сені тыԁалӧны крахмал туԍјас. Крахмал кӧјԁыс ԁа кԉеткајас костӧԁыс мунӧ параԅіт щакыс, коԁі і шуԍӧ картупеԉ віԍӧмнас.

Быԁ ловјалов ас бӧрас коԉӧ асԍыс рӧԁсӧ, коԁӧн і соԁтӧ рӧԁсӧ. Паԍкалӧмыс ԉок щакјаслӧн мунӧ кӧјԁысјасԍаԋыс торја ловјас отсӧгӧн, коԁјас шуԍӧны спорајасӧн. Спорајасыс артмӧны торја увјас јылас, кыԇі петкӧԁлӧма меԁвоԇԇа ԍерпас вылын шујгалавылас. Мукӧԁ важ помјасас тӧԁчӧ ічеԏік пӧԉтчӧм мешӧккоԃ — сіјӧ і ем спораыс. Спорајасыс воӧм бӧрас кокԋіа торјавлӧны ԁа разалӧны тӧлӧн мујас вылӧ. Спораыс-кӧ веԍкалӧ сылы колана условіјӧјас вылӧ ԁа овмӧԁчан ногыс-кӧ сылы бур — шоныԁ ԁа мущкӧс, сен сіјӧ і овмӧԁчас ԁа быԁмас. Сетыԍ быԁмӧ сещӧм-жӧ щак ԁа понԁас віԍмӧԁавны быԁтасјасӧс.

КАРТУПЕԈ БАКШАԌӦМ

Меԁԍа ӧпаснӧј ԁа меԁԍа ԉок віԍӧм картупеԉлӧн — бакшаԍӧм.

Зев уна вошлывлӧ картупеԉ тајӧ віԍӧм вӧснаыс. Тајӧ віԍӧмыс оз сӧмын мујас вылын віԍмӧԁ ԁа паԍкав, а вермас віԍмӧԁны-і віԇанінас. Веԍкалӧ-кӧ сетчӧ віԍмӧм картупеԉ, секі ставыс чукӧрыс сіԍмас.

Тајӧ віԍӧмыс картупеԉлӧн понԁас тӧԁчыны јуԉ тӧлыԍ шӧрын, ԉібӧ помнас, кор картупеԉыс завоԃітчӧ ԇоріԇавны.

Картупеԉ бакшаԍӧмӧн віԍмыны вермас воԇҗык і ԍорӧнҗык повоԃԃа ԁа мукӧԁ условіјӧјас вӧсна, шуам муԍін вӧсна. Петкӧԁчӧ тајӧ віԍӧмыс сіјӧн, мыј картупеԉ корјас вылын ԉіст ԁорјасас лоӧны чутјас. Корјас понԁасны омӧԉтчыны, ԍӧԁӧԁны, а сы бӧрын руԁӧԁасны (2-ԁ ԍерпас). Тајӧ чутјас ԁорас кор улысас ем кыщӧс-коԃ, коԁі тупкыԍԍӧма омӧԉіка руԁов гӧнкоԃ пукӧн. Щӧкыԁҗыка тащӧм гӧнкоԃ кыщсӧ поԅӧ аԁԇыны зера повоԃԃајасӧ. Гежӧԃыԋіка овлывлӧны картупеԉ кор вевԁорас.

Чутыс быԁлун ыҗԁӧ, сеԍԍа паԍкалас кор паԍталаыс. Тащӧм чутјасыс овлӧны корјас-і, іԇԇас-і. Кор ԁа іԇ бакшаԍӧмӧн віԍмӧм бӧрас ставыс ԍӧԁӧԁӧ ԁа кос пӧраӧ ԋукыртчӧ картупеԉ кустыс, а зера повоԃԃаын сіԍмӧ (којмӧԁ ԍерпас).

Віԍӧм јона паԍкалӧм бӧрын картупеԉ муыԁ лоӧ быԏԏӧ кынмӧма јона кӧԇыԁӧн: корјасыс гылалӧны ԉібӧ сіԍмӧны, а коԉӧ сӧмын кӧрјыслӧн іԇԇыс ԇік ԍӧԁ. Бакшаԍӧмӧн віԍӧм зев ӧԁјӧ паԍкалӧ. Тырмана тащӧм віԍӧмлы веԍкавны ӧԏі местаӧ, меԁым кымынкӧ лун бӧрын віԍмыны јӧр паԍталаыслы.

Кос пӧраӧ корԍыс віԍӧм чутјасыс омӧԉа ыҗԁӧны коԍмӧмысла.

Віԍӧмыс сымын јона віјӧ быԁмӧгсӧ, кымын важӧн віԍмӧма. Картупеԉ віԍмӧм бӧрын омӧԉа быԁмӧ ԁа посԋі лоӧ, ԉібӧ оз і вермы вонысӧ.

Корԍыс віԍӧмыс вермас вуҗны картупеԉас, позјас.

Зера пӧраӧ спораыс ваыскӧԁ летчас муӧ, сеԍԍа ваыскӧԁ-жӧ јіҗӧ му пыщкас ԁа віԍмӧԁӧ картупеԉлыԍ позсӧ. Картупеԉԍыс тајӧ віԍӧмсӧ поԅӧ тӧԁны сы ԍерԏі, мыј картупеԉ вылас лоӧны гӧптаԍыштӧм ԍӧԁ чутјас. Позјыс јона ԋебԅӧ ԁа руԁӧԁӧ тајӧ чутјас увтіыс. Ԍӧԁӧԁӧм чутјас местаԍаԋыс век паԍкалӧны воԇӧ, јона ԋебԅӧ ԁа бӧрас ԇікӧԇ ставнас сіԍмӧ (4-ӧԁ ԍерпас).

Картупеԉ позјас віԍӧм ԍурӧм бӧрас віԍӧмыс вермас паԍкавны гожӧмбыԁ. Но тајӧ пӧраас віԍӧмыс паԍкалӧ омӧԉа. Јонҗыкасӧ паԍкалӧ арԍа пӧраын, меԁјонасӧ картупеԉсӧ боԍтігӧн, керігӧн. Секі коԁјӧм позјыс інмӧ віԍмӧм корјасас ԁа віԍмӧ сыԍаԋ. Картупеԉԍыс віԍӧмыс тӧԁчыны кутас віԍмӧм бӧрас лун 4–5 бӧрԏі, а кӧԇыԁ кӧ, і ԍорӧнҗык, а мукӧԁ віԍмӧм картупеԉјасыс веԍкалӧны тӧв кежлӧ пуктігӧн кыԇі і ԇоԋвіԇајас. Тані віԍӧмыс паԍкалӧ, а віԍыԍјасыс ӧԁјӧ сіԍмӧны. Мукӧԁ ԁырјіыс віԍӧмыс вуҗӧ віԍмытӧм картупеԉас. Најӧ віԍмасны ԁај сіԍмӧны, а віԍӧмыс бара воԇӧ мунӧ мукӧԁ ԇоԋвіԇајас вылӧ. Сыпонԁа і јонҗыкасӧ сіԍмӧм картупеԉыԁ ԍурлывлӧ тӧвԍа кујлӧԁан чукӧрјасыԍ ӧԏі чукӧрыԍ. Бакшаԍӧм віԍӧмӧн віԍмӧм картупеԉјас сеԍԍа кокԋіԁҗыка віԍмӧны мукӧԁ віԍӧмјасӧн. Віԍӧмјасыс меԁԍа јона паԍкалӧны чукӧрӧн віԇігӧн, ӧԏі картупеԉԍаԋ мӧԁӧ вуҗӧ ԁа сіԇӧн віԍмӧԁӧ ставсӧ.

Тулыснас-кӧ віԍыԍ картупеԉсӧ пуктыны, віԍыԍ картупеԉјас век-на понԁасны віԍны ԁа сеԍаԋ кутасны паԍкӧԁны віԍӧмсӧ корјас, а корԍаԋыс мунӧ мукӧԁ позтыр корјасас. Таԇнас і віԍӧмыс паԍкалӧ став јӧр паԍталаас.

Картупеԉлӧн бакшаԍӧмӧн віԍӧмыс віјӧ корсӧ і картупеԉ позтырјассӧ ԋе сӧмын гожӧмын, а щӧщ і тӧлын. Јонҗыкасӧ віԍмӧны гожӧмын, корјыԍ-корјӧ ԁа муыԍ-муӧ вуҗӧмӧн.

КЫТЫԌ БОԌТԌӦ ТАЈӦ ВІԌӦМЫС

Картупеԉлӧн бакшаԍӧм віԍӧмыс завоԃітчӧ ԉок щакјасԍаԋ — шуԍӧны фітофторјасӧн. Та куԅа і віԍӧмсӧ унаыԍ щӧщ шуӧны фітофторӧн. Воԇҗык-ԋін вӧлі віԍталӧма, мыј ԉок щакјасыс овмӧԁчӧны картупеԉ кор ԉістјас вылас, корјас, картупеԉас, кытыԍ і боԍтӧны аслыныс ԍојансӧ.

