КОММУԊІСТЈАС
Коԁ ԁор сулавны?
Ӧԏі пӧлӧс јӧз быԁ ногыс віԁӧны, омӧԉтӧны коммуԋістјасӧс. Најӧ-пӧ ԍура ԃавӧлјасыԁ і емӧԍ: ԁугԁывтӧг грабітӧны јӧзтӧ, мырԃԃалӧны быԁтор, віјалӧны. Рӧзбојԋік чукӧр-пӧ коммуԋістјасыԁ, абу јӧз!
Мукӧԁыс бара ошкӧны најӧс, на-ԁор олӧны, отсаԍӧны налы, најӧ чукӧрӧ пырӧны. Коммуԋістјасыԁ-пӧ уҗалыԍ јӧз ԁор сулалӧны, кокԋі, шуԁа олӧм налы перјӧны, мезԁӧны уна шогыԍ ԁа ԍӧкыԁ мырԍӧмыԍ.
Коԁлы ескыны^Ескыны — верить/^? Коԁ ԁор сулавны? Вајӧ-жӧ гӧгӧр-бок віԇӧԁламӧ: мыј-нӧ сіјӧ коммуԋістыс лоӧ, мыј-вӧсна најӧ венԍӧны, песԍӧны, кыԇ сіјӧ коммуԋіст чукӧрыс му вылас лоӧма?
Кыԇі уҗалыԍјас лӧԍӧԁісны асԍыныс парԏіја.
Во кыԅ-комын сајын сар-ԁырјі міјан Роԍԍіјаын олӧмыс страԍт-коԃ вӧлі. Креԍԏанајасӧс, салԁатјасӧс нӧјтлісны, розгаавлісны. Уна уҗалыԍ јӧз ԇоԋ губерԋајасӧн кулалісны щыгысла, ԍӧкыԁ олӧмысла ԁа віԍӧмјасыԍ. Сарскеј чіновԋікјасыԁ прӧстӧј уҗалыԍ јӧзтӧ ԋӧԏі ез жаԉітлыны, јона најӧс нарԏітісны.
Гырыԍ карјасса уҗалыԍ јӧзыԁ пыр пікынӧԍ вӧліны, ез лыԍтлыны кыв шулыны аԍнысӧ ԁорјӧм-куԅа. Ічӧтыԍаԋ ԁонтӧм ԁон-вылӧ уҗавлісны пемыԁ ԁука маԍԏерскејјасын час 10, 14, 18 суткінас.
Ԏурмајас, каторгајас, пемыԁ, гажтӧм овтӧм інјас тырлісны бурҗык, тӧԁыԍҗык, сбојҗык уҗалыԍ јӧзӧн ԁа креԍԏанаӧн.
Гырыԍ карјасса уҗалыԍ пыщкын велӧԁчӧм мортыԁ, ԃерт, унҗык вӧлі креԍԏана пыщкын ԁорыԍ. Најӧ чорыԁа сувтісны ас туј вылас (вермаԍны озырјаскӧԁ, перјыны кокԋіҗык олӧм), 1898 воын-ԋін ӧтувтчісны ӧԏі чукӧрӧ, сотсіал-ԃемокраԏіческеј парԏіјаӧн кутісны шуԍыны. Сіјӧ парԏіјаыс понԁіс велӧԁны, нуӧԁны уҗалыԍјасӧс коԍаԍны саркӧԁ ԁворанакӧԁ, капітаԉістјаскӧԁ.
Коԁі-нӧ сіјӧ „боԉшӧвікыс“?
Уҗалыԍ јӧз чукӧрӧ веԍкалӧмаӧԍ уна јона велӧԁчӧм јӧз. Најӧ петӧмаӧԍ уҗалыԍ јӧз пыщкыԍ-жӧ. Ԃерт еԍкӧ сещӧмјасыԁлы ез-жӧ вӧв зев кокԋі ԁа ԁолыԁ овнысӧ сар-ԁырјі ԁа, уҗыс, оланногыс налӧн кыскіс најӧс озырјӧзлаԋӧ. Најӧ пыр зіԉісны кык ԍікас јӧзлыԍ зыксӧ бурӧн артмӧԁны. Ещаԋік-кӧ ԍетчасны сар ԁа озыр јӧз — капітаԉістјас, сы-вылӧ бураԍӧны. Најӧ полісны вывті јона ревоԉутсіја паԍкалӧмыԍ.
