ЛӦԌӦԀАМ ТРАНСПОРТ КОМІ ОБЛАԌТЫН СОЦІАԈІСԎІЧЕСКӦЈ СТРОІԎЕԈСТВОЛЫ
ВОԆКЫВ
X ԁа XII сјезԁ решеԋԋӧјасын-на парԏіја пуктіс мог — кыпӧԁны економіка бокԍаԋ націонаԉнӧј рајонјасӧс, інԁустріаԉіԅірујтны најӧӧс, бырӧԁны налыԍ економіка ԁа куԉтура бокԍаԋ бӧрӧ коԉӧмсӧ, кӧні (бӧрӧкоԉӧмас) віԇліс најӧс цар правіԏеԉство, капітаԉізмлӧн ԍіԍԏемаыс. Посԋі асԍорԋіа јӧзлыԍ економіка ԁа куԉтура кыпӧԁан могыс тӧԁвылас кутӧ асԍорԋіа јӧзјаслыԍ факԏіческӧј ԋеравенствосӧ бырӧԁӧм, коԁӧс (ԋеравенство бырӧԁӧмсӧ) ԉеԋінскӧј парԏіја пыр нуӧԁіс ԁај воԇӧ нуӧԁӧ поԍԉеԁоваԏеԉнӧја. Тајылыԍ віԍталӧны (поԁтвержԁајтӧны) націонаԉнӧј рајонјасын економіка кыптӧмлӧн ԁа націонаԉнӧј формаа проԉетарскӧј соԃержаԋԋӧа куԉтура кыптӧмлӧн лыԁтӧм фактјасыс.
Ӧні, кор СССР-ын соціаԉізм стрӧітӧмын лоіны вӧвлытӧм гырыԍ уԍпехјас, кор ештӧԁӧма-ԋін лоі соціаԉізм стрӧітӧмлыԍ фунԁаментсӧ, кор „коԁі-коԁӧс?“ вопрос лоі помӧԇ ԁа бергӧԁчывтӧм вылӧ разрешітӧма капітаԉізмлы паныԁ соціаԉізмлы пӧԉза вылӧ карын і ԍіктын, кор пјаԏіԉетка уԍпешнӧја тырӧ ԋоԉ воӧн, — ӧні міјан лоіны гырыԍҗык возможноԍтјас факԏіческӧј ԋеравенствосӧ бырӧԁӧм вылӧ, кутіс поԅны пракԏіческӧја разрешајтны тајӧ вопроссӧ.
XVII конференціја решеԋԋӧын парԏіја шуӧ:
„Мӧԁ пјаԏіԉетка ԁырјі націонаԉнӧј респубԉікајаслӧн ԁа облаԍтјаслӧн соціаԉіԍԏіческӧј овмӧс ӧԁјӧ быԁмӧмыс лӧԍӧԁӧ условјӧ націонаԉноԍтјаслыԍ економіка ԁа куԉтура бокԍаԋ бӧрӧ коԉӧмсӧ (отсталоԍтсӧ) бырӧԁӧм вылӧ, коԁі (отсталоԍԏыс) коԉі царскӧј колоԋіаԉно-капітаԉіԍԏіческӧј режімԍаԋ“.
Націонаԉнӧј окраінајаслыԍ бӧрӧ коԉӧмсӧ бырӧԁны, налыԍ економікасӧ кыпӧԁны, мӧԁног шуӧмӧн налыԍ факԏіческӧј ԋеравенство бырӧԁӧмсӧ поԅӧ ӧԁԇӧԁны ԁа уԍпешнӧја ештӧԁны сетчӧ тујјас (транспорт) піԍкӧԁӧмӧн.
XVII партконференціја решеԋԋӧын пасјӧма:
„... Націонаԉнӧј респубԉікајаслыԍ ԁа уна рајонјаслыԍ, коԁјаслӧн нужԁајасыс важӧн вывті омӧԉа обслужівајтчывліс, кӧрттуј вӧчӧм пыр лоӧ ӧԁԇӧԁӧма најӧ овмӧслыԍ кыптӧмсӧ“. Комі ужалыԍ јӧз нужԁајас вӧсна (ӧніја облаԍтӧс боԍтӧмӧн) цар правіԏеԉство ԋекущӧма ез тӧжԁыԍлы. Комі облаԍтӧ сіјӧ ез вӧчлы ԋі ӧԏі кілометр кӧрт туј ԋі мукӧԁ тујјас. Ватујыԍ ԁа омӧԉік трактјасыԍ кынԇі Комі облаԍтын ԋінӧм ез вӧв. Тујјас вӧчӧм куԅа јона гырыԍ пробԉемајас верміс сувтӧԁны ԁа пракԏіческӧја разрешајтны сӧмын сӧветскӧј влаԍт парԏіја веԍкӧԁлӧм улын ԉеԋінскӧј націонаԉнӧј поԉіԏіка олӧмӧ пӧртӧмӧн.
