МУЈАС ІԄВЕСТКААЛӦМ
ПЕРВОЈ ГЛАВА.
КУЩӦМ БУР ԌЕТӦ МУԌІНЛЫ ІԄВЕԌ.
Сӧвет Сојуз паԍта ем кык пӧлӧс, мӧԁа-мӧԁ ԁінԍыс зев јона торјалана, муԍінјас.
Ӧԏі пӧлӧс — ԍӧԁмуа-ін, СССР лунвыв облаԍтјасын. Мӧԁ пӧлӧс пӧјім рӧма, лыа сора-ԍојӧԁ му, војвыв облаԍтјасын.
Ԍӧԁ муԍінма інјас озырҗыкӧԍ ԁа вынаҗыкӧԍ, најӧ вермӧны ԍетны зев бур урожај кујӧԁавтӧг.
Міјан војвылын ԇік мӧԁ нога. Лыа сора ԍојӧԁ муԍінјас омӧԉҗык вынаӧԍ ԁа меԁым боԍтны бурҗык урожајјас, колӧ пуктыны уна уҗ ԁа бурмӧԁны сіјӧс.
Віԇӧԁлам, кущӧм ем тырмытӧм торјас міјан војвыв муԍінјасын, коԁјас јона ԁонтӧммӧԁӧны сіјӧс ԍӧԁ муԍінјас ԍерԏі.
Поԁзоԉістӧј муԍін. Војвыв рајјонјасын уна зев уԍлӧ зер ԁа лым. Тані повоԃԃаыс пырҗык овлӧ кӧԇыԁ. Сыыԍ кынԇі, татӧні паԍтала быԁмӧ вӧр. Сіјӧ век кутӧ муԍінсӧ мущкӧс поԁјӧн, зер ваыс оз вермы коԍмыны, пактавны сынӧԁӧ, а пырӧ мупыщкас, оз-кӧ кут сіјӧс топыԁ поԁја муԍінмыс.
Муԍінмас ваа поԁ раԃіыс паԍкалӧны уна пӧлӧс ковтӧм јог турунјас, ԁа нуӧны муыслыԍ вынсӧ. Таԇінас муԍінмыԍ вошӧ фосфор, каԉіј, азот, а сіԇ-жӧ і іԅвеԍыс. Муԍінмыс поԁзолмӧ ԁа гӧԉмӧ быԁмыԍјаслы колана солӧн. А нуӧм іԅвеԍ пыԃԃі (250–350 кг. гӧгӧр гектарыԍ) чукӧрмӧ ԁа лоӧ кіслота. Іԅвеԍ тырмытӧмын ԁа шома міјан војвывса муԍінјас сен омӧԉыс.
Еща іԅвесткаа муԍінјасын ԋебыԁ муыс лажмыԁ, слӧјтӧм, јонҗыка зерӧм бӧрын муԍінмыс кылалӧ. Сыыԍ кынԇі, тащӧм муԍінјасыс зер бӧрын јона боԉԁӧны, тырӧны ванас ԁа сынӧԁыс му пыщкас пырныс оз вермы. Бӧрынсӧ зев регыԁӧн коԍмӧны ԁа вылысас коԉӧ чорыԁ корка, коԁі бара-жӧ оз леԇ сынӧԁсӧ му пыщкас ԁа быԁтассӧ петны.
Ԋурпоԁјаԍӧм муԍінјас. Міјан војвылын лыасора ԍојӧԁ ізӧр муԍінмыԍ кынԇі нӧшта емӧԍ ԋурпоԁјаԍӧм муԍінјас. Сіјӧ лоӧ секі, коԁыр мыјкӧ понԁа зер ваыс оз пыр му пыщкас, а олӧ вылысас.
Ванас тырӧмысла муԍін оз вермыв тӧлавныс ԁа коԉӧм быԁтасјасыс сіԍмӧны зев омӧԉа, ԋӧжјӧн, а зев-ԋін-кӧ јона ваԅӧма (шуам ԋурјасын), ԋӧԏі оз сіԍмыны ԁа лоӧ сені трунԁа.
Абу омӧԉ, муԍінмын-кӧ чукӧрмӧ уна сіԍмӧм торјыс. Омӧԉ сіјӧ, мыј тащӧм ԋурпоԁјаԍӧм муԍінмын торфыс ԁа сіԍмӧм торјыс унаыԍ овлӧны зев шомаӧԍ, шоммӧм торјыс оз отсав быԁтасјас паԍкалӧмлы.
Ӧні поԅӧ јуавны, мыј колӧ вӧчны, меԁым бырӧԁны міјан муԍінјаслыԍ тырмытӧм торјас ԁа сіјӧс пӧртны бур муӧ.
Среԁствоыс зев уна ԁа уна пӧлӧс.
Васӧԁ ԁа ԋур поԁја муԍінјас меԁвојԁӧр колӧ коԍтыны.
Ізӧрмӧм муԍінмӧс колӧ бурҗыка кујӧԁавны кујӧԁӧн, компостӧн ԁа мукӧԁ пӧлӧс міԋерала мувынԍӧԁанјасӧн.
Муԍыс шоммӧм торсӧ бырӧԁтӧг ԁа муԍінсӧ бурҗыка іԅвесткаавтӧг оз поԅ бурмӧԁны сіјӧс колана выјӧԇ, меԁым вермас ԍетны бурҗык урожај.
Меԁвоԇын колӧ тӧԁмаԍны кущӧм бур ԍетӧ іԅвеԍыс муԍінмас ԍујӧм бӧрын.
Муԍінмыԍ шомсӧ бырӧԁӧм. Бура ԁа тырмымӧн іԅвеԍ ԍујӧм бӧрын, муԍінмыԍ шоматорјыс бырӧ, ԁа быԁтасјас понԁасны бурҗыка паԍкавны ԁа соԁтыны урожај. Шома тор бырӧԁӧм бӧрын муԍінмыс ԁугԁӧ гыбавны, іԅвеԍыс јітӧ став торја чаԍтјассӧ муԍінԍыс ԁа бурмӧԁӧ сылыс структурасӧ.
Сыпонԁа муԍінмыс лоӧ ԋебыԁҗык ԁа кокԋыԁҗык лоӧ сіјӧс уҗавныс, іԅвесткаалӧм му вӧԃітігас вічмӧ уна уҗ вын. Гӧрігӧн уҗ вын вічмӧ 15-ԍаԋ 25%-ӧԇ. Оз ков повны зерјас бӧрын муеж чорԅӧмыԍ, коркааԍԍӧмыԍ.
Ԍінмӧн аԁԇытӧм ловја гагјас, коԁјас соԁтӧны ԍеԉітрасӧ, шома тор муԍінмыԍ бырӧԁӧм бӧрын нӧшта јонҗыка мӧԁасны паԍкавны ԁа уҗавны, ԍеԉітра муԍінмӧ соԁтыны. Сылы отсалӧ і сіјӧ, мыј іԅвесткаалӧм муԍінмыс ԋебыԁҗык ԁа бурҗыка тӧлалӧ, а ԍеԉітра вӧчыԍ гагјаслы сіјӧ сещӧм-жӧ колана, кыԇ мортлы, сынӧԁтӧг најӧ вермӧны пӧԁны.
Муԍінлыԍ урожајноԍтсӧ кыпӧԁӧм. Міјанлы тыԁалӧ іԅвеԍлӧн коланлуныс. Іԅвеԍт муԍінлы ԍојантор ԍетӧ, торја-ԋін сещӧм муԍінјаслы: ԍојӧԁ лыа сора ԍојӧԁ абу-кӧ тајӧ муԍінјасыс јона шоммӧмаӧԍ. Тајӧ муԍінјасын ем фосфор, каԉіј ԁа мукӧԁ. Најӧ бурҗыка сорлаԍӧны ва пыщкын ԁа кокԋіа ԍурӧны быԁтас вужјас улӧ. Нӧшта-на уна тащӧм ԍојан торјыс ем муԍінмын сорлаԍтӧмӧн. Најӧ оз вермыны быԁтас вужјас пырны, муԍінмас прӧстӧ олӧны. Іԅвеԍыԁ најӧс ԋӧжјӧԋікӧн сорлалӧ, вӧтлӧ муԍінԍыс.
Іԅвеԍ пыщкын ем пӧткӧԁчан сов. Уна пӧлӧс быԁтасјаслы тајӧ абу јона бур. Налы тырмӧ коԁі ем мыјкӧ мынԁа быԁ муԍінмын. Но іԅвеԍыԁ му пыщкын соԁтӧ быԁмӧгјаслы сола ԍојансӧ, сіјӧн омӧԉҗыка ковмӧ кујӧԁавны мусӧ.
Кокԋі муԍінмын кујӧԁ запас ԁа быԁтаслы ԍојан јона еща ԍӧкыԁҗык муԍін ԍерԏі. Сыпонԁа, меԁым сіјӧс регыԁ пӧраӧн ԋе бырӧԁны іԅвесткаалігӧн, колӧ сіјӧ муԍінјассӧ щӧщ кујӧԁавны-і.
Іԅвеԍ ԁа кујӧԁалӧм. Важӧн-ԋін вӧлі гӧгӧрвоӧма, мыј оз сӧмын іԅвеԍыс ачыс кыпӧԁ урожајсӧ. Сіјӧ отсалӧ мукӧԁпӧлӧс кујӧԁјаслы петкӧԁны асԍыныс вынсӧ. Шуам, іԅвеԍткаалӧма-кӧ мујассӧ, кӧԏ-і уна во сајын-ԋін, бурмӧԁны кујӧԁӧн колӧ.
Уна опытӧн вӧлі тӧԁмалӧма, мыј іԅвеԍ кутӧ муԍінмын быԁтаслы колана совсӧ, оз ԍет сіјӧс пожјаԍны зер ваӧн.
Іԅвеԍ сіԇ-жӧ віԇӧ веркӧсса ваӧн пожјаԍӧмыԍ сіјӧ вынсӧ, коԁӧс мі ԍујам му кујӧԁӧн ԉібӧ міԋерала мувынԍӧԁанјасӧн. Тащӧм віԇӧмыс јонҗыкасӧ інмӧ суперфосфатлы ԁа мукӧԁ фосфорно-кіслӧј мувынԍӧԁанјаслы.
Тащӧм торсӧ поԅӧ вӧлі аԁԇыны, шуам, Ԉеԋінграԁ ԁорса ӧԏі совхозыԍ (совхоз „Пріјуԏіно“), кӧні јона ԋурпоԁја ԁа лыаа муԍін вылын вӧлі пуктӧма іԅвеԍӧн опытјас.
Іԅвеԍсӧ ԁа міԋерала мувынԍӧԁанјассӧ ԍујлісны 1928 воӧ зӧр улӧ, а 1929 ԁа 1930 војасӧ сіјӧ-жӧ мујас вылас кӧԇісны віка сора зӧр.
Віка сора зӧр урожајлӧн соԁӧмыс кык во бӧрԏі, бурмӧԁтӧм мујас ԍерԏі лоі со кущӧм:
| Міԋерала мувынԍӧԁанјас ԍерԏі | 1,9 цент. |
| Іԅвеԍ ԍерԏі | 15,8 цент. |
| Міԋерала мувынԍӧԁан ԁа + іԅвеԍ | 27,8 цент. |
Татыԍ тыԁалӧ, ӧԏі пӧлӧс міԋерала мувынԍӧԁанјас муын мӧԁ ԁа којмӧԁ вонас ԇікӧԇ бырӧны, а іԅвеԍ сорӧн ԍујӧмјас урожајсӧ ԍетісны унҗык ӧԏі іԅвеԍ ԍујӧм ԁорыԍ 12,5 цент. мынԁа.
Кӧԇајасыԍ јог чінтӧм. Іԅвеԍ, куԉтурнӧј быԁтасјаслы бур условіјӧ ԍетӧмӧн ԁа урожај кыпӧԁӧмӧн, сіԇжӧ вермӧ бырӧԁны муԍінмӧ быԁмыԍ јогја сӧс. Ізӧр муԍінмын јона вермӧ быԁмыны кущӧм ԍурӧ јог.
Куԉтурнӧј быԁтасјаслыԍ јогјас боԍтӧны зев уна ԍојанторсӧ муԍінмыԍ, сыпонԁа јог весалӧмыс јона урожајсӧ кыпӧԁӧ.
„Пріјуԏіно“ совхозын Ԉеԋінграԁ облаԍтын лыа сора ԋурпоԁја муԍінмын міԋерала мувынԍӧԁанјасӧн вӧлі нуӧԁӧма 1928 воӧ опытјас:
| МУ ВЫНԌӦԀАНЈАС | Урожај кв. м. | ||
| Іԁ | Јог | Јог %-ӧн | |
| Іԅвеԍтӧг | 266 гр. | 178 г | 67% |
| Іԅвеԍӧн | 331 гр. | 103 г | 31% |
Сіԇкӧ іԅвеԍ, іԁ урожај соԁтӧмӧн, јона бырӧԁӧ муԍінмӧ паԍкалыԍ јогјасӧс.
Іԅвеԍ ԁа быԁтасјаслӧн хіміческӧј торјас. Быԁтасјаслыԍ составсӧ віԁлалӧм петкӧԁліс, мыј іԅвесткаалӧм муԍін вылын быԁтасјас пӧтӧсаҗыкӧԍ, унҗык наын іԅвеԍыс. А іԅвеԍ тырмытӧм раԃіыс томҗык скӧтлӧн лыјасыс оз јона крепаммыны.
Іԅвесткаалӧм ԁа іԅвесткаавтӧм му вылын быԁмӧм зӧрлыԍ хіміческӧј составсӧ віԁлалігӧн тыԁовтчіс:
| ПІТАԎЕԈНӦЈ ВЕШЩЕСТВОЈАС | Іԅвеԍтӧг | Іԅвеԍӧн | Іԅвеԍӧн соԁӧм |
| Азот | 1,395 % | 1,886 % | + 0,491 |
| Фосфорнӧј кіслота | 0,617% | 0,685 % | + 0,068 |
| Іԅвеԍ | 0,265% | 0,467% | + 0,502 |
Іԅвесткаалігас муԍінмаԁ бӧр воӧ іԅвеԍыԁ, коԁӧс воыԍ воӧ лоӧ боԍтӧма му вылыԍ урожајкӧԁ. Ӧткымын быԁтасјас, шуам кӧԏ кԉевер, му вывԍыс іԅвеԍсӧ боԍтӧны веԉ уна.
1 га муԍінмыԍ іԅвеԍсӧ боԍтӧны:
| КУԈТУРАЈАС | Ічӧтҗык урожај ԁырјі | Ыҗыԁҗык урожај ԁырјі |
| Іԁ | 9 кг. | 22 кг. |
| Ԍу | 11 кг. | 30 кг. |
| Зӧр | 12 кг. | 39 кг. |
| Шабԁі | 19 кг. | 50 кг. |
| Ԍвеклаӧ | 30 кг. | 44 кг. |
| Картупеԉ | 36 кг. | 75 кг. |
| Аԋкыщ | 40 кг. | 118 кг. |
| Кԉевер | 72 кг. | 180 кг. |
МӦԀ ГЛАВА
КЫԆІ ІԄВЕԌ КЫПӦԀӦ УРОЖАЈ
Іԅвеԍ ԁа быԁтасјас. Уна облаԍтјасын СССР паԍта (ԍӧԁ мутӧмын) бӧрја војасын вӧлі нуӧԁӧма опытјас, коԁјас петкӧԁлісны, мыј іԅвесткаалӧм соԁтӧ урожај шӧркоԃа 1 гектар вылӧ:
| Руԇӧг .... 1,7 ц. |
| Зӧр .... 2,3 „ |
| Кԉевер первој воӧ .... 7,8 . |
| Кԉевер мӧԁ воӧ .... 5,2 „ |
| Віка .... 5,3 ц. турун |
| Картупеԉ .... 12,6 ц. |
| Капуста .... 92,0 „ кӧчан. |
Заграԋічаын ԁа СССР-ын нуӧԁӧм опытјас петкӧԁлӧны, мыј іԅвеԍ оз ӧтмоза ԍет отсӧгсӧ быԁ пӧлӧс быԁтаслы.
І. Бурҗыка отсалӧ гӧрԁ кԉеверлы, іԁлы, сахарнӧј ԍвеклалы, горчіцалы, салатлы, ԁоԋԋіклы, цветнӧј капусталы, луклы ԁа шпінатлы.
ІІ. Шӧркоԃа отсалӧ шабԁілы, бобілы, вікалы, капусталы, швеԁціјаса кԉеверлы, турԋепслы, морковлы.
ІІІ. Омӧԉа отсалӧ зӧрлы, руԇӧглы, реԃіскалы, петрушкалы, озлы, пырејлы, кукурузалы.
ІV. Омӧԉтӧ урожајсӧ іԅвеԍ раԃі ԉупін, арбуз ԁа картупеԉ. Іԅвеԍалӧм му вылӧ пуктӧм картупеԉыԁ віԍмӧ „парша“ віԍӧмӧн.
СССР-ын нуӧԁӧм опытјас ԍерԏі, іԅвеԍалӧм му вылӧ кӧԇӧм шабԁі ез ԍет колана резуԉтат. Заграԋічаын шабԁі улӧ інԁӧм мусӧ оз іԅвеԍавны, омӧԉтчӧ шабԁіыслӧн сіыс-ԁа. (Бурҗыка віԇӧԁлы VІІ-ӧԁ главаыԍ).
ІԄВЕԌЛӦН КОЛАНЛУНЫС МУԌІНЈАСЛЫ
Поԁзоԉістӧј ԍојӧԁ муԍінјас вылӧ іԅвеԍ ԍујӧмԍыԁ оз ӧтмоза ло резуԉтатыс.
1929–30-ӧԁ воӧ Ԉеԋінграԁ гӧгӧрын вӧлі нуӧԁӧма опыт, 4,5 тонна гектар вылӧ ізӧм іԅвеԍ ԍујӧм бӧрын зӧрлӧн лоі шӧркоԃԃӧм урожај.
(Віԇӧԁ табԉіца 10-ӧԁ ԉістбокыԍ).
Јона поԁзоԉістӧј ԉібӧ ԋурпоԁја муԍінјас вылын урожајыс шӧркоԃа соԁіс 2–2,5 ц. ӧԏі га вылӧ.
Јона поԁзоԉістӧј ԁа ԋурпоԁјаԍӧм муԍінјас зев шомаӧԍ, мыјпонԁа і најӧлы колана іԅвесткаалӧмыс.
| Муԍінјаслӧн ԋімјас | Урожај цент. гектарыԍ | Іԅвеԍыс соԁтіс | Опыт лыԁ | Кымын опытын соԁтӧԁыс лоі унҗык | |
| Іԅвеԍтӧг | Іԅвеԍӧн | ||||
| Јона лыа-сора ԍојӧԁ муыԍ: | 9,7 | 11,8 | +2,1 | 7 | 85% |
| Шӧркоԃа „ | 13,5 | 14,2 | +0,7 | 15 | 33 % |
| Омӧԉа „ | 14,6 | 13,8 | −0,8 | 2 | 0% |
| Ԋурпоԁјаԍӧм | 9,5 | 12,0 | +2,5 | 8 | 100% |
Сіјӧ мӧвпыс, мыј іԅвеԍыԁ бурҗыкасӧ бурмӧԁӧ сӧмын ԍојӧԁӧс, омӧԉа лыа сораӧс ԁа лыаа муԍінјасӧс, тӧԁӧмыԍ лоӧ ԋеправіԉнӧ.
Іԅвеԍ вермӧ ԍетны вынсӧ ԋе ӧԏі ԁа кык во сӧмын, а уна во чӧж. Сыпонԁа зев колана лыԃԃыны урожај соԁӧмсӧ ԋе ӧԏі во, а ԇоԋ ԍевооборот чӧж.
Петкӧԁлӧм вылӧ поԅӧ вајӧԁны уна воԍа опытјас Мӧскуаса облаԍтыԍ.
| Мыјӧн вӧлі кӧԇӧма муыс іԅвесткаалӧм бӧрас | Соԁтӧԁ іԅвесткаавтӧм ԍерԏі | |
| Первој воӧ .... | Ԍу | 1½ ц. туԍӧн |
| Мӧԁ воӧ .... | Зӧр | 2 „ „ |
| Којмӧԁ ԁа ԋоԉӧԁ воӧ .... | Кԉевер | 14½ ц турун (кыкнан воԍыс) |
Іԅвесткалыԍ пӧԉза ԍетӧмсӧ петкӧԁлӧма 3-ӧԁ ԍерпас вылын (1 га коԍкӧм му вылӧ 4 тонна мынԁа ізӧм іԅвеԍ ԍујӧмӧн).
Таԇінас, ізӧм іԅвестка ԍујӧм 3-ӧԁ ԁа 4-ӧԁ војасын ԍетіс тӧԁчымӧн ыҗыԁ урожај кԉевер турун вылӧ.
Іԅвестка асԍыс вынсӧ муԍінмын ԁыр кутӧмӧн јона торјалӧ мукӧԁ міԋерала мувынԍӧԁанјас ԁорыԍ, коԁјас первој војаснас јона ыҗыԁа соԁтӧны урожајсӧ, а бӧрвылас регыԁӧн чінтӧны. Тајӧ зев бура тыԁалӧ 3-ӧԁ ԍерпас вылыԍ, кӧні петкӧԁлӧма Ԉен. лабораторнӧј Ін-тса муԍін віԁлаланін опытјасыԍ.
Став міјан ԁа заграԋічаса вӧчӧм опытјасыԍ мі аԁԇам, мыј іԅвеԍлӧн бурлуныс, 4–5 тонна мынԁа муӧ ԍујӧмӧн, сулалӧ 5–8 во гӧгӧрӧԇ.
Тајӧ, мыј первој вонас іԅвеԍалӧмыԍ урожајлӧн лоӧ ԋеыҗыԁа соԁӧм, зев колана боԍтны тӧԁ вылӧ іԅвесткалыԍ коланлунсӧ. Мукӧԁ ԁырјіыс ізӧм іԅвестка первој вонас урожајын ԍетӧ ԋеыҗыԁ соԁтӧԁ, а воԇӧвылӧ таыԍ вермӧ кыпавны тӧԁчымӧн бурҗыка, јонҗыкасӧ сещӧм быԁмӧгјас кӧԇӧмӧн, коԁјаслы бурҗык іԅвесткаалӧмыс. Боԍтам-кӧ, ӧԏі ԋурвывса опыт вӧчан станціјаын, Новгороԁын, вӧлі вӧчӧма опыт трунԁаа муԍін вылын, кытчӧ зев омӧԉа колӧ іԅвесткаалӧмыс, быԁмӧм урожајыԍ вӧлі боԍтӧма тащӧм резуԉтат:
| УРОЖАЈЛӦН СОԀӦМ |
| Зӧр вылӧ первој вонас .... 3% |
| Турун вылӧ мӧԁ вонас .... 5 „ |
| Турун вылӧ којмӧԁ вонас .... 5 „ |
| Ԍу вылӧ ԋоԉӧԁ вонас .... 21 „ |
| Турԋепс вылӧ вітӧԁ вонас .... 37 „ |
Іԅвестка ԁа мукӧԁ пӧлӧс му вынԍӧԁанјас. Збыԉвылӧ іԅвесткаалӧмсӧ нуӧԁігӧн сувтӧ сыјылыԍ тащӧм вопрос, поԅӧ-ӧ ԍујны муԍінмӧ іԅвеԍсӧ кујӧԁтӧг ԉібӧ мукӧԁ міԋерала му вынԍӧԁанјастӧг.
1929 воӧ, Ԉеԋінгр. обл. опытјасын, вӧлі боԍтӧма зӧр урожај со кущӧмӧс (поԁзоԉістӧј, ԉібӧ ԋурпоԁјаԍӧм муԍінмаіныԍ).
| Мувынԍӧԁанјастӧг .... 12,0 ц. туԍ. |
| Ізӧм іԅвесткаӧн .... 13,8 „ „ |
| Бура міԋерала мувынԍӧԁанӧн .... 18,9 „ „ |
| Ізӧм іԅвестка сорӧн .... 20,8 „ „ |
Вајӧԁӧм прімерјас петкӧԁлӧны, мыј ӧԏі іԅвестка, мукӧԁ му вынԍӧԁанјастӧг, вермӧ кыпӧԁны урожајсӧ.
Тајӧ јонҗыкасӧ інмӧ ԍојӧԁ ԁа ізӧр муԍінјасӧ, коԁјас абу јона гӧԉӧԍ быԁмӧгјаслы ԍојан торнас. Сыпонԁа, ӧнја пӧраын кујӧԁ ԁа міԋерала му вынԍӧԁанјас тырмытӧм раԃі, поԅӧ ԍујны тащӧм муԍінјасас сӧмын ӧԏі іԅвестка. Воԇӧ војасас первојја, овмӧс вермӧмјас ԍерԏі, іԅвесткаалӧм мујассӧ колӧ кујӧԁавны, іԅвесткаалӧм мујасыԍ кујӧԁ ԁа міԋерала мувынԍӧԁанјас сорӧн, урожајыс тӧԁчымӧн јона соԁӧ.
Ӧтув іԅвеԍ ԁа мукӧԁ мувынԍӧԁанјас муӧ ԍујӧмӧн поԅӧ аԁԇыны бур соԁӧмсӧ іԅвеԍ сајԍаԋ і мукӧԁ мувынԍӧԁанјаслыԍ (меԁԍа-ԋін кујӧԁлыԍ), сӧмын ԍујӧм бӧрас ԋе первој вонас, а мукӧԁ воан војаснас. Боԍтам-кӧ Ԉеԋінграԁ облаԍтувса, Шелонскӧј опытнӧј станціјаӧн вӧчӧм опытын, ԍӧкыԁҗык лыа сора ԍојӧԁ муԍінмӧ кујӧԁсӧ ԁа іԅвеԍсӧ ԍујлісны коԍкӧм вылӧ, а урожајсӧ артавлісны ԍулыԍ ԁа сыбӧрԍа зӧрлыԍ.
Урожај туԍӧн (ԍулӧн ԁа зӧрлӧн) ц/га-ыԍ
| Мыј вӧлі ԍујӧма | Іԅвесткаалӧм му вылын | Іԅвесткатӧм му вылын | ||||
| Ԍу | Зӧр | Ставыс туԍӧн | Ԍу | Зӧр | Ставыс туԍӧн | |
| Му вынԍӧԁантор | 5,4 | 9,4 | 14,8 | 4,5 | 6,6 | 11,1 |
| 36 тонна кујӧԁӧн | 12,0 | 14,9 | 26,9 | 8,1 | 11,4 | 19,2 |
| 54 тонна кујӧԁӧн | 16,9 | 17,9 | 34,8 | 13,2 | 12,6 | 25,8 |
Мукӧԁ пӧлӧс муԍінјас іԅвесткаалӧм опыт резуԉтатјас пыԃԃі поԅӧ інԁыны Волховскӧј болотнӧј пунктӧн (Ԉеԋінгр. обл.) вӧчӧм опыт вылӧ, коԁӧс вӧчӧма коԍтӧм ԋур вылын.
| Урожај туԍӧн ц га |
| Мувынԍӧԁантӧг — абу |
| Бура міԋерала мувынԍӧԁанӧн — абу |
| 5¼ тонна ізӧм іԅвесткаӧн — 0,3 |
| Ізӧм іԅвестка ԁа бура міԋер. мувын. — 9,4 |
Тащӧм урожај вӧлі боԍтӧма Печераса опытнӧј станціјаын, поԁзоԉістӧј му вылӧ турԋепс улӧ іԅвеԍ ԁа трунԁа ԍујӧмӧн (6-ӧԁ ԍерпас).
Быԁмӧгјаслы ԍојанӧн гӧԉ ԁа шома муԍінјас іԅвесткаалігӧн, колӧ щӧщ ԍујны мукӧԁ пӧлӧс мувынԍӧԁанјас, сытӧг ԋі іԅвесткаыс, ԋі мукӧԁ вынԍӧԁанјасыс, торјӧн-кӧ најӧс ԍујан, оз ԍетны колана резуԉтатсӧ.
Зев бура сіјӧс петкӧԁлӧ Мӧскуаса облаԍтын вӧчӧм опыт, коԁӧс вӧлі вӧчӧма „мунны поԅтӧм“ лыаа му вылын.
Уҗсӧ вӧлі завоԃітӧма арԍаԋыс. Матысҗык трунԁаа ԋурјасыԍ перјісны зев уна трунԁасӧ, коԁӧс вӧлі течӧма ԋеыҗыԁ чукӧрјасӧ ԁа кынтӧма, а тӧвнас ԁа гожӧмнас чукӧрјасыс бура шоналісны. Чукӧрјасас кујліс во гӧгӧр, тӧлӧԇыс, а сыбӧрын жугӧԁлісны, посԋӧԁлісны. Сіјӧ-жӧ каԁнас вӧлі чукӧртӧма вӧрыԍ быԁ пӧлӧс јогјас, сіԍ пујас, корјас, вущјас ԁа сіԇжӧ течӧма чукӧрјасӧ, кӧні во чӧжнас зев бура пӧжԍіс. Матысҗык ју ԁорыԍ бужӧԁԍыс чукӧртісны іԅвеԍсӧ ԁа уԉнас течісны чукӧрӧ кӧԇыԁ кежлас. Тӧвнас кӧԇыԁ раԃіыс іԅвеԍыс раԅаліс посԋі пыԅ моз. Тӧвԍа тујӧн ставсӧ кыскалісны лыа вылӧ — трунԁасӧ ԁа вӧрса јогсӧ 15 тонна гектар вылӧ ԁа іԅвеԍсӧ 25 тонна.