Сы-вӧсна 1903 воын мӧԁ госуԁарствоын (заграԋітсаын) чукӧртчылігӧн (сјезԁ вылын) уҗалыԍјаслӧн парԏіјаыс торјалі кык пеԉӧ: унҗыкыс коԉтчісны ас туј вылас — вермаԍны помӧԇ саркӧԁ ԁа озыр јӧзкӧԁ; ещаҗыкыс — бурӧн лӧԍӧԁчыны, сӧмын мӧԁа-мӧԁӧс вывті ԇескӧԁӧмыԍ ԁугӧԁны. Сы-вӧсна уҗалыԍ јӧз парԏіјаын унҗыкыс воԇӧ муныԍыс, выԉ, кокԋіԁҗык, бурҗык оланног лӧԍӧԁыԍ јӧзыс понԁісны шуԍыны „боԉшӧвікјасӧн“. Сен унҗыкыс вӧлі карса пабрік-завоԁын уҗалыԍ јӧз. Најӧ-ӧԁ мі-воккоԃ креԍԏана ԁорыԍ вежӧраӧԍҗык вӧліны: унҗыкыс велӧԁчӧм, тӧԁӧны кыԇ колӧ путкыԉтны важ оланногсӧ ԁа лӧԍӧԁны выԉ олӧм. Ещаҗыкыс, бурӧн лӧԍӧԁчыԍјасыс шуԍісны „меԋшӧвікјасӧн“. Сетчӧ пырісны озыр јӧз-ԁорҗык олыԍ велӧԁчӧм јӧзыԁ ԁа ԋе сещӧм ԍуԍ уҗалыԍјас.
Тајӧ чукӧртчывтӧԇ боԉшӧвікјас венԅылісны сӧмын озыр креԍԏаԋін парԏіјакӧԁ (кулакјас-ԁор олыԍ парԏіја — сотсіаԉіст-ревоԉутсіоԋерјас). Ӧні лоӧ венԅыны нӧшта меԋшӧвікјаскӧԁ.
Унҗык креԍԏанаыс сіјӧ каԁын ԋемтор ез і кывлыны боԉшӧвікјас-јывԍыԁ. Ԁај карса уҗалыԍјасыс-на унаӧн ез ескыны (верітны) налы, мунісны паныԁ.
Ԇоԋ ԁас кујім во ԁа җын ковміс коԍаԍны боԉшӧвікјаслы. Ԁас кујім во ԁа җын-мыԍԏі вӧԉіԍ уҗалыԍјас каԅалісны на-понԁа ԍӧлӧмыԍ тӧжԁыԍыԍјасӧс, налы кокԋі ԁа ԉічыԁ олӧм корԍыԍјасӧс. Со пӧ-тај коԁјас боԉшӧвікјасыԁ вӧлӧмаӧԍ: міјан-ԁор олыԍјас, міјан-понԁа тӧжԁыԍыԍјас.
Мыјла уҗалыԍјас мунӧны боԉшӧвікјаскӧԁ?
Быԁ морт ӧні тӧԁӧ Сӧвет-влаԍт-јылыԍ. Сӧвет-влаԍт-ԁырјі уҗалыԍјас аԍныс нуӧԁӧны олӧмсӧ. Быԁлаӧ бӧрјыԍԍӧ морт уҗалыԍ јӧз піыԍ. Ԋем уҗтӧм барінјастӧ ӧні ԋекытчӧ оз бӧрјыны.
Боԉшӧвікјасыԁ-ӧԁ і ԍетісны Сӧвет-влаԍттӧ. 1917 воын апреԉ тӧлыԍын „Гӧрԁ ԁӧра пас“-ас^Гӧрԁ ԁӧра пас — знамя/^ налӧн вӧлі гіжӧма: „Став влаԍтсӧ Сӧветјаслы“.
Став мукӧԁ ԍікас парԏіјаыс: озырјас, сотсіаԉіст-ревоԉутсіоԋерјас, меԋшӧвікјасыԁ щӧщ і, јурјаснысӧ лептісны, ыҗыԁ гӧлӧсӧн кутісны равзыны: оз-пӧ ков влаԍтсӧ Сӧветјаслы ԍетны.