Комі облаԍтлыԍ соціаԉіԍԏіческӧј економікасӧ кыпӧԁӧм вылӧ меԁвоԇ колӧ паԍкӧԁны транспортнӧј стрӧіԏеԉство. Сіјӧс олӧмӧ пӧртӧмӧ ӧні кутчыԍӧма-ԋін, сіјӧ збыԉмӧ-ԋін.
Тајӧ ԋігасӧ Муравјов јортлыԍ мі леԇам Комі облаԍтын ԁа Војвыв крајын (кӧні облаԍтыс ем торјавтӧм јукӧн) соціаԉіԍԏіческӧј транспорт стрӧітӧм јылыԍ. Тајӧ ԋігаыс Муравјов јортлӧн Комі облаԍтын транспортнӧј стрӧіԏеԉство вопрос куԅаыс ем первојја печатнӧј уҗ-на. Тӧԁӧмыԍ, кор ԋігасӧ лоіс гіжны ԇік выԉыԍ, сырӧј маԏерјалыԍ, вермісны лоны тырмытӧм торјас. Ӧԏі сујтчытӧм торјӧн реԁакціја лыԃԃӧ сіјӧ, мыј Муравјов јорт коԉӧма југԁӧԁтӧг Ԋем ју вылӧ мӧԁ пјаԏіԉеткаын плоԏіна ԁа ԁамба стрӧітан мог, коԁкӧԁ јітчӧма сетчӧ гырыԍ стрӧіԏеԉствојас (цеԉԉулозно-бумажнӧј комбінат стрӧітӧм, вӧрпіԉітан уна рамајас установітӧм ԁа мук.), а стрӧіԏеԉствоыскӧԁ — і сылы кӧрттуј вӧчӧм.
Реԁакціја шыӧԁчӧ лыԃԃыԍјас ԁінӧ гіжны тырмытӧм торјас јывԍыс міјанлы, ԋіга мышкас інԁӧм аԁрес ԍерԏі.
Реԁактор.
Соціаԉізм стрӧітӧмлӧн успехјас
Ԁасӧԏі во сајын мірӧвӧј проԉетаріатлӧн вожԃ В. І. Ԉеԋін шуліс: „Віԇӧԁлӧј РСФСР карта вылӧ. Вӧлӧгԁаԍаԋ војвывлаԋ, Ростов-Ԁон-вывԍаԋ ԁа Саратовԍаԋ асыв-лунвывлаԋ, Оренбургԍаԋ ԁа Омскԍаԋ лун вывлаԋ ԁа Томскԍаԋ војвывлаԋ кујлӧны зев паԍкыԁ местајас (
Тащӧм кывјасӧн Ԉеԋін ԇік веԍкыԁа петкӧԁліс міјанлы важ Роԍԍіјаса нароԁнӧј овмӧслыԍ мукӧԁ госуԁарствојасса нароԁнӧј овмӧсыԍ бӧрӧ коԉӧмсӧ ԁа омӧԉа олӧмсӧ. Сек-жӧ сіјӧ інԁіс рабочӧјјаслы ԁа уҗалыԍ креԍԏаналы, кыԇі колӧ стрӧітны соціаԉізм, классјастӧм общество, бырӧԁны мортӧн мортӧс нарԏітӧм.
Окԏабрԍа ревоԉуціјаԍаԋ Ԉеԋін велӧԁӧм ԍерԏі муніс ԁај мунӧ став вын зевтӧмӧн соціаԉізм стрӧітан уҗ ԁа чорыԁ классӧвӧј тыш. Рабочӧј класс ԁа гӧԉ ԁа шӧркоԃԃем креԍԏана, ԉеԋінскӧј парԏіја нырнуӧԁӧмӧн соціаԉізм стрӧітыԍ странаӧс вајӧԁісны історіјаын вӧвлытӧм уԍпехјасӧԇ. Соціаԉіԍԏіческӧј промышԉенноԍт, еԉектріфікаціја, транспорт, — став нароԁнӧј овмӧсыс веԍкӧԁчіс соціаԉіԍԏіческӧј тујӧԁ сы вылыԍ кежлытӧг мунӧм вылӧ.
Важ промышԉеннӧј рајонјас (Московскӧј, Ԉеԋінграԁскӧј ԁа мукӧԁ) выԉ ԏехԋікаӧн ставнас вежԍісны ԁа јона воԇӧ кыптісны. Петкӧԁчісны быԁлаын выԉ промышԉеннӧј гігантјас. СССР-лӧн картаыс вежԍіс. Промышԉенноԍтлӧн вужјыс чорыԁа паԍкаліс, вуҗіс асыв вылӧ. Ԋеважӧн кыптіс став страна вын зевтӧмӧн Урало-Кузԋецкӧј металлургіческӧј, ізшом перјан ԁа машіностроіԏеԉнӧј комбінат.