Ԉок щакјас рӧԁмӧны кор вылас, торја увјас јылын, кытчӧ чужӧны спорајасыс ԁа кыԍаԋ сеԍԍа-і паԍкалӧны. Шоныԁ ԁа васӧԁ пӧра налы лоӧ зев бур каԁӧн, секі зев ӧԁјӧ быԁмӧны, паԍкалӧны ԁа ԍетӧны бара сещӧм-жӧ щакјасӧс, а бӧрас сіԇ-жӧ віԍмӧԁӧны быԁтасјасӧс ԁа 4–5 лун бӧрын наыԍ артмӧны бара щакјас. Васӧԁ ԁа шоныԁ пӧраӧ тајӧ віԍӧмыс зев ӧԁјӧ паԍкалӧ.

Картупеԉ корјыс-кӧ щыкӧ, щакјасыс век понԁасны сені овны. Віԍыԍ корјыс ԁа картупеԉјасыс-кӧ коԉӧны му вылӧ, сені щакјасыс оласны воан тулысӧԇыс ԁа вермасны віԍмӧԁны картупеԉлыԍ выԉ пуктассӧ. Оз-кӧ бура віԇӧԁлыны пуктігас картупеԉ кӧјԁыссӧ ԁа бӧрјӧԁны віԍыԍ картупеԉјассӧ, секі вермас віԍӧмыс вуҗны муԍін вылас картупеԉ кӧјԁысԍыс, кыԇі вӧлі інԁӧма-ԋін воԇынҗык вуҗӧм јывԍыс.

КЫԆІ ВІԆНЫ КАРТУПЕԈӦС ТАЈӦ ВІԌӦМЫԌ?

Картупеԉлӧн віԍӧмјас јонҗыкасӧ паԍкалӧны ԉока уҗалан мујас вылын, ԉок кӧјԁысјасыԍ-ԁа.

Гырыԍ колхознӧј овмӧсјасын, мујассӧ ӧтувтӧмӧн, бурҗыка уҗалӧмӧн, бура вынԍӧԁӧмӧн, бур кӧјԁыс пуктӧмӧн урожајыс лоӧ бур ӧтка, посԋі овмӧсјасын ԁорыԍ.

Меԁым картупеԉӧс віԇны віԍӧмыԍ, кӧјԁыссӧ колӧ боԍтны ԇоԋвіԇаӧс, коԁі еԍкӧн ез ԍетчы ԍіԍмӧмыслы.

Тӧԁӧмыԍ, оз быԁ пӧлӧс картупеԉ ӧткоԃа віԍмы бакшаԍӧм віԍӧмнас. Мукӧԁыс кокԋіа віԍмӧ ԁа зев регыԁӧн щыкӧны, мӧԁјас омӧԉаҗык, а мукӧԁ пӧлӧс картупеԉыс ԋӧԏі оз віԍмыв.

Тащӧм пӧлӧс картупеԉыс, коԁі оз ԍетчы віԍӧмыслы, шуԍӧ віԍӧмлы ԍетчытӧм пӧлӧсӧн (устојчівӧј сортӧн). Места условјӧјас ԍерԏі вермас лоны ӧԏі рајонын віԍмытӧм картупеԉыԁ, мӧԁ рајонын віԍманаӧн. Быԁ колхозлы колӧ бура тӧԁны, кущӧмҗык картупеԉ вермас лоны сіјӧ местаас віԍмытӧмӧн. Тащӧм пӧлӧс картупеԉыс-кӧ абу-на паԍкалӧма колхозјасын ԁа ӧтка гӧԉ ԁа шӧркоԃа олыԍ креԍԏана пӧвсын, пырыԍтӧм-пыр-жӧ колӧ меставывса агроном пыр лӧԍӧԁны сещӧм віԍмытӧм пӧлӧс картупеԉ кӧјԁыссӧ ԁа пуктыны торја му вылӧ, меԁым воԇӧ тырмӧԁны кӧјԁысӧн ԋе сӧмын колхозӧс, но сіԇ-жӧ став гӧԉа ԁа шӧркоԃа ӧтка олыԍ креԍԏанаӧс, ӧнӧԇ колхозӧ пыртӧмјасӧс.

Боԍтам-кӧ петкӧԁлӧм вылӧ ԍвіԏеԅ, ԍіԉеԅіја, воԉтман сорт картупеԉ кӧјԁыс, коԁјас озҗык ԍетчыны віԍӧмлы; нароԁнӧј, раԋԋеј роза ԁа мукӧԁ јонҗыка ԍетчӧны віԍӧмлы.

Пуктытӧԇыс сорлалӧм картупеԉ кӧјԁыссӧ колӧ бура віԁлавны — абу-ӧ на пыщкын віԍыԍ картупеԉјасыс.

Став віԍыԍ ԁа мукӧԁ пӧлӧс омӧԉ картупеԉсӧ кӧјԁыс пыщԍыс колӧ шыблавны, а пуктыны сӧмын ԇоԋвіԇа картупеԉјассӧ.

Пукты сӧмын ԇоԋвіԇа картупеԉ.

Тӧԁ: ԉок кӧјԁысыԍ оз ло бур урожај.

Сыыԍ кыԋԇі картупеԉтӧ пуктыны колӧ бӧрјӧмӧн, шӧркоԃԃемӧс, оз јона гырыԍӧс, ԋі посԋіӧс. Оз поԅ пуктыны зев посԋіӧс, ԋі вунԁалӧм картупеԉјас.

Пуктытӧԇыс картупеԉ кӧјԁыстӧ колӧ коԍтыны кос, југыԁінын лун кык-кујім.

Картупеԉтӧ колӧ пуктыны вылынҗык ԁа лыа му вылӧ. Муыс меԁ вӧлі бура ԋебԅӧԁӧма ԁа тырмымӧн бура вынԍӧԁӧма. Пуктігас меԁ картупеԉ улас-на ԍурі ԋебыԁ, вына му слӧјыс. Сыпонԁа зев колана мусӧ гӧрны ԋе ещаҗык 13 саԋԏіметра пыԁнаӧԁ, меԁым картупеԉсӧ поԅіс пуктыны 10 саԋԏіметра пыԁнаӧ. Картупеԉсӧ пуктігас колӧ бура віԇӧԁны, меԁым најӧ ез веԍкавны бӧрӧзԁаас, а саԋԏіметр 5 кымын вылӧҗык, бӧрӧзԁа пыԁӧсԍаԋыс боклаԋӧ.

Му поԅӧ вынԍӧԁны кујӧԁӧн, сіԇ-жӧ-і міԋерала мувынԍӧԁанјасӧн. Ӧԏі гектар вылӧ кујӧԁ колӧ петкӧԁны 100 ԉібӧ 120 ԁоԃ. Міԋерала мувынԍӧԁаныԍ поԅӧ пуктыны: ԍеԉітра, ԍернокіслӧј аммоԋіј ԁа суперфосфат. Ӧԏі гектар вылӧ ԍеԉітраыс колӧ пуктыны 1,5 центԋер мынԁа, ԍернокіслӧј аммоԋіј 2,5–3 центԋер мынԁа, а суперфосфат 4 центԋер мынԁа.

Віԁчыԍны колӧ јона щӧкыԁа пуктӧмыԍ. Ԉока ԁӧԅӧрітӧмӧн картупеԉ му вылаԁ јона отсалӧ паԍкӧԁны віԍӧмјас. Ԉапкыԁа бугрітӧмӧн ԉок щакјасыс зер сорнас вермасны веԍкавны картупеԉас ԁа віԍмӧԁны најӧс. Картупеԉсӧ-кӧ пуктӧма ԍојӧԁ му вылӧ, бугрітны колӧ 18–20 саԋԏіметр пыԁна, а лыа му вылын — саԋԏіметр 14–16 пыԁна ԁа бугрітігас колӧ віԁчіԍны пуктӧм картупеԉјассӧ вӧрӧшітӧмыԍ ԁа кор вужјассӧ ԁојԁалӧмыԍ.

Став тајӧ мерасӧ інԁӧма сы вылӧ, меԁым віԇны картупеԉӧс меԁвоԇԇа віԍмӧԁӧмԍыс. Но тајӧ вермаԍӧмјасыс оз на прамӧја віԇны картупеԉтӧ віԍмӧмԍыԁ, віԍӧмыс вермӧ-на вуҗны мӧԁ мујас вылыԍ. Віԁчыԍны поԅас віԍӧм вуҗӧмԍыс сӧмын сек, кор ортча мујас вылас пуктӧма віԍмытӧм пӧлӧс кӧјԁысӧн ԁа сені щӧщ вермаԍӧны віԍӧмјасыскӧԁ.

Віԍӧмјасыскӧԁ меԁбур вермаԍантор лоӧ кущӧм-кӧ јаԁ сорасӧн картупеԉ корјассӧ пызјӧм, коԁі еԍкӧн ез щыкӧԁ картупеԉ корсӧ ԁа іԇ увјассӧ, а віјаліс щакјаслыԍ кӧјԁысјассӧ, кор најӧ тӧлӧн мунӧны картупеԉ корјас вылас.

Ԉекарствоӧн картупеԉ корјасӧс кіԍкалӧмас ковмас ԋекымын рӧскоԁјас, коԁӧс колӧ щӧктыны вӧчны. Сіјӧ рӧскоԁыс вештыԍас урожајнас.

Московскӧј рајонын вӧчӧм опытјас ԍерԏі кіԅӧріԋік борԁосскӧј сорасӧн картупеԉ кор кіԍкалӧм соԁтӧма урожајсӧ (пызјытӧм ԍерԏіыс) лыа му вылын 40 прӧчент мынԁа, а ԍојӧԁ му вылын 23 прӧчент мынԁа.

Борԁосскӧј кіԅӧріԋік кіԍкалан сорасыс вӧчԍӧ ыргӧн купоросыԍ іԅвестка ваӧн.

Тајӧ вӧчԍӧ таԇ: пупеԉсаӧ сорлалӧны ӧԏі кілограмм ыргӧн купорос ещаԋік пуӧм ва пыщкын, бӧрвылас тыртӧны ваӧн, меԁым лоіс ԉітра 50 кымын. Мӧԁ пеԉсаӧ гуԁралӧны 0,75 кілограмм кусӧԁтӧм бур іԅвестка, а сеԍԍа кіԍтӧны 50 ԉітра ва ԁа бура гуԁралӧны. Сеԍԍа сорлалӧм іԅвесткаа ва ещаԋікӧн кіԍталӧны ыргӧн купорос сорас пыщкӧ. Кіԍтігас пыр колӧ сіјӧс гуԁравны беԃԃӧн. Кор сорлалӧм артмас, пыр-жӧ колӧ сіјӧн кіԍкавны, а он-кӧ кіԍкав — растворыс зев јона омӧԉтчӧ, чінӧ ԉечітан својствоыс. Картупеԉ кіԍкалӧмыс вӧчԍӧ опрысківаԏеԉӧн.

Тащӧм вӧла кіԍкалан машінасӧ петкӧԁлӧма 6-ԁ ԍерпас вылын.

Ӧԏі гектар картупеԉ пызјӧм вылӧ тырмана растворыԁ 600 ԉітр гӧгӧр. Кіԍкавны (пызјыны) колӧ сіԇі, меԁым сорасыс кор вылас ез чукӧрмы візувтмӧн, а меԁ лысва моз пукԍіс корјас вылас паԍталаыс. Оз ков пызјынытӧ зер воԇвылын, вермас сіјӧ бӧр ставыс пожјаԍԍыны. Картупеԉ віԍмӧм бӧрын пырыԍтӧм-пыр-жӧ колӧ сіјӧс кіԍкавны, пызјыны.

КАРТУПЕԈЛӦН РУШМӦМ ԀА СІԌМӦМ

Щӧкыԁа овлӧ, мыј кущӧмкӧ помкајас раԃі картупеԉ јона завоԃітчӧ рушмыны. Тајӧ віԍӧмыс ем гожӧмбыԁ. Торја пӧраӧ тајӧ рушмӧмыс овлӧ уна помкајас вӧсна. Тајӧ віԍӧмнас јонҗыка віԍмӧ картупеԉыԁ ԍојӧԁ мујас вылын. Воԇ тулысԍаԋ, кор сулалӧ-на кӧԇыԁ повоԃԃа, тајӧ віԍӧмыс лоӧ щакјасԍаԋ — різоктоԋіјаԍаԋ. Шоныԁҗык повоԃԃаӧ віԍӧмыс зев јона паԍкалӧ верԏіціԉԉіум щакјасыԍ, а нӧшта-ԋін јона разалӧ жар пӧраӧ фузаріум щакјасыԍ. Повоԃԃа вежлаԍігјасын картупеԉлы рушмӧм віԍӧмјассӧ вермӧны ԍетны бакԏеріјајас-і. Кӧԏ кущӧм параԅітԍаԋ віԍмас картупеԉыԁ, пӧшԏі ставыс ӧткоԃӧԍ. Верԏіціԉԉіумӧн, фузаріумӧн ԁа мукӧԁ бакԏеріјајасӧн віԍмӧны ӧтмоза.

Верԏіціԉԉіум вӧсна (рушмӧм) віԍӧмыс понԁас тӧԁчыны картупеԉ ԇоріԇавтӧԇыс. Картупеԉлӧн вошӧмыс мунӧ ԇорԇавтӧԇыс і ԇоріԇалӧм бӧрас вежон кык кымын мынԁа.

Віԍмӧм бӧрас корјасыс улыс боктіыс понԁасны віжӧԁны ԁа ԋармыны. Сетӧні лоӧны гырыԍ ԍӧԁ чутјас, сеԍԍа корјыс ԋармас, ԁај кулӧ. Тајӧ віԍӧмыс век кајӧ іԇԇӧԁыс вывлаԋӧ ԁа сеԍԍа віԍмӧ став корјыс. Мукӧԁ ԁырјіыс віԍӧ сӧмын ӧԏі кор, а мукӧԁ ԁырјіыс став кустыс (7-ԁ ԍерпас).

Ԋармӧм віԍӧмнас воԇ віԍмӧмысла картупеԉ оз вермы вынԍавны ԁај урожајыс лоӧ омӧԉ. Быԁтас воԇ віԍмӧмысла ԁа јона віԍӧмысла урожајыс јона чінӧ. Мукӧԁ ԁырјіыс картупеԉыс віԍӧм раԃіыс вошӧ 25 прӧчент мынԁа, ԉібӧ нӧшта-на унҗык. Пыр-ԋін віԍыԍ кустӧн быԁмыԍ картупеԉԍыԁ урожајыс лоӧ віԍана. Верԏіціԉԉіумӧн віԍігӧн картупеԉыԁ оз сіԍмы. Тајӧ віԍӧмнас віԍігӧн картупеԉыс вермас коԉны ԇоԋӧн. Но сіјӧ кӧјԁыс вылӧ коԉны оз ԋӧԏі шогмы сыпонԁа, мыј сіјӧ ԋӧԏі оз чуж, а чужас-кӧ — зев омӧԉік лоӧ ԁај зев регыԁӧн кулӧ бӧр. Сӧмын зев-ԋін шоч картупеԉ ԇоԋвіԇа чужлас, но бӧрвылас і сіјӧ ԋармас (рушмас) ԁа кулӧ, урожајыс оз-і лолы.

Віԍыԍ картупеԉтӧ поԅӧ тӧԁны шӧрі вунԁӧмӧн. Віԍыԍ картупеԉ пом ԁортіыс ԋебыԁ, ԁај емӧԍ віжкоԃ чутјас гӧгӧрыс (8-ԁ ԍерпас). Верԏіціԉԉіумӧн віԍӧм картупеԉлӧн урожајыс чінӧ ԁај оз понԁы чужны.

Фузаріумӧн картупеԉ віԍӧм пӧшԏі ӧткоԃ, мыј петкӧԁлӧма верԏіціԉԉіумлыԍ. Торјалӧ сӧмын сіјӧн, мыј фузаріумӧн віԍігӧн ԋармӧ ӧԁјӧнҗык верԏіціԉԉіумӧн ԁорыԍ. Урожајыс віԍыԍ позтырјасԍыс лоӧ зев еща ԇоԋвіԇа ԁорыԍ ԁај тӧвнас јона сіԍмӧ. Тащӧм картупеԉыԁ оз-жӧ шогмы кӧјԁыс вылӧ, сіԇ-жӧ ԋӧԏі оз чужны ԉібӧ чужас-кӧ — зев регыԁӧн кулӧ бӧр.

Фузаріумӧн віԍыԍ картупеԉјассӧ поԅӧ тӧԁмавны вунԁалӧмӧн-жӧ. Татӧні верԏіціԉԉіумӧн віԍыԍлӧн моз-жӧ емӧԍ руԁыԋік чутјас картупеԉ паԍтаыс.

Зев ӧԁјӧ ԁа јона паԍкалӧ ԋармӧм віԍӧмыс, кор картупеԉыс віԍмас бакԏеріјајасԍаԋ. Віԍӧмыс мунӧ таԇі: мукӧԁ ԁырјіыс кустԍыс корјыс ԋармылӧ. Војнас ԋармӧмыс бырӧ бӧр. Мӧԁ луннас бара ԋармӧ корјыс воԇӧ, і војнас бырны оз вермы, сеԍԍа сіјӧ помӧԇ ԋармас ԁа кулӧ (ԉозԁас).