Боԉшӧвікјас ез повԅыны наыԍ, чорыԁа сулалісны аслас туј вылын. Јӧз налӧн ӧтарӧ соԁі: уҗалыԍјас, креԍԏанајас мӧԁісны на-ԁор.
Со-ӧԁ, помешщікјаслыԍ, попјаслыԍ, манастырјаслыԍ мырԃԃісны мусӧ, јуклісны уҗалыԍјаслы. Коԁі сіјӧ вӧчіс? Коԁі меԁ војԁӧр горӧԁіс: „Став мусӧ уҗалыԍлы“? Ԃерт-жӧ сіјӧ, коԁлӧн ԍӧлӧмыс віԍіс уҗалыԍ гӧԉ јӧз-понԁа, коԁі ловсӧ ез жаԉіт најӧс мезԁыны капітал кі поԁ улыԍ — боԉшӧвікјас.
Вӧвліны мукӧԁ парԏіјајас, кывнас зев-жӧ жаԉітлісны креԍԏанатӧ, пыр вӧлі кӧсјӧны налы кущӧмкӧ му јукны, ԁа кӧсјыԍӧм кежԍыс-тај коԉі.
Меԋшӧвікјаслы, сотсіаԉіст-ревоԉутсіоԋерјаслы ԍорԋі-ԍерԏіыс-кӧ зев вӧлі мустӧм војнаыԁ. Аԍныс ԋӧԏі ез зіԉны кусӧԁны сіјӧс, пыр отсаԍісны ԋужӧԁны, ӧтвылыԍ олісны горш „сојуԅԋікјаскӧԁ“. Сӧмын-тај боԉшӧвікјасыԁ помалісны војнатӧ. Уна уҗалыԍ, уна креԍԏана пуктісны ловсӧ тајӧ војна-ԁырјі помешщіклы ԁа пабрікантлы барыш куԉӧм-вӧсна. Уна уҗјӧз чӧжісны сар ԁа Керенскеј. Мыј ԁыраӧн, кущӧм ԍӧкыԁа еԍкӧ лоі мынтыны сіјӧс уҗалыԍ јӧзлы војна бӧрын. Боԉшӧвікјасыԁ чышкыштісны, вуштыштісны став уҗјӧзсӧ. „Огӧ-жӧ-пӧ налыԍ коԁјӧм гурансӧ понԁӧј тыртны!“ Сеԍԍа боԉшӧвікјасыԁ ԋемуҗтӧм ԁаԍ ԋаԋ ԍојыԍјаслыԍ мырԃԃалісны банкјассӧ (ԃеԋга віԇан ін), пабрікајассӧ, завоԁјассӧ, сім перјан інјассӧ,^Сім перјан ін — рудник/^ гырыԍ керкајассӧ, ԍетісны уҗалыԍ јӧзлы. „Быԁ вӧчӧм торјыԍ-пӧ вӧчыԍыслы аслыс бурсӧ колӧ боԍтны“. Ставыс тајӧ лоі 1917 воын окԏабр тӧлыԍын. Окԏабрса ревоԉутсіја вужнас путкыԉтіс важ олӧмсӧ, воԍтіс ԍін немӧвӧја казаклыԍ, уҗалыԍ мортлыԍ. Регыԁ-тај сіјӧ аԁԇіс коԁ бӧрԍа колӧ мунны. Збыԉ-пӧ-тај боԉшӧвікјасыԁ ас јортјас вӧлӧмаӧԍ, оз пӧрјавлыны, оз ылӧԁлыны міјанӧс. Віԇӧԁ-тӧ мыјԁа бур вӧчісны, аԍным лоім мортјас. Сӧмын воԇӧ колӧ кужны овны.
Тајӧ став-понԁаыс боԉшӧвікјасыԁ мусаӧԍ лоіны уҗалыԍ јӧзлы.
Боԉшӧвік і коммуԋіст сіјӧ ӧԏі.
Унаӧн чајтӧны боԉшӧвіксӧ ԁа коммуԋістсӧ мӧԁ-мӧԁ мортӧн. Боԉшӧвікыԁ-пӧ-ӧԁ мыј, најӧ-пӧ прамеј јӧз. Коммуԋістјас-пӧ-тај ԁурӧны, најӧс пӧ мі огӧј раԃејтӧј.
Абу сіԇ, бур јортјас! Боԉшӧвікыԁ ԁа коммуԋістыԁ сіјӧ ԇік ӧԏі. 1918 воын тулысын боԉшӧвікјас чукӧртчылісны ӧԏілаӧ (сјезԁ вылӧ) ԍорԋітны, тӧлкујтны. Сек асԍыныс парԏіјанысӧ шуісны најӧ ԋімтыны „коммуԋіԍԏіческејӧн“, аԍнысӧ „коммуԋістјасӧн“. Војԁӧр налӧн парԏіјаыс вӧлі шуԍӧ „сотсіал-ԃемократ боԉшӧвік парԏіјаӧн“. Парԏіја ԋімсӧ боԉшӧвікјас вежісны нарошнӧ, меԁ оз сорлавны најӧс мукӧԁ сотсіаԉіԍԏіческеј, сотсіал-ԃемокраԏіческеј парԏіјајаскӧԁ. Сещӧмјасыс-ӧԁ сӧмын кывнас ревоԉутсіјатӧ вӧчісны, вӧчігас паныԁ сувтісны.
Мыј-нӧ сіјӧ „коммуԋіст“ кывјыс лоӧ?
Ӧтув уҗалана котыра олӧм-ԁор сулалыԍ јӧз шуԍӧны коммуԋістјасӧн. Најӧ кӧсјӧны став му паԍталаас лӧԍӧԁны јӧз пыщкас сещӧм олӧм. Меԁ војԁӧр тајӧ ԋімыс кыптіс во 74 сајын кымын-ԋін. 1848 воын меԁ јона уҗалыԍ јӧз-ԁор олыԍ кык морт, уҗалыԍ јӧзӧс велӧԁыԍјас — Маркс ԁа Енгеԉс, леԇісны „Коммуԋіԍԏіческеј маԋіпест“-ԋіма гіжӧԁ. Тајӧ гіжӧԁнас најӧ чуксалісны став уҗалыԍ јӧзӧс ӧтувтчӧмӧн сувтны паныԁ озыр јӧзлы, мезԁыԍны на кӧрт кіпоԁ улыԍ. Енгеԉс ԁа Маркс-ԁырԍа на ԁор олыԍјас аԍнысӧ коммуԋістјасӧн-ԋін ԋімтылісны. Ӧніја боԉшӧвікјасыԁ со сеԍԍа і вежісны асԍыныс ԋімнысӧ, важ ногыс кутісны шуԍыны, меԁвоԇԇа велӧԁыԍјасыс ног.
Кущӧм јӧз-нӧ сіԇкӧ коммуԋістјасыԁ?
Коммуԋістјасыԁ вӧчісны ревоԉутсіја, најӧ нуӧԁісны сек став уҗсӧ, јуралісны.
Коммуԋістјаслы вывті мустӧм вӧлі сарскеј војнаыԁ. Сіјӧ-ӧԁ капітаԉістјаслы ԁа помешщікјаслы бур, — сӧмын барыштӧ курав. Коммуԋістјасыԁ лептӧны ӧружіјӧтӧ сӧмын капітаԉістјаскӧԁ вермаԍігӧн, уҗалыԍ јӧзӧс нарԏітӧмыԍ мезԁігӧн ԁа Сӧвет-влаԍт-ԁырјі лӧԍӧԁӧм тор, вӧчӧм тор віԇны.
Коммуԋістјасыԁ быԁ ногыс тӧжԁыԍӧны ӧтувтны став му паԍтала уҗалыԍ јӧзсӧ, креԍԏанасӧ, ӧԏі парԏіјаӧ, лӧԍӧԁны став му паԍта-вывса уҗалыԍ јӧзлӧн ӧтувтчӧм — Коммуԋіԍԏіческеј Іԋԏернатсіонал.
Уҗалыԍјас му паԍтаыс понԁісны ӧтувтчыны 1919 воԍаԋ. Сіјӧ чукӧрын емӧԍ ужалыԍјас міјан муыԍ — Роԍԍіјаыԍ, Гермаԋіјаыԍ, Венгріјаыԍ, Австріјаыԍ, Амерікаыԍ, Шветсіјаыԍ, Норвегіјаыԍ, Ітаԉіјаыԍ, Швејтсаріјаыԍ, Болгаріјаыԍ, Румыԋіјаыԍ, Голлаԋԃіјаыԍ, Ангԉіјаыԍ, Прантсіјаыԍ ԁај уналаыԍ на јешщӧ емӧԍ. Ӧтувтчӧм јӧзыс ас муас коммуԋістјасӧн-жӧ шуԍӧны.
Таԇнаԁ ӧтувтчӧмӧн уҗалыԍ јӧз вӧԉіԍ вермасны шыбытны ас вывԍыныс ԍӧкыԁ ізсӧ, нем кежлӧ лӧԋӧԁны капітаԉістјасӧс. Ӧтувтчӧмӧн сӧмын вермасны кусӧԁны нем кежлӧ зык, коԍ, војна јӧз костыԍ. Став уҗалыԍ ӧтувтчӧм-мыԍԏі бырӧ мортлӧн мӧԁа-мӧԁӧс ԇескӧԁӧм. Оз ло сек ԋекущӧм олӧм ԁышјаслы, ԋемуҗтӧмјаслы. Оз понԁы сек ԋекоԁ выныԍ вывті уҗавны. Лӧԍӧԁасны уҗсӧ і шојтчӧгсӧ ӧтмоз став костас.
Со-мыј-вӧсна коԍаԍӧны коммуԋістјасыԁ, со кущӧм олӧмӧԇ кӧсјӧны најӧ воштыны јӧзӧс.
Коԁјас пырӧны коммуԋістӧ?
Коммуԋіст парԏіјаӧ пырӧны вежӧраҗык, ԍуԍҗык јӧзыс уҗалыԍ ԁа креԍԏана піыԍ.
Ошкӧны коммуԋістјасӧс, коммас кӧ сулалӧны на-ԁор — најӧс гӧгӧрвоыԍ уҗалыԍ јӧз. Збыԉ-пӧ-тај најӧ міјан-вӧсна песԍӧны, міјанлы кокԋі олӧм корԍӧны.
Коԁі паныԁ мунӧ коммуԋістјаслы?
Коммуԋістјасӧс ԍіннаныс оз вермыны аԁԇыны, быԁ ногыс віԁӧны, быԁԍама ԉок јуӧрсӧ на-јылыԍ кыпӧԁӧны чӧвтӧм сарјас, чіновԋікјас, важ помешщікјас, капітаԉістјас, вузаԍыԍјас, попјас, манакјас, уна велӧԁчӧм озыр-ԁор сулалыԍ јӧз ԁа ԋінӧм гӧгӧрвотӧм озыр креԍԏана (кулакјас). Вузаԍыԍјаслы, поп-ԃаклы ԁа манакјаслы ԃерт-ԋін коммуԋістјасыԁ вывті мустӧмӧԍ. Ӧԁ коммуԋістјасыԁ мырԃԃісны налыԍ мусӧ, оз леԇны важ-моз пӧрјӧԁлыны пемыԁ гӧԉ јӧзӧс.
Гіжԍӧј коммуԋіст парԏіјаӧ!
Му вылаԁ јӧзыслӧн кык ԍікас олан ногыс: ԋемуҗтӧм горш јӧзлӧн озыра, гылыԁа, суԇԍана олӧм; ԁа тіԉԍыԍ-песԍыԍ јӧзлӧн гӧԉа, суԇԍытӧма, ԍір курыԁ шог олӧм.
Коммуԋістјасыԁ пыр-на вӧвліны бӧрја јӧз-ԁорыс, пыр-на ԁорјывлісны уҗалыԍјасӧс. Ӧні ԇікӧԇ најӧс мезԁӧм-куԅа, коммуԋістјасыԁ озыр јӧзыԁлы воча ӧружіјӧјасӧн сувтісны.
Јортјас, зіԉӧј гӧгӧрвоны збыԉсӧ коммуԋістјас-јывԍыԁ, накӧԁ мунӧ воԇӧ, отсалӧ налы мезԁыны став-му паԍтала уҗалыԍ јӧзсӧ уҗавны вӧԉаыԍ аслыныс вылӧ.
Кымын ӧԁјӧ вын соԁас коммуԋістјаслӧн, сымын регыԁ пӧԁас важ оланног, сымын регыԁ став мортыс лоӧ збыԉыԍ мортӧн.