Башкірскӧј АССР-ын кыптіс цветнӧј-металлургіја. Казакскӧј АССР-ын мојԁан кывјын моз ӧԁјӧ паԍкаліс ізшом промышԉенноԍт. Сені ԇік куш местаын ӧԏі воӧн чужіс Караганԃіјскӧј ізшом перјан баԍԍејн.
Тащӧм ногӧн жӧ вежԍіс лунвыв. Важ промышԉенноԍт асԍыс ԏехԋіческӧј поԁувсӧ вежіс, лоі стрӧітӧма вӧвлытӧм гырыԍ комбінатјас: Ԃԋепро-Петровскӧј комбінат — став страналӧн ыҗԁӧтчанлун — ӧтнас петкӧԁлӧ лунвывлыԍ вежԍӧмсӧ. Ԇік-на ԋеважӧн кутіс Ԃԋепрострој ԍетны ва вын вылын еԉектроеԋергіја. Ас берԁас сіјӧ чужтӧ хіміческӧј промышԉенноԍт, цементнӧј промышԉенноԍт, аԉԉуміԋіјевӧј комбінат, феросплав — высококачественнӧј стаԉ вӧчыԍ комбінат ԁа сіԇ воԇӧ. Сы берԁӧ-кӧ соԁтам Ԁонбасслыԍ реконструкціјасӧ, Харковскӧј тракторнӧј завоԁ, реконструкціја ԁа выԉ стрӧіԏеԉство чорнӧј металлургіческӧј завоԁјас, машіностроіԏеԉнӧј завоԁјас, ԁа Стаԉінграԁскӧј тракторнӧј гігантсӧ — аԁԇам лунвылын соціаԉіԍԏіческӧј стрӧіԏеԉстволыԍ мунӧмсӧ.
Соціаԉіԍԏіческӧј промышԉенноԍт кыптӧмкӧԁ бурмӧ щӧщ рабочӧј класслӧн оланногыс.
Странаын нуӧԁчыԍԍӧ ԁорвыв коԉԉекԏівізаціја ԁа сіјӧ поԁув вылын кулакӧс кыԇі классӧс бырӧԁӧм. Луныԍ лун кыптӧ колхозјаслӧн овмӧсыс, соԁӧ налӧн проізвоԁствоыс, бурмӧ колхоԅԋікјаслӧн оланногыс. Лоі стрӧітӧма гырыԍ совхозјас — соціаԉіԍԏіческӧј віԇму фабрікајас.
Сӧветскӧј сојуз мувіԇ уҗалыԍ (аграрнӧј) креԍԏанскӧј странаыԍ вуҗіс, лоіс інԁустріаԉно-аграрнӧј странаӧн ԁа мірас меԁгырыԍ мувіԇ ужалыԍ странаӧн.
Став тајӧ гігантскӧј уԍпехјасыс лоіны ЦК веԍкӧԁлӧм улын Стаԉін јорт јурнуӧԁӧмӧн парԏіјаӧн правіԉнӧј поԉіԏіка нуӧԁӧм помыԍ, парԏіја геԋераԉнӧј тујвіԅ вӧсна веԍкыԁвыв оппортуԋізмкӧԁ, коԁі вӧлі паныԁ мунӧ інԁустріаԉізаціја нуӧԁӧмлы, ԁа „шујгавыв“ оппортуԋізмкӧԁ ԋеммірітчытӧм тыш нуӧԁӧм помыԍ.
Націонаԉнӧј респубԉікајаслӧн ԁа облаԍтјаслӧн куԉтура ԁа економіка кыпӧԁӧмын уԍпехјас
Ез вермыны коԉны бокӧ Ԉеԋінскӧј націонаԉнӧј поԉіԏіка олӧмӧ пӧртӧм ԁырјі цар правіԏеԉство поԉіԏіка вӧсна бӧрӧ коԉӧм націонаԉнӧј рајонјас. Міјан уна ԍікас ԍорԋіа уҗалыԍ јӧзлӧн Сојуз парԏіја веԍкӧԁлӧм улын пуктӧ ас воԇас торја ыҗыԁ мог: посԋі націонаԉноԍтјаслыԍ куԉтура ԁа овмӧс бокԍаԋ коԉтчӧмсӧ бырӧԁӧм.
Тајӧ ԃерт оз ло, мыј быԁлаын быԏ колӧ воԍтыны металлургіческӧј комбінатјас ԁа машіностроіԏеԉнӧј гігантјас.
Сещӧмторјасыс вермас лоны сенјасын, кӧні ем сырјӧвӧј (руԁа, топԉіво) ԁа потребіԏеԉскӧј поԁувјас. Но нароԁнӧј овмӧс міјан уна пеԉӧса, быԁлаын вермас кыптыны соціаԉіԍԏіческӧј інԁустріја уна мукӧԁ ԍікас сырјо озырлун вылын.
Став Среԃԋе-Аԅіатскӧј респубԉікајас ԇікӧԇ вежісны асԍыным овмӧс бансӧ і зев уԍпешнӧја мезԁӧны Сӧветскӧј сојузӧс мукӧԁ госуԁарствојасыԍ хлопок вајӧмыԍ, стрӧітӧны ԏекԍԏіԉнӧј промышԉенноԍт, горнӧј промышԉенноԍт ԁа мукӧԁ ԍікас промышԉенноԍтјас.
Среԃԋеј Аԅіја вӧлі важӧн царскӧј колоԋіјаӧн, сіԇжӧ кыԇі і кыз мукӧԁ націонаԉнӧј облаԍтјас. Сені вӧлі быԁԍама ногӧн нарԏітӧны асыввывса уҗалыԍ јӧзӧс. Немӧвӧјԍа аслас местајасыԍ најӧс зырісны омӧԉік му ԁа гӧрајас вылӧ, ԁа унаӧс на пыщкыԍ батракјасӧ пӧртісны роч ԁај асланыс буржуаԅіја. Ԁас во сајын^Ревоԉуціјаыс воіс сетчӧԇ ԍорӧнҗык./^ ревоԉуціјалӧн гыыс помӧԇ сені веніс ԁа мӧԁарӧ бергӧԁіс асыввывса уҗалыԍ јӧзлыԍ історіјасӧ. Помаԍіс сек царскӧј колоԋіаԉнӧј поԉіԏіка. Завоԃітчіс нуӧԁԍыны ԉеԋінскӧј націонаԉнӧј поԉіԏіка, уҗалыԍ јӧзӧс соціаԉізм стрӧітӧм берԁӧ ӧтувтӧм. Тајӧ поԉіԏіка улын Среԃԋе-Аԅіатскӧј респубԉікајас ставныс кыптӧны Сојузса мукӧԁ респубԉікајаскӧԁ ортчӧн. Сіјӧн петкӧԁлӧны ӧні капітаԉізм гыжулын-на олыԍ став асыввывса колоԋіаԉнӧј нарԏітӧм јӧзлы (інԁускӧј, арабскӧј кітајса ԁа мукӧԁ уҗалыԍјаслы) імперіаԉізмыԍ мезԁыԍан тујсӧ. Прімер вылӧ поԅӧ боԍтны асывывса респубԉікајас пыщкыԍ ԉубӧј респубԉікаӧс, ставныс ӧткоԃа петкӧԁлӧны міјан парԏіјалыԍ правіԉнӧј націонаԉнӧј поԉіԏікасӧ.
Боԍтам Туркменскӧј ССР-ӧс. Сіјӧ 1925 воԍаԋ 1932 воӧԇ хлопок вӧԃітӧм соԁтіс кујім мынԁа (62,8 ԍурс гаԍаԋ 181,4 ԍурс гаӧԇ), воԍтіс ԏекԍԏіԉнӧј, хіміческӧј, ԋефԏаннӧј промышԉенноԍԏјас, сіјӧ каԁнас жӧ рабочӧјлӧн лыԁыс соԁіс 16 ԍурсԍаԋ 35 ԍурсӧԇ, 62% гӧԉ ԁа шӧркоԃԃема ԃекханјас (креԍԏана) коԉԉекԏівын ԋін, а став гӧра-кӧԇа мујас коԉԉекԏівјас улын 69% мынԁа ԋін.
Тащӧм жӧ гырыԍ уԍпехјас вӧчӧма куԉтура кыпӧԁӧм бокԍаԋ. Ревоԉуціјаӧԇ кореннӧј наԍеԉеԋԋе пыщкас грамотнӧјыс вӧлі сӧмын 0,7%, ӧні сылӧн лыԁыс соԁі 35,0%. Ӧні сені пуктӧма ԁај бура мунӧ ставыслы меԁвоԇԇа грамота (
Колоԋіаԉнӧј рабство ԁа куԉтураыԍ бӧрӧ коԉтчӧм понԁа асыввывса јӧз пыщкын нывбабајаслӧн олӧмыс вӧлі јешщӧ ԋін ԍӧкыԁҗык. Ӧні најӧ асԍыныс паранԁжасӧ (чужӧмтупкӧԁсӧ) — рабстволыԍ коԉассӧ — збоја шыблалӧны ԁа воԇмӧстчӧмӧн кутчіԍӧны соціаԉізм стрӧітӧм берԁӧ.
Быԁсӧнлы зев ыҗыԁ прімер: 1931 воын Туркменскӧј ССР-ын карса сӧвет шԉенјас пыщкын нывбаба вӧлі ԋін 21%, а ԍіктса сӧветјасын — 24%. Со, кыԇі петкӧԁчыԍӧны Среԃԋе-Аԅіатскӧј респубԉікајас. Тајӧ јона ԍінмӧ четчана артмӧмторјасыс аԍныс асвӧснаыс віԍталӧны.
А кущӧм кыптӧмыс мукӧԁ респубԉікајасын? Быԁлаын ӧтԍама, ԍорԋі сӧмын вермас мунны ас ԍікаса торјас јылыԍ? Уна ԍікаса кывја уҗалыԍ јӧз кавказскӧј, фінскӧј, угрофінскӧј, бурјато-монгоԉскӧј ԁа мукӧԁ ԍорԋіа уҗалыԍ јӧз пыщкын мунӧ ӧԏітор — ыҗыԁ ӧԁјасӧн соціаԉізм стрӧітӧм. Вековӧј націонаԉнӧј зыксӧ вужԍаԋыс вежіс мӧԁа мӧԁлы отсалӧмӧн ԁружнӧј уҗ. Немӧвӧјја роԁовӧј коԉасјас — рӧԁвужӧн мӧԁа мӧԁлыԍ помаԍтӧма вір кіԍтӧм, мӧԁ ԍорԋіја јӧзкӧԁ ԉокԍӧм — бырі быԁлаын. Кавказын, со, ԋефԏ перјан вітвоԍа план тыріс кык во ԁа җынјӧн. Ԋекущӧм зыктӧг вӧԃітчӧны скӧтвіԇан пӧскӧԏінајасӧн, вуҗавлывлӧны скӧтјасӧн ӧԏі респубԉікаԍаԋ мӧԁ респубԉіка пыр којмӧԁ респубԉікаӧԇ. Ӧтвыв паԍкӧԁӧны хлопковӧј хоԅајство ԁа мукӧԁ субтропіческӧј куԉтурајас (чај, каучук) вӧԃітӧм. Ӧтвыв ва вын вылын вӧчӧны асланыс овмӧслы еԉектріческӧј ԁа іррігаціоннӧј поԁув^Кавказын ԁа Ср. Аԅіјаын васӧ вӧчӧм канавјасӧн нуӧԁӧны хлопок ԁа мукӧԁ субтропіческӧј куԉтурајас ԁінӧ. Сіјӧ шуԍӧ іррігаціјаӧн./^. Җеԋыԁҗыка віԍталӧмӧн, најӧ топыԁа јітчӧмӧн вӧчӧны ӧтувја соціаԉіԍԏіческӧј овмӧс. Мукӧԁ ног Закавказскӧј феԃераціјаыԁ ез вермы 1932 во завоԃітігӧн, аслас ԁас во тыріг кежлас кыпӧԁны нароԁнӧј овмӧссӧ ӧкмыс пӧв.
Воԇҗык Кавказса асԍорԋіа уҗалыԍ јӧз пыщкыԍ грамотнӧј мортӧс вӧлі ԍӧкыԁ корԍны. Ӧні, ԁас ӧԏі во вылӧ петігӧн олӧмӧ пырӧ ԋін ставыслы грамота ԍетӧм.
Парԏіја веԍкӧԁлӧм улын кыптӧ соціаԉіԍԏіческӧј војвыв
Таԇі кыпалӧ ԁа паԍкалӧ соціаԉізм стрӧітӧм быԁлаын, став СССР паԍтаын. Таԇжӧ кыпалӧ олӧм војвылын.
Карело-Мурманскӧј крај ԇікӧԇ вежіс асԍыс овмӧс бансӧ. Сені Коԉскӧј полуостров вылын, бӧрја кык воын хібінскӧј ԋефеԉіно-апаԏітовӧј пороԁа вылын вывті ӧԁјӧн кыптіс ыҗыԁ промышԉеннӧј кар. Војԁӧр сетчӧ вӧлі гозмӧԁ-којмӧԁ кӧрвіԇыԍјас сӧмын волывлӧны, а ӧні сені олыԍјаслӧн лыԁыс 100 ԍурс морт сајын ԋін.
Јешщӧ гозмӧԁ во бӧрын Хібіногорскас ԁа руԃԋікјасас кутас лыԃԃыԍны 500 ԍурс морт гӧгӧр. Ӧні ԋін Хібіныԁ мезԁіс міјан странаӧс Мароккоыԍ (Војвыв Афрікаыԍ) фосфоріт вајӧмыԍ. Хібінскӧј ԋефеԉіно-апаԏітовӧј пороԁасӧ перерабатывајтӧны хіміческӧј уԁобреԋԋӧ (мувынԍӧԁан) вылӧ ԁа мукӧԁ уна пӧлӧс проԁуктјас вылӧ став СССР Јевропејскӧј јукӧԁ паԍтаын. Уна совхознӧј ԁа колхознӧј мујас ӧні ԋін кутісны асԍыныс урожајсӧ кыпӧԁны сіјӧ хібінскӧј уԁобреԋԋеӧн. Кымын воԇӧ, сымын ӧԁјӧҗык Хібіногорск кутас паԍкавны. Сы вылӧ ем ԇік тыр поԁув.
Карело-мурманскӧј крај јона озыр ва вынӧн (Ԋіва, Ковԁа, Колвіца, Выг) — еԉектріфікаціја поԁулӧн. Ԋефіԉіно-апаԏітовӧј пороԁаыс лыԁтӧм уна. Сен жӧ матын ем кӧрт руԁа (Мокча-тунԁра). Хібіногорскӧј промышԉеннӧј комбінатлы мӧԁ віт воын Печера кутас ԍетны ізшом. Ставыс тајӧ, кыԇ тыԁалӧ, зев бура ӧтлаӧ јітчӧмӧн ԍетӧны ыҗыԁ поԁув Хібіногорск кыптӧмлы.
Кареԉскӧј АССР воԇын, Ԍевернӧј крај воԇын мозжӧ, ыҗыԁ мог пуктыԍӧ ԉеснӧј промышԉенноԍт куԅа. Вӧрлеԇӧм ԁа сіјӧс переработајтӧм аԍсӧ војвывсӧ інԁустріаԉіԅірујтӧм јітчӧ веԍкыԁа странаӧс інԁустріаԉіԅірујтӧмкӧԁ: металлургіја, машіностроеԋԋӧ кыптӧмкӧԁ, мувіԇ уҗалӧм мехаԋіԅірујтӧмкӧԁ ԁа быԁԍама мукӧԁ ԍікас промышԉенноԍткӧԁ. Кыԇі сіјӧ артмӧ? А со кыԇі. Міјан војвыв меԁвоԇԇа вӧр експорԏор, заграԋіцаӧ вӧр вузалыԍ. Вӧр проԁукціјаыс міјанӧн заграԋіцаӧ вузаланторјас пыщкас пуктыԍԍӧ меԁвоԇԇа местаӧ. Мі унатор вузалам заграԋіцаӧ фабрічно-завоԁскӧј ԁа мукӧԁ ԍікасјас оборуԁоваԋԋӧ (машінајас) ԋӧбӧм понԁа. Міјанлы сытӧг промышԉенноԍт кыпӧԁны ӧнја ӧԁӧн оз вӧлі тырмы ебӧсным. Оборуԁоваԋԋӧ (машінајас) вӧчыԍ фабрікајас завоԁјас, ӧнӧԇ вӧлі ебӧстӧмӧԍ ԁај унатор ԇікӧԇ ез вӧчԍывԍы міјан странаын. Сыпонԁа міјанлы колӧ вӧлі унҗык тӧварјас вузавны заграԋіцаӧ ԁа сетыԍ унҗык машінајас ԋӧбны. Тајӧ могсӧ бура гӧгӧрвоісны војвывса уҗалыԍ јӧз. Пӧԍӧԁчӧмӧн најӧ выннысӧ зевтісны вӧр експорԏірујтан программа олӧмӧ пӧртӧм вӧсна. Сыпонԁа поԅӧ шуны: соціаԉіԍԏіческӧј інԁустріаԉнӧј гігантјас стрӧітӧмын најӧлӧн уҗыс тыра інміс меԁ ответственнӧј јукӧԁӧ — заграԋічнӧј оборуԁоваԋԋӧ лӧԍӧԁӧмӧ.
Кареԉскӧј АССР-ын 1932 воын кыптіс вӧрлеԇӧм 6,9 мԉ. кб. мт., вежԍіс ԃеревообрабатывајушщӧј промышԉенноԍтыс. Важ кіԍԍӧм ԉесопіԉнӧј завоԁјас пыԃԃі воԍԍісны реконструірујтӧм ԁа выԉ завоԁјас. Завоԃітчіс быԁмыны бумажнӧј проізвоԁство. Ӧні ԋін канԁапожскӧј бумажнӧј фабріка ԍетӧ страналы 25 ԍурс тонна гӧгӧр гаԅетнӧј бумага.
Коԁар бокԍаԋ мі ог боԍтӧ олӧмсӧ кареԉса рабочӧјјаслыԍ ԁа колхозԋікјаслыԍ, быԁ бокԍаԋ міјанлы тыԁалӧ налӧн ӧԁјӧн кыптӧмыс.
Вуҗам асланым Ԍевернӧј крај вылӧ. Меԁ ыҗыԁ мог пыԃԃі крај воԇын сіԇжӧ пуктыԍӧ заграԋіцаӧ вӧр вузалан план олӧмӧ пӧртӧм. Та куԅта вітвоԍа планын бӧрја во кежлӧ урчітӧм лыԁпасыс којмӧԁ решајушщӧј воын лоі тыртӧма. Сы ԍерԏі војвывса рабочӧјјас, колхоԅԋікјас ԁа став уҗалыԍ јӧз вермасны веԍкыԁа шуны: „крај странаса ваԉутнӧј цехӧн ԋімтӧтчӧмсӧ пӧртіс олӧмӧ“. Тајӧ Војвыв крајын меԁ ыҗыԁ економіческӧј ԁа поԉіԏіческӧј ітог.
Кыԇ тајӧ верміс лоны?
Меԁ бура та јылыԍ віԍталӧ војвыса 27126 уҗалыԍлӧн, воԇын муныԍ вӧрлеԇыԍјаслӧн ВКП(б) XVII конференціјалы шыӧԁчӧм. Вајӧԁам сіјӧ ԁокументԍыс гоз-мӧԁ ін. Со мыј сені шуӧма: „Сӧветскӧј странаса ԉеснӧј фронтԍаԋ, Ԍевернӧј крајса вӧр пыщԍаԋ мі вӧрлеԇыԍјас шыӧԁам соціаԉіԍԏіческӧј стрӧіԏеԉстволы асԍыным ԍӧлӧмԍаԋ ԍетчӧм јылыԍ ԁа петкӧԁлам ԉеԋінскӧј парԏіјалы асԍыным тыр ԁоверјӧ, коԁлӧн веԍкыԁ ԁа чорыԁ поԉіԏікаыс уԍпешнӧја вајӧԁіс міјан странаын соціаԉіԍԏіческӧј економікалы поԁув течӧм ештӧԁӧмӧԇ“.
Воԇӧ тајӧ ревоԉуціоннӧј ԁокументыс віԍталӧ: „Парԏіја веԍкӧԁлӧм улын војвывса вӧрлеԇыԍјас, Стаԉін јортлыԍ „уҗ оргаԋізујтӧм јылыԍ“ условјӧ вунӧԁтӧг, пӧртӧны олӧмӧ брігаԁајасӧн уҗалӧм вылӧ вуҗӧм, воԇын муныԍ преԁпріјаԏԏӧјаслыԍ соціаԉіԍԏіческӧј уҗ лаԁсӧ вӧрӧ пыртӧны. Ӧні-ԋін кыз вӧрлеԇыԍјасыс оргаԋізујтчӧмаӧԍ сквознӧј, хозрасчотнӧј ԁа мукӧԁ брігаԁајасӧ. Брігаԁнӧј метоԁ ԁа соціаԉіԍԏіческӧј соревноваԋԋӧ 1926 воԍаԋ кык мынԁа ԋін лептіс вӧрын уҗлыԍ проізвоԃіԏеԉноԍԏсӧ. Ӧні оз-ԋін еща брігаԁајас ԍетны уҗлыԍ проізвоԃіԏеԉноԍԏсӧ ԁас кубометрӧԇ. Емӧԍ і сещӧм брігаԁјас, коԁјас леԇӧны луннас ԁасвіт кубометрӧԇ морт вылӧ“.
Војвывса вӧр пыщкын ыҗыԁ гыӧн мунӧ брігаԁајаслӧн соціаԉіԍԏіческӧј соревноваԋԋӧ, соціаԉізм стрӧітӧмын воԇмӧстчӧм, парԏіја геԋераԉнӧј віԅ гӧгӧр котыртчӧм. Сытӧг ез вермы лоны 1930–31 воын вӧрлеԇан вітвоԍа план тыртӧм.
План ԍерԏі крајын 1932 воын колӧ леԇны 30,6 мԉ. кб. мт. Пјаԏіԉетка завоԃітчігӧн вӧлі леԇӧма сӧмын 7,6 мԉ. кб. мт. а мӧԁ пјаԏіԉетка бӧрја во кежлӧ вӧлі урчітӧма 22,0 мԉ. кб. мт. Кост бура тӧԁчӧ, торја інԁӧм оз ков. Но оз поԅ мунны ԍін тупкӧмӧн ВКП(б) ЦК постановԉеԋԋӧ берԁті, коԁі урчітліс віт во помаԍіг кежлӧ 60–65 міԉԉон кубіческӧј метр мынԁа вӧр леԇӧм. Сіјӧ постановԉеԋԋӧыс ез на ԁај ԍӧкыԁа на пӧрӧ олӧмӧ. Ковмас сіјӧс пӧртігӧн јешщӧ јонҗыка ԁа бурҗыка паԍкӧԁны уҗын соціаԉіԍԏіческӧј формајас, уҗавны Стаԉін јортӧн ԍетӧм інԁӧԁјас ԍерԏі.
