РОЧ КРЕԌԎАНА БУНТЈАС
Рытыввыв госуԁарствоса креԍԏана-моз-жӧ роч креԍԏана важӧнԍаԋ олісны ԁворана-помешщік кіпоԁулын. Креԍԏаналӧн асланыс ԋемтор ез вӧв. Віԇ-му, вӧр-ва лыԃԃыԍіс помешщікјаслӧн. Креԍԏана віԇ-му вӧԃітӧмыԍ мынтісны зев ыҗыԁ оброк помешщікјаслы. Тӧвар лоӧм бӧрын роч креԍԏаналӧн олӧм пыр ӧтарӧ ԍӧкті рытыввывсалӧн-моз-жӧ. Томҗык, збојҗык креԍԏана помешщікјас ԇескӧԁӧмыԍ пышјалісны лунвыв муӧ: Ԁон ју вылӧ, Украінаӧ. Сені најӧ чукӧрӧн ӧтвылыԍ овмӧԁчалісны, аԍнысӧ шуісны казакјасӧн — вӧԉнӧј мортјасӧн. Најӧ тотарајаскӧԁ і мукӧԁкӧԁ војујтӧмӧн олісны. Роч муӧ коԉтчыԍјаслӧн вывті ԍӧкыԁ олӧмныс луныԍ-лунӧ кутіс лоны. Налы сӧмын коԉі бунтујтчӧмӧн воԇсаԍны. Іван Грознӧј сар бӧрын вӧлі „смутнӧј пӧра“: ез коԉ законнӧј наԍԉеԃԋікыс сылӧн-ԁа. Секі јона креԍԏана бунтујтчіс выԉ сарӧс пуктытӧԇ. Выԉ сар Мікајлӧ Пеԁӧрӧвіч вӧлі меԁ воԇԇа сар Рӧманов рӧԁыԍ. Рӧманӧвјасԍаԋ креԍԏаналӧн ԇікӧԇ олӧмныс ԍӧктіс, омӧԉтчіс. Оброк мынтӧм-кынԇі лоӧ вӧлі ас кошта выланыс віԇны војевоԁајасӧс, налы жалӧваԋԋӧ мынтыны. Вочасӧн креԍԏанаыԁ лоіны асланыс помешщікјаслӧн. Закон ԍерԏі помешщік вермӧ вӧлі креԍԏанасӧ скӧтӧс-моз вузавны базар вылын, вежны быԁтор вылӧ, јансӧԁны гозјаӧс, чеԉаԃӧс баԏ-мамыԍ. Тӧԁӧмыԍ, сіԇітӧ олігаԁ креԍԏана бунт кыптӧм вылӧ і ԋімкоԃаԍлісны.
Ыҗыԁ креԍԏанскӧј бунт кыпӧԁліс Ԁонса казак Ԍԏеԋка Раԅін. Уна помешщікӧс секі віісны, овмӧснысӧ сотісны, сӧмын асланыс ӧтувтчыны кужтӧм-вӧсна, пемыԁлун-вӧсна креԍԏанатӧ помешщікјас правіԏеԉствокӧԁ бӧр вермісны. Правіԏеԉство ԍо ԍурс морт креԍԏана пӧвсыԍ вііс. Раԅінӧс Мӧскуаын став јӧз ԍін воԇын віісны, вічкојасын попјас анапемаӧ ԍетісны — јорісны.
Петр Веԉікӧј-ԁырјі нӧшта-на јона ԍӧктіс олӧм креԍԏаналӧн. Вотјас луныԍ-лун соԁіны. Сетчӧԇ ез вӧв рекрут боԍтӧм. Сіјӧ кутіс кыкыԍ во піын том јӧзӧс нуны салԁатӧ.
Јекаԏеріна II креԍԏанаӧс ԇікӧԇ топӧԁіс, ԇескӧԁіс. Сіјӧ роч муԍыс став креԍԏанасӧ коԅнавліс аслас ԁругјасыслы, веԍіг Украінаса креԍԏанаӧс крепітіс. Креԍԏана веԍкыԁ пікӧ воісны. Закон вӧлі оз леԇ нораԍны помешщікјас вылӧ. Нораԍыԍӧԍ вӧлі розгаалӧны.
Сещӧм олӧмԍыԁ креԍԏана бара зев ыҗыԁ бунт лептісны. Сіјӧ бунтыс шуԍӧ Пугачов бунтӧн. Кыпӧԁыԍыс вӧлі Ԁонса казак Пугачов. Ԃерт сарлӧн војскаыԁ јонҗык вӧлі пемыԁ креԍԏана-ԁорԍыԁ-ԁа бара-на најӧ вермісны. Пугачовӧс уна јӧзкӧԁ щӧщ віісны. Сіԇтӧ олігаԁ пӧԉза віԇ-му уҗалӧмыԍ ез кут лоны ԋекоԁлы. Госуԁарство ачыс кутіс омӧԉтчыны. Помыԍ ԉок војас воісны. Јӧз щыгјалӧны, віԍӧны, кулӧны. Помешщікјас креԍԏанасӧ ԉок војаснас вӧтлавны кутісны меԁ оз ков верԁны. Ԋіколај І-ԁырјі 556 бунтӧԇ вӧлі роч му паԍтала. Правіԏеԉство каԅаліс — таԇі-пӧ сеԍԍа оз поԅ овны, колӧ-пӧ леԇны, мезԁыны креԍԏанаӧс, повԅісны ревоԉутсіја кыптӧмыԍ. 1861 воын Аԉексанԁр II леԇіс закон, креԍԏана-пӧ та-бӧрԏі вӧԉнӧјӧԍ, кытчӧ гаж поԅӧ мунны. Сӧмын мусӧ креԍԏаналы ез ԍет, ставыс коԉі помешщікјаслы. Креԍԏаналы лоі зев ԁонӧн ԋӧбавны помешщікјаслыԍ мусӧ ԁа кӧртмавны. Креԍԏанаыԁ мыјӧн аԁԇісны ылӧԁӧмтӧ, куш сіјӧ вонас кыпӧԁлісны 784 креԍԏанскӧј бунт.
Во комын-ԋеԉамын-мыԍԏі креԍԏана ԇікӧԇ ԇескавлісны муыԍ. 1906 воын бара 27 губерԋа паԍтала вӧлі креԍԏана бунтјасыԁ. Сещӧм-жӧ бунтјас вӧліны ӧніја Певраԉса ревоԉутсіја бӧрын. Сӧмын Окԏабрса ревоԉутсіјаыԁ ԇікӧԇ пом пуктіс креԍԏана бунтјаслы: ԍетіс тыр вӧԉа і му.
Мӧԁ Ставрочмувывса Сӧветјаслӧн сјезԁ леԇіс ԃекрет боԍтны мујас помешщікјаслыԍ, вічкојаслыԍ, манастырјаслыԍ і ԍетны прӧста креԍԏаналы.