Корјыслӧн вожјасыс сіԇ-жӧ вежлаԍӧны — кажітчӧны быԏԏӧ поԉԁӧмаӧԍ. Зев регыԁӧн віԍмӧм корјыс ԇікӧԇ вошӧ, оз вермы быԁмынысӧ. Віԍмӧм раԃіыс віԍлӧм позтырԍыс урожајсӧ ԍетӧ зев еща. Унҗыкыԍсӧ тані урожајыс віԍана-жӧ лоӧ. Тајӧ віԍӧмыс картупеԉјас вылас лоӧ фузаріумӧн моз-жӧ, сіԇ-жӧ віԍӧмыс понԁас тӧԁчыны картупеԉас руԁыԋік чутјасӧн, ԁоргӧгӧрыс кыщӧн. Віԍӧмсӧ поԅӧ тӧԁмавны сіԇ-жӧ шӧрі вунԁылӧмӧн (8-ԁ ԍерпас). Тајӧ віԍӧмсӧ картупеԉлыԍ шулывлӧны кыща корув сіԍӧн. Віԍыԍ картупеԉјасыс оз чужны, ԁај тӧвнас јона сіԍмӧны.

Мукӧԁ ԁырјіыс бакԏеріјајасӧн віԍмӧм корјыс завоԃітчӧ ԋармыны улысса ԉістјасԍаԋыс, најӧ понԁасны віжӧԁны ԁа сыбӧрын віԍӧмыс паԍкалӧ кор паԍталаыс. Віԍмӧм корԍаԋыс вуҗӧ мукӧԁ корјасас ԁа сы бӧрын быԁмігас ԋармас паԍталаыс. Тащӧм быԁтас корјыслӧн іԇԇыс ԍӧԁӧԁас му ԁінтіыс ԁа сіԍмас. Сы понԁа тајӧ віԍӧмыс шуԍӧ сіԍ кока віԍӧмӧн. Сіԍ кока віԍӧм картупеԉлӧн лоӧ јона воԇ — ԇорԇавтӧԇыс. Кок сіԍмӧм бӧрас ԉістјас вылас тӧԁчыны кутасны уна пӧлӧс ԍӧԁ чутјас.

Кор тајӧ віԍӧмыс паԍкалӧ ӧԁјӧ, секі картупеԉ урожајыԁ ԋӧԏі оз ло. Тајӧ віԍӧмыс-кӧ завоԃітчас ԍорӧнҗык, секі віԍыԍ кустјасԍыс еԍкӧн урожај лоӧ-на, но унҗыкыԍсӧ картупеԉыс лоӧ віԍыԍ. Најӧ завоԃітчӧны сіԍмыны сіјӧ местаԍаԋыс, коԁјас завоԃітчӧны быԁмыныс важ картупеԉ ԁінԍаԋыс (мам ԁінԍаԋыс). Сіԍмӧмыс пырӧ картупеԉ пыщкас ԁа коԍмӧ, мыј понԁа картупеԉ пыщкыс лоӧ тӧшщӧ, а ԁор гӧгӧрыс ԍӧԁӧԁӧ (9-ԁ ԍерпас). Тащӧм віԍыԍ картупеԉыԁ оз туј кӧјԁыс вылӧ.

Ԇік таԇі-жӧ картупеԉыԁ рушмӧ різоктоԋіја віԍӧмӧн (11 ԍерпас). Тајӧн віԍмӧм бӧрын картупеԉ кор гӧгӧрыс лоӧ руԁов јеҗыԁ куԃеԉкоԃ јӧг, коԁі вевԏԏӧ вылыссӧ корјыслыԍ гӧгӧрбок. Тајӧ овлывлӧ картупеԉ ԇоріԇавтӧԇыс-на. Мукӧԁ ԁырјіыс щакыс віԍмӧԁӧ улыслаԁорсӧ корјыслыԍ. Секі картупеԉыс быԁмӧ ԋӧжјӧнҗык, но ԋінӧм торја омӧԉ таыԍ оз тыԁав.

Мукӧԁ ԁырјіыс щакыс јона паԍкалӧ ԁа бӧрвылас тупкӧ став корсӧ, секі быԁтас ԁугԁӧ быԁмыныс. Вылыс корјасыс чіткыртчӧны, гартчӧны гӧгӧрыс. Щак увтіыс корјыс кулӧ ԁај быԁтасыс ставнас ԋормас. Мукӧԁ ԁырјіыс быԁтас кор вылас лоӧны ранакоԃјас, сеԍԍа сеті сіԍмӧ, ԍӧԁӧԁӧ ԁа јывса вожјасыс коԍмасны.

Мукӧԁ ԁырјіыс быԁтасыс віԍмӧ јывԍаԋыс, секі пырыԍтӧм-пыр јывса вожјасыс кулӧны (10-ԁ ԍерпас). Віԍмӧм корлӧн ԁа картупеԉлӧн вылысас лоӧны лӧмкоԃ гаг луԁӧмјас. Тајӧс вӧчӧны грібԋіца щакјасыс. Тащӧм лӧмкоԃјасас і овмӧԁчӧны віԍмӧԁыԍ щакјасыс.

Тајӧ віԍӧмыс вуҗӧ картупеԉыскӧԁ ԉібӧ мусӧ віԍмӧԁӧмӧн.

Різоктоԋіјаӧн віԍмӧм картупеԉ регыԁӧн сіԍмӧ. Сіԍмӧмнас нӧшта-на соԁӧны віԍмӧԁыԍ параԅітјасыс ԁа урожајыс век јонҗыка вошӧ. Ԋармӧмыс картупеԉлӧн різоктоԋіјаӧн јонҗыкасӧ овлывлӧ лыа муԍін вылын Лыа му вылаԁ тајӧ віԍӧмыс картупеԉтӧ јонҗыка віԍмӧԁӧ мукӧԁ мујас вылын ԁорыԍ.

КЫТЫԌ БОԌТԌӦ ТАЈӦ ВІԌӦМЫС

Воԇынҗык-ԋін вӧлі віԍталӧма, мыј верԏіціԉԉіумӧн, фузаріумӧн ԁа бакԏеріјајасӧн віԍыԍ картупеԉ ԋӧԏі оз чуж, а кӧԏ і чужлас — зев регыԁӧн кулӧ бӧр. Щакјасыс ԁа бакԏеріјајасыс, коԁӧн віԍмӧма картупеԉыс, најӧ сіјӧн оз кувны, а вуҗасны муԍінмас ԁа понԁасны сені овны. Најӧ сені пӧткӧԁчӧны воԇԇа урожајԍыс щыкӧм картупеԉ коԉасјаснас. Мӧԁ бокԍаԋ-кӧ, муԍінмыс віԍмӧ арнас тајӧ щакјаснас ԁа бакԏеріјајаснас, коԁыр шыблалӧны віԍыԍ картупеԉјассӧ ԁа корјассӧ арнас керыганыс — боԍтыганыс.

Пуктігас-кӧ ԇоԋвіԇа картупеԉыс веԍкалӧ матӧ верԏіціԉԉіум, фузаріум ԉібӧ бакԏеріја грібԋіца щаквіԍӧмјас ԁінӧ, выԉ быԁмыԍ картупеԉыԁ вермас ԇоԉавывԍаԋыс віԍмыны, нӧшта-ԋін картупеԉсӧ-кӧ пуԁјасны гагјас, ԉібӧ вунԁыԍлӧма мыјӧн-кӧ. Первојсӧ параԅітјасыс омӧԉа паԍкалӧны, секі быԁтасыс кажітчӧ ԇоԋвіԇаӧн. Бӧрынҗык, кор повоԃԃаыс лоӧ шоныԁҗык, секі щакјас ԁа параԅітјас понԁасны ӧԁјӧ быԁмыны кор пыщкас ԁа быԁтасыс сеԍԍа ԋармас.

Віԍмӧԁан бакԏеріјајассӧ вуҗӧԁӧны уна ԍікас гагјас.

Різоктоԋіјаӧн картупеԉлӧн віԍмӧмыс петӧ јонҗыкасӧ важ віԍыԍ картупеԉјасԍаԋыс, коԁјас віԍӧны-ԋін кӧјԁысԍаԋыс. Мӧԁ бокԍаԋ, быԁмыԍ картупеԉыс щӧкыԁа віԍмӧ ԉок щакјасӧн, коԁјас коԉлӧны муԍінмас.

КЫԆІ ВЕРМАԌНЫ ТАЩӦМ ВІԌӦМЈАСЫСКӦԀ

Сыпонԁа, мыј віԍыԍ картупеԉјас оз чужны, ԉібӧ воштӧны віԍігас чужан лунсӧ, тӧжԁыԍны колӧ картупеԉтӧ пуктігӧн, меԁым ез веԍкавны віԍыԍ картупеԉјасыс, а пуктыԍԍіс сӧмын ԇоԋвіԇајасыс. Гожӧмнас колӧ картупеԉ кустјас бӧрԍаыԁ нуӧԁны бур ԁӧԅӧр.

Ԇоԋвіԇа кустјас пӧвсас-кӧ емӧԍ віԍыԍ кустјас, најӧс колӧ ԋещкыны, меԁым јона ез паԍкав віԍӧмыс.

Гожԍа уҗ ԁырјі (бугрітігӧн ԁа кіԍкалігӧн) колӧ бура віԇӧԁавны, абу-ӧ кӧнкӧ овмӧԁчӧма-ԋін віԍӧмыс. Сы-понԁа быԁ колхоԅԋіцалы ԁа колхоԅԋіклы колӧ тӧԁны, ԇоԋвіԇа-ӧ картупеԉыс, ԉібӧ, абу-ӧ овмӧԁчӧма сетчӧ кущӧмкӧ віԍӧм.

Бур еԍкӧн лоі, картупеԉсӧ боԍттӧԇыс кынмывтӧԇыс-кӧ віԇӧԁавлан кустјассӧ.

Секі колӧ став віԍыԍ кустјасӧ іԁравны картупеԉ урожај боԍттӧԇыс ԁа течны торјӧн. Сещӧм іԇсӧ ԁа корсӧ урожајԍыс колӧ бырӧԁны, а боԍтӧм картупеԉ урожајсӧ ԋекущӧм ногӧн оз ков сорлавны віԍан картупеԉјасыскӧԁ ԁа кӧјԁыс вылӧ коԉны ԋӧԏі оз шогмы.

Арԍаԋыс-жӧ колӧ сещӧм картупеԉсӧ віԇны, меԁым ез щык.

Тулысын пуктытӧԇыс бара колӧ бура віԁлавны картупеԉ кӧјԁыссӧ, шыблавны став віԍыԍ картупеԉсӧ ԁа пуктыны бур ԇоԋвіԇа картупеԉјассӧ. Воԇынҗык-ԋін вӧлі віԍталӧма, мыј пуктан-кӧԏ ԇоԋвіԇа кӧјԁысӧн, но сіјӧ оз-на ԋінӧм віԍтав урожајлыԍ ԇоԋвіԇа бурлунсӧ сы понԁа мыј овлӧ муԍінмыс віԍӧ, ԉібӧ коԉӧм воԍа параԅітјасыс віԍмӧԁӧны петассӧ. Сы понԁа колӧ щӧщ віԇӧԁлыны муԍін ԇоԋвіԇалун вылӧ ԁа оз ков быԁ воӧ картупеԉтӧ пуктыны ӧԏі местаӧ, а сы местаӧ пуктыны мукӧԁ пӧлӧс кӧԇајас.

Тајӧ параԅітјасыс картупеԉ кыԋԇі віԍмӧԁӧны щӧщ мукӧԁ быԁтасјасӧс-і; шуам верԏіціԉԉіум щыкӧԁӧ томатјас, ӧгурчі, ԁыԋа, соја ԁа с. в. Фузаріум віԍмӧԁӧ томатӧс, мувыв аԋкыщӧс. Різоктоԋіја — ԍвеклӧӧс, морковӧс, ԉіцерінӧс, лукӧс, турԋепсӧс, аԋкыщӧс, фасоԉӧс, капустаӧс, ԁа с. в. Сіԇкӧ, тајӧ параԅітјасыс вермӧны пӧткӧԁчыны мукӧԁ быԁтасјасӧн-і. Ставсӧ тајӧс колӧ колхозјасын гӧра-кӧԇа кежлӧ лӧԍӧԁчігӧн артавны. Оз поԅ пуктыны ԉібӧ кӧԇны тајӧ быԁтасјассӧ картупеԉ бӧрын ԉібӧ картупеԉсӧ тајӧ пуктасјас бӧрас. Кӧԏ коԁ ногыс кӧԇајасыс лоӧны јонҗыка віԍмӧмаӧԍ, а муԍінмас јонҗыка соԁасны параԅітјасыс.

Сіԇ-жӧ оз ков леԇны віԍмӧԁны муԍінсӧ шыблас корјасӧн ԁа мукӧԁ коԉасјасӧн, ез ков најӧс шыблавны му вылӧ. Колӧ іԁравны сіԇ-жӧ і ԇоԋвіԇа кустјаслыԍ корјассӧ, меԁым параԅітјасыс сен ез вермыны овмӧԁчыны ԁа віԍмӧԁны муыԍ урожајсӧ боԍтӧм бӧрын.

Бур еԍкӧн вӧлі різоктоԋіјаӧн віԍмӧм пуктан картупеԉсӧ мыԍкавны формаԉінӧн ԉібӧ суԉема сорасӧн.

Кыԇі тајӧс вӧчны — лоӧ віԍталӧма воԇынҗык.

КАРТУПЕԈЛӦН ГАГПУԀӦМ (ПАРША)

Картупеԉ гагпуԁӧм (парша) овлывлӧ уна рајонјасын. Тајӧ петкӧԁԍӧ сіјӧн, мыј картупеԉ вылысас віԍмӧм бӧрас лоӧны аԋакоԃјас лӧмкоԃ гапуԁӧмјас. Җуҗтаыс гагпуԁӧмјасыслӧн овлӧ уна пӧлӧс: тајӧ лоӧ кущӧмкӧ помка вӧсна, ԉібӧ кущӧмкӧ ԍікас віԍӧмјас вӧсна.

Гагпуԁӧмыс вермӧ лоны омӧԉ повоԃԃа ԉібӧ муԍін вӧсна, сіԇ-жӧ ԋіԇувјас ԁа уна пӧлӧс параԅіт щакјас вӧсна. Гагпуԁӧм картупеԉыс, коԁӧс пуԁјӧны параԅіт щакјас, лоӧ зев міԍтӧм ԍерӧԍ. Гагпуԁӧм віԍӧмјасыс овлӧны јогӧԍԍӧмјас, чікраԍӧмјасыԍ ԁа прӧстӧ лӧмӧԍԍӧмкоԃјас (12-ӧԁ ԍерпас).

Лӧмӧԍԍӧм моԁаа гагпуԁӧмнас картупеԉ вылысас артмӧны паԍкыԁ лӧмкоԃјас. Лӧмкоԃ гагпуԁӧмјасыс быԁмӧны-паԍкалӧны кыщ моԁаӧн, картупеԉ корсӧ орјӧԁлӧмӧн. Кор гагпуԁӧмӧн віԍмӧны томыԋік нер картупеԉјас, гагпуԁӧмыс пырӧ картупеԉас пыԁӧԇ, а ԍорӧнҗык віԍмӧмјасыс щыкӧԁӧны сӧмын картупеԉ кор вежӧссӧ-веркӧссӧ. Јона віԍмӧм картупеԉыс бӧрвылас потлаԍӧ.

Јогӧԍԍӧмӧн віԍмӧм картупеԉ вылын первојсӧ артмӧны посԋіԃік торја коԉккоԃјас. Бӧрвылас тащӧм коԉккоԃыслӧн кыщыс потлаԍӧ крест на крест. Потлӧм інјасыс ԍӧԁӧԁӧны ԁа сеԍ понԁас віжов пыԅӧн моз кіԍԍыны порошок — тајӧ спораыс параԅітјасыслӧн гагпуԁӧмԍыс кіԍԍӧм бӧрас віԍмӧԁӧ муԍінсӧ, а бӧрыннас віԍмӧԁӧны мӧԁ воӧн пуктӧм картупеԉ кӧјԁыссӧ.

Чукраԍӧм ԉібӧ ԍӧԁӧԁан паршаӧн шуӧны різоктоԋіјаӧн віԍмӧмјасӧс.

Різоктоԋіјаӧн віԍыԍ картупеԉ кустјасын унаыԍ артмывлӧны бороԁавкајас. Мукӧԁ ԁырјіыс најӧ овлӧны кор пыщкас. Та вӧсна картупеԉас лоӧны ԁојјас, а кышыс потлаԍас ԁа торјавлӧ картупеԉ ԁінԍыс.

Паршаӧн віԍігӧн картупеԉлӧн чінӧ урожајыс ԁа ԉок лоӧ проԁуктыслӧн бурлуныс.

Паршанас картупеԉ віԍмӧ пырҗык муԍінмас, кытчӧ параԅітјасыс вермӧны веԍкавны картупеԉ кӧјԁыскӧԁ. Паршаыԁ оз ещаыԍ віԍмӧԁлы муԍінсӧ. Віԍмӧм муԍінмыԍ оз вермы кутны ԇоԋвіԇалунсӧ томыԋік картупеԉлыԍ ԋекущӧм протравітӧм-ԋі ԇоԋвіԇа кӧјԁысӧн пуктӧм. Та вӧсна колӧ мыј вермӧмыԍ вермаԍны муԍін віԍмӧмыскӧԁ. Сы могыԍ оз ков быԁ воӧ пуктыны ӧԏі местаӧ картупеԉтӧ, а колӧ вежлавны ԋаԋ быԁтасјаскӧԁ ԉібӧ турункӧԁ. Віԍмӧм муԍінма местаас картупеԉтӧ пуктыны колӧ сӧмын кык ԉібӧ кујім во борын. Паршаӧн віԍмӧм муԍінсӧ оз ков вынԍӧԁны кујӧԁӧн, а колӧ вежны сіјӧс міԋерала мувынԍӧԁанјасӧн. Абу-кӧ міԋерала мувынԍӧԁанјасыс — поԅӧ кујӧԁавны, но сӧмын куԉтураа быԁтасјас улӧ, коԁјас лоӧны картупеԉ бӧрын.

Колхознӧј овмӧсјасын, кӧні став уҗыс мунӧ план ԍерԏі, картупеԉ кӧјԁыссӧ колӧ воԇвыв лӧԍӧԁӧны.

Кӧјԁыс боԍтӧм вылӧ пуктӧны бурҗык картупеԉсӧ торја участокјасӧ, кытыԍ і боԍтӧны бур кӧјԁыссӧ.

Бур кӧјԁысыс-кӧ оз ло — картупеԉсӧ поԅӧ ԃеԅінфіцірујтны ԁај сӧмын паршаӧн віԍмытӧм картупеԉјассӧ.

Картупеԉ кӧјԁыс ԃеԅінфіцірујтчӧ со кыԇі: пу пеԉсаӧ лӧԍӧԁӧны формаԉін сорас. Сы вылӧ кіԅӧртӧны 40 прӧчента формаԉін ва сорӧн. Боԍтӧны ӧԏі јукӧн формаԉін вылӧ 120 јукӧн ва, ԉібӧ 1 ԉітр формаԉін соралӧны 120 ԉітр вакӧԁ. Сеԍԍа картупеԉсӧ сӧвтӧны гежӧԃік мешӧкӧ ԁа ԍујӧны формаԉін сораса пеԉсаӧ 2 час ԁыра кежлӧ. Сы бӧрын пеԉсаԍыс мешӧксӧ лептӧны, картупеԉсӧ разӧԁлӧмӧн коԍтӧны, ԁај сеԍԍа пуктыны лоӧ ԁаԍ.

Нӧшта-на бурҗык лоӧ, шонтыны-кӧ формаԉін сорассӧ 50 граԁусӧԇ Цеԉԍіја ԍерԏі. Сымогыԍ шонтӧны пӧртјын ԁаскымын ԉітра ва пуԅытӧԇыс, сеԍԍа ԁаԍтӧны пеԉсаӧ җынмынԁасӧ ԉібӧ ԋеуна унҗык кӧԇыԁ ва ԁа шонтӧны сіјӧс пӧртԍыс кіԍтан пуӧм пӧԍ ванас. Кор таԇісӧ лоӧ лӧԍӧԁӧма 120 ԉітра (50 граԁуса шоныԁ) васӧ, пеԉсаас кіԍтӧны 1 ԉітра формаԉін, беԃԃӧн гуԁралӧны ԁа сорасас картупеԉсӧ леԇлӧны кык мінут кежлӧ. Мешӧкјассӧ лепталӧны, картупеԉсӧ кіԍталӧны чукӧрӧ ԁа вевԏԏалӧны мешӧкјаснас ԉібӧ бреԅентӧн, а пеԉсаӧ выԉыԍ сӧвтӧны картупеԉ тыра мешӧкјассӧ. Сымогыԍ, мыј воԇԇа мешӧкјассӧ сӧвтлӧм бӧрын сорасыԁ пеԉсаас кӧԇалӧ, бур еԍкӧн вӧлі, соԁтыны-кӧ сетчӧ выԉыԍ формаԉінсӧ јона пӧԍ ваӧн. Сы раԃі пеԉсаас сорасыслӧн выныс бӧр кајас 50 граԁусӧԇ. Пӧԍ формаԉін сорас пыщкын протравітӧм картупеԉсӧ бреԅент улын віԇӧны 2 час ԁыра. Сеԍԍа картупеԉсӧ коԍтӧны ԁај пуктӧны.

Суԉема сорас пыщкын картупеԉ протравітігӧн колӧ боԍтны: 12 грамм суԉема ԁа 12 ԉітра ва. Тајӧ сорас пыщкас сіԇжӧ картупеԉсӧ леԇлӧны пеԉсаӧ мешӧкјасӧн ԁа віԇӧны 1½–2 час ԁыра. Сеԍԍа лепталасны, коԍтасны, ԁај пуктӧны.

Колӧ тӧԁны, мыј суԉемаӧн картупеԉтӧ протравітны бурҗык ԁај јонҗыка протравітӧ формаԉін ԁорԍыԁ. Но суԉемаыԁ зев јаԁа ԁа протравітчігаԁ колӧ јона віԁчыԍны. Суԉеманаԁ протравітӧм картупеԉтӧ оз поԅ ԍојны мортлы-ԋі пемӧсјаслы. Протравітӧм бӧрас сорас коԉассӧ колӧ кіԍтны гуӧ ԁа тыртны. Уҗалігаԁ колӧ віԁчыԍны, меԁым суԉемаыс ез веԍкав вомаԁ, ԍінмаԁ ԁа с. в. Уҗалӧм бӧрас колӧ бура мыԍԍыны мајтӧгӧн.

ЈЫВМАН ВІԌӦМ

Тајӧ віԍӧмјасыс кыԋԇі нӧшта зев јона віԍӧԁӧ картупеԉтӧ „Јывман віԍӧм“. Картупеԉыс тајӧ віԍӧмнас воыԍ-воӧ посԋаммӧ, зев јона јывмӧ, коԁӧс і шуӧны картупеԉ јывман віԍӧмӧн.

Тајӧ віԍӧмыс петӧ картупеԉ ԇоріԇалігас. Секі віԍыԍ кустјасыс ԁугԁӧны быԁмыныс, коԉтчӧ ԇоԋвіԇа кустјасԍыс, лоӧны веԍкуԅаӧн кымын җеԋыԁӧԍ ԇоԋвіԇа кустјас ԁорԍыс, а мукӧԁ ԁырјіыс і җынкуԅаыс-на сӧмын. Віԍыԍ картупеԉлӧн корјыс ԁа ԉістјасыс лоӧны посԋіӧԍ, чукырӧԍ, ԉокногаӧԍ ԁа быԏԏӧ гартчӧмаӧԍ. Мукӧԁ ԁырјіыс віԍыԍ кустјасыслӧн ԉістјасыс тупкыԍӧмаӧԍ віжов јеҗыԁ чутјасӧн.

Овлӧ-на і сіԇі, мыј ԉістјасыс кӧԏ віԍыԍ картупеԉыслӧн вежӧԍ, но ԉістјасыслӧн ӧтар җынјыс век-ԋін ԍӧԁӧԁӧма, а мӧԁҗынјыс — југыԁ віжҗык. Кор вылас віԇӧԁӧмӧн поԅӧ аԁԇыны уна пӧлӧс јывман віԍӧмјасӧс, быԁ віԍӧм мунӧ аслас пӧлӧс ногӧн: ӧԏікјас — чікраԍӧмӧн, мӧԁјас — кӧрԍӧмӧн, којмӧԁјас гартчӧмӧн ԉіст ԍерӧԍԍӧмӧн ԁа. Нӧшта ем ӧԏі пӧлӧс віԍӧм, коԁі шуԍӧ „куԁрітчӧмӧн“. Куԁрітчӧм віԍӧмыс ԍінмаԁ меԁԍа јона шыбытчӧ. Сылӧн җеԋыԁа быԁмӧ тушаыс, ԁај топыԁ ԁа сук ԉіст костјаса.

Куԁрітчӧм віԍыԍлӧн ԉістјасыс абу картупеԉ корлӧн коԃӧԍ, а нач фасоԉ ԉібӧ ԍіреԋ ԉістјас моԁааӧԍ: іԇԇыс вӧсԋі, гӧгрӧс, абу гранјӧԍ (13, 14, 15, 16-ӧԁ ԍерпасјас).

Картупеԉ боԍтігӧн тајӧ віԍӧмтӧ он сещӧма вермы тӧԁны. Секі поԅӧ тӧԁны сӧмын сы ԍерԏі, мыј віԍыԍ позтырјасыс посԋі картупеԉаӧԍ, урожајсӧ ԍетӧны ічӧтӧс-ԁа. Кӧјԁыссӧ кӧ пуктӧма гӧрԁ, ԉібӧ кеԉԁов картупеԉ, секі віԍыԍ кустјасыс оз і ԇоріԇавны.

Тајӧ віԍӧмјассӧ бура тӧԁмалӧм бӧрын шуӧны, мыј оз став віԍӧмыс ӧткоԃа щыкӧԁ быԁтасјассӧ, мукӧԁыс на піыԍ — чікраԍӧм, гартчӧм ԁа кӧрԍӧм меԁԍа јона щыкӧԁӧны, а ԍера рӧмаӧн ԁа ԉіст ԍерӧԍԍанаӧн — щыкӧԁӧны омӧԉҗыка.

Тӧԁмалӧма мыј воԇԇајасыс щыкӧԁӧны јонҗыка, а шӧркоԃ сортыс — омӧԉҗыка. Бӧрја пӧлӧсыслӧн урожајыс тајӧ віԍӧмԍыс озҗык вош воԇԇа ԁорԍыс.

Боԍтігас кӧԏ і кажітчӧ картупеԉыс віԍыԍ кустјасԍыс ԇоԋвіԇаӧн, но на пыщкыԍ век-на-жӧ ԍурасны віԍыԍ картупеԉјасыԁ, коԁјас нӧшта јонҗыка віԍмӧны, воԇԇа мам позтыр ԁорԍыс, урожајыс лоӧ ещаҗык, ԁај картупеԉјасыс лоӧны посԋыԁӧԍ. Сіԇ-кӧ јывман віԍӧмыԁ паԍкалӧ јонҗыкасӧ картупеԉ кӧјԁысԍаԋыс. Татыԍ тыԁалӧ, кӧјԁыс-вылаԁ оз ков боԍтны картупеԉтӧ віԍыԍ кустјасыԍ.

Но став ԉокыс сыын, мыј віԍӧмыԁ оз сӧмын разав віԍыԍ картупеԉыскӧԁ, а вермас віԍмыны ԇоԋвіԇа быԁтасыс му вылас-і, коԁјас веԍкалӧны віԍыԍ кустјас ԁінас. Віԍмӧны најӧ вужԍаԋыс, уна пӧлӧс ԋіԇувјасԍаԋ, ԉічінкајасԍаԋ, гагјасԍаԋ ԉібӧ ԋоԋалыԍ гагјасԍаԋ — пыщјасԍаԋ, луԁікјасԍаԋ, кор најӧ веԍкалӧны віԍыԍ кор вывԍыс ԇоԋвіԇа быԁтасјас вылас. Бӧрынҗык віԍмӧм ԇоԋвіԇа кустјаслыԍ і кӧԏ ԋем он вермы гӧгӧрвоны, но картупеԉыс сіԍмӧ мӧԁ вонас ԁај сетыԍ лоӧ віԍыԍ куст (17-ӧԁ ԍерп.)

КЫԆІ ВЕРМАԌНЫ ЈЫВМАН ВІԌӦМКӦԀ

Ӧԏі-кӧ — картупеԉтӧ колӧ пуктыны ԇоԋвіԇа кӧјԁысӧн, мӧԁ-кӧ — ортча мујас вылын меԁ вӧԃітісны віԍтӧм картупеԉ-жӧ. Колхозјасын тајӧ сіԇі-і лоӧ, а ӧтка гӧԉ ԁа шӧркоԃа олыԍјасыԁкӧԁ мујасӧн ортчӧн вӧԃітчігӧн колӧ лӧԍӧԁны сіԇ, меԁым најӧ мујасԍаԋ віԍӧмјас ез вуҗны.

Кӧјԁыс вылаԁ ԇоԋвіԇа картупеԉсӧ колӧ бӧрјыны урожајсӧ боԍтігӧн.

Вермас лоны, мыј віԍыԍ кӧјԁысыԁ веԍкалас-на кӧјԁыс вылаԁ ԁа віԍӧм лоӧ му вылас. Меԁым еԍкӧн віԍӧмыс ез јона паԍкав му вылас, колӧ віԍыԍ кустјассӧ шыблавны. Тајӧс колӧ вӧчны кыԇ верман воԇҗык. Воԇынҗык-ԋін вӧлі віԍталӧма, мыј поԅӧ тӧԁмавны віԍыԍ кустјассӧ картупеԉ кор ԍерԏіыс. Сіԇкӧ, колӧ му вывԍыс віԍыԍ кустјассӧ пыр вочасӧн шыблавны ԇоріԇаліг чӧжыс.

Меԁым віԍыԍ кустјассӧ шыблалӧм вылӧ ԋе віԇны уна каԁ, колӧ шыблавны сӧмын сетыԍ, кыті воԇвывԍаԋ інԁыԍԍӧ коԉны кӧјԁыс вылас. Шыблалӧм кустԍыс картупеԉыс вермас мунны пемӧсјаслы кӧрым вылӧ. Јонҗыка ԋещкыны ковмас сӧмын первој вонас. Мӧԁ вонас лоӧ ещаҗык, а којмӧԁ вонас нӧшта еща.

Колӧ бура тӧԁны, мыј картупеԉтӧ ԋекор оз ков пуктыны вунԁалӧмӧн, секі јонҗыка вермас віԍӧмыс паԍкавны. Кӧјԁыс вылас-кӧ коԉӧмаӧԍ віԍыԍ картупеԉјас, вунԁалігаԁ пуртнас вермас вуҗны віԍӧмыс ԇоԋвіԇа картупеԉјасас. Сыпонԁа колӧ кӧјԁыс вылаԁ боԍтны шӧркоԃԃемҗык картупеԉ ԁа пуктігас пуктыны вунԁавтӧг ԇоԋнас, ӧткӧн-ӧткӧн быԁ позјӧ.

КАРТУПЕԈЫԀ БЫԀМАС — МӦВПЫШТ, КЫԆІ СІЈӦС ВІԆНЫ

Картупеԉ віԍӧмыԁ зев кокԋіа паԍкалӧ урожај боԍтігас, та вылӧ колӧ бурҗыка віԇӧԁлыны. Картупеԉтӧ боԍтны колӧ завоԃітны сек, кор бура-ԋін сіјӧ воас, а корјыс меԁ кулӧма-ԋін пужјӧн. Корјыс кӧ веж-на, меԁбур лоӧ картупеԉ боԍтны завоԃітчытӧԇыс лун кык-кујім воԇын корсӧ сылыԍ ыщкыны ԁа ԍілосујтны.

Картупеԉтӧ керны колӧ кос пӧраӧ. Боԍтӧм картупеԉсӧ секі-жӧ бура віԇӧԁавны ԁа сорԏірујтны. Віԍыԍ картупеԉјассӧ пыр-жӧ колӧ торјӧԁны, а вунԁаԍԍӧмјассӧ поԅӧ ԍојны, ԉібӧ верԁны скӧтјаслы. Кӧјԁысвылӧ ԁа тӧв кежлӧ колӧ картупеԉсӧ коԉны вунԁаԍтӧмјасӧс, ԇоԋвіԇајассӧ.

Іԁравтӧԇыс картупеԉтӧ колӧ бура коԍтыны ԁа вӧԉіԍ сы бӧрын пуктавны віԇанінјасӧ ԉібӧ пӧԁвалјасӧ.

Бӧрвылас зев колана прімітны мерајас сывылӧ, меԁым тӧвԍа картупеԉ віԇанін вӧлі бурҗык условіјӧјасын. Картупеԉ віԇанінсӧ колӧ вӧчны косӧԁ местаӧ, меԁ ез пукав сені муԍінса ваыс. Віԇаніныс меԁым вӧлі косӧԁ, ԁај меԁ поԅіс сіјӧс тӧлӧԁыштавлыны. Зев колана, меԁым ԏемператураыс тӧв чӧжыс ез лыб 1–2 граԁусыԍ вылӧҗык Цеԉԍіја ԍерԏі. Тӧвԍа віԇанінас картупеԉсӧ кіԍтавтӧԇ, віԇанінсӧ колӧ бура весавны ԁа ԃеԅінфіцірујтны. Сіԇ-жӧ оз ков кіԍтавны кыз слӧјӧн.

КЫԆІ ПОԄӦ СОԀТЫНЫ КАРТУПЕԈЛЫԌ УРОЖАЈСӦ

Колхозјасыԁ зев бура вермасны соԁтыны картупеԉлыԍ урожајсӧ ԁа тыртны віԇму овмӧслыԍ планјассӧ.

Та вылӧ колӧ:

Ӧԏі-кӧ, бурмӧԁны муԍін ԋебԅӧԁан уҗсӧ, картупеԉ бӧрԍа ԁӧԅӧрсӧ, бурмӧԁны став условіјӧсӧ тајӧ быԁтас куԉтураыслыԍ.

Мӧԁ-кӧ, ыҗыԁ вԋімаԋԋӧ колӧ пуктыны віԍӧмјас ԁа вреԃіԏеԉјасыԍ мезԁыԍӧм вылӧ.

Бур еԍкӧн вӧлі, нуӧԁны-кӧ ставнас вермаԍӧмсӧ кыкнан бокԍаԋыс ԁа вермаԍны воԇвыв лӧԍӧԁӧм план ԍерԏі.

Ӧԁ ԍіктса овмӧс колхозјаскӧԁ ӧтувтӧмӧн віԇму овмӧсын реконструкціја нуӧԁԍӧ сы вылӧ, меԁым гырыԍ колхозјас віԇму овмӧс уҗсӧ нуӧԁісны воԇвыв лӧԍӧԁӧм план ԍерԏі, гырыԍҗык пӧԉза боԍтӧмӧн ԁа воыԍ-воӧ паԍкӧԁны ԁа бурмӧԁны овмӧссӧ. Уҗ мехаԋіԅірујтӧмыԁ колхознӧј овмӧсаԁ јона кокԋӧԁӧ ԁа вічмӧԁӧ уҗалан вынсӧ, ԍетӧ каԁ уҗавны сещӧм уҗсӧ, кущӧмӧс еԍкӧ ӧтка овмӧс ԋекор ез ештыв ԁа ез вермыв нуӧԁны.

Гырыԍ колхознӧј овмӧсјасаԁ емҗык верманлуныс ԁај колӧ тајӧс вӧчны. Торјӧԁны уҗалыԍјасӧс ԁа велӧԁны, меԁ кужісны најӧ нуӧԁны тајӧ, ԉібӧ мӧԁ уҗ, коԁі ԍетӧ наԃеја сывылӧ, мыј быԁ аслас пӧлӧс уҗ лоӧ вӧчӧма аслас пӧраӧ, мукӧԁ уҗјас енԁӧԁтӧг.

Быԁ колхозын колӧ торјӧԁны мортӧс, коԁі еԍкӧ нуӧԁіс віԍӧмјаскӧԁ ԁа вреԃіԏеԉјаскӧԁ вермаԍан уҗ ԁа меԁым тајӧ уҗыс муніс ставыс план куԅа. Нӧшта-на віԍталам, мыј колӧ тӧԁны картупеԉӧс віԍӧмјасыԍ віԇӧмын.

Меԁвоԇ колӧ тӧԁны, мыј му вылын віԍӧмыс завоԃітчӧ уна торԍаԋ.

Віԍӧмыс завоԃітчас ӧԏі местаӧ, сеԍаԋ вуҗас мӧԁ местаӧ ԁај віԍмӧԁас ԇік ԇоԋвіԇа быԁтасјасӧс.

Меԁԍа-ԋін колӧ повны, завоԃітчӧма-кӧ віԍӧмыс щакјасԍаԋ, коԁі щыкӧԁалӧ му веркӧсса торјассӧ — корјассӧ ԁа јывԍыс вожјассӧ. Щаклыԍ кӧјԁыссӧ зев ылӧԇ вермӧны новлӧԁлыны лебачјас, гагјас ԁа тӧв. Кӧԏ і омӧԉҗыка, но поланаӧԍ мупыщкӧсса щакјас, коԁјас олӧны муԍінмас ԁа віԍмӧԁӧны-жӧ быԁтасјассӧ. Колӧ тӧԁны налыԍ ԋајт кокӧн кокԋіа вуҗӧмсӧ, ԏеԉега кыщјасӧн ԁа му уҗалан кӧлујӧн — тракторӧн, плугӧн, піԋаӧн ԁа кӧԇан машінаӧн вуҗӧмсӧ.

Віԍӧмыԁ-кӧ лоӧ мувылын, секі омӧԉ-ԋін лоӧ ԇоԋвіԇа быԁтасјасыԁлы.

Сыпонԁа јона колӧ віԁчыԍны віԍӧмјассӧ новлӧԁлӧмыԍ, а віԍмас-кӧ, колӧ регыԁҗык кутчіԍны сыкӧԁ вермаԍны, меԁым бырӧԁны сылыԍ паԍкалӧмсӧ ԁа віԇны быԁтасӧс віԍӧмыԍ.

Он-кӧ пӧраӧ завоԃітчы віԍӧмјасыскӧԁ вермаԍны, најӧ јона вермасны паԍкавны ԁа чінтыны урожајтӧ.

Картупеԉлӧн віԍӧмыс јонҗыкасӧ паԍкалӧ кӧјԁыс картупеԉԍаԋыс. Сыпонԁа меԁԍа јона пуктан кӧјԁыс вылас колӧ віԇӧԁлыны. Меԁ вӧлі пуктіг кежаԁ бур кӧјԁыс, колӧ боԍтігас чукӧртны ԇоԋвіԇа кустјасыԍ ԁа ԁӧԅӧрітны, меԁым ԋе віԍмӧԁны кӧјԁыссӧ новлӧԁлігас ԁа віԇігас.

Бурҗык еԍкӧн вӧлі, кӧјԁыс вылаԁ-кӧ картупеԉтӧ пуктан торја му вылӧ, коԁӧс пуктыны бура бӧрјӧм віԍтӧм картупеԉӧн.

Меԁым віԇтыны сіјӧ му вывԍыс віԍӧм ԍурӧмԍыс, бӧрјӧм кӧјԁыссӧ колӧ протравітны формаԉін сорасӧн.

Кӧјԁыс картупеԉ пуктанінсӧ гожӧмбыԁ колӧ ԁӧԅӧрітны, коԁјасӧс інԁӧма план ԍерԏі, коԁӧс інԁӧма быԁ аслыс пӧлӧс віԍӧмлы.

Став віԍыԍ кустјассӧ му вылыԍ аԁԇӧм бӧрын колӧ бырӧԁны. Меԁым картупеԉыԁ езҗык сіԍмы сіԍман віԍӧмӧн, колӧ пуктассӧ кӧԏ ӧԏіыԍ кіԍкавны борԁосскӧј жіԁкоԍԏӧн. Меԁԍа ԋін јона ԁа бура колӧ віԁлавны картупеԉ кӧјԁыссӧ боԍтігас, коԁӧс боԍтӧм бӧрас коԍтӧны бура шонԁі воԇын ԁа ԃеԅінфіцірујтӧм віԇанінӧ кіԍталӧны. Тулыснас кӧјԁыссӧ пуктытӧԇыс выԉыԍ-на віԁлалӧны. Пуктынытӧ колӧ ԇоԋвіԇа, быԁса ԁа шӧркоԃ картупеԉјасӧс. Ԃерт, бурҗык лӧԍӧԁны овмӧсаԁ устојчівӧј сорт картупеԉ, најӧ-кӧ ас бурлуннас лоӧны сещӧмӧԍ, кущӧмӧс колӧ боԍтны сетыԍ (ԍојан картупеԉ, скӧтлы верԁан, ԉібӧ ԏехԋіческӧј — мыјкӧ сетыԍ вӧчны). Сыпонԁа, мыј віԍӧм ԍетыԍӧн вермас лоны муԍінмыс, колӧ вежны кӧјԁыссӧ, зев колана, меԁым картупеԉыԁ быԁ воӧ ез пуктыԍԍы ӧԏі местаӧ, ӧԏі му вылӧ, а лоіс вежлалӧма мукӧԁ куԉтурајаскӧԁ.

Сіԇкӧ колӧ тӧԁны, мыј ӧткымын віԍӧмјас картупеԉлӧн вермӧны кутчіԍны мукӧԁ куԉтурајасӧ-і. Сыпонԁа оз ков леԇны, меԁым гӧра-кӧԇа вежлалӧмас пуктыны ԍојӧм куԉтура, коԁӧс віԍмӧԁӧны картупеԉлӧн віԍӧмјасыс, а сіԇ-жӧ оз поԅ пуктыны картупеԉсӧ тащӧм куԉтурајас бӧрас. Бурҗык кӧԇны картупеԉ бӧрас кущӧмкӧ злак.

Планӧвӧј ԁа ӧтувјӧн нуӧԁан овмӧсын, кор ставсӧ воԇвыв бура віԁлалӧма ԁа прімітӧма колана пӧраӧ став мерасӧ віԍӧмјаскӧԁ вермаԍӧм вылӧ, секі картупеԉыԁ бурҗыка быԁмас.

Колӧ віԇӧԁны, меԁым ез јогӧԍԍы картупеԉ мујасыс картупеԉ урожај коԉасјаснас. Јонҗыка колӧ віԇӧԁны кор муас вӧлі віԍӧмыс. Сіԇкӧ, став коԉассӧ картупеԉ урожајлыԍ — корсӧ, посԋіԁ картупеԉсӧ ԁа віԍыԍјассӧ колӧ іԁравны му вывԍыс, јонҗыка сіԍ картупеԉсӧ колӧ шыблавны, а мукӧԁсӧ іспоԉзујтны скӧтлы ԍојан вылӧ.

Колхознӧј мујас вылӧ уна пӧлӧс віԍӧмјас јонҗыкасӧ картупеԉлӧн вуҗӧ ӧтка олыԍ мујас вылыԍ, налӧн мујасыс матынӧԍ-ԁа, колхоз воԇын сулалӧ мог — кыскыны ӧтка олыԍӧс віԍӧмјаскӧԁ вермаԍӧм вылӧ. Таԇікӧн бура поԅӧ нуӧԁны віԍӧмјаскӧԁ вермаԍӧмсӧ ԁај лоӧ зев бур агітаціјаӧн ӧтувја уҗӧ ӧтка гӧԉа ԁа шӧркоԃа олыԍ креԍԏанаӧс кыскыны колхозӧ, коԁјас ӧнӧԇ-на ез ставӧн гӧгӧрвоны колхознӧј гырыԍ овмӧсјаслыԍ бурлунсӧ.