Вӧрлеԇӧмкӧԁ ӧтщӧщ сещӧм жӧ ӧԁӧн кыптіс вӧр піԉітӧм. План ԍерԏі 1932 воын піԉітӧм вӧрлы колӧ лыԁнас лоны 1084 ԍурс станԁарт, 1931 воын вӧлі 860 ԍурс, а пјаԏіԉеткаӧԇ вӧлі сӧмын 384 ԍурс станԁарт.
Вӧр піԉітӧмлӧн кујім мынԁа соԁӧм оз вермы лоны важ кіԍԍӧм ԉесопіԉнӧј завоԁјасӧн. Вітвоԍа план тыртігӧн лоі кыз важ завоԁјассӧ реконструірујтны, еԉектріфіцірујтны, вежны рамајассӧ, сувтӧԁны обрезнӧј станокјас, ԉесокаткајас ԁа мукӧԁторјас. Сыыԍ ӧтар кујім во чӧжӧн кыптіс ԁасԋоԉ выԉ завоԁ. На пыщкыԍ квајт завоԁ, квајт ԁа унҗык рамаа. Архангеԉскын кыптісны ԁаскык рамаа гігантјас. Завоԁјаслӧн проізвоԃіԏеԉноԍтыс 1928 воԍаԋ 1932 воӧԇ соԁіс 40% мынԁа.
Выԉ ԏехԋіка ԁа соціаԉіԍԏіческӧј соревноваԋԋӧ паԍкалӧм вылын кыптіс рамалӧн проізвоԃіԏеԉноԍтыс. 1928 воын во чӧжԍа уҗалыԍ рамалӧн выработкаыс волі 2,7 ԍурс станԁарт, а 1931 воын 4,7 ԍурс. Уҗлӧн проізвоԃіԏеԉноԍтыс кыптіс сіјӧ жӧ каԁнас 21% мынԁа, ӧԏі рабочӧјлӧн проԁукціјаыс соԁіс 2,8 ԍурс шајт ԁонԍаԋ 3,7 ԍурсӧԇ.
Тащӧм меԁыҗыԁ ԁа меԁ воԇԇа хоԅајственнӧј і поԉіԏіческӧј ітог Ԍевернӧј крајлӧн.
Комі облаԍт пырӧ Ԍевернӧј крајӧ. Крајлӧн став бур і омӧԉ ітогыс веԍкыԁа інмӧ Комі облаԍтӧ. Сіԇ-жӧ і мӧԁарӧ, став бур і омӧԉ ітогыс Комі облаԍтлӧн інмӧ крајлы. Мӧԁног шуны оз поԅ; став ӧԁыс мунӧ ӧԏі ԍӧлӧмԍаԋ — војвылын соціаԉізм стрӧітӧм могԍаԋ. Комі облаԍт Ԍевернӧј крај пыщкӧ пыріс ӧтԍама хоԅајственнӧј могјас понԁа. Меԁыҗыԁ могыс облаԍтлӧн вӧр промышԉенноԍт кыпӧԁӧмын. Сещӧм-жӧ мог сувтӧԁӧма і став Ԍевернӧј крај воԇын.
Поԅӧ шуны: комі облаԍтса уҗалыԍјас, кыԇі Ԍевернӧј крајсајас ԇоԋнас, краевӧј ԁа областнӧј парторгаԋізаціја веԍкӧԁлӧм улын сіјӧ могнас справітчӧны ԁај воԇӧ вылӧ кутасны справітчыны.
Вӧр леԇны облаԍтын пјаԏіԉетка ԍерԏі кујім воӧн шуӧма вӧлі 6,2 мԉн. кбм. а лоі леԇӧма 8,9 мԉн. кбм. Во сајын вӧр леԇыԍјас пыщкын брігаԁјас вӧлі ӧткымын, ӧні на пыщкыԍ 70%-ыс брігаԁаын ԋін. Коԉӧм воын ԁас кубометрӧԇ вӧчыԍјас вӧлі зев еща. Јершовӧн ԁа Кармановӧн ԁа јешщӧ гозмӧԁӧн тајӧ лыԁыс вӧлі тупкыԍӧ, а таво емӧԍ ԁасвіт кубометрӧԇ вӧчыԍ веԉуна брігаԁјас. Ӧні мог — пӧртны тащӧм уҗалӧмсӧ массӧвӧјӧ, меԁым тащӧм уԁарԋікјасыс вӧліны ԍурсјасӧн.
Мувіԇ уҗалӧмын облаԍтын сіԇ жӧ емӧԍ зев гырыԍ уԍпехјас. Важӧн кӧ цар правіԏеԉство ԁырјі му уҗалыԍ комі креԍԏаԋін ԋінӧм ез тӧԁлы пугӧр ԁа пу агасыԍ кынԇі, ӧні быԁ овмