ВОЈТЫРӦС ВЕЛӦԀӦМ
1. Морт быԁмӧ і олӧ јӧз костын.
Быԁ мортлы лоӧ бергавны јӧз костын: ічӧт-ԁырјі ај-мам ԁа чој-вок берԁын, сеԍԍа быԁмігӧн волыԍны ас грезԁсајаскӧԁ, ветлыны школаӧ; кор арлыԁӧ воас, сек лоӧ тујӧ ветлыны уҗ корԍны бокыԍ, сен уҗалыԍ војтыркӧԁ ӧтвылыԍ уҗавны карјасын, руԃԋікын, завоԁјасын, кӧрттуј вылын і быԁлаын, кытчӧ суас олӧм.
2. Велӧԁчӧм і пемыԁлун.
Ічӧтыԍаԋ быԁӧнлы лоӧ велӧԁчыны уҗ вылӧ, ԍуԍмӧԁчыны, венԍыны кынӧмпӧт-вӧсна, бурҗык олӧм-вӧсна. Војтырлӧн кымын уна велӧԁчӧм, маԍԏерствојас тӧԁӧм, кымын уна ԍуԍлун, — сымын олӧмыс бурҗык, кокԋіҗык і ԉічыԁҗык. Ічӧтыԍаԋ-кӧ быԁміг-мозыс чеԉаԃӧс велӧԁны школајасын, маԍԏерскејјасын быԁԍама пӧлӧс уҗвылӧ — налы ыҗыԁ-ԁырјі кокԋі лоӧ, тӧԁса ставыс, кутасны быԁлаӧ ԍібавны, кужны і вермыны вӧчны зіԉа, ԍуԍа і бура. Велӧԁчӧм војтыр кокԋіԁа бергӧԁчӧны олӧмас, кызвын уҗсӧ леԇӧны машінајас вылӧ, скӧт вылӧ, струмент вылӧ, омӧԉҗыка песӧны ԉок вынсӧ, ещаҗык жугӧԁчӧны і зԁоровҗыка, пеԉкҗыка, ԉічыԁҗыка олӧны.
3. Рытыввылын — машіна, асыввылын — ԁубіна.
Боԍтам рытыв Европаса војтырӧс: ԋемечӧс, прансузӧс, ангԉічанаӧс, боԍтам Амерікаӧс — ӧтарԍаԋыс, сеԍԍа боԍтам асыввылын олыԍјасӧс рочӧс, турӧкӧс, кітајӧс — мӧԁарԍаԋыс і віԇӧԁлам мыј ем ӧтарас, і мыј ем мӧԁарас.
Сен, рытыв Европаын, Амерікаын став мусӧ щӧкыԁ тывјӧн-моз кӧртӧма пабрікјасӧн, кӧрттујјасӧн, шоссӧӧн, морӧ саріԇсӧ тыртӧма паракоԁјасӧн. Сен ыбјас вылас, вӧрас, му пыщкас і му вевԁорас гущкӧ машіна, морт вын-пыԃԃі ԁоԃԃалӧма уҗалӧ пар (ру), еԉектрічество, газ. Сен овмӧсыс војтырлӧн паԍкыԁ, бур. Ембурыс уна, ԋекытчӧ воштыныс, аслаԁорас оз ін — петкӧԁӧны вузавны јӧз муӧ, ылӧ. Сен он аԁԇы пемыԁ, велӧԁчытӧм мортӧс. Ічӧтыԍаԋ сен нылыс і зонмыс велӧԁчӧ школаын, маԍԏерскејјасын, гырыԍ школајасын.
А тан, асыввылын: — Роԍԍіјаын, Турокын, Кітајын — војтыр куш кі-кокӧн песӧ ԉок вынсӧ, машіна оз тӧԁ, ставсӧ кыскӧ аслас јај гӧрбнас, пӧԍнас ԁа ԍінванас. Тан војтыр матајтчӧма тујыԍ, ветлӧм-мунӧмыԍ, матајтчӧма пыр уҗыԍ, вермытӧмыԍ ԁа абутӧмыԍ, оз ԉічавлы лолыштны веԍіг, кытчӧ-ԋін велӧԁчыны. Ӧкмысԁас ӧкмысыс ԍо піыԍ — пемыԁ, веԍіг-тӧ ԋім-овсӧ оз тӧԁ гіжны, ыжпас пуктӧ. Пу гӧрнас оз ԍаммы мусӧ бурногӧн гӧрны, кытчӧ-ԋін бур ԁона машінајасԁорӧ кутчіԍны. Тан војтыр щыгысла віԍӧ, пыктӧ, кулӧ, шогсӧ паԉӧԁӧ вінаӧн, самӧкурӧн. Тан шогмытӧм овмӧсыс војтырӧс ԁорӧма кабак пос ԁорӧ ԁа вічко ԍурја ԁорӧ.
4. Озыр быԁлаын озыр, уҗалыԍ быԁлаын гӧԉ.
Ӧнӧԇ ԍорԋі мі нуӧԁім ембур-јылыԍ, велӧԁчӧм-јылыԍ. Быԁӧнлы тыԁалӧ, мыј кӧні машіна, сен велӧԁчӧм војтыр, сен ембурыс уна, і мӧԁ ног: кӧні ԁубіна, сен војтырыс пемыԁ, сен овмӧсыс ԉок, гӧԉ.
Віԇӧԁлам ӧні рытыввывса ԁа асыввывса олыԍјас вылӧ мӧԁ бокԍаԋ. Кущӧма овԍӧ сен озырјас чукӧрлы і уҗалыԍ војтырлы.
Ӧтарас і мӧԁарас озыр-чукӧрлыԍ уҗыс муссӧ оз зырт. На кіын став веԍкӧԁланыс, став влаԍтыс, на кіын став муыс, ваыс і вӧрыс, став руԃԋікыс, пабрікыс, завоԁыс, кӧрттујыс, машінаыс, на кіын став вузӧсыс, ԋӧбасыс, зарԋіыс, на кіын став уҗыс і уҗалыԍ јӧзыс. Став олӧмнас веԍкӧԁлӧны најӧ, став ембурнас бергӧԁӧны најӧ, став уҗсӧ уҗӧԁӧны најӧ.
Уҗалыԍ јӧз кіын сӧмын ӧԏі право: кывзыны озырлыԍ, віԁчыԍны уҗ ԍетӧм, меԁалӧм, а ԁон боԍтӧм — кыԇ озыр віԇӧԁлас ԁа шуас. Уҗалыԍ јӧзлӧн велӧԁчӧм, ԍојӧм-јуӧм, шојтчӧм, гажӧԁчӧм, шогԍӧм, гӧтраԍӧм, чужӧм і кулӧм — ставыс ԁон сајын, ставыс меԁаса уҗ помын, озыр сајын.
Артмӧ сіԇ: уҗалыԍ јӧзлы быԁлаын ӧткоԃ, мыј рытыввылын, мыј асыввылын. Ԁолыԁлун, пӧткынӧм, шојтчӧг војтыр аԁԇывлӧ сӧмын шочіԋіка вӧтӧн, а вемӧсӧн тӧԁӧ ӧтмоза нырвылӧ уԍтӧԇ песԍӧм, арлыԁӧ вотӧԇ жугалӧм, віԍӧм, щыгјалӧм, ԍінва ԁа вір војталӧм, ԁа том немӧн кулӧм. Сӧмын ӧԏілаын ем кост: рытыввылын уҗалыԍ јӧзлы лоӧ кызвынсӧ машіна уҗ нуӧԁны, а асыввылын — кі-поԁ, ԉок вына уҗ песны. Рытыввывса озыр чукӧрлы ԋевеԉа лоӧ машіна ԁорӧ велӧԁыштны ԍӧԁ јӧзӧс, а асыввывса озырјаслы ԋекущӧма ԋекоԁӧс велӧԁны оз ков, сӧмын гашкӧ ковмас моԉітваӧ ԁа салтырӧ зурӧԁны, ԁа кабакӧ еԉӧԁны, меԁ вежӧрыс ԋі саԃыс оз петав.
Сӧмын сіјӧ ічӧԏік костыс велӧԁчӧмас і ем рытыввывса ԁа асыввывса уҗалыԍ војтырлӧн, а мукӧԁлаас став шог пыкӧмыс, ԇескыԁлуныс нач ӧткоԃ.
5. Роч муыс сар улын і Роч муыс рабочеј улын.
Ԋемечјас бӧрја помӧԇ міјанӧс, рочјасӧс (Коміыс сетчӧ-ԋін пырӧ) шулісны „роч порԍјасӧн“. Налӧн правԁа. Рочјасыԍ пемыԁ, ԁурк ԁа јӧј јӧз мувылас шоч. Сар палачјаслы, сар мошеԋԋікјаслы ԁа роч озыр чукӧрлы еща вӧлі шогыс міјан велӧԁчӧм-вӧсна, міјан ԍуԍлун-вӧсна. 140 міԉԉон уҗалыԍ мортлӧн кіјасыс быԁлаӧ вӧлі і велӧԁчытӧгыс тырмӧны, ԁонтӧг шеԁӧны, најӧс велӧԁӧм вылӧ сарјаслы веԍшӧрӧ вӧлі зарԋіјас којавны. Пемыԁ јӧз кывзыԍҗык, „пӧслукманҗык“, сарлы зԁоровјӧ кевмӧ, јурбітӧ, — поп-ԃаклы ԁокоԁ вајӧ, кабакӧ справнӧја ветлӧ — сарӧс озырмӧԁӧ. „Мыј јона велӧԁчӧмԍыс налы“, шуӧны озыр чукӧр: — ужалыԍјаслы-кӧ моԉітвослов ԁа салтыр муртса кужны лыԃԃыштны, ԋім-ов „протоколӧ“ пасјыштны, кор ураԃԋік ԉібӧ ԅемскӧј щӧктас, — сені і став наукаыс, став велӧԁчӧмыс ԍӧԁ јӧзлы.
А гімнаԅіјајас, ԍемінаріјајас, уԋіверԍіԏетјас, гырыԍ школајас — сіјӧ озыр помешщік, ԁворана, поп-ԃак ԁа чіновԋік піјанлы. Меԁ велӧԁчасны і кутасны кужны пемыԁ јӧзӧн веԍкӧԁлыны“.
Быԁӧнлы волӧ пом. Воіс пом і сарлы сарствујтны, сы-бӧрын воіс пом буржуј — озыр чукӧрлы. Ӧԏісӧ і мӧԁсӧ шыбытіс уҗалыԍ војтыр. Роԍԍіја лоіс рабочеј улын.
Мыј меԁԍа колӧ рабочејлы? — Ԃерт ԉічӧԁчӧм, озыр кабыр улыԍ петӧм. Мезԁыԍтӧг, вір-јуыԍ чукӧр шенышттӧг воԍков оз поԅ тувтчыны воԇӧ. Ԉічӧԁчӧм — меԁ воԇԇа тор.
Сетчӧ і ызјӧԁісны, сетчӧ і кыпӧԁісны уҗалыԍ јӧзӧс-креԍԏанаӧс рабочеј-боԉшевікјас: веԍкӧԁлан ԍурӧс (влаԍт) озыр кіыԍ ԋещыштны ԁа аскіӧ боԍтны. Сіјӧ меԁ воԇԇа тӧԁан тор, меԁ воԇԇа колан тор. Сетчӧ мі велӧԁчім і вӧчны кужім, кужім і кутны віт во-чӧж ԁорала штыкӧн ԁа морӧсӧн ас Респубԉікаын веԍкӧԁлан ԍурӧс.
Егӧ ԍетӧ, ԋі егӧ ԍетчӧ. Ԍурӧсӧ (влаԍтӧ) мі кутчіԍім јона. Но куш кутчіԍӧмӧн коԉтчыны оз поԅ.
Колӧ сіјӧ ԍурӧс куԅаыс каԏԏыԍны, кыскыԍны воԇӧ. Ԍурӧс (влаԍт) пырыс колӧ кыпӧԁны овмӧс, вынԍӧԁны уҗалыԍ јӧзӧс, лептыны ем-бур. Сетчӧ колӧ кужны боԍтчыны, колӧ велӧԁчӧм, інԁӧм, тујԁӧԁӧм.
Велӧԁчытӧг міјан выԉ олӧм оз боԍтчы. Лоӧ бӧрԁӧм сорӧн, мӧԁа мӧԁлы отсалӧм сорӧн, но велӧԁчыны, велӧԁчыны; велӧԁчыны ставнымлы.
Шыбытны салтырӧ лыԃԃӧԁан ԁа моԉітваӧ велӧԁан школајас, вӧтлыны сеԍ салтырӧ велӧԁыԍјасӧс — попјасӧс. Овмӧс лӧԍӧԁігӧн салтырјас міјанлы ԉішнӧјӧԍ. Важ велӧԁӧм ногсӧ еновтны і став велӧԁчӧмсӧ пуктыны мӧԁ ногӧн, міјан ногӧн, ас-ногӧн. Воԍтыны уҗалан школа, маԍԏерскејјас, ԏекԋікумјас, гырыԍ школајасӧ ԍујны асԍыным рабочеј том војтырӧс.
Ныв-баба міјан јурнас, кокнас ԍіраԍӧма горт берԁӧ, пеж вор ԁорӧ, кага потан ԁорӧ, сы-кынԇі быԁԍама ԍӧкыԁ мужскӧј уҗсӧ вӧчӧ. Шојтчӧг оз тӧԁлы, пемыԁыԍ-пемыԁ, коԋӧрыԍ-коԋӧр. Ныв-бабаӧс колӧ ԉічӧԁыштны, мезԁыштны кӧԏ уҗ кежас кокӧн ветлан чеԉаԃјасԍыс. Најӧс ворсӧԁны віԇны лунјаснас „ԃетскӧј саԁјасын“, сен најӧс ворсіг-мозыс бур вылӧ быԁтыны, вочасӧн грамотаӧ велӧԁны.
Ӧні міјан рабочеј Роԍԍіјаын сещӧм быԁтӧм-велӧԁӧм туј: 1) быԁ ныв-бабалы ԍетны отсӧг кага вајігӧн чужтыԍан пріјутјасын, а кагајасыслы отсавны јаԍԉіјасын, 2) быԁ кокӧн ветлан котралан кагајаслы — воԍтавны ворсан саԁјас (ԃетскӧј саԁјас), ворсан лугјас (ԃетскеј плошщаԁкајас), кӧн најӧс віԇӧны-ворсӧԁӧны велӧԁчӧм јӧз, 3) ԍіԅім арԍаԋ ԁас віт арӧԇ ныв-зон посԋісӧ велӧԁны уҗалан школајасын, кӧн ԍетӧны грамота, воԍтӧны ԍінсӧ олӧм вылӧ, тујԁӧԁӧны уҗ вылӧ, вынԍӧԁӧны і вежӧрӧ пӧртӧны, 4) ԁас вітԍаԋ ԁаԍ ԍіԅім арӧсӧԇ быԁӧнӧс велӧԁӧны кущӧмкӧ уҗ вылӧ, маԍԏерство вылӧ, ремесло вылӧ ԏекԋікумјасын; сеԍ кутасны петны маԍԏерјас, ԏекԋікјас, строіԏеԉјас, агроном-старӧстајас і мукӧԁ пӧлӧс бура асԍыныс уҗ тӧԁыԍ јӧз. Ем уна пӧлӧс ԏекԋікум: ԍеԉско-коԅајственнӧј (гӧрыԍ-кӧԇыԍлы, скӧт віԇыԍлы), ԉеснӧј ԏекԋікум (вӧр берԁын уҗалыԍлы), пеԁагог-ԏекԋікум (чеԉаԃӧс велӧԁыԍјаслы), ԏекԋіческӧј школајас (ԁортчан, стӧԉарітан, машіна-гӧгӧр вӧԃітчан, туј вӧчан, стрӧітчан і мукӧԁ пӧлӧс масԏерство вылӧ), кудожество-ԏекԋікум (ԍылан, рісујтчан, ворсан, гіжан маԍԏерство вылӧ) і мукӧԁ уҗ вылӧ велӧԁан ԏекԋікумјас. Ԁас ԍіԅім арӧԇ Рабочеј-Респубԉіка щӧктӧ велӧԁны быԁ нылӧс, быԁ зонмӧс. 5) Гырыԍ школајас: уԋіверԍіԏетјас, акаԃеміјајас, інԍԏітутјас воԍса став ԏекԋікумјас пыр мунӧм војтырлы, меԁԍа војԁӧр рабочејлы, сеԍԍа креԍԏаналы. Гырыԍ школаыԍ петӧны јона велӧԁчӧм јӧз: ԁокторјас, суԃԃајас, ԏекԋікумјасын велӧԁыԍјас, інжеԋерјас, агрономјас, ԉесԋічејјас і мукӧԁ пӧлӧс гырыԍ спетсіаԉістјас.
Ічӧтԍаԋ ԁа меԁ ыҗыԁ школајасӧԇ меԁԍа јона кутасны велӧԁны уҗ вылӧ, бур овмӧс кыпӧԁӧм вылӧ. Став школаԍыс Рабочеј Респубԉіка јӧткӧ бокӧ моԉітва ԁа салтыр ԍаркӧԁӧм ԃелӧ. Школа уҗ вылӧ велӧԁӧ. Школа абу вічко. Коԁлы салтыр лыԃԃыны ԁа јурбітны колӧ велӧԁчыны, — сылы вічко ӧԇӧсыс абу тупкыса, сен вермас ԍывны, јурбітны і кевмыԍны мыј лолыс лептӧ.
Сіԇ віԇӧԁӧны рабочӧјас быԁтыԍӧм-велӧԁчӧм вылӧ і сетчӧ кыԇ мыј вермӧны кысԍӧны і матыштчӧны. Ԇік пыр, ӧԁӧбтӧмӧн сымынԁа школа ԁа сымынԁа велӧԁыԍ ԃерт он вермы лӧԍӧԁны, міјан гӧԉмӧм Роԍԍіјаын і ԍӧмыс і велӧԁчӧм јӧзыс тајӧ војасӧ оз ло. А воыԍ-воӧ рабочӧј Роԍԍіја кутас паԍкӧԁны велӧԁчӧм ԃелӧ, нуӧԁны воԇӧ, меԁ воԇі локтан војасӧ став 140 міԉԉіоныс вӧлі грамотнеј, меԁ став пӧрыԍыс і томыс вӧлі велӧԁӧма, ез вӧв сарјас-ԁырјі-моз пемыԁ.
6. Комі војтырлы јона лоӧ вӧтчыны.
Рочјас пемыԁӧԍ-пемыԁӧԍ, а Коміыс сыыԍ пемыԁ — сап пемыԁ. Рочјаслӧн кӧн ԍурӧ ем і машіна уҗыс, пабрікыс, завоԁыс, кӧрттујыс і бурҗык овмӧсыс, сіԇкӧ і велӧԁчӧм јӧзыс колӧ унҗык, а комі олӧ туј бокын, серӧгын, ԉок вӧр шӧрын, машінасӧ абу аԁԇывлӧма, кӧрттујсӧ оз тӧԁ, пабрік завоԁас ветлӧ јӧз муӧ, ԁа і сен сӧмын пес кералӧ, грамотатӧгыԁ мӧԁ уҗ берԁӧ оз ԍібав. Овмӧсыс Комілӧн гӧԉ, ԁај олӧмыс вывті ԍӧкыԁ. Сарјас абу старајтчылӧмаӧԍ кокԋӧԁыштны отсыштны. Кущӧм-ԋін отсыштны, ԁа меԁбӧрја вынјассӧ вірсӧ пычкылӧмаӧԍ вінаӧн-кабакӧн, вотјасӧн ԁа вічкојас пыр, коԁсӧ мырԁӧн, коԁсӧ ылӧԁлӧмӧн ԁа пӧрјӧԁлӧмӧн. Ӧні на јӧј бабајаслыԍ меԁбӧрја ыж-мӧсјассӧ јен ԁа ԍватӧј улӧ летчӧмӧн горш попјас кыскалӧны.
Шог боԍтӧ кор віԇӧԁлан Комілыԍ олӧм, быԁтыԍӧм ԁа велӧԁчӧм. Мыјла-кӧ-ӧԁ роч рабочӧј јӧз — боԉшевікјас сещӧма оз жаԉітны, кыԇ мыј вермӧны старајтчӧны отсавны. Налы ӧні і аслыныс ыҗыԁ-куԅ војнајас бӧраԁ ԍӧкыԁ овмӧссӧ бӧр лӧԍӧԁны, а век-на-тај і ԍӧԁ гӧԉ пемыԁ Комісӧ оз вунӧԁны, јукԍӧны міјанкӧԁ асланыс ічӧԏік овмӧснас ԁа емнас.
Мыј мі аԁԇам Комі муын? Ӧԏі-кӧ, җынԍыс унҗык выԉ чужӧм кагаыс міјан ныв-бабалӧн кулӧ коквылас сувттӧԇ. Мӧԁ-кӧ аԍныс ныв-бабајасыс җынвыјӧ ԍӧкыԁ уҗ-вӧсна жугалӧ, віԍӧ горӧԁчӧмӧн, кыԇ шуасны — шеваӧн. Веԍіг оз тӧԁ кыԍ лоӧ сіјӧ віԍӧмыс, оз ԁумышт мыј ԍӧкыԁ уҗыԍ, уҗ помын нӧбаԍӧмыԍ, вунԁіг-ыщкіг-керлеԇіг керігӧн кагавајӧмыԍ, а аслас пемыԁлун-вӧсна корԍӧ вінаватӧс, лӧԍӧԁлӧ щыкӧԁчыԍӧс, керыԍӧс, шева ԍетыԍӧс. Којмӧԁ-кӧ, міјан зон посԋі ԍӧкыԁ пырыԍ быԁмӧны, јоԁмӧны быԁмігас. Ноԉӧԁ-кӧ, мужчіна улов ещаҗык ныв-баба уловыԍ ԁај томӧнҗык кулӧ. Вітӧԁ-кӧ, уна кулыԍыс пӧрӧс вуҗан віԍӧмјасыԍ. Квајтӧԁ-кӧ, Комі (кызвыныс ныв-баба) вывті верітыԍӧԍ, реԉігіознӧјӧс. Ԍіԅімӧԁ-кӧ, Комі віԁчыԍтӧг горш вінавылӧ і уна, уна мукӧԁ ԉок тор жугӧԁӧ коміӧс.
Мыј-вӧсна, јуалан? Ставыс ԍӧкыԁ уҗ-вӧсна. Му міјан еща, ԋаԋ вајӧ — во җын кежӧ вуҗны; пабрік-завоԁтӧг, кӧрттујтӧг нажетка абу. Лоӧ шыблаԍны кытчӧ-ԍурӧ. Мужік зон уловкӧԁ мунӧны і ветлӧны во җынјӧн куԅ тӧв Ԍібырын, Перым гӧгӧрын, із сајын, ԉібӧ ас муын сортовка ԁорын жугӧԁчӧны мыј выныԍ. Кынмалӧны, віԍмӧны і ԃерт җеԋыԁ немаӧԍ. Том зонпосԋі улов ар 13–14-ԍаԋ щӧщ-ԋін на борԍа ветлӧ, жугӧԁчӧ і ԃерт быԁмӧмыԍ сувтӧ, јоԁмӧ. Ныв-бабалы лоӧ пессӧ, керсӧ, турунсӧ кыскавны, кујӧԁсӧ сӧвтны, коԉта ԁорас, кер ԁорас, коса ԁорас чеԉаԃаԍны, — [???меԁԍа нӧј оз торкԍы шеваӧн горза орӧԁчӧм вӧснаыс і быԁӧн], кытчӧ он боԍт ставыс выныштчӧм-вӧсна, жугӧԁчӧм-куԅа, — пемыԁлуныс, віна јуӧмыс, јӧјлуныс, — ставыс.
Комі уҗалыԍ војтырлӧн абу кіпоԁ улас бурҗык муыс, струментыс, машінаыс, завоԁыс, пабрікыс, тујыс, сіјӧн сылы лоӧ ветлыны, ԍурс верст сајӧ поԁӧн кысԍыны уҗ корԍны кынӧм пӧт-вӧсна.
Сещӧм олӧмыс важӧн-ԋін кысԍӧ: 1813 воын-ԋін (209 во сајын) велӧԁчӧм морт А. Флеров гіжлӧма^А. Флеров „Зырянская грамматика“, издание Академии Наук. С-Петербург, 1813 года, стран. VI и VII./^: „Комілы-пӧ ԋаԋ вајтӧм му-вӧсна кызвынсӧ лоӧ уҗавны завоԁјасын, кыјԍыны ас кынӧмпӧт-вӧснаыс: ылі завоԁса уҗ најӧс оз ԉічӧԁ. А пемыԁлуныс оз леԇ мукӧԁ тор ԁорӧ кутчіԍныс, оз ԍет налы олӧмсӧ веԍкӧԁны коԇыԁ шогмытӧм ас-муас. 400 воӧн налы војт абу отсавлӧмаӧԍ велӧԁчыны і најӧ ӧні-на сещӧм җынвыјӧ јӧјӧԍ, кыԇ сулӧма најӧс Ԍтепан Перымскеј“.
Тајӧ мортыс гіжлӧма кык ԍо во сајын. Јонаӧ мі кык ԍо вонас чужјыштчім, ӧԁӧбтім воԇӧ! Мыј міјан соԁі олӧманым і јонаӧ мі ԍуԍмім? Перепіԍ 1920 воын віԍталӧ, мыј Коміыԁ җын кынӧмпӧтсӧ перјӧ креԍԏанствоыԍ ӧпріч, — бокыԍ. Сіјӧ-жӧ перепіԍ віԍталӧ, мыј 80% јӧзыс міјан велӧԁчытӧм, а ныв-бабаыс 90% нач јӧј. 39.000 чеԉаԃыԍ школаӧ ветлӧ сӧмын 18.000 — җынԍыс еща. Нывпосԋі улов школаӧ ветлыԍыс зон-посԋі-уловыԍ бурӧщ кык-мынԁаӧн еща. Сіјӧ ревоԉутсіја бӧрын-ԋін, кор школаыс 1920 воас кык-мынԁа вӧлі важ режім-ԍерԏі! Со мыј міјанлы ԍетлӧмаӧԍ сарјас 600 воӧн! 600 вонас куш сарвылӧ кевмыԍӧм, ԁа сар кабакјассӧ кутӧм ԁонвылас мі вермім школаӧн, тујӧн ԁа завоԁӧн-машінаӧн тыртны асԍынымӧс аԍным куш ас гӧрбвылын. А ӧні мыј — ԋекоԁӧс пӧткӧԁыԍ ԋі велӧԁыԍ вічкојас ԁовјалӧны, авгӧны поп-ԃак горш-вӧсна, ԁа самӧкур завоԁјас быԁ ԍіктын лыԁтӧм. Щыглун, јӧјлун і мат!
Сещӧм олӧмыс-ӧмӧј куш міјан? Пермаклӧн, башкірлӧн, воԏаклӧн, і тотаралӧн, јакутјаслӧн і быԁԍама пӧлӧс ԍорԋіа Роԍԍіјаас олыԍ јӧзлӧн мі-коԃыԍ бур олӧмыс абу. Сар-палачјас мі-моз і најӧс абу чечеԋітлӧмаӧԍ, јӧткӧмаӧԍ серӧгјасӧ, еновтӧмас тујтӧг, отсӧгтӧг ԁа сӧмын мыј вермылӧмаӧԍ ԉічкылӧмаӧԍ-пӧԁтылӧмаӧԍ.
Сӧмын југӧр тыԁовтчіс мі-коԃ војтыр уловлы рабочеј Окԏабрса Ревоԉутсіја бӧрын. Міјанлы бӧрја выв воіс југӧр. Міјанӧс кутісны морт тујӧ пуктыны ставыскӧԁ ортчӧн. Ԍетісны аслыным Автономіја, воԍтісны гырыԍ школајас карын, 300 коміӧс велӧԁӧны ыҗыԁ карјасын, воыԍ-воӧ отсалӧны ԋаԋӧн, ԃеԋгаӧн, мыјӧн вермӧны. Мезԁісны белӧјыԍ. Меԁ ԍӧкыԁ војасӧ ез вунӧԁны. Мыјла? Ԁа сіјӧн, мыј ӧні Роԍԍіјаын веԍкӧԁлӧ робӧчеј, мі ас-піыԍ щӧщ бӧрјам јӧзӧс ныр нуӧԁыԍ Ставрочмувывса С‘езԁ Сӧвет вылас. Ԉок јӧз, муԏіјас, немчӧжса вір ԋоԋалыԍ купечјас, ураԃԋікјас, попјас вӧјпӧны міјанӧс: мыј-пӧ-нӧ ԍетіс віт вонас тіјанлы Сӧвет-влаԍтыԁ? А мі налы шуам: мыј ԍетіс 600 вонас міјанлы сарлӧн ԁа налӧн влаԍт. Сӧвет-влаԍтыс віт вонас міјанлы сымынԁа ԍетіс, мыј ԋекор ԍетлыны ԋекущӧм влаԍтлы. Ԁа јешщӧ кор, — војна-ԁырјі, кор еновтӧма вӧлі став уҗсӧ, став уҗалыԍыс вӧлі пронт вылын, кор ставыс вӧлі коԍаԍыԍ ԁа ԍојыԍ, а уҗсӧ вӧлі ԋекоԁлы нуныс. Віԇӧԁлам мыј кутасны ԍывны міјан муԏіјас во кык-кујім бӧрын, кор олӧмыс, уҗыс, велӧԁчӧмыс воԍԍас!
Тов. Ԉеԋін шуӧ, быԁ слугаӧс-пӧ, кукаркаӧс колӧ велӧԁны госуԁарствоӧн веԍкӧԁлыны. Велӧԁчам і сетчӧ. Кевмыԍны, віна јуны, быԁ ԁурак, быԁ јӧјыс кужӧ велӧԁчытӧг, а бур уҗ ԁорӧ, выԉ-ногӧн паԍкыԁҗык ӧтласа овмӧс пуктыны, терыба, зіԉа, лӧԍыԁа уҗавны зев шочыс ԁа-ј поԅӧ шуны кызвыныс оз на і ԁумыштныс куж, лаԁӧн і пес вӧчнысӧ ԁа гӧрнысӧ на оз пуԏмы, а кытчӧ-ԋін ԍӧкыԁҗык уҗ берԁӧ кутчіԍны, кытчӧ колӧ тӧԁӧм ԁа маԍԏерство. А маԍԏерствотӧг ԁа тӧԁтӧг воԇӧ овны оз поԅ. Мі роч кывтӧгыс і сен-ԋін вошӧмаӧԍ быԁлаӧ, пікӧ воӧмаӧԍ веԍіг гортас, а завоԁас, бокіас, салԁатас і важӧн-ԋін јӧз ԍерам. Веԍіг-тӧ комінас віԍталӧмсӧ огӧ кужӧ кывзыны ԋі гӧгӧрвоны.
Колӧ Комі јӧзлы чорыԁа ԁумыштны велӧԁчӧм-јылыԍ. Пӧра-кӧ абу — колӧ корԍны, а чеԉаԃӧс велӧԁӧм-јылыԍ ԋінӧм уна і ԍорԋітны, меԁ ӧԏі велӧԁтӧм оз коԉ. Огӧ-кӧ велӧԁӧ — сен міјан асланым најанлун, чорыԁлун. Быԁ чеԉаԃӧс-на поԅӧ уҗлы ыҗыԁа мешајттӧг леԇлыны школаӧ. Сӧвет-влаԍт кутас мырԁӧн велӧԁны сіԇ і таԇ, оз-кӧ таво — мӧԁ во і щӧктас школа учіԏеԉлы отсавны.
Міјан школа еща Комі муын. 200 ԍурс морт вылӧ сӧмын 178 ԁа і сіјӧ абу віт во ветлана, а кызвыныс — кујіма. Колӧ школаыс — 400, меԁ став велӧԁчан улов ныв-піыслы вӧлі тырмӧԇ. Велӧԁыԍыс 390, а колӧ 1200 морт. Ыҗыԁ школаыс (
Сеԍԍа міјан ем поԉіԏікаӧ велӧԁан уҗ, сіјӧ бергӧԁӧ став Сӧвет-парԏіја школајаснас, муԅејјаснас, бібԉіоԏеканас, нароԁнӧј ԁомнас, клубјаснас, ізба чітаԉԋанас, пемыԁ јӧзӧс грамотаӧ велӧԁӧмнас, опыт-петкӧԁлан пунктнас, архівјаснас.
Выԉ 1923 во кежӧ Комі муын ем:
1. Сыктыв карын: Комі војтырӧс велӧԁан отԃел (Обоно) — 1, Комі Інԍԏітут — 1, Пропесԍіонал-ԏекԋік школа — 1, Сӧвет-парԏіја школа — 1, ԍеԉско-коԅајство ԏекԋікум — 1, ыҗыԁ школа (2 ступеԋ) — 2, посԋі школајас — 5, ԃетскеј ԁом — 1, чеԉаԃ саԁ — 1; коԉԉектор — 1, нароԁнӧј ԁом — 1, тсентраԉнӧј бібԉіоԏека — 1, муԅеј — 1, арків — 1, Комі ԋіга леԇан — 1, гаԅет реԁактсіја — 1, клуб — 2.
Велӧԁчӧ сен 1500 морт, велӧԁӧ — 70 морт, уҗалӧ 50, отсаԍӧ 20 морт.
2. Печӧра-тас: Іԅва војтырӧс велӧԁан отԃел (Уоно) — 1, ыҗыԁ школа — 1, ічӧт школа — 24, ԃетскӧј ԁом — 1, бібԉіоԏека — 8, лыԃԃыԍан керка — 5, нарԁом — 12, клуб — 2. Школајасын велӧԁчӧ 1756 морт, велӧԁӧ — 55.
3. Јемва-вож: Јемваса војтырӧс велӧԁан отԃел — 1, Јемԁінын Пеԁагог-ԏекԋікум — 1, Ајкінаын пропесԍіонал-ԏекԋік школа — 1, ыҗыԁ школа — 1, ічӧт школа — 59, ԃетԁом — 2, ԃетсаԁ — 2.
Велӧԁчӧ 5000 ныв-зон, велӧԁӧ 63 морт. Ем тырыс бібԉіоԏека, нарԁомјас, лыԃԃыԍан інјас.
4. Сыктыв вож: Сыктывса војтырӧс велӧԁан отԃел — 1, ыҗыԁ школа — 2, ічӧт школа — 42, ԃетԁом — 1, ԃетсаԁ — 1.
Велӧԁчӧ 4000 ныв-зон, велӧԁӧ 46 морт. Емӧԍ Нароԁнӧј ԁомјас, бібԉіоԏекајас.
5. Ежва-тас: Ежваса војтырӧс велӧԁан отԃел — 1, ыҗыԁ школа — 2, ічӧт школа — 48, ԃетԁом — 5, ԃетсаԁ — 1.
Велӧԁчӧ 3500, велӧԁӧ — 55 морт. Сіԇ-жӧ ем бібԉіоԏекајас, нарԁомјас.
Ставыс велӧԁчӧ 16.000 ныв-зон, коԉӧ ортсын велӧԁчытӧг 23000 ныв-зон; школаын — 33%, ортсын 67%. ⅓ јукӧныс ветлӧ, ⅔ — оз.
Со кымын том ныв-пі коԉӧ велӧԁчытӧг. Гырыԍјас-јывԍыс ԍӧкыԁ і ԍорԋісӧ панны — најӧ кызыс пемыԁӧн і коԉӧ. Ем мыј-јылыԍ ԁумыштны Комі војтырлы, ем мыј-вылӧ віԇӧԁлыны. Пемыԁлуныс ԍінманым пырӧ.
Онӧԇ мі егӧ сіјӧ пыԃԃі пуктылӧ. Ӧні пӧра-ԋін міјанлы аслыным гӧгӧрвоны і боԍтчыны кутчіԍны велӧԁчӧмӧ.
Ӧнӧԇ мі зелыԁӧԍ вӧлім школајас вылӧ, гылыԁӧԍ самӧкурјас вылӧ, праԅԋікјас вылӧ, вічко поп-ԃак вылӧ.
Ԍамнымӧс лоӧ вежны, гылыԁҗыкӧн лоны школајас вылӧ і чӧвтчыны јуӧмыԍ, јона праԅԋічајтӧмыԍ і поп-ԃакӧс щӧгӧԁӧмыԍ.
Војтырӧс велӧԁӧм помын міјан отсӧг, міјан ембур, міјан мезԁыԍӧм щыгыԍ, віԍӧмыԍ, жугӧԁчӧмыԍ і быԁ ԉокыԍ.