Мыј-жӧ лоі: сіјӧ лыа вывԍыс, кӧні воԇвыв ԋемтор ез быԁмыв, ӧні понԁісны боԍтны 700–1000 пуԁјӧԇ картупеԉ 1 гектарыԍ, зӧр 70–100 пуԁјӧԇ. Граԁјас вӧчтӧг, щӧщыԁ местаас быԁмӧны вӧлі морков ԁа ԍвекла (1000–1500 пуԁјӧԇ). Понԁіс быԁмыны кԉевер-і, а косӧԁҗык местајасас — граԁвыв пуктасјас. Бӧрвылас ԃерт мусӧ вӧлі вынԍӧԁӧны кујӧԁӧн ԁа мукӧԁ міԋерала му вынԍӧԁанјасӧн, а меԁԍа-ԋін јона петкӧԁліс вынсӧ ԍӧԁ лы пыԅ.
Ӧні поԅӧ јуавны: іԅвеԍыԁ-ӧ ставсӧ тајӧс вӧчӧ? Абу-ӧ сені отсӧг (трунԁалӧн, кујӧԁлӧн ԁа міԋерала мувынԍӧԁанјаслӧн), коԁјасӧс вӧлі ԍујӧма іԅвеԍкӧԁ ӧтув ԁа коԁі бӧртінас-на соԁтавԍыліс.
Тӧԁӧмыԍ, му бурмӧԁанјастӧг, кујӧԁтӧг лыа вылын уҗавны он вермы, но ставыс еԍкӧ вӧлі сіјӧ пӧԉзатӧм уҗ, ез-кӧ ԍујны сыкӧԁ щӧщ іԅвеԍсӧ. Сіјӧ секі-жӧ вӧлі ԁокажітӧма.
Му вылас вӧлі коԉӧма ԋеыҗыԁ тор, коԁі ез іԅвесткаавԍыв, а кыԇі-і мукӧԁјас сӧмын кујӧԁавԍыліс. Сӧмын іԅвеԍтӧм кујӧԁыԁ зев регыԁӧн „сотчіс“, ԁа урожајјасыс важ моз-жӧ лоіны ічӧтӧԍ. Іԅвеԍ тані, кыԇі воԇвыв-ԋін віԍтавԍыліс, кутіс асԁінас быԁмӧгјаслыԍ ԍојансӧ ԁа ез ԍет сылы сывны зер вајасӧн му пыщкас.
Тані, іԅвеԍкӧԁ ԍујӧм 36 тонна кујӧԁ, ԍетӧ сещӧм-жӧ урожај, кущӧмӧс ԍетӧ 54 тонна кујӧԁ іԅвесткаавтӧм му вылын. Сіԇ-кӧ, іԅвесткаалӧмыс јона отсаліс вынԍӧԁны бурмӧԁны мукӧԁ кујӧԁјаслы, верміс чінтыны кујӧԁ ԍујӧмсӧ.
Воԇвыв петкӧԁлӧм опытјасын уԁобреԋԋӧјас ԍујԍылісны іԅвеԍкӧԁ ӧԏі воӧ, но татыԍ тыԁалӧ, мыј тащӧм кујӧԁалӧмыс нӧшта бур воԇвыв іԅвесткаалӧм му вылӧ.
Мӧскуа ԁорын, ӧԏі опытнӧј овмӧсын (Бутырскӧј Хутор), турун сорӧн кӧԇӧм зӧр улӧ ԍујісны 3 тонна іԅвеԍ. Му җынсӧ вӧлі іԅвесткаалӧма, а мӧԁ җынсӧ ез. Локтан воас кыкнан җынјас вӧлі ԍујӧма суперфосфат, а сыбӧрын кујім во чӧж арталісны урожајсӧ. Сыбӧрын тыԁовтчіс, мыј суперфосфатыԁ іԅвескаавтӧм му вылаԁ кԉевер урожајтӧ ез соԁты, нӧшта чінтіс-на, а іԅвесткаалӧм му вылын лоі соԁтӧԁ 12 ц. 1 га-ыԍ.
Вӧлӧма-кӧ, уна пӧлӧс муԍінјасыԁ оз ӧтмынԁа корны іԅвесткасӧ шомсӧ вӧтлӧм вылӧ. Мӧскуа облаԍтувса опытнӧј станціјајасын іԅвесткаалӧм мујас вылыԍ вӧлі боԍтӧма ԍу урожајыԍ со кущӧм соԁтӧԁјас:
| Іԅвестка ԍујӧма | Урожај соԁтӧԁ ц/га-ыԍ | |
| Ԍојӧԁ муԍінмын (Круковскӧј оп. уч.) | Лыаа ԍојӧԁ муԍін. (Ԉуберецкӧј оп. уч.) | |
| 2½ тонна .... | 0,8 ц | 2,7 ц |
| 4,5 „ .... | 4,8 „ | 3,0 „ |
| 9,0 „ .... | 4,0 „ | 1,7 „ |
Сіԇ-кӧ, кокԋіҗык лыа сора ԍојӧԁ муԍінјасӧ іԅвеԍыԁ бура тырмана 2–3 тонна мынԁа, а ԍӧкыԁҗык муԍінмын, меԁым тӧԁчымӧн кыпӧԁны урожајсӧ, ізвеԍттӧ лоӧ ԍујны унҗык.
Муԍінмыс-кӧ лыа сора, но ԋурпоԁјаԍӧма ԉібӧ озыр сіԍмӧм јогјаснас (кујӧԁнас), секі зев бур лоӧ ԍујныкӧ унҗык іԅвеԍ, мыј тыԁалӧ совхоз „Пріјуԏіноӧн“ вӧчӧм опытыԍ; татӧні ӧԏі гектар вылӧ 6 тонна ізӧм іԅвеԍ ԍујӧмӧн вӧліс меԁыҗыԁ урожај.
Воԇԇа главајасын віԍталӧмыԍ поԅӧ вӧчны вывоԁ, мыј оз став поԁзоԉістӧј муԍінмыс ӧткоԃа корны іԅвесткаалӧмсӧ. Ӧткымын муԍінјаслы зев колана, мӧԁјаслы колӧ омӧԉҗыка, а паныԁаԍлӧны сещӧмјас, коԁјаслӧн аспӧвсас іԅвеԍыс тырмана.
Сыпонԁа, муԍінмӧ іԅвеԍ колӧмсӧ тӧԁмалӧмыс лоӧ меԁбур условіјӧӧн, меԁым уԍпешнӧја нуӧԁны іԅвесткаалӧмсӧ.
Міјан Сојузын ԁа заграԋічаын вӧчалӧм уна пӧлӧс опытјас, ԍетӧны бур отсӧг тајӧ вопроссӧ разрешітӧмын.
Тајӧ способјассӧ поԅӧ јукны кык пеԉӧ:
1. Кор быԁмӧгјасыс аԍныс петкӧԁлӧны ас быԁмӧмнас ԍікас ԍерԏіыс јонаӧ шома муԍінмыс ԁа унаӧ іԅвесткаыс.
2. Коԁыр ӧԏі ԉібӧ мукӧԁ пӧлӧс ԍінмӧ шыбытчана торјасӧн тӧԁмалан муԍін качествосӧ.
Татӧні лоӧ јукны кык нога случај:
а) Тащӧм торсӧ вермасны віԍтавны ӧткымын веркӧс, кыԇ шуӧны морфологіческӧј прізнакјас, коԁјасӧн мі вермам тӧԁмаԍны муӧ гу коԁјӧмӧн ԁа муԍін слӧјсӧ віԁлалӧмӧн, коԁлӧн слӧј пукԍӧмыс абу случајнӧј, кыԇ аԁԇам мі воԇыԍ.
б) Коԁыр уна пӧлӧс прібор отсӧгӧн тӧԁмалӧны муԍінԍыс хіміческӧј својствојассӧ.
Став тајӧ прізнакјассӧ віԁлалӧм вылӧ сувтлам мі ӧні.
КОЈМӦԀ ГЛАВА.
БЫԀМӦГЈАСӦН МУԌІНЛЫԌ ІԄВЕԌ КОЛӦМСӦ ТӦԀМАЛӦМ
Быԁмыԍ јогјас. Вӧлі-ԋін аԁԇӧма, мыј ӧткымын быԁмыԍ јогјас — быԁмӧны шома муԍінмӧнҗык, ӧԏіјас шома кокԋіҗык муԍінјас вылын, мӧԁјас — ԍӧкыԁҗыкјас вылын. Коԁыр тащӧм муԍінјасас вӧлі ԍујӧма іԅвеԍ, секі быԁмыԍ јогјасыс понԁісны вошны.
Сыпонԁа лыԃԃыԍԍӧ, быԁмӧны-кӧ кущӧмкӧ му вылӧ шомаін раԃејтыԍ јогјас ԁа оз ӧԏі-ӧԏіӧн, а зев уна, секі поԅӧ-ԋін тӧԁны, мыј муԍінмыс шома.
Меԁјона шомаінӧ быԁмыԍјас лоӧны со коԁјас: (7–8-ӧԁ ԍерпас).
1. Мувывса тӧріча. Зев јона быԁмӧ ԁа паԍкалӧ шома, лыа сора ԍојӧԁ ԁа лыаа муԍінмын, іԁ ԁа ԍу кӧԇајас пӧвсын.
2) Чіпсан турун. Быԁмӧ лыа сора ԍојӧԁ муԍінмӧ, јонҗыкасӧ іԁ кӧԇа пыщкӧ.
3) Шомач (щавеԉек). Јонҗыкасӧ быԁмӧ лыаа муԍінмӧ, овлӧ і іԅвеԍӧн гӧԉҗык лыа сора ԍојӧԁ муԍінмын. Шома муԍінмӧ зев јона вермӧ паԍкавны, щӧкыԁҗыка ԋаԋ боԍтӧм бӧрын ежԍавны понԁӧм мујас вылын.
4) Ԍітԋік ԉагушечнӧј (ваԋалԁа). — Быԁмӧ лыа сора ԍојӧԁ шома муԍінмӧ, јонҗыкасӧ, іԁ кӧԇа пыщкӧ.
5) Ԉуԏік ползучіј. Быԁмӧ шома, ва поԁја, лыа сора ԍојӧԁ ԁа лыаа муԍінјасӧ, кӧԇа пыщкӧ і віԇјас вылӧ.
Но тӧԁны, ӧԏі јог быԁмӧм ԍерԏіыԁ сіјӧс он вермы, колӧ віԇӧԁлыны, мыј петкӧԁлӧны мукӧԁ прізнакјасыс.
Кԉевер. Матігӧгӧр мујас вылын быԁмыԍ кԉевер ԍерԏі, поԅӧ сіԇжӧ тӧԁмавны муԍінлыԍ шомсӧ.
Муԍінмыс-кӧ шома, кԉеверыс сек омӧԉа паԍкалӧ, быԁмӧ җеԋыԁа, — оз паԍтала ӧткоԃа, лоӧ костӧԍ костӧԍ, а мӧԁ вонас јона-ԋін омӧԉтчӧ ԁа шочмӧ.
Но тащӧм торсӧ му вылыԍ аԁԇӧм бӧрын, колӧ нӧшта бурҗыка віԁлыны, оз-ӧ ачыс кԉеверыс віԍ мыјӧнкӧ ԉібӧ абу-ӧ мукӧԁ омӧԉторјас. Ез-ӧ лоны кушінјасыс кӧјԁыс тӧлӧԁӧм раԃі ԁа кынмалӧмјас понԁа. Вермісны најӧ лоны і сыпонԁа, мыј васӧԁҗык војасӧ кԉеверлӧн петасыс вошӧ му вылын ԍу ԁа зӧр быԁмыԍ ԋорлаԍӧм улын, кытчӧ кӧԇӧма кԉеверсӧ. Тӧԁана-ԋін, мыј кԉеверыԁ омӧԉа паԍкалӧ лыаа муԍінмын.
Тајӧ-кӧ ставыс ез вӧв, поԅіс еԍкӧ наԃејтчыны, мыј став помкаыс татӧні лоӧ муԍінлӧн шомыс.
Воԇын віԍталӧмсӧ вынԍӧԁӧм вылӧ вајӧԁам набԉуԃеԋԋӧјас Ԉеԋінграԁ. облаԍт. ӧԏі совхозыԍ (Гріцево совхоз, Пԉускӧј рајон), кӧні вӧлі аԁԇӧма ӧԏі мујас вылыԍ 2-ӧԁ воԍа пӧԉзујтчӧм бӧрын, мыј кԉевер быԁмыны ӧткоԃа оз вермы. Ӧԏі местаын сіјӧ быԁміс бурҗыка, мӧԁлаын омӧԉҗыка, а сыыԍ кыԋԇі, бӧрја вылыс кԉеверлӧн урожајыс мукӧԁ быԁтасјаскӧԁ сорӧн тӧԁчымӧн вӧлі ічӧтҗык воԇԇа ԁорыԍ. Којмӧԁ местаын ставыс тајӧ вӧлі нӧшта-ԋін тӧԁчана, кԉеверыс петіс јона омӧԉҗык ԁај шочҗык. Став куімнан му вывԍыс вӧлі ыщкӧма турунсӧ 5 кв. метра гӧгӧрыԍ, коԁӧс ӧшісны уԉнас і коснас, а сы бӧрын ыщкӧм местаас коԁјісны гу 1 метра пыԁна ԁа віԇӧԁлісны кущӧм сені муԍінмыс.
| Турунлӧн быԁмӧм ԁа торја мулӧн муԍін | Урожај уԉӧн 6 кв. метраыԍ кг-ӧн | Кԉеверлӧн % |
| Бурҗыка турун быԁманін. Поԁзоԉістӧј сојӧԁ муԍін | 7,46 | 74 % |
| Шӧркоԃа турун быԁманін. Јона поԁзоԉістӧј ԁа омӧԉа ԋурпоԁја муԍін | 7,09 | 52% |
| Омӧԉа турун быԁманін. Шӧркоԃа ԋурпоԁјаԍӧм, јона поԁзоԉістӧј ԁа ԍојӧԁ муԍін | 6,47 | 31% |
Тыԁалӧ, мыј турун урожајлӧн чінӧмыс ԁа кыԇі віԍталӧма — омӧԉтчӧм ногыс сылӧн (ещаҗык кԉеверыс) лоі сыпонԁа, мыј мӧԁ ԁа јонҗыкасӧ којмӧԁ мујас вылас, муԍінмыс вӧлі јона ԋурпоԁјаԍӧма ԁај сыкӧԁ щӧщ шома.
Абу прӧста, ԍујны-кӧ сещӧм шома муԍінмас іԅвеԍтӧ, сек кԉеверыԁ понԁас бурҗыка паԍкавны, а кущӧм ԍурӧ быԁмӧгјас, јогјас ԁа мукӧԁ понԁасны чінны, коԁӧс Бутырскӧј хуторын (Мӧскуа обл.) вӧлі віԁлалӧма опытӧн.
| Быԁмӧгјас | Іԅвеԍтӧг | Іԅвеԍӧн |
| Кԉевер | 19% | 47% |
| Пыреј | 54% | 45% |
| Јогјас | 27% | 8% |
Со мыј понԁа кԉевера му вылыԍ, кԉевер быԁмӧм ԍерԏі поԅӧ аԁԇыны муԍінлыԍ шомсӧ, іԅвеԍӧн гӧԉлунсӧ ԁа іԅвеԍ коланлунсӧ.
Горчіца сора зӧр кӧԇајас. Муԍінлыԍ іԅвесткаавны колӧмсӧ сіԇ-жӧ поԅӧ тӧԁмавны зӧр ԁа горчіца опыт вылӧ кӧԇӧмӧн.
Тащӧм торјыс лӧԍӧԁӧма сіԇ, мыј зӧрјыс зев кокԋіа вермӧ быԁмыны шома муԍінмаԁ, кор шома муԍінмӧ кӧԇӧм горчіца зев омӧԉа быԁмӧ, а јона шома муԍінмыԍ ԇікӧԇ вошӧ. Муԍін тӧԁмалӧмсӧ поԅӧ нуӧԁны зӧрсӧ ԁа горчіцасӧ му вылӧ кӧԇӧмӧн ԉібӧ ԍој гырԋічјасын.
Опытјас гырԋічјасын. Гырԋічын опыт вӧчӧм вылӧ зев колана боԍтны мусӧ шӧркоԃԃем муԍінма му вылыԍ, коԁӧс кӧсјӧны віԁлыны. Меԁым боԍтны шӧркоԃԃӧм віԁлӧг, боԍтӧны мусӧ уна местаыԍ ԋе унҗык (1,5 кг), віԁлӧг вылӧ боԍтӧны кӧрт зырјӧн став гӧрԍан му пыԁнаԍыс ԁа сорлалӧны ставсӧ. Став ԍӧктаыс, боԍтӧм опыт вылӧ муыслӧн, колӧ лоны 25 кг гӧгӧр.
Опыт вылӧ вајӧм мусӧ колӧ бура коԍтыны, меԁым корӧгјасыс ставыс кокԋіԃікаӧн пазалісны. Тајӧ коԍтӧм муԍінсӧ колӧ пожнавны санԏіметра җын ыжԁа роԅӧԍ пожјӧн. Тащӧм опытјассӧ вӧчалӧм вылӧ поԅӧ пӧԉзујтчыны ԍој гырԋічјасӧн, кӧні быԁтӧны керка пыщса ԇоріԇјас, сӧмын меԁ ез-на быԁтыԍԍыв сені. Гырԋічјас колӧны сыыҗԁа, меԁым бура тӧріс сетчӧ 2½ кг му. Гырԋічјаслыԍ пыщкӧссӧ зев колана поԅӧм ԍерԏі мавтны „ԁомарӧвӧј лакӧн“. Быԁ гырԋіч пыԁӧсӧ ӧԏі бокӧ чукӧрӧн пуктыԍсӧ 200–300 гр. міча мыԍкалӧм гаԉкі (зев колана гаԉкісӧ віԁлавны, меԁым сетчӧ ез веԍкавны іԅвеԍ торјас), гаԉкі чукӧр шӧрас пуктыԍԍӧ ԍԏекԉаннӧј роԅа трубка ӧԏі санԏіметр кызта, ԁа сыкуԅа, меԁ улыс помыс (1–2 см) ез інмы пыԁӧсас, а вылыс помыс меԁ вӧлі кымынкӧ санԏіметр мынԁа вылынҗык му вежӧсԍыс (тајӧ трубкаыс колӧ быԁмӧг быԁмігас кіԍкавнысӧ).
Ӧні, ӧԏі гырԋічлыԍ гаԉкінас ԁа трубканас тӧԁмалӧны вес лыԁсӧ ԁа ԍӧктасӧ лӧԍӧԁӧны кущӧмкӧ цыфраӧ, шуам, 1200, 1300 ԉібӧ 1400 гр.-ӧԇ гаԉкісӧ бурещ соԁтышталӧмӧн. Сіԇ-жӧ вӧчны ԍӧктасӧ і мукӧԁ гырԋічјаслыԍ.
Ӧԏі опыт вӧчӧм вылӧ колӧ ԁаԍтыны 4 гырԋіч, сыпыщкыԍ кыкыс лоӧ кӧԇӧма зӧрјӧн, а мӧԁ кыкыс горчіцаӧн, ԃерт, кӧԏ понԁігас поԅӧ сӧмын кык горчіцаа ԁозјӧн.
Быԁ гырԋічӧ, воԇын віԍталӧм ԍерԏі, пуктыԍԍӧ 3,5 кілограмм му, кытчӧ ԍујԍӧны мукӧԁ пӧлӧс му вынԍӧԁанјас.
| Гырԋічлӧн №-ыс. | Мыјӧн кӧԇԍӧ. | Кущӧм му вынԍӧԁанјас ԍујԍӧны ԁа унаӧ быԁ гырԋіч вылӧ. |
| 1 | Горчіцаӧн | 4 грамм суперфосфат ԁа 2½ грамм ԍернокіслӧј аммоԋіј .... |
| 2 | „ | 3 грамм томасшлак ԁа 3 грамм ԍеԉітра .... |
| 3 | Зӧрјӧн | 4 грамм суперфосфат ԁа 2½ грамм ԍернокіслӧј аммоԋіј .... |
| 4 | „ | 3 грамм томасшлак ԁа 3 грамм ԍеԉітра .... |
Тащӧм мувынԍӧԁанјас ԍујӧмӧн торјалӧны асланыс вынјасӧн ԁа оз ӧткоԃа уҗавны муԍін шом пӧвсас. Суперфосфат ԁа ԍернокіслӧј аммоԋіј нӧшта-на јонҗыка соԁтӧны шомсӧ ԁа сыпонԁа шуԍӧны шома мувынԍӧԁанӧн. Ԍеԉітра ԁа томасшлак уҗалӧны мӧԁ ногӧн, најӧ кӧԏ ещаԋіка ԁа муԍыс шомсӧ чінтӧны, сыпонԁа і лыԃԃыԍԍӧны щелочнӧј мувынԍӧԁанӧн.
Гырԋічјасӧс муӧн тыртӧмыс мунӧ со кыԇі.
Жӧч тазјӧн веԍітӧны мусӧ стӧч 3,5 кілограмм, коԁӧс веԍітӧм бӧрас кіԍтӧны мӧԁ тазјӧ, кытчӧ і кіԍталӧны вылын петкӧԁлӧм табԉіца ԍерԏі мувынԍӧԁанјассӧ. Ставыс тајӧ вӧчԍӧ сӧстӧм міча кіӧн, бура сорлавԍӧ ԁа соԇԇӧн течԍӧ гырԋічӧ. Оз прӧста кіԍтыны гырԋічас мусӧ, а кокԋіԃіка топӧԁышталӧны. Топыԁҗыка колӧ топӧԁны гырԋіч ԁор гӧгӧрыс. Меԁым ԋе щыкӧԁны уҗсӧ, мусӧ ортсӧ кіԍтӧмӧн колӧ кіԍтавны сӧстӧм бумага ԉіст вылын.
Оз ков мусӧ течны гырԋічас ԇік тырыс, а сіԇ меԁым муыс вӧлі гырԋіч ԁорԍыс улынҗык саԋԏіметр кык кымын.
Первојја ԁа мӧԁ гырԋічсӧ кӧԇӧм вылӧ боԍтӧны 50 туԍӧн зӧр, а којмӧԁсӧ ԁа ԋоԉӧԁсӧ кӧԇны горчіца 50 туԍӧн-жӧ. Гырԋічԍыс мусӧ боԍтыштӧны сӧстӧм бумага вылӧ ԉібӧ тазјӧ (150–200 гр.) ԁа коԉӧм му вылас ԉучкі течӧны туԍјассӧ. Бӧрвылас вевԏјӧны конԁӧм мунас.
Воԇӧвылӧ гырԋічјас бӧрԍа ԁӧԅӧр лоӧ — кіԍкалӧм ԁа петассӧ шочмӧԁӧм. Став гырԋічсӧ колӧ кіԍкавны ӧткоԃа. Сывылӧ ӧԏі гырԋіч пуктыԍԍӧ вескі вылӧ ԁа кіԍкавԍӧ сіԇ, меԁым муԍінмыс лоі мущкӧс, но ез ло јона ва. Кіԍкалӧм гырԋічлӧн ԍӧктаыс пасјыԍԍӧ ԁа став гырԋічыс кіԍкавԍӧ сымԁа ваӧн, меԁым ԍӧктаыс најӧлӧн лоі первој гырԋічыскӧԁ ӧткоԃ.
2–3 вежон бӧрын, быԁмӧг петасјас петӧм бӧрын најӧс шочмӧԁӧны, быԁ гырԋічӧ коԉӧны 15–20 быԁмӧгӧн зӧр ԉібӧ кӧԏ горчіца ӧткоԃа.
Горчіца петас ԍерԏі мукӧԁ ԁырјіыс поԅӧ-ԋін гӧгӧрвоны колӧ-ӧ іԅвесткаавны опыт вылӧ боԍтӧм мусӧ.
Тавылӧ колӧ ӧткоԃавны горчіцалыԍ петассӧ: 1) шома му вынԍӧԁанӧн, 2) щелочнӧјӧн-ԁа. Воԇԇанас-кӧ быԁмӧгыс коԉтчӧ быԁмӧмнас, абу ԇоԋвіԇаа рӧма ԉібӧ ԇікӧԇ кулӧ, сек, коԁыр щелочнӧј мувынԍӧԁанӧн петасјас бурҗыкӧԍ, сіјӧ і віԍталӧ, мыј муԍінмыс шома ԁа корӧ іԅвесткаалӧм. Мукӧԁ ԁырјіыс петасјасыс кулӧны ԉібӧ омӧԉа быԁмӧны шомаӧн і щелочнӧј мувынԍӧԁанјасӧн. Опытыс-кӧ нуӧԁԍыліс бура, ԁа быԁмӧгјасыс ез вӧвны щыкӧԁӧмаӧԍ гагјасӧн, секі петкӧԁлӧ, мыј муыс јона шома. Тӧԁӧмыԍ оз поԅ тащӧм регыԁӧн помавны опытӧн віԁлаԍӧмтӧ, щӧкыԁа овлӧ горчіцаыԁ воԇвылас быԁмӧ ӧткоԃа щелочнӧј кӧԏ шома мувынԍӧԁанаӧн, а торјалӧмыс вермӧ лоны сӧмын ԇоріԇалігнас (1½ тӧлыԍ гӧгӧр чужӧм бӧрас). Сӧмын сек, кор лоӧ ӧткоԃалӧма урожајсӧ горчіцалыԍ шома ԁа щелочнӧј мувынԍӧԁанјас ԍерԏі, поԅӧ віԍтавны, кущӧмаҗык корӧ муԍінмыс іԅвесткаалӧмсӧ, 10-ӧԁ ԍерпас вылын вајӧԁӧма горчіца воӧмлыԍ резуԉтатсӧ кык пӧлӧс муԍін вылыԍ.
Кыԇі тыԁалӧ Чуԁовскӧј рајонувса муԍінмын шома му вынԍӧԁанӧн лоі јона ічӧтҗык урожајыс щелочнӧјӧн ԍерԏі, сек-жӧ, кыԇі вӧлі Ореԃежскӧј рајонувса муԍінмын урожајыс кыкнан пӧлӧс мувынԍӧԁаннас ӧткоԃ.
Татыԍ тыԁалӧ, мыј Чуԁовскӧј рајонувса муԍінмыс корӧ іԅвесткаалӧмсӧ, а Ореԃежскӧј муԍінмас оз ков. І сы ԍерԏі, мыјмынԁа коԉтчӧ горчіцалӧн урожајыс шома мувынԍӧԁанјасӧн, поԅӧ аԁԇыны, кущӧм јона колӧ муԍінмыслы іԅвесткаалӧмыс.
Бурҗыка опытјас нуӧԁӧм вылӧ зев колана вӧліны-кӧ зӧрја гырԋічјас, коԁі омӧԉа быԁмӧ јона шома муԍінмын, а сіԇжӧ і щелочнӧјын. Сыпонԁа, гырԋічас-кӧ зӧрјыс ԍетӧ урожајсӧ шома мувынԍӧԁанјасӧн јона ічӧтӧс щелочнӧјӧн ԍерԏі, сіјӧ віԍталӧ, мыј муԍінмыс јона шома ԁа корӧ іԅвесткаалӧм. Сыыԍ кыԋԇі, тащӧм муԍінмӧ віԁчіԍӧмӧнҗык колӧ ԍујны шома мувынԍӧԁанјастӧ (суперфосфат, ԍернокіслӧј аммоԋіј ԁа мукӧԁ). Мӧԁногӧн-кӧ гӧгӧрвоны, лоӧ сіԇ, зӧрјыслӧн-кӧ щелочнӧј мувынԍӧԁаннас урожајыс чінас, іԅвесткаавны тащӧм муԍінтӧ оз ков ԁа бурҗык лоӧ бурмӧԁны-кӧ сіјӧс суперфосфатӧн, томасшлакӧн ԁорыԍ ԁа с. в.
Му вылын опыт вӧчӧм. Гырԋічын опыт вӧчӧм кыԋԇі, сещӧм-жӧ опыт поԅӧ вӧчны мујас вылын, мыјвылӧ бӧрјыԍԍӧ ӧтја му 6 кв. м. паԍта, ԁа јукԍӧ 6 пеԉӧ 1 кв. метраӧн. Најӧ пыщкыԍ кујімыс кӧԇԍӧ зӧрјӧн, мӧԁ кујімыс — горчіцаӧн. Му вынԍӧԁанјас ԍујԍӧны со кыԇі:
| № 1 60 гр. суперфосфат + 30 гр. ԍернӧј кіслота. |
| № 2 6 г. томасшлак + 40 г. ԍеԉітра. |
| № 3 60 г. томасшлак + 40 г. ԍеԉітра + 200 г. іԅвеԍ. |
| № 4 Сіјӧ-жӧ мыј № 1-ын. |
| № 5 Сіјӧ-жӧ мыј № 2-ын. |
| № 6 Сіјӧ-жӧ мыј № 3-ын. |
| 1, 2, 3 № участокјас вылын горчіца. |
| 4, 5, 6 № участокјас вылын зӧр. |
Мувынԍӧԁанјас ԍујӧм бӧрын, кӧԇа ԁа мукӧԁ уҗјассӧ колӧ нуӧԁны бурҗыка ԁа ӧткоԃаҗык.
Тан сіԇ-жӧ, кыԇі-і гырԋічса опытјасын, шома мувынԍӧԁанјасӧн горчіцаыԁ быԁмӧ омӧԉа (№ 1 тор вылын), петкӧԁлӧ муԍінмӧ ізвестка колӧмсӧ, мыј сіԇ-жӧ віԁлавԍӧ (іԅвесткаалӧм) 3-ӧԁ № тор вылын, кӧні урожајыс лоӧ іԅвесткаалӧмнас бурҗык, 2-ӧԁ № торвывса ԁорыԍ-на.
Муԍінмыс-кӧ омӧԉа шома, сек 1-ој ԁа 2-ӧԁ №-а торјаслӧн торјалӧмыс оз ло ыҗыԁ.
Кытчӧ оз ков ԍујны іԅвеԍсӧ, сіјӧ муԍінмас, зӧрлӧн урожајыс квајтӧԁ тор вылас лоӧ меԁԍа омӧԉ.
Кӧԏ і шомтӧм муԍінмын, урожајыс первојја тор вылас ԋӧԏі оз ло омӧԉҗык, а бурҗык, мӧԁ ԁа којмӧԁ торјас ԁорыԍ.
Інԁӧм ногјасӧн петкӧԁлӧмыс ԍетӧ бур резуԉтат, кыԇі петкӧԁлісны 1929-ӧԁ воын Ԉеԋінгр. обл. нуӧԁӧм опытјас.
Горчіцалӧн урожај гырԋічјасын
| Шома мувынԍӧԁанӧн | Щелочнӧј мувынԍӧԁанӧн | Урожајлӧн соԁӧм му іԅвесткаалӧмыԍ | |
| Муԍін № 1 | 0 | 13,4 | 25 % |
| Муԍін № 2 | 28,5 г | 27,0 | 4 % |
Тајӧн віԁлаԍан ногыԁ јона маԋітчана ԁа сыпонԁа вӧԃітчыныԁ озҗык ло. Бур таԇінаԁ вӧԃітчыныԁ курсјас нуӧԁігӧн, школајасын ԁа с. в., а сіԇ-жӧ мујас віԁлалігӧн соԁтӧԁ способ пыԃԃі, мыј јона колана сывӧсна, мыј петкӧԁлӧ муԍінлыԍ ԋе сӧмын іԅвеԍ колӧмсӧ, сіԇ-жӧ і разнӧј мувынԍӧԁанјаслыԍ (суперфосфат, ԍернокіслӧј аммоԋіј, томасшлак ԁа ԍеԉітра) вын ԍетӧмсӧ.
Мувывса опытјас. Меԁым бурҗыка тӧԁмавны іԅвеԍлыԍ муԍінмӧ колӧмсӧ, бурҗык пыԃԃі інԁӧны вӧчны опытјассӧ гырыԍҗык мујас вылӧ. Тӧԁӧмыԍ таԇі вӧчӧмыԁ бурҗык ԁај сыпонԁа, мыј тані ачыс-ԋін урожајыс віԍталӧ, но паԍкыԁа мувывса опытјасӧн вӧԃітчӧмыԁ ԉукаԍӧ со кущӧм помкајасӧ.
1) Тајӧ опытнас вӧԃітчӧны меԁ еща ӧԏі во, а бурҗыка тӧԁмаԍӧм вылӧ 2–3 воӧԇ.
2) Меԁым боԍтӧм урожајыс лоі стӧчҗык, опытсӧ колӧ нуӧԁны бура правілӧјас вылӧ віԇӧԁӧмӧн, мыј вылӧ колӧ віԇны уна каԁ ԁа оборуԁоваԋԋӧ.
3) Опыта му вылыԍ боԍтӧм резуԉтат лоӧ поԅана сӧмын сещӧм муԍінлы, кущӧм муԍінмын сіјӧ вӧлі вӧчӧма. Сіԇ-кӧ, міјан муԍінмыс вывті уна ԍікас ԁа быԁ гырыԍҗык овмӧсјасын ковмас вӧчны уна опытјас.
4) Но меԁԍа ыҗыԁыс — сіјӧ, мыј муԍінмӧ іԅвеԍ колӧмсӧ тӧԁмалӧм вылӧ, мувывса опытыԍ кынԇі, емӧԍ уна прӧстӧјҗык, ԁонтӧмҗык ԁа ӧԁјӧҗык вӧчан ногјас, коԁјасӧн і колӧ пӧԉзујтчыны колхозса ԁа совхозса муԍін віԁлалӧмјасын.
Му вылын вӧчӧм опытјаслӧн зев ыҗыԁ значеԋԋӧ, кыԇі іԅвеԍлыԍ коланлунсӧ уна пӧлӧс быԁмӧгјаслы тӧԁмалӧмын, мукӧԁ мувынԍӧԁанјаскӧԁ іԅвесткалыԍ вынсӧ, унаӧ колӧ іԅвесткасӧ ԍујны разнӧј муԍінјасӧ тӧԁмалӧмын. Тащӧм опытјасыс нуӧԁԍӧны ԉібӧ опытнӧј станціјајасӧн ԉібӧ сы веԍкӧԁлӧм улын колхоԅԋікјас пыр.
Ԇік мӧԁ значеԋԋӧ кутӧны показаԏеԉнӧј участокјас, коԁлӧн могыс тӧԁмӧԁны выԉ нога урожај кыпӧԁӧмјаскӧԁ, тані шуам іԅвесткаалӧмӧн. Тащӧм участокјассӧ пуктавны јона колана унҗык, меԁым быԁ колхоԅԋік верміс тӧԁмавны іԅвесткаалӧмыԍ бурлунсӧ.
ԊОԈӦԀ ГЛАВА.
МУԌІНЛӦН ВЕРКӦССА ТӦԀЧАН ТОРЈАС КЫԆІ ІԄВЕСТКА КОЛӦМ ПЕТКӦԀЛЫԌЈАС
Муԍінлӧн шомыс ԁа іԅвеԍӧн гӧԉмӧмыс лоӧны кыԇ резуԉтат уна ԍікас процессјаслӧн, мыј вӧсна муԍінјасыс лоӧны торја веркӧсса тӧԁчан торјасаӧԍ.
Сывылӧ, меԁым кужны бӧрјыԍны тајӧ веркӧсса тӧԁчан торјаснас ԁа пӧԉзујтчыны сіјӧн, муԍінсӧ торјӧԁны кытчӧ колӧ, ԁа кытчӧ оз — іԅвесткаалӧмыс, колӧ кужны сіјӧс тӧԁмавны ԁа гӧгӧрвоны, кыԇі ԁа мыјпонԁа, тајӧ тӧԁчанторјасыс лоӧмаӧԍ.
Ԋечерноԅемнӧј полосаын јонҗыкасӧ лоӧ уҗавны кык пӧлӧс муԍін вылын: 1) поԁзӧԉістӧј муԍінјасын ԁа 2) ԋурпоԁјаԍӧм муԍінјасын.
А. ПОԀЗОԈІСТӦЈ МУԌІНЈАС
Поԁзоԉістӧј муԍінјастӧ поԅӧ торјӧԁны со кущӧм веркӧсса тӧԁчанторјас ԍерԏі (10-ӧԁ ԍерп.).
1) Веркӧсса слӧјыс мукӧԁјас ԍерԏі сіԍмӧмаҗык — пемыԁ ԍӧԁ рӧма; гӧрӧм муԍінмыслӧн выныс 15–20 см ԁа ещаҗык гӧртӧм муԍінлӧн (віԇјас, вӧр ԁа мукӧԁлаын). Сені јонҗыка чукӧрмӧ сіԍмӧм јогјасыс, муԍінмӧ ԍурӧм важ быԁмӧгјасыс ԁа.
Сы улын му слӧјыс јона југыԁҗык рӧма, коԁі і шуԍӧ поԁзоԉістӧјнас, ԉібӧ кыԇі нӧшта шуӧны, пожјалыԍ слӧјӧн. Му пыщкӧ пырӧм зер ваыс сывԁӧ му пыщкас уна пӧлӧс мувынԍӧԁанторјассӧ, кыԇі фосфор, каԉіј, іԅвеԍт, кӧрт ԁа нуӧны сіјӧс му пыщкас. Сыыԍ кыԋԇі ваыс, му пыщкас пырігӧныс пожјалӧ муԍінԍыс посԋі ԍојӧԁ торјассӧ, а сы местаӧ коԉӧны гырыԍҗык лыаа корӧгјасыс, коԁјас југыԁ рӧмаӧԍ. Со мыјпонԁа-і пожјаԍан ԉібӧ поԁзоԉістӧј слӧјыс, — первојсӧ јонҗыка вынтӧм мукӧԁ муԍінјас ԍерԏі, а мӧԁ-кӧ, лыааҗык ԁа југыԁҗык јеҗԁов рӧма. Татӧні мунӧ ԋесӧмын быԁмӧгјаслыԍ ԍојансӧ пожјалӧмыс, а нуӧм іԅвеԍт пыԃԃі чукӧрмӧ муԍінмас шомыс-і.
3) Нӧшта пыԁынҗык којмӧԁ слӧјыс, воԇвывса ԍерԏіыԍ ԍӧԁҗык — гӧрԁов, руԁов ԉібӧ віжов, а щӧкыԁҗыка чутӧԍ ԍера. Тајӧ — уна пӧлӧс рӧма вешществојасыс, пожјаԍӧмӧн пырӧмаӧԍ веркӧсса муԍінмыԍ ԁа пукԍӧма татчӧ. Овлӧ зев топыԁа шоналӧма.
4) Којмӧԁ слӧј бӧрын, кытыԍ мі огӧ аԁԇӧ чутӧԍ сорјас-ԋі мукӧԁ тӧԁчанторјас, му веркӧсԍаԋ татчӧ воӧм вешществојас, пукԍӧ-ԋін аԋ муыс, коԁ вылын лоӧма муԍінмыс.
Тащӧмӧԍ лоӧны поԁзоԉістӧј муԍінјас, коԁјас пӧвсын ем ӧткымын торјалӧмјас: најӧ пӧвсын ӧткымынјас јонҗыка поԁзоԉістӧј, а мукӧԁјас — омӧԉҗыка, а тајӧ отражајтӧ муԍін вын вылӧ, іԅвеԍт емалун вылӧ, шома ног вылас ԁај сіԇ-жӧ іԅвеԍт ԍујӧм коланлун вылас.
Воԇӧвылӧ мі сувтлам муԍін віԁлалӧм вылӧ, поԁзоԉістоԍԏ ԍерԏіыс ԁа інԁам, мыј вӧсна најӧ лоіны.
Омӧԉҗыка поԁзоԉістӧј муԍінјас лоӧны вынаҗык сіԍмӧм јогјас слӧјӧн, вӧрса ԁа мукӧԁ муԍінјасын сіԍмӧм јогыс лоӧ 12–15 см. гӧгӧр, а гӧран мујас вылын 15–20 см гӧгӧр. Јона ԍӧԁов рӧма поԁзоԉістӧј слӧјыс зев вынтӧм (5 см-ӧԇ) ԁај нӧшта абу паԍтала, а сӧмын ещаԋікаӧн, віжов рӧма, омӧԉа јеҗԁов рӧмјаса. Поԁзоԉістӧј улас пукԍӧ ӧԏі пӧлӧсҗык — омӧԉа чутӧԍ слӧј — абу зев топыԁ.
Омӧԉа поԁзоԉістӧј муԍінјаслӧн, коԁјас лоӧмаӧԍ іԅвеԍԏԋак вылын, поԁзоԉістӧј слӧјыслӧн пыԁнаыс кӧԏ і тӧԁчымӧн ыҗыԁҗык (10–15 см), но омӧԉа торјалӧ пыԁынҗык кујлан слӧјԍыс. Рӧмыс тащӧм поԁзол слӧјыслӧн лоӧ віжов.
Тащӧм омӧԉа поԁзоԉістӧј муԍінјастӧ омӧԉа, ԉібӧ ԋӧԏі оз ков іԅвесткаавныс.
Лыа сора муԍінјас віԇӧԁӧм ԍерԏі пырҗык кажітчӧны омӧԉа поԁзоԉістӧј коԃӧԍ, а мукӧԁ тӧԁчанторјас ԁа быԁмӧг петкӧԁлӧмјас ԍерԏіыс колӧ іԅвесткаавны. Сыпонԁа омӧԉа поԁзоԉістӧјлуныс муԍінјаслыԍ іԅвестка колӧмсӧ оз-на віԍтав. Колӧ віԁлавны сылыԍ шомалунсӧ, кыԇі тајӧ лоӧ віԍталӧма воԇын.
Шӧркоԃԃема поԁзоԉістӧј муԍінјаслӧн слӧјыс сіԍмӧм сора ԍӧԁов. Шӧркоԃа поԁзоԉістӧј муԍінлӧн слӧјыс кызҗык (5–10 см.) омӧԉа поԁзоԉістӧј муԍін ԍерԏі, рӧмыс јеҗԁовҗык. Слӧјыс уҗалан муԍін улас топыԁ ԁа паныԁаԍавлӧны слӧј пыщкас (1–2 мм) пемыԁ гӧрԁ рӧма туԍјас, кӧрт руԁа моԁааӧԍ.
Тащӧм муԍінјассӧ унҗыкыԍсӧ колӧ іԅвесткаавны сыпонԁа, мыј најӧ тӧԁчымӧн шомаӧԍ.
Јона поԁзоԉістӧј муԍінјас. Гӧртӧм, поԁзоԉістӧј муԍінјаслӧн слӧјыс јона кызҗык, 10–15 см-ӧԇ. Сіјӧ ԋоԋјасӧн моз пырӧ улысҗык слӧј пыщкас, тӧԁчымӧн, а мукӧԁԁырјіыс слӧјыс јона топыԁ. Щӧкыԁа овлӧ кӧрт руԁа моԁаа туԍјасыс чукӧрынӧԍ, уна. Шомыс тајӧ муԍінјасыслӧн ыҗыԁ ԁа најӧ јона корӧны іԅвесткаалӧмсӧ.
Поԁзол. Татӧні ваыс ԇікӧԇ-ԋін щыкӧԁӧма муԍінсӧ. Тані сіԍмӧм јогыԁ зев-ԋін еща, 10–12 см, југыԁруԁов рӧма. Сыбӧрын пырыԍтӧм-пыр пукԍӧ јеҗыԁ ԁа јона поԁзоԉістӧј слӧј 15–20 нӧшта 25 см, тащӧм јеҗыԁ муыс пырӧ јона пыԁӧԇ, улысҗык слӧјӧԇыс. Меԁулысса слӧјыс зев топыԁ.
Тащӧм муԍінмыс, коԁі воштӧма-ԋін меԁԍа колана, іла јукӧнсӧ, корӧ аслас ԁорӧ осторожнӧј поԁхоԁ. Іԅвесткаалӧмыԁ тӧԁӧмыԍ јона колӧ, но колӧ ещаԋікаӧн ԍујны, ԁа сыкӧԁ щӧщ кујӧԁавны.
Муԍінјассӧ торјӧԁӧмыс кущӧм кӧԏ местаыԍ, ԃерт, абу случајнӧј, а лоӧ сыпонԁа:
1) Места веркӧс условјӧјас ԍерԏіыс — места реԉјеф ԍерԏіыс, кущӧм својствојасыс муԍінулас кујлыԍ слӧјлӧн, меԁԍасӧ, ем-ӧ сені іԅвеԍтыс, аԉі абу, а ем-кӧ, пыԁын-ӧ сіјӧ му веркӧсԍаԋыс.
Віԇӧԁны-кӧ тајӧ кык пӧлӧс тӧԁчантор вылас ԁа мӧвпалӧмӧн віԁлаԍлыны најӧ пӧвсын, секі, кӧԏ і омӧԉа пырыԍ, но век-жӧ поԅӧ нуӧԁны, кущӧмҗык муԍінјас вермасны міјанлы паныԁаԍны тані, ԁа колана-ӧ најӧс іԅвесткаавнысӧ.
Веркӧсыс вӧсна муыслӧн вежлаԍӧм нуӧԁԍӧ меԁјонасӧ сені (11-ӧԁ ԍерп.), мыј чојаҗык мујас вылын, нӧшта чој јылас, зев еща вермӧ пырны зер ваыс му пыщкас ԁа жугӧԁны муԍінсӧ. Унҗык ваыс візувтӧ му веркӧсӧԁыс, оз вермы пырны му пыщса слӧјӧԇыс. Омӧԉҗыка поԁзоԉістӧј муԍінјасыԁ тащӧм условјӧјаснас і лоӧны.
Мӧԁарӧ, чојгорулас, кытчӧ чукӧрмывлӧ ваыс, муԍінсӧ пожјалӧмыс тані јонҗыка мунӧ ԁај муԍінмыс јонҗыка поԁзолмӧ чојаінјасыԍ ԍерԏі.
Меԁбӧрын, отја щӧщыԁ места (абу-кӧ сіјӧ ԋурпоԁјаԍӧма), сені муԍінмыс јонҗыка овлӧ поԁзола, чојаінјас ԁорыԍ.
Іԅвеԍԏԋаклӧн вԉіјаԋԋӧыс. Мӧԁ тӧԁчанторјыс, коԁ вӧсна муԍіныс лоӧ јона ԉібӧ омӧԉа поԁзола — сіјӧ іԅвеԍтлӧн мыјкӧ пыԁнаын емалуныс (карбонатјас) (12-ӧԁ ԍерп.).
Меԁвоԇын інԁам, мыј іԅвеԍтыԁ вермас паныԁаԍны ԉібӧ паԍтала, пԉітаӧн моз, ԉібӧ торја гырыԍ ԁа посԋі комӧгјасӧн.
Інмас-кӧ іԅвеԍтыс кіслота ԁінӧ, шуам, соԉанӧј кіслотаӧ, сек сіјӧ разлагајтчӧ, торјӧԁӧ угԉекіслӧј газ, кыԇ быԏԏӧ пуԅӧ, кыпалӧны быг коԃјас^1) Тавылӧ боԍтԍӧ 5 ԉібӧ 10% соԉанӧј кіслота, коԁӧс војтӧԁӧны кущӧм кӧԏ муԍінмыԍ боԍтӧм комӧг вылӧ, секі поԅӧ аԁԇыны: 1) јона пуԅӧ, 2) шӧркоԃа пуԅӧ ԁа 3) омӧԉа пуԅӧ, кор пуԅӧмыс оз тыԁав, но кіслотаӧн кӧтӧԁӧм муԍінмыс ԋӧжјӧԋікӧн пуштӧ./^.
Пуԅӧмсӧ мі вермам аԁԇыны ԋе сӧмын ӧԏі іԅвестка вылыԍ, сіԇжӧ-і муԍінмыԍ, кӧні муԍінмас емӧԍ кӧԏ зев посԋі іԅвеԍ торјас. Сыпонԁа, кӧні іԅвесткаа комӧгјасыс ԉібӧ пԉітајасыс муԍінмас абуӧԍ, но кіслотаӧн пуԅӧны, најӧ сіԇ-жӧ шуԍӧны іԅвесткааӧн ԉібӧ карбонатаӧн.
Кущӧмҗык бур ԍетӧ іԅвеԍыԁ муԍін вылӧ? Іԅвесткааінын муԍінмыс пырҗык овлӧ озыр іԅвеԍнас, віԇӧ пожјаԍӧмԍыс ԁа кутӧҗык муԍінԍыс вынсӧ. Тащӧм муԍінмыс поԁзолмӧ омӧԉҗыка іԅвесткатӧм муԍін ԁорыԍ. Но секі-жӧ колӧ тӧԁны, мыј іԅвесткаыс кутӧ поԁзолмӧмыԍ сӧмын секі, кор му пыщса іԅвеԍыс кујлӧ ԋе пыԁынҗык 1 метрыԍ веркӧсԍаԋыс. Ӧԁ сыыԍ кынԇі, мыј тащӧм муԍінјасыԁ озырӧԍҗык аспӧвсса іԅвеԍнас, іԅвеԍыс косҗык војасӧ кыпалӧ грунтӧвӧј ванас, — пукԍӧ му веркӧс слӧјас. Іԅвеԍыс-кӧ кујлӧ ӧԏі метраыԍ пыԁынҗык, секі мупыщса іԅвеԍлӧн отсӧгыс оз тӧԁчы ԉібӧ тӧԁчӧ омӧԉа, тащӧм муԍінмыԁ поԁзолмӧ сещӧма-жӧ, кущӧма і іԅвестԋактӧм.
Тащӧм ногӧн, чукӧртны-кӧ ԍвеԃеԋԋӧјас ем ԉібӧ абу тајӧ местаса муԍінас іԅвестковӧј (карбонатнӧј) пороԁајасыс ԁа тӧԁмавны (пуԅӧм ԍерԏіыс) пыԁын-ӧ кујлӧ му веркӧсԍаԋыс іԅвеԍыс, поԅӧ јукны муԍінсӧ кымынкӧ группа вылӧ, коԁјас лоӧны јона ԉі омӧԉа поԁзолмӧм, а сы ԍерԏі і јона-ԉі омӧԉа корӧны іԅвесткаалӧмсӧ:
| Муԍіныс пуԅӧ пыԁнаын | Сы ԍерԏі поԁзолмӧмыс | Колӧ-ӧ іԅвесткаавныс |
| 1) 45 см-ӧԇ муверкӧсԍаԋыс | Зев омӧԉа ԉібӧ ԋӧԏі оз | Оз ков |
| 2) 80 см-ӧԇ | Омӧԉа | Абу јона колана |
| 3) 80-ыс-на пыԁын | Шӧркоԃа | Колӧ |
| 4) Карбонаттӧм пороԁа | Јона ԉібӧ поԁзол | Јона колӧ |
Тӧԁӧмыԍ вермас тані вԉіјајтны местаыслӧн реԉјефыс, меԁԍасӧ сені, кӧні іԅвесткаыс кујлӧ пыԁын (табԉіцаын 3-ӧԁ группа) ԉібӧ ԋӧԏі абу (4-ӧԁ группа) ԁа мыјкӧ мынԁа шӧркоԃа пыԁнаын кујлӧмӧн (2-ӧԁ группа), но сіԇі, кыԇі вӧлі інԁӧма воԇын.
Вајӧԁам табԉіца, кӧні чукӧртӧма основнӧј прізнакјассӧ поԁзола муԍінјаслыԍ ԁа сіԇ-кӧ і сетчӧ іԅвеԍ колӧмсӧ.
Інԁӧм табԉіца јылыԍ віԍталам, мыј сені мі кӧсјім петкӧԁлыны лоны вермана завіԍімоԍтсӧ поԁзоԉістӧј муԍінјас разнӧј прізнакјас костын уна пӧлӧс му веркӧсјас ԍерԏі, іԅвеԍ кујлӧм ԍерԏі ԁа тајӧ муԍінсӧ іԅвесткаавныс колӧм ԍерԏі. Тӧԁӧмыԍ пракԏіка вылын вермасны паныԁаԍавны і мукӧԁ ԍікас, места ԍерԏі, муԍін ԍерԏі ԁа с. в., но сы пыщкыԍ, мыј тані петкӧԁлӧма, унҗыкыс век-жӧ коԉӧ.
| Муԍінлӧн ԋімјас. | Сіԍмӧм слӧјыс (перегној). | Поԁзоԉістӧј слӧј. | Іԅвеԍлӧн пыԁнаыс | Му веркӧслӧн условјӧыс (абу-кӧ ԉібӧ зев пыԁын кујлӧ му пыщса іԅ веԍыс). | Колӧ-ӧ іԅвесткаавны. | ||
| Кызтаыс см-ӧн | Кущӧм рӧма. | Кызтаыс см-ӧн | Кущӧм рӧма. | ||||
| 1. Омӧԉа поԁзоԉістӧј (Јеԍԏественнӧј / Куԉтурнӧј) | 17/20 | Пемыԁ руԁов | 0,5 | Чутӧԍ, віжов ԉібӧ кеԉыԁ јеҗԁов. | 45–50 см му веркӧсԍаԋыс воԉсавԍӧма іԅвеԍӧн. | Јона чојаінјасын. | Унҗыксӧ оз ков. |
| 2. Шӧркоԃа поԁзоԉістӧј (Јеԍԏественнӧј / Куԉтурнӧј)/td> | 15/13 | Шӧркоԃа пемыԁ руԁов рӧма | 5–10 | Омӧԉа јеҗԁов, ԉібӧ југыԁ віжов рӧма. | Іԅвеԍыс 50–80 см-ӧԇ му пыщкас | Чој шӧрвіыс | Абу јона колана. |
| 3. Јона поԁзоԉістӧј (Јеԍԏественнӧј / Куԉтурнӧј) | 12/16 | Јеҗԁов руԁ. | 10–15 | Јеҗԁов | Іԅвеԍыс 80 см-ыԍ пыԁынҗык | Чој улԁор помыс. | Колана |
| 4. Поԁзол (Јеԍԏественнӧј / Куԉтурнӧј) | 10/14 | Јона југыԁ руԁ. | 15-ыԍ уна | Міча јеҗыԁ | Іԅвесткатӧм пӧрӧԁа муԍінјас | Шыԉӧԁӧмін (но абу ԋурпоԁја). | Зев колана. |
Б. ԊУРПОԀЈАԌӦМ МУԌІНЈАС
Мӧԁ ыҗыԁ группа муԍінјаслӧн, коԁі зев важнӧ іԅвесткаалӧм бокԍаԋ — сіјӧ ԋурпоԁмӧм муԍінјас; поԁзоԉістӧјыԍ ԋурпоԁмӧмӧ вуҗыԍ, полуболотнӧј болотнӧј муԍінјас; ставыс, коԁі лоі муԍінмас ԉішнӧј ва чукӧрмӧм вӧсна.
Воԇвылын мі җеԋыԃіка інԁім-ԋін, кыԇі ԁа кущӧмҗык условјӧӧн вермӧны лоны тащӧм муԍінјасыс. Ӧні мі сувтлам сӧмын веркӧсса тӧԁчан прізнакјас вылас.
Поԁзоԉісто-гԉејевӧј муԍінјас. Тащӧм муԍінјаслӧн стрӧітчӧмыс лоӧ со кущӧм:
1. Сіԍмӧма јог (перегной) слӧјыс ԋеуна ыҗыԁҗык ԁа тӧԁчымӧн пемыԁҗык рӧма поԁзоԉістӧј муԍінјас ԍерԏі.
2. Поԁзоԉістӧј слӧјыс пырҗык мічаа тыԁалӧ, јеҗыԁ кызтаыс овлӧ 10–15 см ԉібӧ јона поԁзола муԍін коԃ.
3. Улыс слӧјыс ԉібӧ кытчӧ пожјаԍӧны му веркӧсса вешществојасыс, пыԁынҗык. Рӧмыс сылӧн ԍӧԁ гӧрԁ ԉібӧ чутӧԍ моԁаа віжов, вежлаԍӧ лӧзов віжӧн, кӧні јаркӧјҗык, кӧні кеԉыԁҗык.
Муԍінмыс-кӧ ԍӧкыԁ, сек тащӧм муԍіныс ԋурпоԁјаԍӧ ва слӧј соԁігас јонҗыка, кокԋі муԍінјас ԁорыԍ.
Поԁзоԉісто-гԉејевӧј муԍінјас пырҗык овлӧны шомаӧԍ ԁа колана најӧс іԅвесткаавны, нӧшта јонҗыка сещӧм-жӧ поԁзоԉістӧј ԉібӧ сӧмын-на ԋурпоԁјаԍӧм ԁорыԍ.
Но овлӧны, коԁыр перегнојнӧј слӧјыс веԍіг јона поԁзоԉісто-гԉејевӧј муԍінлӧн омӧԉа шомаӧԍ ԉібӧ ԋӧԏі абу шомаӧԍ. Тајӧ лоӧ сек, абу-кӧ пыԁын (1 м-ыԍ еща) мупыщса іԅвеԍыс, паԍтала кујлан пԉітаӧн ԉібӧ прӧста іԅвеԍ торјасӧн, коԁӧс поԅӧ тӧԁны кіслотаӧн пуԅӧмыԍ.
Іԅвеԍыс-кӧ абу, ԉібӧ му пыщкас зев пыԁын, секі тащӧм муԍінмыс јона корӧ іԅвесткаалӧмсӧ.
Җынвыјӧ ԋурпоԁјаԍӧм муԍінјаслӧн со кущӧм стројеԋԋӧыс (10-ӧԁ ԍерпас).
1. Вевԁорја слӧјыс пырҗык овлӧ трунԁаа, но уҗалӧм вӧсна унҗыкыԍсӧ разложітчӧма перегнојкоԃӧԇ. Уна перегној вӧснаыс тајӧ слӧјыс ԍӧԁ пемыԁ ԁа емӧԍ сіԍмӧм віԅјас, чутјас.
2. Сіԍмӧм слӧј (перегној) улас ем мукӧԁлаас гԉеја (міԋерала) лӧзов веж рӧма слӧј, мукӧԁлаас сімӧм кӧрт моԁаа пемыԁ гӧрԁов слӧј ԉібӧ ԁорвыв прослојкајасӧн, ԉібӧ торја чутјасӧн.
Щӧкыԁа кӧрт моԁаа слӧјыс овлӧ топалӧма пԉітајасӧн, артмӧма ԋур руԁа.
Ӧткымыныԍ паныԁаԍлӧ перегноја жеԉеԅістӧј слӧја костас поԁзоԉістӧј слӧј, сӧмын унҗыкыԍсӧ ԋеыҗыԁаӧн.
Сіԍмӧм слӧј бӧрас-кӧ мунӧ гԉејевӧјыс, муԍінмыс вермас лоны, мыј сіјӧ абу шома ԁај оз ков сіјӧс іԅвесткаавныԁ. Тајӧ секі, коԁыр веркӧсса ваыс кутӧ ас пӧвсас іԅвеԍ растворсӧ. Іԅвеԍнас озырҗык улыс слӧјјасԍыс пожјалӧм.
Емӧԍ-кӧ слӧј пӧвсас жеԉеԅістӧј прослојкајас ԁа сім рӧма, охра рӧма чутјас ԉібӧ плӧтнӧј руԁа моԁаа слӧјјас ԁа меԁԍасӧ, ем-кӧ сені поԁзоԉістӧј слӧјыс, сек сіјӧ петкӧԁлӧ, мыј муԍінмыс гӧԉмӧма-ԋін іԅвеԍнас ԁа пожјаԍӧм іԅвеԍ местаыс понԁӧма-ԋін шоммыны.
Тащӧм муԍінјаслы іԅвеԍ колӧмсӧ поԅӧ аԁԇыны со кущӧм прізнак ԍерԏі: гујасын ԉібӧ канавајасын ваыс пырҗык віжов рӧма, ва веркӧсас ӧшка-мӧшка рӧма пԉенка, а канава бокјасас ԁа ва пыщса турун корјасас пукԍӧма сім коԃ.
Віжов, ӧшка-мӧшка рӧма ваыс, сімыс — сіјӧ кӧрт, вајасӧн му пыщкас пожјаԍӧма ԁа пукԍӧма. А муԍінԍыԁ кӧртыс завоԃітчӧ пожјаԍны сек, коԁыр пожјаԍӧма-ԋін іԅвеԍыс.
Став тајӧ прізнакјас ԍерԏіыс муԍінсӧ колӧ лыԃԃыны шомаӧн ԁа іԅвесткаавны коланаӧн.
Ԋурјаԍӧм муԍінјаслӧн тӧԁчан торјасыс меԁԍа јонасӧ со кущӧм:
1. Му веркӧсԍыс мыјещкӧ пыԁнаӧ чукӧрмӧ трунԁа, унҗыкыс разложітчӧма. Зев кокԋіа поԅӧ аԁԇыны разложітчытӧм быԁмӧг торјас.
2. Трунԁа улын, разнӧј пыԁнаын кујлӧ лӧзов-веж рӧма міԋерала слӧј — коԁі шуԍӧ гԉејевӧј слӧјӧн.
Коԉалӧм быԁмӧгјас ԍерԏі, кытыԍ артмӧма трунԁаыс, а сіԇ-жӧ ӧніја быԁмӧгјас быԁмӧм ԍерԏіыс ԋурјассӧ јукӧны со кущӧмјас вылӧ.
1) Улыс местаа ԉібӧ трунԁаа ԋур, кӧні трунԁаыс артмӧма уна пӧлӧс ежӧрыԍ, тростԋік, злакі, ловпу ԁа гіпнум-ԋіщ. Тајӧ ԋурјасыс артмӧмны іԅвеԍӧн озыр пороԁа вылын ԁа озырӧԍ пӧтӧса вешществојаснас, а сіԇ-жӧ іԅвеԍнас. Трунԁаыс тащӧм ԋурјаслӧн абу шома ԁа іԅвесткаавныс оз ков.
2) Перехоԁнӧј ԋурјас — артмӧма трунԁаыс пујасыԍ, меԁԍасӧ пожӧмыԍ, кыԇԇыԍ, ԋурвывса посԋі кустарԋікјасыԍ ԋеуна бурӧј ԁа јеҗԁов ԁа ежӧрыԍ. Тащӧм ԋурјасыԁ омӧԉҗыка, но век-на озырӧԍ іԅвеԍнаԁ. Тащӧм ԋурјас вылаԁ іԅвесткаалӧмыԁ абу пыр пӧԉзаа, сіԇ-кӧ колӧ іԅвесткаавтӧԇыс воԇҗык тӧԁмавны муԍінԍыс шомсӧ.
3) Верховӧј ԋурјас — артмӧмаӧԍ уна пӧлӧс, ԋур вылын быԁмыԍ ԋіщјасыԍ, пушіца, ԋур пув, ԋур вывса кустарԋікјасыԍ ԁа мукӧԁ. Іԅвеԍыԁ тані зев еща, муԍінмыс зев шома, сыпонԁа најӧс іԅвесткаавны колӧ зев јона.
Тащӧм ногӧн трунԁалыԍ составсӧ тӧԁмалӧмӧн ӧні быԁмыԍ раԍԏеԋԋӧјассӧ тӧԁӧмӧн поԅӧ аԁԇыны, колӧ-ӧ тајӧ муԍінсӧ іԅвесткаавны, аԉі оз.
Ԋур вывса ԋіщкыс, коԁԍаԋ артмӧма трунԁаыс, верміс быԁмыны сӧмын шома местајасӧ, секі тащӧм ԋіщыԍ артмӧм трунԁаыс петкӧԁлӧ, мыј муԍінмыс тані зев шома ԁа колӧ бура іԅвесткаавны. Ԇік мӧԁарӧ, ежӧр трунԁајас — артмӧны јонҗыкасӧ омӧԉа шомаінын ԉібӧ кӧні ԋӧԏі абу шомыс, коԁыр трунԁа увса слӧјыс озыр іԅвесткаӧн.
Овлӧны, коԁыр мыјкӧ мынԁа пыԁнаӧ ԋурјаԍӧм муԍінмас чукӧрмӧ зев уна ԋурвывса іԅвеԍыс ԉібӧ іԅвестковӧј туфыс (½ метра кызтаӧԇ), тӧԁӧмыԍ секі тащӧм муԍінтӧ іԅвесткаавныԁ оз ков.
Муԍінлыԍ перегнојсӧ тӧԁмалӧм. Быԁ муԍін віԁлалігӧн сувтӧ вопрос, кыԇі торјӧԁны сылыԍ мехаԋіческӧј составсӧ — ԍојӧԁ-ӧ, лыаа-ӧ, а сыыԍ кынԇі, кыԇі торјӧԁны уна пӧлӧс муԍін перегној ԍерԏіыс прӧстӧјҗык ногӧн пӧԉзујтчӧмӧн. Ставыс тајӧ, кыԇі мі аԁԇам воԇыԍ, зев колана тӧԁмавны сывылӧ, меԁым тӧԁны унаӧ колӧ ԍујны іԅвеԍсӧ быԁ пӧлӧс муԍінмӧ.
Перегнојсӧ муԍінԍыс ковмас тӧԁмавны јонҗыкасӧ рӧм ԍерԏіыс, кымын ԍӧԁ муԍінмыс, сымын уна сені сіԍмӧм торјыс (перегнојыс), і мӧԁногӧн, а) јеҗыԁ југыԁ рӧмыс овлӧ сӧмын лыаа муԍінлӧн (абу ԋурпоԁјаԍӧмјас) ԁа зев јона поԁзоԉістӧј ԍојӧԁ муԍінјас, б) шӧркоԃа-пемыԁ рӧма овлӧны унҗыкыс шӧркоԃа ԁа омӧԉа поԁзоԉістӧј муԍінјас, в) ԋурјаԍӧм муԍінјас быԁсӧнҗык ԍӧԁов рӧмаӧԍ, кӧні пырҗык емӧԍ ԇікӧԇ разложітчытӧм оргаԋіческӧј вешществојас. Ковмас-кӧ сіԍмӧмторјӧн озыр муԍінјасӧс ізвесткаавны, зев колана унҗык ԍујны іԅвеԍсӧ.
Муԍінлӧн мехаԋіческӧј состав. Муԍінмыԍ мехаԋіческӧј составсӧ віԁлалӧмын поԅӧ пӧԉзујтчыны зев кокԋі ногјасӧн, сен-жӧ мујас вылас.
а) Ԍојӧԁ муԍін. Тајӧ муԍінмыс зев ԍӧкыԁа пырыԍ ԋіртчӧ кіпыԁӧс вылаԁ, увеԉічіԏеԉнӧј ԍԏеклӧ пыр (лупа) кажітчӧ вӧсԋіԃік порошок коԃ, лыа ԋӧԏі абу ԉібӧ зев еща. Коснас тајӧ зев топыԁ ԁа пуртӧн гірсԋітӧм бӧрын артмӧ сӧмын векԋі југјалан віԅ. Мущкӧсҗык-кӧ — јона кԉеітчӧ ԁа ԋебыԁ. Тащӧм муԍінма мујасыԁ зев корӧгӧԍ ԁај корӧгјасыс зев чорыԁӧԍ.
б) Ԍој сора муԍін. Ԋіралігӧн артмӧ, мыј порошокыс кажітчӧ уна пӧлӧс, лупа пыр віԇӧԁігӧн тыԁалӧ-ԋін зев уна лыаыс ԁа мукӧԁ бусыс, кос пӧраын тајӧ муԍінмыԁ зев-на топыԁ, мущкӧсӧн ԍојногӧ рышкыԁҗык. Борозԁаыс пуртԍаԋыс оз-ԋін југјав, артмӧ зев паԍкыԁ. Течасыс тӧԁчӧ зев-на бура. Мујасыс лоӧны корӧгаӧԍ, сӧмын корӧгјасыс абу сещӧм чорыԁӧԍ.
в) Лыа сора муԍінјас. Разалӧ ԋіралігӧн чуԋјас паԍтаԁ кӧԏ кіпыԁӧс вылаԁ ԁа кі улаԁ-жӧ кажітчӧ, мыј сіјӧ јона лыаа, коԁӧс бура-ԋін поԅӧ аԁԇыны ԍіннаԁ. Буса ԁа ԍојӧԁ торјасыс коԉӧны бӧрвылӧ, пурт улын кылӧ харакԏернӧј шы ԁа борозԁа ԁорышыс бужԁӧ. Течас ԍерыс тӧԁчӧ омӧԉа. Кіпыԁӧс вылаԁ кӧԏ быгԉалан, оз-ԋін артмы ԍојыԁ моз.
г) Лыаа муԍін. Прӧстӧ ԍінмӧн віԇӧԁӧмӧн тајӧ муԍінԍыс тыԁалӧ, мыј тајӧ пӧшԏі ԇік ставыс лыа. Течасыс абу, шаԉԉалӧ.
ԁ) Шщебенчатӧј муԍін. Тані ԍој ԁа лыа чаԍтјаскӧԁ ортчӧн емӧԍ горнӧј пороԁа торјас, ԉібӧ пеԉӧсӧԍ, ԉібӧ гӧгрӧс 3 мм ыҗԁаӧԍ ԁа гырыԍҗык. Сы ԍерԏі, кущӧм состава ԁа унаӧ пырӧ тајӧ муԍінмас посԋі чаԍтјасыс, вермас лоны ԉібӧ ԍојаӧн, ԉібӧ лыа сора ԍојаӧн ԁа лыааӧн.
В. МУԌІН ВІԀЛАЛӦМ
Быԁ пӧлӧс муԍінлыԍ веркӧссӧ, сылыԍ својствојассӧ ԁа іԅвесткаавны колӧмсӧ тӧԁмалӧм бӧрын, лыԃԃыԍӧс колӧ тӧԁмӧԁны і сіјӧн, кор ԁа мыјла поԅӧ коԉтчыны сӧмын муԍін веркӧс места ԍерԏіыс ԁа сіјӧ муԍінмас быԁмӧгјас быԁмӧм ԍерԏіыс тӧԁмалӧмӧн.
1) Веркӧс прізнакјассӧ іспоԉзујтӧмӧн поԅӧ коԉтчыны сек, коԁыр кӧсјӧны боԍтны ԋе сещӧм стӧч оріенԏіровочнӧј ԍвеԃеԋԋӧјас муԍін харакԏер јывԍыс, ԇоԋ рајонјаслыԍ ԉібӧ кущӧмкӧ ыҗыԁҗык совхозлыԍ ԁа колхозлыԍ; коԁыр колӧны ԍвеԃеԋԋӧјас іԅвесткаалан план вӧчны, јітчӧ-кӧ план лӧԍӧԁӧмыс іԅвесткасӧ бокыԍ вајӧмкӧԁ ԉібӧ ізан местасӧ бурмӧԁӧмкӧԁ ԁа сіԇ воԇӧ.
2) Мӧԁногӧн, коԁыр віԁлалӧны мујассӧ іԅвесткаавныс-ԋін, секі колӧ віԁлавны муԍінсӧ бурҗыка ԁа спеціаԉнӧј пріборјасӧн тӧԁмавны хіміческӧј составсӧ муԍіныслыԍ.
Преԁваріԏеԉнӧј, оріенԏіровочнӧј віԁлалӧм. Тӧԁӧмыԍ, мі тані ог вермӧ ԍетны меставывса уҗалыԍлы стӧчҗык інԁӧԁјас, кыԇі нуӧԁны полнӧја муԍін віԁлалӧмсӧ. Мі кӧсјам ԍетны сӧмын ӧткымын основнӧј прізнакјассӧ, коԁ вылӧ колӧ сылы віԇӧԁлыны муԍінјассӧ віԁлалігӧн ԁа сы ԍерԏі тӧԁмавны, кӧԏ ылӧсас, колӧ-ӧ оз іԅвесткаавнысӧ віԁлалан мујассӧ.
Меԁым тӧԁмавны, колӧ кӧԏ пыр муніг моз віԁлавны муԍінсӧ.
Сывылӧ поԅӧ пӧԉзујтчыны гујасӧн ԉібӧ ԋеыҗыԁа коԁјыштӧмӧн, а меԁбур ԁа меԁкокԋі вӧԃітчыны јоԍ пома кӧрт беԃкоԃ почвеннӧј троԍтӧн, коԁлӧн бокас ем паз коԃ. Кор беԃсӧ муԍінас ԍујан, бергӧԁыштан ԁа кыскан бӧр, пазјас ԉібӧ муԍіныс, коԁ ԍерԏі поԅас тӧԁмавны, кущӧм харакԏерыс, ыҗыԁӧ-ӧ слӧјыс, кущӧм мехаԋіческӧј составыс муԍіныслӧн.
Тӧԁӧмыԍ, меԁым ԋе вӧчны случајнӧј вывоԁ, колӧ 3–4-лаӧԁ віԁлыны троԍтнас, ԉібӧ коԁјавны гусӧ ԁа тӧԁчанҗык прізнаксӧ пасјыны ԏетраԃӧ. Тані зев колана віԇӧԁлыны тащӧмјас вылӧ.
1. Сіԍмӧм слӧјыслӧн (перегнојыслӧн) ыҗԁаыс, сылӧн рӧмыс ԁа мехаԋіческӧј составыс.
2. Поԁзоԉістӧј слӧјыслӧн ыҗԁаыс, мехаԋіческӧј составыс ԁа руԁа туԍјасыс.
3. Ԋурпоԁјаԍӧма аԉі абу слӧјыс, сылӧн рӧмыс лӧзов-ԋуԇвіж, кӧрт сім коԃ, охра рӧма, слӧјӧн ԉібӧ сӧмын чутјасӧн ԁа мехаԋіческӧј составыс.
4. Гу коԁјігӧн, мыј пыԁнаын воӧ грунтӧвӧј ваыс.
5. Ем-ӧ іԅвесткаа слӧјјас (пԉітаа, валунјас, карбоната) мыјпыԁнаын кујлӧны ԁа мыјпыԁнаын завоԃітӧ пуԅыны кіслотаӧн.
Кущӧмкӧ места віԁлалӧм бӧрын, пасјышталӧны карта вылӧ сіјӧ мујассӧ, кӧні муԍінмыс ӧткоԃҗык. Быԁ муԍінлы пуктӧны аслыс ԋім, шуам: поԁзоԉісто-гԉејевӧј, ԍојӧԁ, іԅвесткатӧм гԉеја ԍој вылын, јона колӧ іԅвесткаавны. Ԉібӧ: омӧԉа поԁзоԉістӧј муԍінјас, омӧԉа ԍојӧԁ, 55 см пыԁнаын іԅвеԍыс, іԅвесткаавны оз ков ԁа с. в.
Тащӧм уҗсӧ нуӧԁігӧн колӧ бура тӧԁны, мыј тајӧн поԅӧ боԍтны сӧмын оріенԏіровочнӧј ԍвеԃеԋԋӧјас сіјӧ рајонувса муԍінсӧ іԅвесткаавны колӧм јылыԍ. Сыԍерԏі, кущӧмкӧ мујас-кӧ інԁам іԅвесткаавны јона колана группаӧ, міјан вермас ԍурны сетыԍ, јонҗыка ԁа бурҗыка віԁлалӧм бӧрын, сещӧм участокјас, коԁјаслы омӧԉа колӧ ԉібӧ ԋӧԏі оз ков іԅвесткаалӧмыс.
Ԃерт, оз вермы вежԍыны сіјӧ общӧј оценкаыс, коԁӧс вӧлі вӧчӧма преԁваріԏеԉнӧј обԍԉеԁоваԋԋӧ нуӧԁігӧн, шуам, сіјӧ плошщаԃас унҗык шома муԍінјас мукӧԁјас ԍерԏіыс ԁа с. в.
Сыпонԁа артавны сывылӧ, мыј тајӧ ԁаннӧјјас ԍерԏіыс нуӧԁігӧн і іԅвесткаалӧмсӧ ԋекущӧм ногӧн оз поԅ. Меԁым іԅвесткаавны, колӧ лӧԍӧԁны поԁробнӧј карта колхозса ԉібӧ совхозса мујаслы.
Бурҗыка муԍінсӧ віԁлалӧм. Кор понԁам муԍінсӧ віԁлавны бурҗыка, іԅвесткаалӧм вылӧ-ԋін, колӧ сіԇ-жӧ тӧԁвылын кутны і сіјӧ прізнакјассӧ, коԁ јылыԍ ԍорԋітім воԇын — поԁзоԉістоԍԏсӧ, ԋурпоԁмӧмсӧ, іԅвестԋаклыԍ вылыс муԍінкӧԁ јітӧԁсӧ ԁа с. в.
Муԍін јывԍыс тајӧ ԍвеԃеԋԋӧјасыс зев коланаӧԍ, ӧԏі-кӧ, сывылӧ, меԁым торјӧԁны мујассӧ, коԁјасӧс јонҗыка колӧ іԅвесткаавнысӧ ԁа бурҗыка воԇвылыс віԁлавны. Мӧԁ-кӧ, бурҗыка віԁлалӧмыс, коԁ јылыԍ мі понԁам-на віԍтавны воԇын, колӧ мунны овмӧсса мујас вылыԍ боԍтӧм обраԅецјасӧн. Меԁым вӧчӧм віԁлӧгјасыԁ бура віԍталісны, колӧ муԍінсӧ боԍтавны ԁа віԁлавны быԁ торјӧԁӧм му вылыԍ торјӧн, а оз ков сорны, гуԁравны ставсӧ ӧтлаӧ. Којмӧԁ-кӧ, коԁыр муԍінмыслӧн шомыс лоӧ тӧԁмалӧма кӧԏ і прӧстӧј способӧн, ԁа колӧ лӧԍӧԁны іԅвестка лыԁсӧ, меԁым іԅвесткаалӧмыс вӧлі јонҗыка пӧԉзаа, — колӧ сіԇ-жӧ тӧԁны муԍінмыслыԍ качествосӧ. Кымын уна перегнојыс муԍінмас кӧԏ і ӧткоԃа шома, іԅвеԍԏсӧ ԍујны колӧ унҗык перегнојӧн гӧԉҗык муԍінјас ԁорыԍ. Ԍојӧԁ ԁа ԍој сора муԍінјас јонҗыка корӧны іԅвесткаалӧмсӧ, лыаа ԁа лыа сора муԍінјас ԁорыԍ.
БУРҖЫКА МУԌІН ВІԀЛАЛӦМЛӦН НОГЈАС.
Муԍін віԁлалӧм уҗ вылӧ, оз-кӧ сіјӧс нуӧԁ агроном, колӧ інԁыны гӧгӧрвоыԍҗык велӧԁчӧм колхоԅԋікӧс, коԁлы меԁвоԇын колӧ тӧԁмаԍны тајӧ уҗнас, кымынкӧ лун уҗавны агрономкӧԁ, ԉібӧ велӧԁчыны курс вылын. Сылы отсӧг вылӧ зев колана інԁыны нӧшта кымынкӧ морт сы ԍерԏі, кущӧм каԁӧн кӧсјӧны вӧчны ԁа уна-ӧ кӧсјӧны віԁлавны мусӧ.
Колхознӧј акԏівӧн уҗсӧ нуӧԁӧмыс бура оправԁајтіс аԍсӧ, кыԇі петкӧԁліс Чуԁовскӧј ԁа Прігороԁнӧј рајонјасын (Ԉеԋінграԁса облаԍт) вӧчӧм опыт, кӧні 5 лунԍа курс вылын велӧԁӧм колхоԅԋікјас зев кокԋіа вермісны віԁлавны асԍыныслыԍ мујассӧ ԁа лӧԍӧԁны іԅвесткаалӧм куԅа карта, (шуам, Ԍергејев ԋіма колхозын Спасскӧј Поԉіԍԏ ԍіктын, Чуԁовскӧј рајонын ԁа колхоз „Ԉеԋінскӧј тропа“, Прігороԁнӧј рајон). Віԁлалӧмсӧ-кӧ нуӧԁӧ агроном, сылы отсӧг вылӧ іԅвесткаалігӧн інԁыԍӧны колхоԅԋікјас, ԉібӧ гӧԉа-шӧркоԃа олыԍјас пӧвсыԍ, ԇоԋ брігаԁа, віԁлалӧ-кӧ агрономыс мујассӧ щӧщ ӧтка олыԍјаслыԍ-і.
Віԁлалӧм ногсӧ бурҗык прімітны со кущӧмӧс:
1. Муԍін віԁлалігӧн рајонувса картаӧн пӧԉзујтчӧмӧн, колхоԅԋікјаслыԍ муԍін јылыԍ јуаԍӧмӧн ԁа сіјӧ тӧԁчан торјаснас, коԁ јылыԍ віԍтавԍыліс воԇын, а сіԇ-жӧ боԍтны тӧԁвылӧ овмӧсыслыԍ ԍевооборотсӧ ԁа мукӧԁ ԍвеԃеԋԋӧјас, бӧрјыны обԍԉеԁоваԋԋӧ нуӧԁӧм вылӧ сіјӧ мујассӧ, кытчӧ меԁвоԇын овмӧслы бурҗык ԍујны іԅвеԍсӧ, а мӧԁ-кӧ, кущӧм му јонҗыка корӧ іԅвесткаалӧмсӧ. Тӧԁӧмыԍ, лоӧ-кӧ каԁыс, колӧ муԍінјассӧ віԁлавны паԍтала.
2. Быԏ колана новлӧԁлыны ԍӧрыԍ мујас віԁлалан план, коԁӧс лӧԍӧԁны общӧј план вылыԍ. Тащӧм планыс-кӧ абу, сіјӧс колӧ лӧԍӧԁны, кӧԏ ԍіннаԁ віԇӧԁӧмӧн, мујас вывті ветлӧԁлӧмӧн. Та вылӧ поԅӧ пӧԉзујтчыны кԉеткаа бумагаӧн.
3. Обԍԉеԁоваԋԋӧ завоԃіттӧԇ, колӧ кыщовтны мујассӧ колхозса шԉенкӧԁ, коԁі бура тӧԁӧ мујассӧ, меԁым плансӧ ӧтлаԍԏітлыны збыԉыскӧԁ, меԁ тӧԁмаԍны планнас мујас ԍерԏіыс (межајас, ԋурјас, вӧр, тујјас ԁа мукӧԁ).
Кыщовтіг моз тӧԁмаԍны і сещӧм прізнакјаскӧԁ, шуам, кущӧмаҗык быԁмӧ сіјӧ мујас вылас кԉевер, јог турунјас ԁа мукӧԁ тӧԁчана быԁмӧгјас, коԁ јылыԍ віԍтавԍыліс воԇын, меԁым тӧԁны мујаслыԍ іԅвесткаавны колӧмсӧ. Зев колана гіжавны быԁ му ԍерԏі торјӧн.
4. План вылӧ, шуам, аслыс пӧлӧс муԍінјаслыԍ, інԁалӧны межајассӧ, пасјӧмӧн, мыј тащӧм мујас јона поԁзоԉістӧј ԍојӧԁ, мӧԁлаті лыаа ԁа ԋурпоԁјаԍӧма ԁа с. в. Тащӧм торјӧԁӧмсӧ вӧчӧны, бурҗыка муԍін тӧԁчанторјас вылас віԇӧԁлӧмӧн, воԇвыв гіжалӧм ԍерԏіыс ԁа быԁ торја му вылӧ коԁјыштлыны ԋеыҗыԁ гу ԁа віԁлавны муԍін течассӧ.
5. Сыбӧрын боԍтԍӧны віԁлӧгјас, меԁым тӧԁмавны, шома-ӧ муԍіныс. Муыс та вылӧ јукԍӧ торјас вылӧ 2–3 гектарӧн ԁа сіԇ, меԁым быԁ тащӧм торԍыс боԍтны шӧркоԃԃӧм віԁлӧг ԁа нуӧԁны муԍыс шомсӧ тӧԁмалӧм. 2–3 га-ыԍ ыҗыԁҗыка торјӧԁлыны мујассӧ оз ков, сыпонԁа, мыј вермасны веԍкавны ыҗыԁ тор вылас уна пӧлӧс муԍінјас, јонҗыка шомајас, омӧԉҗыка ԉібӧ ԋӧԏі абу шомајас.
Тащӧм ыҗыԁ плошщаԃтӧ ӧткоԃа арталӧмӧн, мі вермам іԅвесткаавны ԋе сымынԁа, мыјԁта колӧ сіјӧ му вылас іԅвеԍԏыс. Ԍујԍас ԉібӧ унҗык, ԉібӧ ещаҗык.
Віԁлавԍӧ-кӧ ԋеыҗыԁ му ԁа пӧраыс-кӧ ем, сек быԁ шӧркоԃԃем віԁлӧг боԍтӧны 1 га вылыԍ ԉібӧ ічӧтҗык му вылыԍ-на. Секі, муԍін іԅвесткаавны вылӧ лӧԍӧԁӧм карточкаыс нӧшта-на лоӧ стӧчҗык.
6. Шӧркоԃԃем віԁлӧгыс артмӧ 4–5 торја віԁлӧгыԍ, ӧԏі тор вылыԍ 4–5 местаыԍ боԍтӧмӧн ԁа сорлалӧмӧн. Віԁлӧг боԍтчӧ (13-ӧԁ ԍерпас ԍерԏі) кӧрт зырјӧн став гӧран слӧј пыԁнаԍыс.
7. Торја віԁлӧгјас колӧ боԍтны сӧмын сещӧмјасӧс, коԁјас тӧԁчанаӧԍ места веркӧс ԍерԏіыс і зев колана віԇӧԁны, меԁым шӧркоԃԃем віԁлӧгӧ оз веԍкавны случајнӧј местајасыс, коԁјас абу меставывса муԍіныслы ԏіпічнӧјӧԍ (логјас, мыԉкјас, туј ԁорјас, канавајас ԁа с. в.).
Став случајнӧј пробајассӧ, коԁјас оз петкӧԁлыны харакԏернӧј прізнакјассӧ сіјӧ муԍінлыԍ, колӧ шыблавны, а оз ков сорлавны мукӧԁыскӧԁ.
8. Опыт вылӧ інԁӧм тор вылын-кӧ муԍінмыс тӧԁчымӧн торјалана ԁа ем-кӧ сещӧміныс паԍкыԁа местаын (1 га гӧгӧр), коԁі торјалӧ мукӧԁјасԍыс, сек татыԍ віԁлӧгјассӧ колӧ боԍтны торјӧн ԁа тӧԁмалӧмсӧ нуӧԁны торјӧн.
9. Торја віԁлӧгјассӧ, 100–200 гр. мынԁаӧн боԍтӧмӧн, зев лӧԍыԁ сорлавны шыԉыԁ пыԁӧса маԉірованнӧј таԍтіын, коԁӧс зев кокԋіа кутны сӧстӧма, ԁа коԁі торја колана выԉ віԁлӧгјас боԍтігӧн.
10. Сорлалӧм бӧрас боԍтԍӧ (шӧркоԃԃем віԁлӧгыс) 100–200 гр., гартышԍӧ бумага пыщкӧ, пуктыԍԍӧ сывылӧ віԁлӧг №-ыс ԁа сек-жӧ пуктӧны сіјӧ №-сӧ план вылас.
11. 1–2 лунԍа уҗӧн чукӧртӧм віԁлӧгјассӧ вајԍӧ ӧԏі местаӧ ԁа регыԁ пӧраӧн торјӧԁԍӧ уліын інԁӧм ԍерԏі.
12. Пӧԉзујтчӧны-кӧ тащӧм способјасӧн, коԁјас корӧны косӧԁҗык муԍін, секі му вылыԍ вајӧм віԁлӧгјассӧ кіԍталӧны ставсӧ торјӧн бумага ԉістјас вылӧ ԁа коԍтӧны сӧстӧм местаын, меԁ ез веԍкавны јогјас. Тӧԁмалӧмсӧ-кӧ нуӧԁісны васӧԁ поԁја муԍін вылын зев колана вӧчны сіјӧс пырыԍпыр, а ԋе ԋужӧԁчыны (1–2 лун кежлӧ).
13. Гіжалӧмјассӧ поԅӧ нуӧԁны тащӧм ногӧн:
| Мулӧн ԁа пробајаслӧн №№ |
| Віԁлӧг боԍтӧмлӧн каԁ. |
| Тӧԁмалӧмлӧн каԁ. |
| Јог быԁмӧмјас ԍерԏі. |
| Іԅвеԍтлӧн колӧмыс... |
| Муԍін віԁлалӧм ԍерԏі |
| Мукӧԁ тӧԁчан торјас ԍерԏі. |
| Муԍінлӧн ԋім віԁлӧг ԍерԏі. |
| а) мехаԋіч. состав, |
| б) озырӧ муԍінмыс сіԍмӧм јогјаснас ( |
| Кущӧмҗык шома |
| Ізӧм іԅвеԍԏлӧн норма га вылӧ. |
Воԇӧвылӧ мі вуҗамӧ ӧткымын хіміческӧј способјас вылӧ, коԁјасӧн тӧԁмалӧны муԍінлыԍ шомсӧ, меԁым таԇӧн тӧԁмавны тајӧ муԍінјас вылас іԅвеԍлыԍ колӧмсӧ.
ВІТӦԀ ГЛАВА.
ПРӦСТӦЈ ПРІБОРЈАС ОТСӦГӦН МУԌІНЛЫԌ ШОМӦС ТӦԀМАЛӦМ.
Меԁԍа кокԋі прӧстӧј способ муԍінмӧ іԅвеԍԏ колӧмсӧ тӧԁмалӧмын, сіјӧ лоӧ муԍінԍыс уна ԍікас пріборјасӧн шомалунсӧ тӧԁмалӧм.
Уна ԍікас пріборјас пыщкыԍ мі віԍталам сӧмын сещӧмјас јылыԍ, коԁјас прӧстӧјҗыкӧԍ ԁа щӧкыԁҗыка паныԁаԍлӧны СССР-ын.
„УԊІВЕРСАԈНӦЈ ІԊԂІКАТОР“ ПРІБОР.
Тајӧ пріборлӧн главнӧј чаԍтыс — аслыспӧлӧс вешществојасыԍ вӧчӧм раствор. Вешществојасыс шуԍӧны іԋԃікаторјасӧн.
Кіԍтны-кӧ тајӧ растворсӧ кымынкӧ војт ԋеыҗыԁа боԍтӧм шома ва пыщкӧ, ваыс лоӧ розӧвӧј рӧма, а војтӧԁны-кӧ іԅвесткаа ԉібӧ соԁаа ва пыщкӧ, ваыс лӧзӧԁас. Тајӧ іԋԃікаторнас поԅӧ тӧԁны ва пыщкыԍ веԍіг зев ещаԋік кіслотајас.
Пріборлӧн устројствоыс зев прӧстӧј. Ԋеыҗыԁ јашщікӧ пуктавԍӧны: суԉеја іԋԃікаторӧн, мӧԁ суԉеја соԉа ваӧн (сов растворӧн), 2 бԉуԃечко, 6 пробірка (ԋегырыԍ трубкајас, коԁјаслӧн ӧԏі помыс тупкӧса), піпетка^Піпеткаӧн шуԍӧ трубочка, коԁлӧн ӧԏі помыс векԋыԁҗык (јоԍмӧ), а шӧрыс паԍкалыштӧ. Меԁым лӧԍыԁҗык вӧлі уҗавны, піпетка помӧ колӧ ԍујны реԅіна шарік (15-ԁ ԍерпас), коԁӧс поԅӧ ԋӧбны апԏекаыԍ./^, лы паԋ (роговӧј паԋ), ԍԏекԉаннӧј палочка ԁа ԋеыҗыԁ щӧтка ԁозмук мыԍкалӧм вылӧ. Сыыԍ кынԇі, пріборын ем табԉічка уна пӧлӧс бумагаыԍ кԉеітӧм полоскајасӧн.
Сещӧмјас ԁырјі, кор колӧ віԁлавны уна обраԅецјас (шуам, ԍојасӧн), сек бур лоӧ соԁтыны нӧшта тащӧм торјас: ԋегырыԍ 30 пробірка, пробіркајас пуктавны 2 поԁставка (кокјас), 16 бԉуԁ краԍітчыны, 3 ԉітра тӧріг ӧԏі суԉеја сола валы, 5 ԉітра тӧріг ӧԏі суԉеја парӧн вӧтлӧм (ԃеԍԏіԉԉірујтӧм) валы.
Сола ва вӧчӧм. Кіслотноԍт тӧԁмалӧм могыԍ, кыԇі аԁԇылам улынҗык муԍін лоӧ гуԁравны сола ва пыщкӧ (раствор пышкӧ). Тајӧ вӧчԍӧ сыпонԁа, мыј кіслотајас унҗыкыԍсӧ топыԁа јітчӧмаӧԍ муԍінкӧԁ-ԁа, меԁым тајӧ кіслотајассӧ поԅӧ вӧлі аԁԇыны, лоӧ ԃејствујтны муԍін вылӧ сола ваӧн. Сола ва пыԃԃі поԅӧ соԁтавны парӧн вӧтлӧм чістӧј ва. Секі мі вермам тӧԁмавны муԍінлыԍ сӧмын ԋеыҗыԁ чаԍт став кіслотноԍт пыщкыԍ, коԁі шуԍӧ акԏівнӧј кіслотноԍтӧн. Но тајӧ кіслотноԍтсӧ тӧԁмалӧмыс муԍін іԅвесткаалӧмын ыҗыԁ значеԋԋӧ оз ԍет. Ваԍаԋ сов пырӧ муԍінмӧ, вӧтлӧ сетыԍ кіслотајассӧ ԁа меԁбӧрын сов пыԃԃі ваын лоӧ кіслота. Тајӧ кіслотасӧ і тӧԁмалӧны зев кокԋіа, зев прӧстӧј ногӧн.
Јашщікын лӧԍӧԁӧм сола ва (раствор) регыԁӧн бырӧ. Сыпонԁа лоӧ аслыԁ лӧԍӧԁны выԉ раствор. Та вылӧ колӧ боԍтны парӧн вӧтлӧм ва, коԁӧс поԅӧ ԋӧбны апԏекаыԍ. Парӧн вӧтлӧм ва-кӧ боԍтны оз ԍур, сіјӧс поԅӧ вежны прӧстӧј ваӧн, коԁӧс колӧ зев јона ԁа ԁыр пуны, сеԍԍа суткі сулӧԁӧм бӧрын сӧԇсӧ кіԍтны міча ԁозјӧ. Ԁоз пыԁӧсӧ пукԍӧм гуԁырсӧ кіԍтны оз ков. Ваыԍ кынԇі, раствор лӧԍӧԁӧм вылӧ колӧ боԍтны: 1) чіԍԏітӧм повареннӧј сов (ваыԍ пуӧм сов, а јешщӧ бурҗык боԍтны аслыс пӧлӧс сов — „хлорістӧј каԉіј“), коԁӧс колӧ ԋӧбны апԏекаыԍ ԉібӧ корны агрономлыԍ (коопераԏівјасын вузалан сов та вылӧ оз туј), 2) ԉітр җынја суԉеја.
Ԉітр җынја суԉеја вылӧ колӧ веԍітны 30 грамм повареннӧј сов (хлорістӧј натр) ԉібӧ 37 грамм хлорістӧј каԉіј^Гіраӧн пыԃԃі поԅӧ веԍітчыны выԉ леԇӧм бронзӧвӧј ԃеԋгајасӧн (ԋе ыргӧнӧн). 1 ура ԃеԋгалӧн ԍӧктаыс бурещ 1 грамм, 2 уралӧн — 2 гр., 3 уралӧн — 3 гр., 5 уралӧн — 5 гр./^. Веԍітны-кӧ ԋінӧмӧн, сов поԅӧ боԍтны суԉеја вылӧ кујім щајнӧј паԋ. Тајӧ совсӧ кіԍтӧны суԉејаӧ, сы пыщкӧ кіԍтӧны ва, сеԍԍа пробкаалӧны ԁа болтајтӧны. Та ногӧн лӧԍӧԁӧм раствор колӧ прӧверітны лакмусӧвӧј бумажкаӧн^Аслыс пӧлӧс бумажка, коԁлӧн кіслота пыщкын вежԍӧ рӧмыс. Та јылыԍ лоӧ віԍталӧма воԇынҗык./^, ԉібӧ іԋԃікаторӧн. Тащӧм ва пыщкӧ (раствор пыщкӧ) леԇӧм бумажка-кӧ оз гӧрԁӧԁ, ԉібӧ ԋеуна боԍтӧм раствор пыщкӧ 3 војт іԋԃікатор сорлалӧм бӧрын-кӧ сіјӧ віжӧԁас (шкала куԅа 6,0 ԉібӧ 5,5 лыԁпасјас петкӧԁлӧм ԍерԏі), сек раствор колӧ лыԃԃыны артмӧмӧн ԁа поԅӧ сіјӧн пӧԉзујтчыны.
Раствор мукӧԁ ԁырјі уна помкајас понԁа (ԁырҗык олӧм бӧрын) вежӧ асԍыс качествојассӧ (омӧԉтчӧ)-ԁа, оз-кӧ кут тујны, сіјӧс колӧ вежны. Сыпонԁа колӧ каԁӧн-каԁӧн віԁлавлыны гӧтӧвӧј растворлыԍ бурлунсӧ ԁа ковмас-кӧ — вежны.
Кыԇі віԁлавны муԍін. Муԍін віԁлавны завоԃіттӧԇ бԉуԃечкојас, пробіркајас, піпетка ԁа паԋ колӧ бура мыԍкавны прӧстӧј ваӧн ԁа пожјыштны сола ваӧн. Муԍін віԁлавны завоԃітчӧны со кущӧм ногӧн:
1. Пробіркаӧ кіԍтӧны муԍін меԁвоԇԇа черточкаӧԇыс. Муԍін поԅӧ боԍтны кыԇ уԉӧс, сіԇі-і косӧс.
2. Кіԍтӧны пробіркаӧ суԉејаыԍ сола ва мӧԁ черточкаӧԇ. Ӧткымын пріборјасын пробіркајасыс черточкајастӧмӧԍ. Секі муԍін пуктӧны пробірка җынԍыс ԋеуна ещаҗык ԁа кіԍтӧны сетчӧ раствор сіԇі, меԁым пробіркаыс ԋеуна оз ло тыр.
3. Тупкӧны пробірка сола ваӧн пожјалӧм чістӧј пробкаӧн (чуԋӧн тупкыны оз поԅ) ԁа бура болтајтӧны 3 мінут чӧж.
4. Сувтӧԁӧны пробірка бӧр јашщікӧ ԁа віԁчіԍӧны, кытчӧԇ кіԅертӧм муԍінлӧн вылысыс оз сӧԇышт. Унҗыкыԍсӧ лоӧ віԁчіԍны 5–10 мінутыԍ ԋе ԁырҗык.
5. Боԍтӧны піпетка, коԁлӧн ем помас реԅіна трубка (шарік), ԉічкӧны реԅінкасӧ чуԋјасӧн ԁа піпеткалыԍ векԋі помсӧ леԇӧны сӧԇӧм жіԁкоԍт пыщкӧ, сӧмын меԁ оз інмы гуԁырӧԇыс; секі боԍтӧны реԅінка вылыԍ чуԋјас ԁа реԅінкаыс кыскас кіԅерсӧ піпеткаӧ (15-ԁ ԍерпас). Піпеткаын-кӧ реԅінкаыс абу, жіԁкоԍт лоӧ кыскыны вомӧн. Кор піпетка тырас җынјӧԇыс кымын, сіјӧс колӧ вомыԍ пырыԍтӧм пыр боԍтны ԁа боԍтіг мозыс-жӧ тупкыны вылыс помсӧ чуԋӧн. Меԁым кіԍтны піпеткаыԍ жіԁкоԍт бԉуԁјӧ, колӧ сӧмын боԍтны піпетка вылыс помыԍ чуԋ (16-ԁ ԍерпас).
6. Бԉуԁ вылын піпеткалыԍ реԅінка бара ԉічкӧны чуԋӧн ԁа жіԁкоԍт леԇӧны бԉуԁјӧ. Сетчӧ соԁтӧны 3 војт іԋԃікатор ԁа гуԁралӧны ԍԏекԉаннӧј палочкаӧн.
7. Іԋԃікатор соԁтӧмла жіԁкоԍтлӧн рӧмыс вежԍӧ: муԍін-кӧ зев шома (уна-кӧ кіслотноԍт), жіԁкоԍт лоӧ југыԁ розӧвӧј; муԍін-кӧ ԋӧԏі абу шома, жіԁкоԍт лоӧ ԋуԇвіж, сіԇі воԇӧ.
8. Кіслотноԍт точнӧјҗыка тӧԁмалӧм могыԍ віԇӧԁӧны пріборӧ пуктӧм табԉічка вылӧ ԁа бӧрјӧԁлӧны, кущӧм рӧма бумага полоска меԁԍа јона лӧԍалӧ жіԁкоԍт рӧмӧ. Быԁ бумажка улысӧ пасјӧма лыԁпас, коԁі петкӧԁлӧ уна-ӧ муԍінын кіслотноԍт.
Мыј петкӧԁлӧны пӧлучітӧм резуԉтатјас. Кіслотноԍтлы лӧԍӧԁӧма аслыс лыԁ, коԁі мунӧ бӧрлаԋӧ ԁа пасјыԍԍӧ pH (пе-аш) шыпасјасӧн, а сыкӧԁ ортчӧн сулалыԍ лыԁпасјас петкӧԁлӧны муԍін пыщса кіслотноԍтлыԍ ыҗԁасӧ. Кымын ічӧт лыԁпас (чіпыр), сымын уна муԍін пыщкын кіслотноԍт, а кымын ыҗыԁ лыԁпас, сымын еща кіслотноԍԏ. Та ногӧн, резуԉтат-кӧ петкӧԁлӧ 4–4½ (5-ӧԇ), сіјӧ віԍталӧ, мыј муԍін — шома ԁа сіјӧс колӧ іԅвесткаавны. Лоӧ-кӧ 5,0 ԉібӧ 5,5 — сіјӧ віԍталӧ, мыј муԍін омӧԉа шома; секі іԅвестка оз пыр ӧткоԃа бура кыпӧԁ урожај. 6 ԁа сыыԍ гырыԍҗык лыԁпасјас віԍталӧны, мыј муԍін абу шома ԁа іԅвесткаавны сіјӧс оз ков. Кыԇі іԅвеԍтка ԃејствујтӧ быԁԍама муԍін вылӧ сыјылыԍ лоӧ віԍталӧма воԇынҗык.
Унаыԍ овлӧ, мыј жіԁкоԍтлӧн рӧмыс оз ԇікӧԇ лӧԍав ԋекущӧм полоскаӧ, а матыԍтԍӧ кык полоска костӧ. Шуам, вермас сіјӧ лоны јонҗыка розӧвӧј 4,5 пасјӧԁа бумажка ԁорыԍ, но јеҗыԁҗык 4 пасјӧԁа бумажка ԁорыԍ. Секі колӧ лыԃԃыны кіслотноԍԏ 4-ыԍ унҗык ԁа 4,5-ыԍ ещаҗык (боԍтны кык костсӧ).
Уна пӧлӧс муԍінјас віԁлалӧм. Уна пӧлӧс муԍінјас віԁлалігӧн, емӧԍ-кӧ соԁтӧԁ пріборјас, коԁјасӧс інԁалӧма вылынҗык (62-ԁ ԉістбок), бурҗык лоӧ уҗавны тащӧм ногӧн:
1. Мујас вылыԍ боԍтӧм муԍінјас пыщкыԍ торјӧԁӧны 15-ӧс ԁа нумеравлӧны, сеԍԍа зев посԋіӧԇ нырӧны.
2. 15 пробіркаӧ пукталӧны віԁлалан муԍінјас, кыԇі вӧлі віԍталӧма вылынҗык.
3. Кіԍталӧны ԁорвыв став пробіркајасӧ сола ва (раствор).
4. Ӧчереԁӧн ставсӧ болтајтӧны мінут җынјӧн кымын.
5. Жіԁкоԍтлӧн суԁтаыс-кӧ лоӧ еща ԁа оз быԁ пробіркаын ӧтмынԁа, сетчӧјасӧ колӧ соԁтавны сов раствор, меԁым муԍін вылысын сӧԇыс лоас гуԁыр мынԁаыс кымын-жӧ.
6. Ӧтчыԁ болтајтӧм бӧрын пробіркајас болтајтӧны мӧԁпӧв ԁа коԉӧны сулавны.
7. Боԍтӧны выԉ 15 пробірка ԁа тырталӧны најӧс воԇԇајассӧ моз-жӧ.
8. Мӧԁ парԏіја пробіркајас тырталігӧн воԇԇа 15 пробіркаын раствор уԃітас-ԋін сӧԇны; сіјӧс боԍталӧны піпеткаӧн ԁа леԇалӧны 15 бԉуԁјӧ, соԁтӧны быԁлаӧ іԋԃікатор 3 војтӧн ԁа сіԇі воԇӧ (піпетка быԁ проба бӧрын колӧ пожјавны).
9. Резуԉтатјас гіжалӧм бӧрын ԁа бԉуԁјас мыԍкалӧм бӧрын тӧԁмалӧны кіслотноԍт мӧԁ парԏіја пробіркајасыԍ. Сіԇі воԇӧ.
Кущӧм ԋеуԁачајас вермӧны лоны уҗын. Вылынҗык гіжалӧм способ зев прӧстӧј ԁа ԍетӧ бур резуԉтатјас. Но завоԃітыԍјаслӧн мукӧԁ ԁырјі овлӧны ԋеуԁачајас, коԁјас лоӧны віԁлалан правілӧјас собԉуԁајттӧмла ԉібӧ ԉок ногӧн, ԋе сӧстӧма уҗалӧмла. Уҗавны-кӧ ԋајта, ԁозјас мыԍкавны омӧԉа ԁа ԋе пожјавны сола ваӧн, вермасны лоны гырыԍ ӧшыбкајас. Колӧ сувтӧԁны ас воԇӧ могӧн — ԋе коԉны уҗалӧм бӧрын ԁозјас мыԍкавтӧг, а пырыԍтӧм пыр-жӧ мыԍкыны, меԁ ԋајтыс оз уԃіт коԍмыны. Торја-ԋін тајӧс колӧ собԉуԁајтны піпеткаӧн вӧԃітчӧмын, кытыԍ ԍӧкыԁҗык уԍкӧԁны коԍмӧм ԋајт.
Пріборӧ пуктӧм іԋԃікатор растворӧн колӧ вӧԃітчыны торја ӧкуратнӧја; колӧ тӧԁны, мыј растворӧ веԍкалӧм быԁԍама ԋајт щыкӧԁӧ сіјӧс ԁа вермас ылӧԁны віԍталӧмӧн. Ԋекор оз ков боԍтны іԋԃікатор піпеткаӧн веԍкыԁа суԉејаыԍ, а колӧ іԋԃікаторсӧ кіԍтны ԋеуна пробіркаӧ ԁа сетыԍ і боԍтавны.
Унаыԍ ԋеуԁачајас овлӧны сіԇ-жӧ термаԍӧмла, кор оз леԇны жіԁкоԍтлы прамӧја сӧԇны пробіркаын ԁа боԍтӧны піпеткаӧн гуԁыркоԃнас-на. Термаԍӧмла ӧшыбка вӧчӧм ԁорыԍ бурҗык віԁчіԍны кымынкӧ мінут. Коԍтан бумага пыр жіԁкоԍт сӧԇӧԁны оз поԅ, — секі вермӧ вежԍыны кіслотноԍт. Сіԇ-жӧ оз поԅ пӧԉзујтчыны тајӧ пріборӧн сещӧм муԍінјас тӧԁмалігӧн, коԁјас сола ва пыщкын болтајтігӧн гӧрԁӧԁӧны, кыԇ щај. Тащӧмыс мукӧԁ ԁырјі овлӧ трунԁа сора муԍінјаскӧԁ.
Унаыԍ мукӧԁ лыԃԃылӧны мыјкӧ ԍерԏі муԍін шомаӧн, а уԋіверсаԉнӧј іԋԃікатор петкӧԁлӧ 6 ԉібӧ 6½. Тані оз ков пырыԍтӧм-пыр віԁны пріборӧс, а колӧ выԉпӧв вӧчны іспытаԋԋӧ ԉібӧ ыстыны муԍін проба меԁматыса опытнӧј станціјаӧ, меԁым точнӧјҗыка прӧверітны кіслотноԍт.
Лакмусӧвӧј бумажкаӧн ужалан прібор.
Тајӧ пріборыс торјалӧ „уԋіверсаԉнӧј прібор“ ԁіныԍ сіјӧн, мыј тані іспытаԋԋӧ вӧчԍӧ аслыс пӧлӧс, лӧз бумажкаӧн (шуԍӧ лакмусӧвӧјӧн). Тајӧ способӧн уҗалӧм вылӧ колӧны со мыјјас:
1. Јона бур качествоа лӧз лакмусӧвӧј бумажка.
2. Сола ва (раствор), коԁӧс лӧԍӧԁӧм јылыԍ вӧлі віԍталӧма вылынҗык.
3. 2 бԉуԁ.
4. Лы паԋ.
5. Сԏекԉаннӧј палочка.
6. Лакмусӧвӧј бумага кутан палочкајас, коԁјасӧс поԅӧ вӧчны аслыныԁ. Сы вылӧ колӧ боԍтны міча, кос ԁа шыԉыԁ кык палочка ԁа ӧтлаӧ гартыштны ӧԏі помӧԁыс реԅінкаӧн ԉібӧ суԋісӧн.
Кыԇі вӧчԍӧ іспытаԋԋӧ. Бӧрјӧм проба пыщкыԍ боԍтны 2 щајнӧј паԋ муԍін (10 кымын грамм), пуктыны бԉуԁјӧ ԁа кіԍтны сы пыщкӧ сымԁа-жӧ ԉібӧ ԋеуна унҗык сов раствор. Бура гуԁравны сіјӧс чістӧј ԍԏекԉаннӧј палочкаӧн, сулӧԁны 1–2 мінут, сеԍԍа мӧԁпӧв гуԁравны ԁа коԉны ас вӧԉа вывԍыс сӧԇны. Сӧԇӧм ва пыщкӧ леԇӧны лакмусӧвӧј лӧз бумага тор, коԁӧс колӧ топӧԁны палочкајас костӧ ԁа ӧшӧԁны бԉуԁ ԁорӧ тасалӧмӧн. Пыԁӧсӧ пукԍӧм гуԁырӧԇ бумага інмӧԁны оз ков (лӧԍыԁҗык вылӧ бԉуԁ колӧ ԁоріԋтны, кыԇі петкӧԁлӧма 17-ԁ ԍерпас вылын). Бумага віԇӧны жіԁкоԍт пыщкын 2–3 мінут, сеԍԍа лептӧны. Сы берԁӧ-кӧ ԉаскыԍасны плавајтыԍ муԍін торјас, најӧс колӧ пожјыштны сола ваӧн (растворӧн).
Бумажка рӧм вежԍӧм ԍерԏі тӧԁмалӧны муԍінлыԍ кіслотноԍт. Тані вермӧ лоны бумажкалӧн 3 ногӧн петкӧԁлӧм: 1) бумажка пом-кӧ мічаӧ гӧрԁӧԁас — муԍін шома; 2) омӧԉа-кӧ ԁа ԋејаснӧја розӧвӧјлаԋ муныштӧ — віԁлалан муԍін абу шома; 3) бумажка рӧм-кӧ оз вежԍы — муԍін абу шома ԉібӧ зев омӧԉа шома.
Уҗын тырмытӧмторјас. Тајӧ пріборӧн уҗалігӧн сіԇ-жӧ быԁторјӧн колӧ вӧԃітчыны зев сӧстӧма ԁа ӧкуратнӧја, кыԇі та јылыԍ вӧлі віԍталӧма воԇҗык уԋіверсаԉнӧј інԃікаторӧн уҗалӧм куԅа. Торја ӧкуратнӧја колӧ вӧԃітчыны лакмусӧвӧј бумажкаӧн, віԇны колӧ сіјӧс тупкӧса пробіркаын ԁа му вылын іспытаԋԋӧ вӧчӧм вылӧ колӧ боԍтны ԍӧрыԍ ԋе-став бумагасӧ, а мыјԁа колӧ іспытаԋԋӧ вӧчӧм вылӧ. Ва ԉібӧ ԋајт кіјасӧн бумага вӧрԅӧԁны оз поԅ, — пӧԍалӧм кіјасԍаԋ сіјӧ щыкӧ, гӧрԁӧԁас. Ӧшыбкајас вермӧны лоны сіԇ-жӧ прамӧја сӧԇтӧм жіԁкоԍтӧ ԍујӧмла ԉібӧ кор бумажка помыс веԍкалӧ гуԁырас. Мукӧԁ ԁырјі веԍіг шомтӧм муԍін вермӧ вежны бумажкалыԍ рӧмсӧ розовӧјӧ, коԁі вајӧԁас ԋевеԍкыԁ резуԉтатӧ.
Тані сіԇ-жӧ, кыԇі-і іԋԃікаторӧн уҗалігӧн, лоӧны-кӧ кущӧмкӧ ԋеуԁачајас ԉібӧ чајтӧм ԍерԏі мӧԁ нога резуԉтатјас, іспытаԋԋӧ колӧ вӧчны выԉпӧв, а получітчас-кӧ сіјӧ-жӧ — муԍін проба колӧ ыстыны проверітӧм вылӧ агрономлы ԉібӧ опытнӧј станціјаӧ.
Кыкнан нога іспытаԋԋӧсӧ пракԏіка вылын прӧверітӧм. Меԁым бурҗыка ԁонјавны кыкнан способсӧ, тані віԍталам Ԉеԋінграԁ облаԍтса условіјӧјасын најӧс прӧверітӧм јылыԍ. 1928 ԁа 1929 војасын кык научнӧј оргаԋізаціјаӧн — Ԉеԋінграԁса ԍеԉ.-кӧԅ. інԍԏітут берԁса кӧԇа-пуктасјас вӧԃітан опытнӧј станціјаӧн ԁа опытнӧј агрономіја інԍԏітутса віԇму јукӧԁӧн — вӧвлі ԍпеціаԉно вӧчӧма 60 віԁлӧг (опыт) совхозјасын, колхозјасын ԁа ӧтка овмӧсјасын.
Быԁ опытнӧј участокыԍ муԍін тулысын вӧлі віԁлалӧма первој лакмусӧвӧј бумажкаӧн, сеԍԍа уԋіверсаԉнӧј іԋԃікаторӧн. Муԍінлӧн кіслотноԍт вӧлі зев уна пӧлӧс (кыԇі-і колӧ вӧлі віԁчіԍны), вӧліны зев шома муԍінјас, сіԇ-жӧ вӧліны-і ԋӧԏі шомтӧмјас. Сеԍԍа быԁ участок вылын, муԍінмыс сен шома кӧԏ абу, вӧлі вӧчӧма опыт іԅвесткаалӧмӧн. Сы могыԍ быԁ участок вӧлі јукӧма кымынкӧ ԃеԉанка вылӧ. Быԁ участоклыԍ җынсӧ бурмӧԁісны ізӧм іԅвесткаӧн 4½ тонна мынԁа гектар вылӧ лыԃԃӧмӧн, а мӧԁ җынсӧ коԉісны іԅвесткаавтӧг.
Кущӧма-жӧ збыԉмісны вывоԁјас, коԁјасӧс вӧлі вӧчӧма тулысын кык пӧлӧс пріборӧн муԍін віԁлалӧм бӧрын?
Уԋіверсаԉнӧј іԋԃікатор прӧверітӧм.
Меԁвојԁӧр віԇӧԁлам, кыԇі вӧлі уҗалӧма уԋіверсаԉнӧј іԋԃікаторӧн ԁа кущӧм резуԉтатјас сетыԍ лоіны. Тані мі табԉіцаӧн петкӧԁлам тајӧ резуԉтатјассӧ 25 опытлыԍ, коԁјасӧс вӧлі вӧчӧма зӧр вылын Ԉеԋінграԁса ԍ.-к. інԍԏітут берԁса кӧԇа пуктасјас вӧԃітан опытнӧј станціјаӧн.
(Віԇӧԁ табԉіца 59-ӧԁ ԉістбокыԍ.).
| Муԍін группајас кіслотноԍԏ ԍерԏі. | Кіслотноԍԏ | Іԅвесткаалӧм бӧрын шӧркоԃԃема соԁіс туԍ (центԋер лыԁ) | Кымын участок вылын туԍлӧн соԁӧмыс вӧлі 1 ц-ыԍ ещаҗык |
| І группа (8 муԍін) | 4 да 4½ | 2 | 1 |
| ІІ „ (6 „) | 5 | 1½ | 1 |
| ІІІ „ 4 „) | 5½ | 1 | 2 |
| ІV „ (4 „) | 6 | ½ | 3 |
| V „ (3 „) | 6½ | 0 | 3 |
Кӧні кіслотноԍт вӧлі 4½ ԉібӧ 5, іԅвесткаалӧм ԍетіс бур резуԉтат: меԁвоԇԇа вонас зӧрлӧн урожај кыптіс пӧшԏі кык центԋер вылӧ, а ӧԁ зӧр вылӧ кіслотноԍт торја омӧԉа ԃејствујтӧ. Сеԍԍа муԍінӧ вӧлі ԍујӧма ізӧм іԅвестка, коԁлӧн выныс нӧшта-на јона соԁас локтан војаснас, торја-ԋін сещӧм кӧԇајас вылӧ, кыԇ бобӧԋаԋ ԉібӧ іԁ.
Јонҗыка шома 14 участок пыщкыԍ (І ԁа ІІ-ԁ группајас) сӧмын кыклы омӧԉа ԃејствујтіс іԅвестка.
Тајӧ кык участок куԅаыс воԇвыв віԍталӧм ез збыԉмы, а мукӧԁ 12 участоксӧ іԅвесткаавны вӧлі требујтчӧ.
Та ногӧн, прӧверка петкӧԁліс, мыј уԋіверсаԉнӧј іԋԃікаторӧн, ԋеыҗыԁ ӧшыбкаӧн поԅӧ аԁԇыны муԍінјас, коԁјасӧс колӧ іԅвесткаавны. Сещӧм муԍінјас, кӧні кіслотноԍтыс 5½ ԉібӧ веԍіг 6, поԅӧ-жӧ іԅвесткаавны, сӧмын іԅвестка тащӧм муԍінјас вылын оз пыр кыпӧԁ урожај. Тајӧ бура тыԁалӧ міјан опытјасыԍ.
Лакмусӧвӧј бумагаӧн уҗалан прібор прӧверітӧм. Ԇік тащӧм ногӧн-жӧ вӧлі прӧверітӧма лакмусӧвӧј бумажкаӧн уҗалан прібор. Опытјас вӧчаліс ГІОА важ Віԇму јукӧԁлӧн агропочвовеԃеԋԋӧ інԍԏітут. Резуԉтатјас лоіны со кущӧмӧԍ:
Віԇӧԁ табԉіца 60-ӧԁ ԉістбокыԍ.
| Бумажкалӧн рӧм вежԍӧм | Іԅвесткаалӧм бӧрын шӧркоԃԃема соԁіс гектар вылӧ | |||
| Зӧр (туԍ) 1928–29 вв. | Іԁ (туԍ) 1928–29–30 вв. | Картупеԉ 1928 в. | Віка 1929–30 вв. | |
| І группа. Вӧчӧма 13 опыт. Муԍін зев јона вежіс лакмусӧвӧј бумажкалыԍ рӧм | 2,2 ц. | 2,1 ц. | 1,6 ц. | 8,5 ц. |
| ІІ группа. Вӧчӧма 5 опыт. Муԍін омӧԉа вежіс лакмусовӧј бумажкалыԍ рӧм | 0,9 „ | −0,2 „ | –1,3 „ | −0,5 „ |
| ІІІ группа. Вӧчӧма 7 опыт. Муԍін ез веж лакмусӧвӧј бумажкалыԍ рӧм | −0,5 „ | –0,3 „ | −0,3 „ | −2,9 „ |
Та ногӧн, кущӧм муԍін вылын јона вежԍіс бумажкалӧн рӧм, став ԋоԉнан кӧԇа-пуктасыс ԍетісны соԁтӧԁ, а кущӧм участок вылын муԍін ез веж бумажкалыԍ рӧм — унҗыклаас іԅвестка ез ԃејствујт, ԁај веԍіг, мӧԁарӧ-на, чінтіс став пӧлӧс кӧԇа-пуктаслыԍ урожајсӧ.
Кӧԇа-пуктасјас вӧԃітан важ станціјалӧн опытјас ԍетісны тащӧм-жӧ резуԉтатјас. (Кӧԇаыс вӧлі зӧр).
| І группа 12 участокыԍ (бумажка міча гӧрԁӧԁіс). Іԅвестка быԁ участок вылын ԍетіс соԁтӧԁ 1½–2 центԋер мынԁа. Сӧмын 1 участок вылын вӧлі соԁӧм центԋерыԍ ещаҗык. |
| ІІ группа 5 участокыԍ (бумажка омӧԉіка лоі розӧвӧј). Сӧмын 2 участок вылын лоі соԁӧм 1½, центԋер мынԁа. 3 участок вылын лоі ԋеуна соԁӧм. |
| ІІІ группа 7 участокыԍ (бумажка ез вежԍы — коԉі лӧзӧн). Ԍіԅім участок вылын соԁӧм ез вӧв. |
Татыԍ мі аԁԇам, мыј кыкнан способӧн лоӧм резуԉтатјас зев јона ӧтлааԍӧны. Тајӧ лоӧ зев гӧгӧрвоана, мі-кӧ віԇӧԁлам, кыԇі тӧԁмалӧны (опреԃеԉітӧны) ӧԏі пӧлӧс муԍінлыԍ кіслотноԍт кыкнан способыс.
| Уԋіверсаԉнӧј іԋԃікатор-кӧ петкӧԁлӧ муԍінлыԍ кіслотноԍт: | — лакмусӧвӧј бумажка: |
| 4,0, 4,5, 5,0-ӧԇ | мічаӧ гӧрԁӧԁас, |
| 5-ԍаԋ 6-ӧԇ | лоӧ омӧԉа розӧвӧј, |
| 6-ԍаԋ ԁа вылӧҗык | рӧм оз вежԍы. |
Кыԇі вӧлі віԍталӧма-ԋін, ӧні міјан меԁколан мог — торјӧԁны іԅвесткаалӧм вылӧ јонҗыка шома муԍінјас, — сӧмын тащӧм муԍін вылас іԅвестка кыпӧԁӧ урожај пӧшԏі став пӧлӧс кӧԇа-пуктаслыԍ. Тащӧм муԍінсӧ ԇік точнӧја аԁԇӧны кыԇ уԋіверсаԉнӧј іԋԃікатор (кор петкӧԁлӧ 4-ԍаԋ 5-ӧԇ), сіԇі-і лакмусӧвӧј бумажка (кор мічаа гӧрԁӧԁӧ). Міјан пракԏікаын ԋӧтчыԁ ез вӧв сещӧм тор, меԁым лакмусӧвӧј бумажка ез мічаӧ гӧрԁӧԁ, кор іԋԃікатор петкӧԁлӧ сіјӧ-жӧ муԍінлыԍ кіслотноԍт 4–5.
Ӧні сувтӧ вопрос, кущӧм пріборӧн колӧ пӧԉзујтчыны?
Агрономјаслы ԁа вӧԃітчыны кужыԍ јӧзлы јонҗыка лӧԍалӧ уԋіверсаԉнӧј іԋԃікатора прібор, коԁі аслас табԉічкаӧн (уна пӧлӧс рӧма бумагајасӧн) точнӧјҗыка віԍталӧ муԍінлыԍ кіслотноԍт (јона-ӧ шома).
Колхоԅԋікјаслы јонҗыка лоӧ шогмана лакмусӧвӧј бумажкаӧн уҗалан прібор, коԁі зев прӧстӧј (кокԋі уҗавны), но веԉ бура нуӧԁӧ асԍыс главнӧј мог — торјӧԁӧ јонҗыка шома муԍінјас омӧԉа шома ԁа ԋӧԏі шомтӧмјас ԁіныԍ, а ӧнја каԁын сіјӧ і колӧ^Уԋіверсаԉнӧј іԋԃікатора прібор ем быԁ агропунктын, сіԇ-жӧ ӧткымын Осоавіахім јачејкајасын. Сенјасын-жӧ поԅӧ боԍтны заграԋічнӧј лакмусӧвӧј бумага./^.
МІХАЕԈІСЛӦН ПРІБОР
Вылынҗык гіжалӧм кык прібор кынԇі, местнӧј агрономјас мукӧԁ ԁырјі нӧшта пӧԉзујтчӧны муԍінлыԍ кіслотноԍт тӧԁмалігӧн Міхаеԉіс пріборӧн, коԁі ԍетӧ јонҗыка точнӧј резуԉтатјас.
Тајӧ пріборӧ пырӧны:
1. Ԋоԉ суԉеја разнӧј іԋԃікаторјасӧн.
2. Ԋоԉ пу кӧрӧбка пајајтӧм пробіркајасӧн (ԍԏекԉаннӧј трубочкајасӧн), кытчӧјасӧ пукталӧма разнӧј кіслотноԍта жіԁкоԍт. Тајӧ жіԁкоԍтсӧ іԋԃікаторјасӧн краԍітӧма віж рӧмӧ, сӧмын быԁ пробіркалыԍ рӧмсӧ ԋеуна вежыштӧма (мукӧԁсӧ вӧчӧма југыԁҗыка, мукӧԁсӧ — пемыԁҗыка, сукҗыка).
3. Квајт ӧткоԃ тыртӧм пробірка реԅінка пробкајасӧн.
4. Ԍпеціаԉнӧј пу колоԁка, коԁі шуԍӧ компараторӧн. Колоԁкаӧ вӧчалӧма пробіркајаслы роԅјас (18-ԁ ԍерпас).
5. Уԋіверсаԉнӧј іԋԃікатор тыра суԉеја ԁа сіјӧн уҗавны став коланторјас.
Став тајӧ торјас кынԇі колӧны нӧшта со мыјјас:
1) Сов раствор (хлорістӧј каԉіј ԉібӧ чістӧј повареннӧј сов); кыԇі лӧԍӧԁны — віԇӧԁ 50-ԁ ԉістбокыԍ.
2) Парӧн вӧтлӧм (ԃіԍԏіԉԉірованнӧј) ва.
3) Піпетка (аслыс пӧлӧс ԍԏекԉаннӧј трубка), кӧні колӧ лоны куб. саԋԏіметрјас вылӧ јуклӧм ԃеԉеԋԋӧјас.
4) Кымынкӧ колбочка ԉібӧ гырыԍ пробіркајас. Тајӧјас-кӧ оз лоны, поԅӧ вӧԃітчыны прӧстӧј стӧканјасӧн.
5) Апԏекарскӧј вескі посԋі гірајасӧн (гірајас поԅӧ вежны бронзӧвӧј ԃеԋгајасӧн, — віԇӧԁ та јылыԍ 51-ԁ ԉістбокыԍ соԁтас).
Тајӧ способӧн кіслотноԍт тӧԁмалӧм вылӧ^Міхаеԉіс прібор ԁінӧ пуктӧм інструкціјаын емӧԍ уна ԋеԉучкі гіжалӧмјас. Тапонԁа рекоменԁујтам пӧԉзујтчыны улынҗык гіжалӧм інԁӧԁјасӧн, коԁјасӧс прӧверітӧма лабораторіјаын Ԉеԋінграԁын./^ віԁлалан раствор пыщкӧ соԁтӧны ԋеуна іԋԃікатор ԁа рӧм вежԍӧм ԍерԏіыс тӧԁмалӧны, јона-ӧ муԍіныс шома (уна-ӧ кіслотноԍт). Вылынҗык гіжалӧм „уԋіверсаԉнӧј іԋԃікатор“ ԁіныԍ Міхаеԉіслӧн прібор торјалӧ сіјӧн, мыј тані ԋе ӧԏі, а 4 торја іԋԃікаторјас. На пыщкыԍ быԁ іԋԃікатор петкӧԁлӧ кіслотноԍт іԅвестнӧј преԃелын. Напрімер, кущӧм суԉејаӧ гіжӧма „динитрофенол 4,0–5,4“, сіјӧ іԋԃікаторӧн поԅӧ віԁлавны сещӧм муԍінјас, кӧні кіслотноԍтыс 4,0-ԍаԋ 5,4-ӧԇ. Боԍтӧм муԍінлӧн-кӧ кіслотноԍтыс, шуам, бурещ 6, сек тајӧ іԋԃікаторыс оз-ԋін туј, а колӧ боԍтны „р нитрофенол 5,2–7,0“ гіжӧԁа іԋԃікатор.
Тапонԁа Міхаеԉіс пріборӧн уҗалӧм вылӧ меԁвојԁӧр колӧ ԉучкі бӧрјыны іԋԃікатор. Унҗыкыԍсӧ та вылӧ пӧԉзујтчӧны „уԋіверсаԉнӧј іԋԃікаторӧн“, коԁі ем быԁ прібор ԁінын. Тајӧ іԋԃікаторнас первој тӧԁмалӧны муԍінлыԍ кіслотноԍт ылӧсас, сеԍԍа вӧԉіԍԏі, лоӧм резуԉтат ԍерԏі, бӧрјӧны Міхаеԉіс пріборыԍ лӧԍалана іԋԃікатор.
| Уԋіверсаԉнӧј іԋԃікатор кӧ петкӧԁлӧ кіслотноԍт: | — Міхаеԉіс пріборыԍ боԍтӧны іԋԃікатор: |
| 4,0 .... | «а динитрофенол 2,8–4,5» |
| 4,5–5,0 .... | «у динитрофенол 4,0–5,5» |
| 5,5–6,0–6,5 .... | «р нитрофенол 5,2–7,0» |
| 7,0–7,5–8,0 .... | «т нитрофенол 6,7–8,4» |
Та ногӧн бӧрјӧм іԋԃікатор мукӧԁ ԁырјі ԋӧԏі оз краԍіт віԁлалан жіԁкоԍтсӧ, ԉібӧ вывті јона краԍітас. Жіԁкоԍт-кӧ оз краԍітчы, тӧԁмалӧм вылӧ колӧ боԍтны ортча іԋԃікаторсӧ, коԁлӧн лыԁпасјасыс ічӧтҗыкӧԍ. А кор жіԁкоԍт вывті јона краԍітчас, колӧ пӧԉзујтчыны бара-жӧ ортча іԋԃікаторнас, коԁлӧн лыԁпасјасыс вылынҗыкӧԍ.
Кыԇі тӧԁмавны кіслотноԍт. Міхаеԉіс пріборӧн обычнӧја тӧԁмавԍӧ муԍінлӧн кіслотноԍт тащӧм ногӧн. Веԍітӧны 20 грамм муԍін, кіԍтӧны сіјӧс колбочкаӧ ԉібӧ стӧканӧ ԁа соԁтӧны сы пыщкӧ 50 куб. см. сола ва, коԁӧс колӧ лӧԍӧԁны „уԋіверсаԉнӧј іԋԃікаторлы“ моз-жӧ (мукӧԁ ԁырјі сов раствор пыԃԃі кіԍталӧны чістӧј ва, кыԇі вӧлі віԍталӧма 60-ӧԁ ԉістбокын, сӧмын муԍінмӧ іԅвестка колӧм тӧԁмавны тајӧн он вермы). Ставсӧ болтајтӧны 3 мінут чӧж ԁа ԍетӧны колбочкалы сулавны 24 час (вӧрԅӧԁлытӧг). Сы бӧрын уԋіверсаԉнӧј іԋԃікаторӧн тӧԁмалӧны кіслотноԍтлыԍ ылӧссӧ ԁа бӧрјӧны, кыԇі вӧлі віԍталӧма вылынҗык, Міхаеԉіс пріборлыԍ лӧԍалана іԋԃікатор.
Сеԍԍа сӧԇӧм жіԁкоԍтыԍ наԇӧԋікӧн боԍтӧны піпеткаӧн 6 куб. см, кіԍтӧны пробіркаӧ ԁа соԁтӧны сетчӧ бӧрјӧм іԋԃікатор 1 куб. см. мынԁа.
Пробірка тупкӧны чістӧј пробкаӧн, болтајтӧны ԁа боԍтӧны колоԁкаыԍ пајајтӧм пробірка сещӧмӧс, коԁлӧн рӧмыс (пыщкӧсса жіԁкоԍтыслӧн рӧмыс) јонҗыка лӧԍалӧ віԁлалан жіԁкоԍт рӧмӧ. Тӧԁӧмыԍ, ӧткоԃавны колӧ сӧмын бӧрјӧм іԋԃікаторса пробіркајаскӧԁ (сы вылӧ быԁ пробіркаын ем гіжӧԁ). Шуам, боԍтӧма-кӧ іспытаԋԋӧ вӧчны „а динитрофенол“, колӧ бӧрјӧԁлыны рӧм ԍерԏі сещӧм-жӧ гіжӧԁа пробіркајас пыщкыԍ. Лӧԍалан рӧма пробіркаын сулалыԍ лыԁпасыс-і петкӧԁлӧ, јона-ӧ муԍіныс шома (уԋіверсаԉнӧј іԋԃікаторӧн віԁлаліг моз-жӧ, сӧмын талӧн петкӧԁлӧмыс јона точнӧј, — точноԍтыс воӧ pH 0,1–0,2-ӧԇ).
Гуԁыр растворын кіслотноԍт тӧԁмалӧм. Мукӧԁ ԁырјі віԁлалан раствор лоӧ гуԁыр. Сещӧмјас ԁырјі пробіркајас ӧткоԃалӧм вылӧ пӧԉзујтчӧны торја пріборӧн, коԁі шуԍӧ компараторӧн. Сіјӧс вӧчӧма пу колоԁкаыԍ, вылысас ем 6 роԅ ԁа бокас 3 роԅ (вомӧныс). Сылӧн устројство тыԁалӧ 18-ԁ ԍерпас вылын.
Пӧԉзујтчӧны компараторӧн тащӧм ногӧн. 2-ԁ №-ӧн пасјӧм роԅӧ (гԋезԁоӧ) сувтӧԁԍӧ віԁлалан жіԁкоԍта пробірка, кытчӧ соԁтӧма-ԋін 1 куб. см. іԋԃікатор. 1 ԁа 3-ԁ роԅјасӧ сувтӧԁӧны пајајтӧм пробіркајас, коԁјаскӧԁ кӧсјӧны ӧткоԃавны віԁлалан жіԁкоԍтлыԍ рӧм. Најӧ мышкӧ — 4 ԁа 6-ԁ роԅјасӧ сувтӧԁԍӧны пробіркајас ӧԏілаыԍ боԍтӧм віԁлалан жіԁкоԍтӧн, сӧмын іԋԃікатор соԁтытӧг. 5-ԁ роԅӧ сувтӧԁӧны парӧн вӧтлӧм ва тыра пробірка.
Компаратор бокјасӧ вӧчӧм роԅјасӧԁ југыԁ вылӧ віԇӧԁӧмӧн ԁа боԍтӧм пробірка парајас (појајтӧм пробіркајас) вежлалӧмӧн бӧрјӧны на пыщкыԍ сещӧмјасӧс, коԁјаслӧн рӧмыс јонҗыка матыԍмӧ віԁлалан раствор рӧм ԁінӧ. Секі віԁлалан растворлӧн лоӧ кіслотноԍт сещӧм-жӧ, кущӧм і бӧрјӧм пробіркаӧ пуктӧм жіԁкоԍтлӧн.
Та ногӧн, компаратор јона кокԋӧԁӧ гуԁыр раствор віԁлалігӧн уҗ. Сытӧг ԍӧкыԁ еԍкӧ лоі ӧткоԃавны віԁлалан гуԁыр раствор појајтӧм пробіркајасӧ пуктӧм југыԁ жіԁкоԍткӧԁ, секі, тӧԁӧмыԍ, лоіны еԍкӧ ӧшыбкајас.
Кыԇі мі аԁԇам, Міхаеԉіс пріборӧн муԍін тӧԁмалӧм кӧԏ-і ԍетӧ точнӧјҗык резуԉтатјас (pH 0,1-ӧԇ точнӧја), сіјӧн уҗалӧм вылӧ колӧ унҗык каԁ ԁа бурҗык оборуԁоваԋԋӧ вылынҗык гіжалӧм уԋіверсаԉнӧј іԋԃікатора пріборӧн ԁа лакмусӧвӧј бумажка ԍерԏі.
Ӧні, кор термаԍӧмӧн ԁа ӧԁјӧ колӧ ԁорвыв тӧԁмавны мујас, коԁјасӧс колӧ бурмӧԁны іԅвесткаӧн, ԁа кор ӧтка овмӧсјасӧн уҗалан ԋегырыԍ мујас пыԃԃі быԁмӧны совхознӧј ԁа колхознӧј мујаслӧн гырыԍ плошщаԃјас, — Міхаеԉіс пріборлӧн значеԋԋӧ лоӧ улынҗык уԋіверсаԉнӧј прібор ԍерԏі.
Міхаеԉіс пріборӧн меԁԍа бур уҗавны, ӧԏі-кӧ, прӧстӧј способјас прӧверітігӧн, мӧԁ-кӧ, муԍін іԅвесткаавны колӧм точнӧјҗыка тӧԁмалігӧн (опреԃеԉітігӧн), торја-ԋін сещӧм муԍінјас тӧԁмалігӧн, коԁјас преԁваріԏеԉнӧј обԍԉеԁоваԋԋӧ вӧчігӧн лоіны ԋе јона шомаӧԍ (коԁјас петкӧԁлісны еща кіслотноԍт).
ОБԌԈЕԀОВАԊԊӦ ԀЫРԌА ЛОӦМ РЕЗУԈТАТЈАС ІСПОԈЗУЈТӦМ
Кор лоӧ іспытаԋԋӧјас вӧчалӧма (кӧԏ кущӧм ногӧн), налыԍ резуԉтатјас петкӧԁӧны му план вылӧ, кіслотноԍтсӧ лыԁпасјасӧн ԉібӧ кущӧмкӧ условнӧј пасӧн пасјалӧмӧн (кыԇі петкӧԁлӧма 19-ӧԁ ԍерпас вылын). Тащӧм план вылыԍ кокԋі тӧԁны, кытіҗык колӧ іԅвесткаавны мусӧ Прімер вылӧ 19-ԁ ԍерпас вылын петкӧԁлӧма 28 гектар ыҗԁа мулыԍ план. Ӧԏі му помԍыс пробајас боԍталӧма щӧкыԁҗыка. Сыпонԁа план вылас вӧчалӧма унҗык пасјас (јонҗыка ԍера помас). Тајӧ план ԍерԏі поԅӧ вӧчны тащӧм закԉучеԋԋӧ: став участок колӧ іԅвесткаавны, сылыԍ улыс помсӧ кыԋԇі, кӧні муԍінмыс абу шома, ԉібӧ сӧмын омӧԉіка шома (кыԇі петкӧԁліс унҗык іспытаԋԋӧыс).
Шома муԍінјас пӧвсыԍ ԋегырыԍ шомтӧмінјас (ԁіјас) щӧщ лоӧ іԅвесткаавны, — іԅвестка којігӧн ԋеыҗыԁ местајас абу уԁобнӧ коԉны іԅвесткаавтӧг.
Став обԍԉеԁоваԋԋӧ ԁырԍа лоӧм резуԉтатјас ԍерԏі нӧшта бурҗык вӧчны карта, уна-ӧ муԍінлы колӧ бурмӧԁӧм ԁа уна-ӧ колӧ ԍујны іԅвестка. Тащӧм карта вылӧ колӧ пасјавны, кіслотноԍт петкӧԁлан ԍвеԃеԋԋӧјас кыԋԇі, сіԇ-жӧ муԍін обԍԉеԁујтан резуԉтатјас (кущӧм мехаԋіческӧј состав ԁа јона-ӧ озыр перегнојӧн) ԁа інԁыны мыј лоӧ кӧԇӧма ԉібӧ пуктӧма обԍԉеԁујтӧм му вылӧ. Сеԍԍа карта вылын торјӧԁлыԍԍӧны мулӧн участокјас, кыті колӧ іԅвескаавны ԁа інԁавԍӧны ізӧм іԅвесткаалӧм ԁозајас (уна-ӧ колӧ ԍујны гектар вылӧ). Тајӧс поԅӧ артавны 71-ԁ ԉістбокӧ вӧчӧм табԉіца куԅа.
Мукӧԁ му вылын кіслотноԍт зев абу ӧткоԃ. Сещӧмјас ԁырјі посԋі плошщаԃјас вылӧ (2–3 гектарјасаӧ) ԍӧкыԁ ԍујны ԋе ӧтмынԁа іԅвестка. Сыпонԁа посԋі участокјас, кытчӧјасӧ требујтчӧ іԅвестка 1–2 тоннаӧн ещаҗык ԉібӧ унҗык, колӧ ӧтлаавлыны.
КВАЈТӦԀ ГЛАВА.
ІЗӦМ ІԄВЕСТКА ԌУЈАН НОРМА
Ізӧм іԅвестка ԍујан норма меԁвојԁӧр артавԍӧ муԍін шом ԍерԏі: кымын уна муԍінын кіслотноԍт, сымын уна колӧ іԅвестка. Но пракԏіка вылын тыԁовтчіс, мыј оз быԁ муԍінлӧн ӧткоԃа вежԍы кіслотноԍт іԅвесткаалӧм бӧрын. Ем-кӧ, шуам, ӧткоԃ кіслотноԍта кык муԍін, коԁјаслӧн торјалӧ составыс, — ӧԏіыс, шуам лыаа, а мӧԁыс ԍӧкыԁ ԍоја, — лыаа муԍінӧ колӧ ԍујны іԅвестка ещаҗык ԍојӧԁ муԍінӧ ԍерԏі. Ԍӧкыԁ, ԍојӧԁ муԍін кыԇ бы омӧԉҗыка ԍетчӧ кіслотноԍт бырӧԁӧмлы. Муԍінлӧн тащӧм ԍетчытӧмыс овлӧ ԋе сӧмын ԍојӧԁ ԉібӧ лыа понԁа, но сіԇ-жӧ перегној понԁа. Кымын уна муԍінын перегној, сымын јона колӧ сіјӧс іԅвесткаавны.
Став віԍталӧм торјас кыԋԇі, іԅвестка колӧм тӧԁмалігӧн колӧ пыԃԃі боԍтны, мыј лоӧ кӧԇӧма ԉібӧ пуктӧма іԅвесткаалӧм му вылас, Кыԇі вӧлі віԍталӧма-ԋін, ӧткымын кӧԇа-пуктасјаслы бура быԁмӧм вылӧ колӧ ԇікӧԇ бырӧԁны кіслотноԍт, а мукӧԁыс бура быԁмӧны омӧԉа шома муԍін вылын.
Та ногӧн, іԅвестка артмалігӧн, уна-ӧ колӧ ԍујны ӧԏі гектар вылӧ, колӧ воԇвыв тӧԁны:
1) Јона-ӧ муԍін шома (уна-ӧ кіслотноԍт).
2) Муԍінлӧн мехаԋіческӧј состав ԁа јона-ӧ озыр перегнојӧн (ԍӧԁ муӧн).
3) Мыј лоӧ кӧԇӧма ԉібӧ пуктӧма іԅвесткаалан му вылӧ.
Поԅӧ інԁыны тащӧм прімернӧј норма, коԁ ԍерԏі колӧ ԍујны ізӧм іԅвестка 1 гектар вылӧ:
| І. Јона шома муԍінјаслы (pH 5-ыԍ ещаҗык) | ІІ. Омӧԉа шома муԍінјаслы (pH 5-ԍаԋ 6-ӧԇ) | |
| лыа ԁа лыа сора муԍінлы | 3–4 т. | 2 т |
| ԍој сора муԍінлы | 5–6 „ | 2–3 „ |
| ԍојлы ԁа ԍӧԁ мулы* | 7–10 „ | 4 „ |
*1) татчӧ-жӧ пырӧны трунԁаа муԍінјас, коԁјас петкӧԁлӧны аԍнысӧ шомаӧн, — му вылысса ԋурјас ԁа кущӧмкӧ перекоԁнӧјјас. Тащӧм муԍінјасӧ 8 тоннаыԍ уна іԅвестка ԍујны оз ков, кӧԏ најӧ овлӧны јона шомаӧԍ.
Табԉіцаын арталӧма посԋіа ізӧм міча іԅвестка. Сы пыщкын-кӧ уна бокӧвӧј сорјас ԉібӧ емӧԍ гырыԍ-торјас (2½ міԉԉіметрыԍ гырыԍҗыкјас), сещӧм іԅвестка колӧ ԍујны інԁалӧм ԍерԏі унҗык. Ем-кӧ, шуам, іԅвесткаын 20% мынԁа сорјас, 4 тонна пыԃԃі колӧ ԍујны 5-ӧс ԁа сіԇі воԇӧ. Ԍевооборотын-кӧ лоӧны аԋкыща кӧԇајас ԉібӧ корԋеплоԁјас, табԉіцаын інԁалӧм нормајас колӧ соԁтыны І группа муԍінјаслы — 1 тонна вылӧ ԁа ІІ группалы 1–2 тонна вылӧ.
Лыаа муԍін вылын, кӧні еща ԍӧԁ му сор ԁа коԁі кокԋіа вежӧ асԍыс кіслотноԍт, колӧ віԁчыԍны табԉіцаын інԁӧм ԍерԏі јонҗыка іԅвесткаалӧмыԍ. Сещӧм муԍінјас вылын уна іԅвестка ԍујӧмла вермӧ артмыны шщелочноԍт, коԁі вреԃітӧ уна кӧԇа-пуктас быԁмӧмлы. Сыыԍ кыԋԇі, уна іԅвестка ԍујӧмӧн ӧԁјӧ вермӧ бырны пӧтӧса торјас, коԁјасӧн тајӧ муԍінјасыс сіԇ-ԋін абу озырӧԍ.
Став вылынҗык віԍталӧмторјыс інмӧ сіԇ-жӧ поԁзоԉістӧј муԍінјаслы (тајӧ муԍін јывԍыс гіжӧма 35-ԁ ԉістбокын), коԁӧс сіԇ-жӧ оз ков ӧтпырјӧн јона іԅвесткаавны, а бурҗык іԅвесткаавны щӧкыԁҗыка, быԁ 3–4 во пыщкын, но ещаԋікӧн ԁа објазаԏеԉнӧ кујӧԁалӧмӧн ԉібӧ мукӧԁ торјӧн бурмӧԁӧмӧн.
Та ногӧн, муԍінлыԍ кіслотноԍт прӧстӧј ногӧн (кокԋіа) тӧԁмалӧмӧн ԁа сылыԍ составсӧ воԇвыв тӧԁӧмӧн (јона-ӧ ԍојӧԁ ԁа ԍӧԁ муа), поԅӧ лӧԍӧԁӧм табԉіца куԅа ылӧсас артавны, уна-ӧ колӧ ԍујны іԅвестка.
Колӧ-кӧ тајӧс тӧԁмавны јонҗыка точнӧја, поԅӧ іспытаԋԋӧјас вӧчавны хіміческӧј способјасӧн. Щӧкыԁҗыка таногӧн тӧԁмалӧны гіԁроԉіԏіческӧј кіслотноԍт*, коԁі пӧлучітчӧ стӧканын муԍін аслыс пӧлӧс сов растворӧн (уксусно-кіслӧј натріјӧн ԉібӧ каԉціјӧн) болтајтігӧн. Колхозјасса ԁа совхозјасса пракԏіческӧј уҗалыԍјаслы шоча ковмывлӧ тащӧм тӧԁмалӧмсӧ вӧчавны. Јонҗыка тајӧ уҗсӧ нуӧԁӧны опытнӧј станціјајас ԁа научнӧј інԍԏітутјас, коԁјас вӧчалӧны муԍін іԅвесткаалан картајас. А местајас вылын лоӧ-ԋін пӧԉзујтчыны тащӧм гӧтӧвӧј картајаснас, кӧні інԁалӧма гіԁроԉіԏіческӧј кіслотноԍт куԅа арталӧм нормајас. Тані колӧ тӧԁны, мыј сіјӧ нормајасыс лоӧны ылӧса нормајасӧн-жӧ. Гіԁроԉіԏіческӧј кіслотноԍт куԅа арталӧм нормајас ԍерԏі унҗык іԅвестка ԍујны оз ков. А ещаҗык іԅвестка ԍујӧны со корјасын:
1) Пӧлучітчӧны-кӧ вывті гырыԍ нормајас (10–12 тоннаыԍ унҗык); тамынԁа іԅвестка ԍујӧмыс кӧԏ і колана, шоч колкоз ԉібӧ совхоз вермас справітчыны сымынԁа іԅвестка кыскалӧмӧн. Бурҗык ԍујны ещаҗык іԅвестка ԁа 2–3 во бӧрын нӧшта ӧтчыԁ іԅвесткаавны.
2) Кӧԇԍӧны-кӧ іԅвесткаалан му вылӧ сещӧм кӧԇајас, коԁјас оз вермыны ԍетны уна іԅвестка, кыԇ шабԁі, картупеԉ.
Сіԇсӧ колӧ собԉуԁајтны лӧԍӧԁӧм нормајас, торја-ԋін, абу-кӧ најӧ јона гырыԍӧԍ ԁа овмӧсыс вермӧ справітчыны сымынԁа іԅвестка кыскалӧмӧн.
ԌІԄІМӦԀ ГЛАВА.
КЫԆІ ԌУЈНЫ ІԄВЕСТКА
Міјан воӧм тӧԁмӧԁјас ԍерԏі, поԅӧ веԍкыԁа шуны, мыј бӧрја каԁӧԇ пракԏіка вылын зев еща вԋімаԋԋӧ пуктыԍԍыліс сещӧм коланаторјас вылӧ, кыԇ іԅвестка краԋітӧм, сіјӧс ԍујан ногјас, места бӧрјӧм ԁа ԍевооборот ԉучкі лӧԍӧԁӧм, іԅвестка бура ізӧм.
Воԇынҗык гіжалам кымынкӧ пракԏіческӧј пріјомјас, кыԇі бурҗыка ԍујны іԅвестка, ԁа інԁам колхозјасса ԁа совхозјасса пракԏіческӧј робоԏԋікјаслыԍ став іԅвесткаалан уҗын раціонаԉізаціја нуӧԁны колӧм вылӧ. Колӧ тӧԁны, мыј муԍін іԅвесткаалӧмын уна-на лоӧны тӧԁтӧмторјас, ковмас лӧԍӧԁчыны местнӧј условіјӧјас ԍерԏі ԁа воԇӧ нуӧԁны бурмӧԁӧмјас.
Іԅвесткаалан места бӧрјӧм. Іԅвесткаӧн опытјас вӧчалан резуԉтатјас гіжалігӧн вӧлі віԍталӧма-ԋін, мыј оз быԁ кӧԇа-пуктаслы ӧткоԃа ков іԅвестка.
Тајӧ тӧԁмӧԁјаснас пӧԉзујтчӧмӧн ԁа кӧԅајственнӧј условіјӧјас пыԃԃі боԍтӧмӧн поԅӧ бӧрјыны уна пӧлӧс кӧԇа-пуктасјас улӧ іԅвестка ԍујан местајас. Тані меԁвојԁӧр колӧ собԉуԁајтны тащӧм условіјӧ, меԁым іԅвесткаалан плӧшщаԃ вылӧ меԁвоԇԇа ӧԏі-кык во пыщкын вӧлі кӧԇӧма сещӧм кӧԇа-пуктасјас, коԁјас вылын бура вермӧ тӧԁчыны іԅвестка ԍујӧм (бобӧԋаԋ, корԋеплоԁјас, іԁ ԁа мукӧԁ, торја-ԋін аԋкыща кӧԇајас: віка, аԋкыщ), сіԇ-жӧ меԁым ԁырҗык ез веԍкавны тајӧ му вылӧ сещӧм кӧԇа-пуктасјас, коԁјаслы оз лӧԍав јона іԅвесткаалӧм, торја-ԋін выԉыԍ іԅвестка ԍујӧм (шабԁі, картупеԉ, ԉупін). 20-ԁ ԍерпас вылын прімерӧн петкӧԁлӧма іԅвестка ԍујан местајас ԋоԉ пӧлӧс ԍевооборотын.
Уна переменаӧн му уҗалӧмын меԁԍа бур ԍујны ізӧм іԅвестка ԋаԋа кӧԇајас улӧ (іԁ, ԍу, зӧр), коԁјас борын кӧԇԍӧ бобӧԋаԋ. Сек картупеԉ ԉібӧ шабԁі вермасны веԍкавны іԅвесткаалӧм му вылӧ сӧмын 3–4 во бӧрын.
Бӧрја условіјӧсӧ (торја-ԋін шабԁі кӧԇӧм куԅа) колӧ собԉуԁајтны і корԋеплоԁјас улӧ іԅвестка ԍујігӧн сіԇ-жӧ бобӧԋаԋ турун сортӧм ԋаԋа кӧԇајас улӧ іԅвестка ԍујігӧн.
Граԁвыв пуктасјас вӧԃітӧмын пырҗык ԍујӧны іԅвестка капуста улӧ, турԋепс улӧ (коԁӧс пуктӧма кӧјԁыс боԍтӧм могыԍ) ԁа сіԇі воԇӧ. Тајӧ пуктасјасыс торја јона боԍтԍӧны іԅвесткаалӧм бӧрын.
Кор кыскавны іԅвестка. Кыԇ коԍкӧмлы сіԇі-і тувсов кӧԇајаслы іԅвестка пыԅ колӧ кыскавны ізанінјасыԍ воԇвыв, јонҗыка тӧлын, сек кокԋіҗык кыскавны ԁоԃјасӧн, ԁај прӧстҗык овлӧ кӧԅајственнӧј транспорт.
Кыԇ петкӧԁліс воԇԇа војасԍа опыт, тӧлын кыскавтӧм іԅвестка пыԅ, ӧԏі-кӧ, ԍӧктӧԁӧ ізан установкајаслыԍ уҗ, а мӧԁ-кӧ, гожӧмын кыскавны ԍӧкыԁҗык, — сек кыскаԍан вын јонҗыка колӧ мукӧԁ уҗјас вылӧ. Тапонԁа, гожӧмын іԅвестка кыскалӧм вылӧ торја наԃејтчыны оз ков, а колӧ прімітны став мерајас меԁым іспоԉзујтны тӧвԍа туј.
Іԅвестка віԇӧм (краԋітӧм). Овмӧсӧ вајӧм іԅвестка колӧ віԇны кӧԇан каԁӧԇ косӧн. Та могыԍ сіјӧс поԅӧ пуктыны усаԃба вылын вевтјас улӧ ԉібӧ сарајјасӧ. Сӧмын колӧ тӧԁны, мыј тулысын бӧр лоӧ сӧвтны сіјӧс ԁа кыскавны мујас вылӧ, а сетчӧ мунӧ ԉішнӧј уҗалан вын. Сіԇ-кӧ, таԇі віԇны іԅвестка поԅӧ сӧмын абу-кӧ ылынӧԍ усаԃбаԍаԋ іԅвесткаалан мујас.
Јона бурҗык кыскавны іԅвестка веԍкыԁа му вылӧ, сӧмын сек објазаԏеԉнӧ колӧ прімітны мерајас іԅвесткасӧ кӧтаԍӧмыԍ віԇӧм куԅа, торја-ԋін тӧлын кыскалігӧн. Кӧтаԍлӧм іԅвестка оз кут поԅны ӧтԍер разӧԁны му вылӧ, а сыыԍ кыԋԇі, ем-кӧ іԅвестка пыԅ пыщкын ԍој сор (мергеԉістӧј іԅвестка), сек сіјӧ коԍмас ӧтчукӧрӧ, ԉібӧ век-ԋін лоӧны комокјас. Сек сіјӧс зев ԍӧкыԁ лоӧ разӧԁны му вылӧ, торја-ԋін ԍејалкаӧн разӧԁігӧн. Ізӧм іԅвестка му вылын віԇӧм вылӧ поԅӧ іспоԉзујтны, шуам, турун віԇан сарајјас, коԁјас тӧлын сулалӧны тыртӧг. Сӧмын, іԅвестка пыԅ меԁ оз кӧтаԍ, пыԁӧсас колӧ кыза воԉсавны.
Ԉеԋінграԁ облаԍтса ӧткымын совхозјасын (напрімер, Пԉусскӧј рајоныԍ „Грівцево“ ԋіма совкоз) віԇӧны мујас вылын іԅвестка пыԅ коԍавлана пу јашщікјасын (21-ԁ ԍерпас). Јашщіклӧн суԁта 1 метрӧԇ, паԍта — 2 метр ԁа куԅта — 4 метр, ԉібӧ 2 метрӧн быԁ бок. Ԋоԉ бокыс вӧчԍӧны ԉубӧј маԏеріалыԍ (пӧвјас, гӧрбушјас, ԋӧрјыԍ кыӧмӧн ԁа сіԇі воԇӧ). Улысас воԉсавԍӧны ԋӧрјас, сы вылӧ — іԇас. Сеԍԍа, іԅвестка пуктӧм бӧрын, вылысас ԍігӧрӧн пуктӧны пуыԍ вӧчӧм вевт, ԉібӧ јашщік, ԁа бура тупкӧны іԇасӧн.
Тащӧм ларјӧ тӧрӧ іԅвестка 16–18 кымын тонна. Лар сувтӧԁԍӧ іԅвесткаалан му участок шӧрӧ, коԁлӧн ыҗԁаыс, 1 гектар вылӧ іԅвестка ԍујӧм ԍерԏі, вермас лоны 3-ԍаԋ 6 гектарӧԇ.
Мыјлакӧ-кӧ оз поԅ віԇны іԅвестка пыԅ інԁалӧм ногјасӧн, поԅӧ сымынԁа кымын-жӧ іԅвестка кіԍтны чукӧрӧ іԇаса ԋӧр воԉӧс вылӧ ԁа вылысԍаԋыс вевԏԏыны шалаш моз лысјасӧн, ԉібӧ мукӧԁторјӧн.
Мыјкӧ понԁа-кӧ лоӧ віԇны му вылын іԅвестка пыԅ щӧщ гожӧмын, сіјӧс сіԇ-жӧ колӧ бура вевԏыны, меԁым віԇны посԋісӧ тӧлӧн нуӧмыԍ ԁа зера повоԃԃа ԁырјі кӧтаԍӧмыԍ.
Іԅвестка којӧм ԁа муӧ ԍујӧм. Іԅвестка пыԅ, ваын омӧԉа паԍкалӧм (растворітчӧм) понԁа, ԃејствујтӧ муԍін вылӧ наԇӧн. Тапонԁа меԁым іԅвестка ԍујӧм бӧрын меԁвоԇԇа вонас-жӧ тӧԁчӧмӧн соԁіс урожај, іԅвесткаавны колӧ кӧԇтӧԇ кыԇ поԅӧ воԇҗык: тувсов кӧԇа улӧ — арԍаԋыс, а арԍа кӧԇа улӧ — коԍкӧм гӧрігӧн.
Сӧмын тувсов кӧԇа улӧ арԍаԋ іԅвесткаавны му оз овлы пыр вермана (вермасны лоны кӧԅајственнӧј помкајас). Тапонԁа поԅӧ којны му вылӧ іԅвестка воԇ тулысын ԉібӧ веԍіг тӧлын тулысја вылыс.
Ӧткымын совхозјасын ԁа колхозјасын завоԃітлісны іԅвестка којны лым вылӧ. Тајӧ способсӧ, кӧԏ і омӧԉа прӧверітӧма пракԏіка вылын, тыԁалӧ, оз поԅ јона рекоменԁујтны (емӧԍ јуӧрјас ԁај вӧліны ԋегырыԍ набԉуԃеԋԋӧјас). Поԅӧ сіԇ-жӧ ԍујны іԅвестка, кор унҗык лымјыс сылас-ԋін ԉібӧ коԉӧ сӧмын јіыс. Нӧшта бурҗык којны іԅвестка веԍкыԁа кын му вылӧ.
Тані інԁалӧм ногјасӧн поԅӧ іԅвесткаавны сӧмын щӧщкӧсҗык мујас, а керӧса мујаслы тајӧ способјас оз тујны, — іԅвесткаыс еԍкӧ щӧщ муніс лымјыԍ сылан ванас. Щӧщкӧс местајасын таыԍ повны оз ков, ԁај овмӧс бокԍаԋ тајӧ ыҗыԁ уҗсӧ кӧԇа завоԃітчытӧԇ нуӧԁны јона уԁобнӧ. Сыпонԁа щӧщкӧсінјаслы поԅӧ рекоменԁујтны тані інԁалӧм срокјас.
Уҗалан ԁа кыскаԍан выныԍ-кӧ абу топыԁ, ԃерт, бурҗык којны іԅвестка ԍорӧнҗык, кор муыс лоӧ тырмымӧн кос ԁа поԅӧ којӧм бӧрын (разӧԁӧм бӧрын) пыр-жӧ бура сорлавны іԅвестка пыԅсӧ муԍінкӧԁ.
Меԁым іԅвестка бурҗыка ԃејствујтас, колӧ сіјӧс ӧтԍер разӧԁны му вылӧ ԁа бурҗыка гуԁравны муԍінкӧԁ.
Ӧтԍер ԁа ӧԁјӧнҗык разӧԁны іԅвестка меԁԍа верман ԍпеціаԉнӧј іԅвестка разӧԁан машінајасӧн — ԍејалкајасӧн (23-ԍерпас), коԁјасӧс завоԃітісны вӧчавны міјан завоԁјас 1931 воԍаԋ. Тащӧм ԍејалкајас-кӧ абу, іԅвестка којӧны зырјасӧн. Та могыԍ іԅвестка кіԍталӧны му вылӧ ԋегырыԍ чукӧрјасӧн (ӧтгырԍа чукӧрјасӧн, меԁԍа бур — кԉеткајасӧн, кыԇі вӧчԍӧ кујӧԁ кыскалігӧн), сеԍԍа ставсӧ мічаӧԇ којӧны зырјасӧн кыԇі мыј поԅӧ ӧтԍерҗык, паԍтала ӧткоԃа. Поԅӧ сіԇ-жӧ којны іԅвестка веԍкыԁа ԏеԉегаԍаԋ (муӧ ректывтӧг), сӧмын тані сіԇ-жӧ колӧ зіԉны, меԁым паԍкаліс сіјӧ быԁлаӧ ӧткоԃа.
Му вылӧ којӧм (разӧԁӧм) іԅвестка сорлалӧны (гуԁралӧны) муԍінкӧԁ піԋајасӧн ԉібӧ гӧрӧмӧн. Тӧԁӧмыԍ, бурҗыка гуԁраԍны іԅвестка вермас сещӧм ӧруԃԃӧјасӧн, кыԇ пружіннӧј піԋа, торја-ԋін 2–3 пӧв піԋовтӧмӧн, ԉібӧ ԃіскӧвӧј куԉԏіватор.
Кујӧԁкӧԁ ԁа міԋерала мувынԍӧԁанторкӧԁ ӧтлаын іԅвестка ԍујӧм. Коԍкӧм іԅвесткаалігӧн іԅвестка пыԅ веԍкалӧ кујӧԁкӧԁ ӧтлаын. Іԅвестка ԁа кујӧԁ ӧтпырјӧн ԍујны поԅӧ, сӧмын пыр-жӧ секі колӧ гӧрны. Ԁыр кежлӧ коԉны ԍујтӧг кујӧԁ ԁа іԅвестка оз поԅ, — ԁыр віԇӧмӧн кујӧԁыԍ кущӧм ԍурӧ пӧтӧса торјас кајӧны сынӧԁӧ. Ԃерт, нӧшта бурҗык воԇвыв разӧԁны іԅвесткасӧ, бура піԋовтны вывтіыс ԁа вӧԉіԍԏі петкӧԁны ԁа ԍујны кујӧԁ.
Міԋерала мувынԍӧԁанторјас пыщкыԍ оз поԅ ізӧм іԅвесткакӧԁ ӧтлаын ԍујны суперфосфат ԁа, торја-ԋін, ԍернокіслӧј аммоԋіј. Первој колӧ разӧԁны ԁа гуԁравны іԅвестка, сеԍԍа вӧԉіԍԏі ԍујны інԁалӧм мувынԍӧԁанторјас.
Му-кӧ колӧ бурмӧԁны фосфорітнӧј пыԅӧн, сек іԅвестка ӧтлаын ԍујны ԋекущӧма оз поԅ, ԁај сыыԍ кыԋԇі, колӧ ԍујны сыкӧԁ ԋе ӧԏі во вылын, а сӧмын мӧԁ вонас. Фосфоріт ԍӧкыԁа сорлаԍӧ муԍінкӧԁ (ԍӧкыԁа растворітчӧ), омӧԉа боԍтӧны сіјӧс быԁтасјас (кӧԇа-пуктасјас), а іԅвесткаавтӧм шома муԍін вылын сіјӧ јонҗыка растворітчӧ ԁа бурҗыка кутасны боԍтны сіјӧс быԁтасјас. Кор мулӧн тащӧм вежԍӧмыс меԁвоԇԇа воын лоӧ-ԋін, сек оз ло ӧпаснӧ ԍујны щӧщ іԅвестка. Томасшлак сіԇ-жӧ бурҗык ԍујны ԋе ӧтлаын іԅвесткакӧԁ, а сӧмын іԅвесткасӧ муԍінкӧԁ гуԁралӧм бӧрын. Мукӧԁ пӧлӧс мувынԍӧԁанторјас поԅӧ сорлавны ԁа ԍујны іԅвесткакӧԁ ӧтлаын.
КӦКЈАМЫСӦԀ ГЛАВА.
ПРІРОԀНӦЈ ԀА ІЗӦМ ІԄВЕСТКАЛӦН КАЧЕСТВО
Кыԇі тӧԁны іԅвестка вылысԍаԋыс. Вылыԍаԋ віԇӧԁӧмӧн іԅвестка із опреԃеԉітӧм вылӧ кӧԏ-і колӧ ԍпеціаԉнӧј тӧԁӧм, век-жӧ, емӧԍ-кӧ кущӧм ԍурӧ пракԏіческӧј інԁалӧмјас, поԅӧ выполԋітны тајӧ уҗсӧ і ԋе ԍпеціаԉістлы. Тајӧ інԁалӧмјасыс вермасны лоны со кущӧмӧԍ:
Меԁвојԁӧр, іԅвестка ізјас јонҗыка кујлӧны пластјасӧн, мукӧԁ ԁырјі лыакӧԁ ԁа мукӧԁ пӧлӧс пороԁајаскӧԁ сорі-кості. Тајӧс кокԋіа поԅӧ аԁԇыны кушалӧмінјасын — ју кыркӧщјасын ԉібӧ кырӧм гуранјасын.
Іԅвестка ізлӧн рӧмыс унҗыкыԍсӧ овлӧ југыԁ (віж, руԁ, розӧвӧј). Тајӧн сіјӧ торјалӧ лыајас (песчаԋікыс) ԁа слаԋец ԁіныԍ. Пемыԁ рӧма іԅвестка ізјас (гӧрԁјас, ԍӧԁјас ԁа мук.) овлӧны шоча.
Унаыԍ іԅвестка ізјас пӧвсын, абу-на-кӧ најӧ вӧрԅалӧмаӧԍ ԁа вежԍӧмаӧԍ, поԅӧ аԁԇыны морскӧј ԉіԉіјалыԍ (турун) ԁа мукӧԁторлыԍ коԉӧм тујјас. Мукӧԁ ԁырјі прӧстӧј ԍінмӧн најӧс аԁԇыны он вермы — ԁа лоӧ віԇӧԁны ыҗԁӧԁан ԍԏеклӧ пыр (лупа пыр). Мукӧԁ ԁырјі іԅвестка ізјас овлӧны ԇік раковінајасыԍ, коԁјас ӧтлаӧ пуԅӧмаӧԍ кремԋістӧј ԉібӧ іԅвесткӧвӧј цементӧн. Сещӧмјас ԁырјі најӧс поԅӧ кокԋіа тӧԁны.
Обычнӧја іԅвестка ізјас овлӧны топыԁӧԍ ԁа посԋі ԍінмаӧԍ. Чорыԁлуныс налӧн сещӧм, мыј кокԋіа поԅӧ гіжјӧԁлыны пуртӧн. Јона чорыԁ іԅвестка ізјас (кремԋістӧј іԅвестка) паныԁаԍлӧны шоча.
Овлӧны ԍінмӧԍ іԅвестка ізјас — ракушечԋікјас ԁа іԅвесткӧвӧј туфјас. Бӧрјаыс ԋебыԁҗык ԁа јонҗыка жугавлыԍ (рӧшкыԁ).
Емӧԍ сеԍԍа ԅемԉістӧј іԅвестка ізјас („гажі“). Тащӧм іԅвесткаыс јонҗыкасӧ кујлӧ слӧјјасӧн топыԁ іԅвестка пԉітајас костын. Слӧјјаслӧн кызта оз овлы ӧткоԃ.
Мукӧԁ ԁырјі іԅвестка ізјӧ пырӧ руԁов щын рӧма ԉібӧ гӧрԁов рӧма біјаіз. Сіјӧ ԋекущӧм пӧԉза оз вај, а іԅвестка жугӧԁлан машінајаслы ӧпаснӧ, унаыԍ жугавлӧны машіналӧн чаԍтјас. Ӧткымын іԅвестка ізјасыԍ мӧлӧтӧн кучкалігӧн петӧ ԍеровоԁороԁлӧн ԁук, а ԍој сора іԅвестка поԅӧ кокԋіа тӧԁны ԍој ԁук ԍерԏіыс (іԅвестка ізсӧ ԁукалӧмӧн).
Меԁбӧрын, поԅӧ вӧчавны прӧстӧј хіміческӧј пробајас 10%-а соԉанӧј кіслота растворӧн. Раствор-кӧ јона пуӧ — сені ем іԅвестка, а омӧԉа-кӧ пуӧ — іԅвесткаыс јона ԁоломіта, сені ем уна магԋіј. Чістӧј ԁоломітјас пуӧны кіслотаӧн сӧмын пыԅ коԃӧԇ нырӧмӧн, унаыԍ веԍіг шонтӧм бӧрын.
Іԅвестка кујлан местајас бурҗыка віԁлалӧм ԁа обраԅецјас боԍталӧм. Вылысԍаԋ віԇӧԁӧмӧн ԉібӧ віԁлалӧмӧн поԅӧ тӧԁны, мыј сені кущӧмкӧ іԅвестка ем. А іԅвестка перјӧм ԁа ізӧм оргаԋізујтӧм јылыԍ вопрос разрешітӧм вылӧ кӧлӧ бурҗыка (поԁробнӧјҗыка) обԍԉеԁујтны сылыԍ местасӧ ԁа вӧчны хіміческӧј анаԉіз.
Іԅвестка кујлан местајас віԁлалігӧн колӧ выјаԍԋітны зев уна вопросјас. Тајӧс меԁԍа бур вӧчны торја анкетаӧн, коԁлӧн формаыс со кущӧм:
Іԅвестка кујланінјас учот вылӧ боԍтан анкета.
(Тӧԁмӧԁјас гіжавԍӧны іԅвесткалыԍ пробајас ԁа обраԅецјас боԍтігӧн).
1. Облаԍт .... .
2. Рајон .... .
3. Меԁматыса наԍеԉоннӧј пункт .... .
4. Іԅвестка кујлан ԉібӧ петан места поԁробнӧја інԁалӧм (шуам, Веԉікаја ју берег пӧлӧн, Шабаны ԍікт ԁінын ԁа сіԇі воԇӧ).
5. Іԅвестка кујлан месталыԍ харакԏер җеԋыԃіка гіжалӧм (шуам, Белӧј гӧра кокулын, Лужіца шор ԁорын, җуҗыԁ гуранын ԁа сіԇі воԇӧ).
6. Пыԁын-ӧ кујлӧ іԅвестка слӧј (слӧјвывса мулӧн кызта).
7. Кущӧм му тупкӧ іԅвесткаӧс (ԍој, лыа, ԍој сора лыа).
8. Іԅвестка пласт гіжалӧм (слӧј лыԁ, налӧн кызта, рӧм чорыԁлун, кыԇі пукԍӧма, кущӧма потлаԍӧма, кущӧм слӧјјас пырӧны костјасас ԁа сіԇі воԇӧ).
9. Паԍкыԁа-ӧ кујлӧ іԅвестка (плӧшщаԃлӧн ылӧсыс).
10. Перјыԍԍыліс-ӧ іԅвестка воԇынҗык ԁа перјӧны-ӧ ӧні, сіԇ-жӧ мыј вылӧ мунӧ сіјӧ іԅвесткаыс (стрӧітчан могјас вылӧ, сотӧм вылӧ, цемент вылӧ ԁа мукӧԁлаӧ).
11. Іԅвестка кујланін оз-ӧ тырлы ваӧн тулысын ојԁлігӧн, чорыԁа зерігӧн, сіԇ-жӧ грунтӧвӧј вајасӧн.
12. Кущӧм слӧјјасыԍ ԁа кущӧм нумерјасӧн боԍтӧма обраԅецјас (шуам, 5-ԁ №-ра обраԅец боԍтӧма југыԁ-руԁов рӧма меԁвылыс потлаԍӧм слӧјыԍ ԁа сіԇі воԇӧ).
193.. воӧ .... лун. Кырым.
Соԁтас. Анкета кырымалӧ обԍԉеԁоваԋԋӧ вӧчыԍ ԁа обраԅецјас боԍтыԍ морт.
Іԅвесткалӧн качество. Муԍін іԅвесткаалӧм вылӧ тујӧ пӧшԏі быԁ пӧлӧс іԅвестка, сӧмын бурлуныс абу быԁ іԅвесткалӧн ӧткоԃ. Пракԏіка вылын лоӧ бурҗыка лыԃԃыны міча (чістӧј) іԅвестка ізјас, а ізігӧн лоӧ лыԃԃыԍны сіјӧ чорыԁлунӧн.
Іԅвесткалӧн мічлун. 39-ԁ ԉістбокын інԁалӧм нормајас арталӧма міча (чістӧј) іԅвестка ԍујӧм вылӧ. Іԅвестка пыщкын-кӧ емӧԍ ԍој ԁа лыа сорјас, сек іԅвестка колӧ боԍтны унҗык.
Тапонԁа, іԅвестка-кӧ лоӧ кыскавны ылыԍ, колӧ пӧԉзујтчыны мічаҗык іԅвесткаӧн. А матыԍ вајалігӧн поԅӧ пӧԉзујтчыны і міԍтӧмҗык іԅвесткаӧн, — міԍтӧм веԍтӧ норма соԁтыны матыԍ вајалігӧн оз ло ԍӧкыԁ.
Матыԍ вајалігӧн, торја-ԋін лыаа муԍінјас, выгӧԁнӧ іԅвесткаавны веԍіг мергеԉӧн, сӧмын колӧ ԍујан нормасӧ ыҗԁӧԁны. Мергеԉ — сещӧм-жӧ іԅвестка, но сы пыщкын ем ԍој ԁа лыа сор 40 прӧчентӧԇ ԉібӧ унҗык-на.
Іԅвесткалӧн чорыԁлун. Іԅвестка посԋӧԁлан меԉԋічајасын іԅвестка ізігӧн бура ыҗыԁ значеԋԋӧ ԍетӧ сылӧн (іԅвесткалӧн) чорыԁлуныс.
Чорыԁ іԅвесткаӧн лыԃԃыԍԍӧны јонҗыка ԁоломітјас ԁа ԁоломіта іԅвестка ізјас. На пыщкын, кыԇ петкӧԁлісны вӧчлӧм набԉуԃеԋԋӧјас, ещаҗык влага (ва слӧј). Сыпонԁа наыԍ артмӧ бура посԋі іԅвестка пыԅ. Но чорыԁ іԅвестка ізјас ԍӧкыԁҗыка жугавлӧны ԁа ізԍӧны, ԁај јонҗыка кіԍтӧны жугӧԁлан машінајаслыԍ пыщкӧсса чаԍтјассӧ (скӧбајас ԁа мук.).
Тащӧм іԅвестка омӧԉҗыка паԍкалӧ (растворітчӧ) ваын, сіԇ-кӧ омӧԉҗыка ԁа наԇӧнҗык ԃејствујтӧ муԍін вылӧ ԁа кӧԇа-пуктасјас вылӧ, ԋебыԁ іԅвестка ԍерԏі. Сіԇ напрімер, ӧтмоз растворітлісны угԉекіслӧј газ сора ва пыщкын гырыԍ мел (ԋебыԁ) ԁа мрамор (чорыԁ). На пыщкыԍ растворітчісны со мыјԁа мел ԁа мрамор:
| Пожлӧн № | Мел | Мрамор |
| 8 ((меԁԍа гырыԍ)) .... | 224 мг | 17 мг |
| 12 .... | 281 „ | 26 „ |
| 25 .... | 319 „ | 29 „ |
| 40 (Меԁԍа посԋі) .... | 323 „ | 25 „ |
Сіԇ-кӧ, ԋебыԁ мел растворітчыліс чорыԁ мрамор ԁорыԍ бурҗыка.
Інԁалӧм качествојас понԁа колӧ лыԃԃыны му вынԍӧԁӧм вылӧ торја бурӧн сещӧм іԅвестка, коԁі јонҗыка чістӧј ԁа ԋебыԁ. Тащӧмјасыс овлӧны рӧшкыԁ іԅвестка ізјас (налӧн составыс мукӧԁ ԁырјі јона чістӧј ԁа іԅвесткӧвӧј туфјас (ԋурвыв ԉібӧ кԉучӧвӧј ізвестка ізјас). Најӧс поԅӧ веԍіг ԋе ізны, а сӧмын пожнавны.
Тащӧм іԅвестка ізјас ԁа туфјас корԍӧм вылӧ колӧ пуктыны торја вԋімаԋԋӧ места вылын уҗалыԍјаслы.
Ізӧмлӧн гырԍа. Іԅвестка колӧ ізны тырмымӧн јона посԋіа; сек сіјӧ јонҗыка ԁа ӧԁјӧҗык кутас ԃејствујтны.
Сіԇ вӧлі віԁлалӧма аԋкыщ улӧ ԍујӧм іԅвесткалыԍ ԃејствујтӧм. Іԅвестка пыԅлӧн гырԍа ез вӧв ӧткоԃ (вӧлі шыԁӧса). Тані петкӧԁлӧма сылыԍ ԃејствујтӧмсӧ:
| Іԅвестка пыԅлӧн гырԍа | Ԃејствујтӧм |
| 0,5 мм-ыԍ посԋіҗык | 100% |
| 0,5 ԍаԋ 1,0 мм-ӧԇ | 93 „ |
| 1,0 „ 1,5 „ | 80 „ |
| 1,5 „ 2,0 „ | 66 „ |
Ізӧм іԅвестка пыщкын вермасны лоны гырыԍ і посԋі торјас (чаԍԏіцајас). Тапонԁа вӧлі вӧчӧма мӧԁ пӧлӧс іспытаԋԋӧ.
| Іԅвестка торјас (чаԍԏіцајас) | І іԅвесткаӧ | ІІ іԅвесткаӧ |
| пырӧны | ||
| 3 мм-ӧԇ | 3,2 % | — |
| 3-ԍаԋ 2 „ | 6,7 „ | — |
| 2 „ 1„ | 13,5 „ | 0,1 % |
| 1 „ 0,5 „ | 15,8 „ | 0,2 „ |
| 0,5-ыԍ посԋіҗык | 60,8 „ | 99,7 „ |
Тајӧ кыкнан пӧлӧс іԅвесткасӧ муԍінӧ ԍујӧм бӧрын тыԁовтчіс, мыј посԋі іԅвесткаыс растворітчіс гырыԍ ԍерԏі кык мынԁа.
Ӧԏі амеріканскӧј опытнӧј станціјаын вӧлі вӧчӧма тащӧм набԉуԃеԋԋӧ: муԍінӧ ԍујісны ԋе ӧтгырԍа ізӧм іԅвестка, ԁа 6 во бӧрын віԁлісны, уна-ӧ коԉӧма растворітчытӧмыс. Аԁԇыԍіс:
| Іԅвестка торјас (чаԍԏіц.) | Абу растворітчӧма |
| 3-ԍаԋ 8 мм-ӧԇ | 62 % |
| 1 „ 3 „ | 24 „ |
| 0,3 „ 1 „ | 17 „ |
| 0,3-ыԍ посԋіҗык | 5 „ |
Сіԇ-кӧ, 3 міԉԉіметрыԍ гырыԍҗык торјас пыщкыԍ унҗыкыс веԍіг 6 во чӧжӧн абу вермӧма растворітчыны; муын кујлігӧн најӧ ез ԍетны ԋекущӧм пӧԉза.
Вајӧԁӧм прімерјас ԍерԏі поԅӧ лыԃԃыны коланаӧн, меԁым став іԅвестка пыԅ вӧлі леԇӧма 1,65 мм гырԍа роԅјаса пож пыр ԁа 30% іԅвестка — 0,15 мм гырԍа роԅјаса пож пыр. Сӧмын ӧні міјан абу-на бура лӧԍӧԁӧма іԅвестка ізан ԏехԋіка-ԁа шоча вермылан вӧчны тащӧм пыԅ. Тапонԁа поԅӧ кокԋіҗыка вӧчны тащӧм ногӧн: став іԅвестка леԇны 2,5 мм гырԍа роԅјаса пож пыр ԁа 70% іԅвестка — 1 мм гырԍа роԅјаса пож пыр.
Качество бокԍаԋ іԅвестка ізӧмын овлӧны ԋекытчӧ шогмытӧмторјас. Іԅвестка пыԅ мукӧԁ ԁырјі вӧчӧны сещӧм гырыԍа, мыј 20–40 прӧчентыс овлӧ 2,5 міԉԉіметрыԍ гырыԍҗык, а быԁԍама пӧлӧс пунктјасын уҗалыԍјас, веԍіг агрономјас, лыԃԃӧны тащӧм качествосӧ нормаԉнӧјӧн. Тащӧм прімерјасыс вӧліны 1930 воын важ Боровічскӧј округса Угловка ст. ԁінын іԅвестка ізан пунктјасын, ԁај 1931 воын Боровічі кар ԁінын.
Ізӧмлыԍ гырԍа тӧԁмалӧм могыԍ колӧ боԍтны проба вылӧ ізӧм іԅвеԍткасӧ чукӧрыԍ унҗыклаыԍ (100 кымын грамм) ԁа леԇны кујім пӧлӧс пож пыр, коԁјаслӧн роԅјасыс 2,5 мм, 1,0 мм ԁа 0,25 мм гыԍа. Сеԍԍа быԁ пожјыԍ коԉӧмсӧ колӧ веԍітны. Сіјӧ-і кутас петкӧԁлыны іԅвестка гырԍалыԍ прӧчентсӧ. Тащӧм пӧлӧс пожјассӧ (набор) објазаԏеԉнӧ колӧ лӧԍӧԁны быԁ ізан пунктын.
Рӧшкыԁ мергеԉ, іԅвестка ԁа туфјас поԅӧ ԍујны ізтӧг, сӧмын колӧ леԇны 1–1½ мм гырԍа роԅјаса пож пыр.
Мукӧԁ мергеԉыс уԉ вылыԍ кынтігӧн потлаԍӧны ԁа жугавлӧны посԋі торјасӧԇ. Најӧс поԅӧ ԋе ізны, а сӧмын кыскавны арԍаԋыс му вылӧ, меԁ сені кынмалас. Кіԍԍӧм посԋі іԅвесткасӧ тулысын колӧ којны му вылӧ зырјасӧн.
ӦКМЫСӦԀ ГЛАВА.
ІԄВЕСТКА ІЗАН ПУНКТ ОРГАԊІЗУЈТӦМ, ЛӦԌӦԀӦМ ԀА СЫЛӦН УҖЫС
Ізан пунктјаслыԍ ԍеԏ ԉучкі оргаԋізујтӧм лоӧ зев колана условјӧӧн муԍін іԅвесткаалан уҗ бура паԍкӧԁӧм вылӧ. Колӧ обеспечітны ԋе сӧмын бур качествоа іԅвестка пыԅ пӧлучітӧм, но сіԇ-жӧ матыԍҗык ԁа уԁобнӧјҗыка му вылӧ кыскалӧм.
Ӧԏі ізан установкаӧн ԁа тыр нагрузкаӧн, кыԇ петкӧԁліс опыт, поԅӧ обслужітны 12–15 кілометр паԍта места. Тајӧ уҗын колхозлӧн ԉібӧ совхозлӧн роԉ вермас лоны аслас ԏерріторіја вылын, іԅвестка петанінын ізан пункт оргаԋізујтӧмын. Пыр уҗалана ізан пунктыԍ кынԇі, лыԃԃыԍԍӧ коланаӧн нӧшта временнӧј пунктјас (ԍеԏ) оргаԋізујтӧм.
Тащӧм временнӧј пунктјас лӧԍӧԁӧмӧн верман нӧшта-на јонҗыка матыԍтны іԅвестка перјанінсӧ мујас ԁінӧ, коԁјасӧс колӧ іԅвесткаавны; сіԇӧн јона чінасны кыскалӧм вылӧ мунан рӧскоԁјас.
Іԅвестка ԍујны колӧм ԍерԏі арталӧны, уна-ӧ колӧ ізны сіјӧс ԍезон завоԃітчіг кежлӧ быԁ пунктын, ԁа на ԁінӧ прікрепԉајтчӧны пӧԉзујтчӧм вылӧ маты гӧгӧрса колхозјас ԁа совхозјас.
Іԅвестка заптыны колӧ арԍаԋ, кор колхозјасын унҗык прӧст уҗалан выныс, а ізны колӧ тӧлын. Іԅвесткалыԍ мынԁа поԅӧ артавны сіԇі, мыј 1 куб. метр ізјыԍ артмӧ 13–14 центԋер іԅвестка пыԅ.
Меԁым обслужітны ізан установкаӧн став пасјалӧм пунктјас, іԅвестка жугӧԁлан машіна ԁа сылыԍ ԁвігаԏеԉсӧ, воԇвыв лӧԍӧԁӧм план ԍерԏі, колӧ новлӧԁлыны ӧԏі пунктԍаԋ мӧԁлаӧ. Та вылӧ колӧ лӧԍӧԁны кӧртӧн ԁорӧм спеціаԉнӧј ԁоԃјас, кытчӧ поԅӧ ԁоԃԃавны 4 вӧв.
Ізан пунктјас оргаԋізујтан ног. Тащӧм пунктјасыс оргаԋізујтԍӧны прімернӧ тащӧм ногӧн:
1) Іԅвестка петанінԍаԋ матыгӧгӧрса колхозјасын, поԍелокјасын ԁа мукӧԁлаын колӧ тӧԁмавны, нужԁајтчӧны-оз налӧн мујас іԅвесткаалӧмыԍ (обшӧј прізнакјас куԅа).
2) Обԍԉеԁујтԍӧны іԅвестка запасјас, пыԁын-ӧ кујлӧны ԁа сіԇі воԇӧ. Боԍтԍӧны ізјаслӧн обраԅецјас јонҗыка ԏіпічнӧј местајасыԍ (кыԇі вӧлі віԍталӧма вылынҗык), нумерујтԍӧны ԁа ыстыԍӧны опытнӧј станціјаӧ віԁлалӧм вылӧ. Сені лоӧ тӧԁмалӧма, кущӧмҗык іԅвесткалӧн мувынԍӧԁан качествоыс ԁа шогмӧ-оз ізны. Обраԅецјас ԁінӧ пуктыԍԍӧ анкета (віԇ. 84-ԁ ԉістбок).
3) Іԅвесткалӧн-кӧ запасыс тырмӧ ԁа сіјӧ качество јылыԍ воас бур јуӧр, поԅӧ завоԃітны оргаԋізујтны ізан пункт.
Ӧні ізан пунктјасӧн веԁајтӧ кустпромкоопераціја. Но колхоз вермас сыкӧԁ ԁоговор вӧчӧмӧн боԍтны ізан пунктсӧ аслас кіпоԁулӧ.
4) Ізан установкајасӧн веԁајтыԍ оргаԋізаціја боԍтӧ ас вылас кӧсјыԍӧм (објазаԏеԉство) снабжајтны віԇму органјасӧс ԉібӧ коопераціјаӧс тујан качествоа ԁа тырмымӧн іԅвестка пыԅӧн. Тапонԁа на костын вӧчԍӧ ԁоговор, кӧні інԁалӧма став условіјӧјассӧ.
Ԏіпӧвӧј ԁоговор:
ԀОГОВОР
193.. воӧ .... лун. .... промыслӧвӧј іԅвесткӧвӧј товарішщество, коԁі кутас шуԍыны җеԋыԁҗыка — „Арԏеԉ“, аслас правԉеԋԋӧса преԁставіԏеԉ .... пыр, ӧтарԍаԋыс, ԁа .... коопераціјалӧн .... рајонувса сојуз, коԁі кутас шуԍыны җеԋыԁҗыка „Рајсојуз“, аслас правԉеԋԋӧса преԁставіԏеԉ .... пыр, мӧԁарԍаԋыс, вӧчісны тајӧ ԁоговорсӧ со мыј јылыԍ:
1. .... Арԏеԉ кӧсјыԍӧ заготовітны Рајсојузлы .... ізан пунктын .... — .... гӧран-кӧԇан кампаԋԋӧ кежлӧ ԁа ԍетны 193.. воԍа .... луныԍ ԋе ԍорҗык іԅвестка пыԅ мујас вынԍӧԁӧм вылӧ .... тонна.
2. Іԅвестка пыԅлӧн качество, кыԇі гырԍа бокԍаԋ, сіԇі-і уԉсалӧм бокԍаԋ, колӧ лоны сещӧм, кущӧмӧс інԁалӧма .... (облаԍт, крај) .... віԇму управԉеԋԋӧӧн лӧԍӧԁӧм станԁартын.
СОԀТАС: Временнӧј ізан пунктјасын іԅвестка пыԅ поԅӧ віԇны кушын. Ԉішнӧј уԉсалӧмыԍ, топалӧмыԍ ԁа комокӧԍԍӧмыԍ кывкутӧм Арԏеԉ оз ну.
3. Іԅвестка пыԅ ԍетԍӧ Рајсојузлы ԉібӧ сіјӧ інԁӧм куԅа кущӧмкӧ мӧԁ оргаԋізаціјалы (совхозлы, колхозлы, ԍіктса тӧварішществолы ԁа мук.) тајӧ ԁоговорас 1-ј пунктын лӧԍӧԁӧм срокын. Рајсојузлы ԍетԍӧ ізан пунктыԍ іԅвестка кыскалӧм вылӧ ԁас лун.
4. Іԅвестка пыԅ ԍетӧм оформітԍӧ торја актӧн, коԁі кырымавԍӧ Рајсојузӧн ԁа Арԏеԉӧн сы вылӧ уполномочітӧм јӧзӧн.
5. Рајсојуз-кӧ аԁԇас коланаӧн, прімітӧм іԅвестка пыԅ поԅӧ коԉлыны ізан пунктӧ уна вылӧ кык вежӧн кежлӧ. Тајӧ срокыс лыԃԃыԍԍӧ 3-ԁ пунктын інԁӧм ԁас лунја срок коԉан лунԍаԋ. Іԅвестка віԇӧмыԍ кывкутӧ Арԏеԉ.
6. Іԅвестка пыԅ прімітӧм вылӧ урчітӧм срокын-кӧ Рајсојузлӧн уполномоченнӧј оз лок, Арԏеԉ вӧчӧ сы јылыԍ акт местнӧј віԇму органјасса преԁставіԏеԉјас ԁырјі ԁа копіјасӧ ыстӧ Рајсојузлы; секі пыԅ кутас лыԃԃыԍԍыны прімітӧмӧн.
7. Арԏеԉ ԍеталӧ іԅвестка пыԅ Рајсојуз орԃерјас куԅа, кытчӧјасӧ пукталӧма віза рајонувса креԃітнӧј тӧварішществоӧн. Іԅвестка пыԅ ԍетавԍӧ (леԇавԍӧ) лӧԍӧԁӧм чорыԁ ԁонӧн .... шајт ԁа .... урӧн тонна (ізан пунктыԍ кыскытӧг).
8. Арԏеԉӧн ԍеталӧм іԅвестка пыԅ (Рајсојуз орԃерјас куԅа) гіжалӧ .... пыԅсӧ пӧлучітыԍ оргаԋізаціја вылӧ кыԇ уҗјӧз, а ԃеԋгаыс пуктыԍԍӧ Арԏеԉлы ԏекушщӧј щӧт вылӧ.
9. Ԁоговорын інԁалӧм срокјасын-кӧ оз ло выполԋітӧма кӧсјыԍӧмјас, сетыԍ мыжаыс — Арԏеԉ ԉібӧ Рајсојуз мынтӧ быԁ просрочітӧм луныԍ пеԋа ⅒% (ӧԏі прӧчентлыԍ ԁасӧԁ јукӧԁсӧ) срок кежлӧ выполԋіттӧм суммаыԍ, а кык вежоныԍ унҗык просрочітігӧн ԉібӧ лоӧ-кӧ ԇугӧма тајӧ ԁоговорсӧ мукӧԁ ногӧн — пеԋаыԍ кынԇі сіјӧ-жӧ мынтӧ мӧԁыслы (правыслы) ԋеустојка ԁоговор суммаыԍ 10% мынԁа ԁај вештӧ лоӧм убыткајассӧ. Тащӧмјас ԁырјі Рајсојуз ԉібӧ Арԏеԉ, коԁыс лоӧ прав, вермас лыԃԃыны ԁоговор торјӧԁӧмӧн.
10. Тајӧ ԁоговорыс вӧчсӧ кујім екԅемпԉарӧн. На пыщкыԍ ӧԏі пуктыԍԍас Арԏеԉ ԃелӧјас ԁінӧ, мӧԁ — коԉӧ Рајсојуз орԁӧ, а којмӧԁ ԍетԍӧ .... (креԃітујтыԍ оргаԋізаціјалы).
11. Ԁоговор вӧчыԍјаслӧн јуріԃіческӧј аԁресјас: ....
Рајсојуз Правԉеԋԋӧса преԁԍеԁаԏеԉ
Арԏеԉ Правԉеԋԋӧса преԁԍеԁаԏеԉ
Ізан пункт оборуԁујтігӧн меԁԍа јона колӧ собԉуԁајтны со мыјјас:
1. Машінајаслы помешщеԋԋӧ сувтӧԁԍӧ кыԇ поԅӧ матӧҗык іԅвестка перјанінԍаԋ, ԁај меԁ вӧліны лӧԍыԁ тујјас кыԇі машіна ԁінӧ жугӧԁлӧм ізјас вајавны, сіԇі-і ізӧм іԅвестка кыскавны.
2. Кыԇі жугӧԁлӧм ізлы зера повоԃԃа кежлӧ, сіԇі-і торја-ԋін ізӧм ізвестка віԇӧм вылӧ колӧ лоны вевта помешщеԋԋӧјас: лебув ԁа сарајјас. Вевттӧг ԁа воԉӧстӧг іԅвестка пыԅ віԇігӧн сіјӧ кӧтаԍӧ кыԇі зерӧн, сіԇі-і муԍаԋ ԉібӧ сылан лымԍаԋ. Сыпонԁа та вылӧ мі пуктам торја вԋімаԋԋӧ.
Мукӧԁ чајтӧны, мыј чукӧрјасын ԁа воԍсӧн іԅвестка пыԅ віԇігӧн уԉсалӧ сӧмын вылысыс. Тајӧ унҗыкыԍсӧ оз овлы вернӧ. Вевԏԏытӧг ԁа җоҗтӧг ԉібӧ воԉӧстӧг іԅвестка віԇігӧн ԁырӧн сіјӧ уԉсалӧ бура пыԁӧԇ.
Тащӧм іԅвестка разӧԁны зев ԍӧкыԁ (торја-ԋін ԍејалкаӧн ԍујігӧн), ԁај сыыԍ кынԇі тӧлын сіјӧ зев чорыԁа кынмӧ, веԍіг взрывчатӧј вешществојасӧн лоӧ жугӧԁлыны кын чукӧрјассӧ^1930 воын та понԁа уналаын ез вермы тырны іԅвестка кыскалан тӧвԍа план./^.
Тані віԍтавтӧг поԅӧ гӧгӧрвоны, мыј кынӧн вајӧм іԅвестка зев јона ԍӧктӧԁас уҗсӧ, ԁај омӧԉҗык лоӧ сещӧм іԅвестка ԍујӧмыԍ резуԉтатыс.
24 ԁа 25 ԍерпасјас вылын петкӧԁлӧм стрӧјбајаслыԍ проект колӧ лыԃԃыны іԅвестка ізӧм ԁа краԋітӧм вылӧ бурӧн. Сен ӧԏі вевт улын емӧԍ ԁвігаԏеԉлы шоныԁ помешщеԋԋӧ, іԅвестка ізјас жугӧԁлан машіналы (ԁробілкалы) помешщеԋԋӧ, іԅвестка пыԅлы склаԁ ԁа заптӧм ізјас віԇны лебув (навес). Сыыԍ кынԇі колӧ вӧчны сотчанторјас віԇӧм вылӧ торја сарај, мукӧԁ стрӧјбајас ԁінԍаԋ 15 метрыԍ ԋе матӧҗык.
3. Ізан установкаын ем ԁвігаԏеԉ (трактор, еԉектромотор, 12–18 вына ԋефԏанӧј мотор) ԁа жугӧԁлан машіна (ԁробілка).
Ӧні міјанын уҗалӧны кык пӧлӧс ԁробілкаӧн: амеріканскӧј „Акмероԁ“ ԍіԍԏемаӧн ԁа міјан костромскӧј ԁа белорусскӧј ԍіԍԏемаӧн. Кыкнаныс мӧлӧтаӧԍ.
Ем нӧшта „Струкка“ ԍіԍԏемаа іԅвестка ізан меԉԋіча, коԁӧс колӧ лыԃԃыны бурӧн-жӧ (26 ԍерпас). Тајӧ меԉԋічаыс ԋаԋ ізан меԉԋіча коԃ-жӧ, сӧмын ізкіјассӧ вежӧма пу ізкіјасӧн (піпуӧн), кытчӧ тувјавлӧма пуыскӧԁ щӧщӧн 1 см. кызта, 5–7 см. паԍта ԁа 15 кымын см. куԅта стаԉнӧј плаԍԏінкајас. Плаԍԏінкајас костјасыԍ пуыс регыԁҗыка кіԍԍӧ. Сыпонԁа ізкі вылыс век лоӧ ӧткоԃ гуранӧԍ. Вылыс ізкі оз бергав, а улыссӧ бергӧԁлӧ прівоԁнӧј ремеԋ, коԁӧс нуӧԁӧма ізкі гӧгӧрыс. Ремеԋыс бергӧԁлыԍԍӧ ваӧн, ԁвігаԏеԉӧн ԉібӧ мукӧԁ ногӧн. Улыс ізкі поԅӧ кыпӧԁны віԋтјасӧн вывлаԋ, — сіјӧн лӧԍӧԁԍӧ ізӧмлӧн гырԍаыс.
Тајӧ меԉԋічаыс зев прӧстӧј ԁај бура јон; плаԍԏінкајас кіԍԍӧм бӧрын (1–2 во бӧрын) ізкіјас кокԋіа поԅӧ вежлавны. Выԉ ізкіјас вӧчавԍӧны места вылын, местнӧј среԁствојасӧн.
Тащӧм меԉԋічајасыс лоӧны торја бурӧԍ ваӧн уҗалан установкајас лӧԍӧԁӧм вылӧ, кӧнјасын іԅвестка ԍујан планӧвӧј заԁаԋԋӧјасыс абу ыҗыԁӧԍ. Ԋаԋ ізӧм бӧрын прӧстмӧм меԉԋічајас (тащӧмјассӧ) тӧлын поԅӧ іспоԉзујтны іԅвестка ізӧм вылӧ, сӧмын ізкіјассӧ колӧ вежлавны пу ізкіјасӧн. Налӧн проізвоԃіԏеԉноԍт 10 кымын тонна 1 ԍменаын. Ізӧм іԅвесткалӧн качество артмӧ зев бур.
Метаԉԉіческӧј ԁробілкајас (амеріканскӧјјас, 27 ԍерпас) ԁа унҗык ԁвігаԏеԉсӧ вӧчалӧма кӧԉӧсајас вылӧ-ԁа поԅӧ кыскавны грунтӧвӧј тујјас куԅа. Тајӧ зев колантор временнӧј пунктјас обслужівајтігӧн.
Меԁым нормаԉнӧја уҗалӧмӧн (1 часӧн 1½–2 тоннаӧԇ ізӧмӧн) вӧчны міча іԅвестка пыԅ, ԁробілкајас уҗын зев тӧԁчанаӧн лоӧны со мыјјас:
1. ԁробілка валлы колӧ ԍетны мінутын 1.000–1.200 гӧгӧрпӧв. Тајӧ вермас лоны сӧмын ԁробілкалыԍ ԁа шківјаслыԍ ԃіаметрјассӧ ԉучкі лӧԍӧԁӧмӧн.
2. ԁробілкаӧ колӧ течны ізјас ӧткоԃа. Та могыԍ жугӧԁлӧм ізјас (75 міԉԉіметрыԍ ԋе гырыԍҗыкӧс) колӧ кіԍтны жӧлӧбӧ ԁа леԇавны кіӧн ԉібӧ беԃԃӧн машінаӧ.
3. Жугӧԁлӧм із оз ков лоны јона уԉ (торја-ԋін оз ков лоны лымјӧԍ, кыԇі унаыԍ овлӧ). Тащӧм ізјыԍ уԉ іԅвестка пыԅ кутас ԍібԁавны ԁа ԍӧкыԁа петны колоԍԋік пыр. Тапонԁа жугӧԁлӧм іԅвестка ізјас колӧ віԇны лебулын кӧтаԍӧмыԍ ԁа лымјӧԍԍӧмыԍ.
4. ԁробілкаыԍ чаԍтјассӧ (колоԍԋікјаслыԍ кулакјас ԁа плаԍԏінкајас) колӧ лӧԍӧԁны машінаын ԉучкі ԁа меԁ ез вӧвны кіԍԍӧмаӧԍ. Тапонԁа колӧ віԇны запаснӧј чаԍԏјас, меԁым поԅіс вежлавны кіԍԍӧмјассӧ.
5. Ізӧмлыԍ качество тӧԁмалӧм могыԍ колӧ каԁӧн-каԁӧн боԍтавлыны пробајас ԁа віԁлавны 2,5 см, 1,0 см ԁа 0,25 см гырԍа роԅјаса пожјасӧн, ԁа ізӧмыс-кӧ гырыԍ — посԋӧԁны. Тащӧм набԉуԃеԋԋӧ колӧ вӧчны агрономлы.
Уҗӧн ԍетан условіјӧјас. Міјанын му іԅвесткаалӧм регыԁҗыка паԍкалӧмлы кокԋӧԁӧм ԁа отсалӧм могыԍ, правіԏеԉство паԍкыԁа ԁа кокԋі условіјӧјасӧн ԍетӧ уҗјӧзӧн ԍӧм, кыԇі іԅвестка заготовітыԍ ԁа ізыԍ оргаԋізаціјајаслы, сіԇі-і іԅвестка пыԅсӧ боԍталыԍјаслы.
Уҗӧн ԍетан условіјӧјас лоӧны тащӧмӧԍ:
Ізан установкајас лӧԍӧԁӧм вылӧ ԍетԍӧ 8 во кежлӧ, којмӧԁ воԍаԋ быԁ во ӧтмынԁаӧн мынтӧмӧн.
Ізан пунктјас стрӧјбајасӧн ԁа ремонтнӧј інвентарӧн оборуԁујтӧм вылӧ ԍетԍӧ уҗјӧзӧн 5 во кежлӧ, којмӧԁ воԍаԋ быԁ во ӧтмынԁаӧн мынтӧмӧн.
Іԅвестка перјӧм ԁа ізӧм куԅа оборотнӧј среԁствојас вылӧ ԍетԍӧ 3 во кежлӧ, быԁ во ӧтмынԁаӧн мынтӧмӧн.
Јӧзӧс іԅвесткаӧн снабжајтӧм вылӧ ԍетԍӧ уҗјӧзӧн 5 во кежлӧ, којмӧԁ воԍаԋ завоԃітӧмӧн ԁа кујім воӧн мынтӧмӧн: 30, 35 ԁа 35% во.
Јӧзӧс іԅвестка ізјасӧн снабжајтӧм вылӧ ԍетԍӧ уҗјӧзӧн тыр ԁон мынԁа.
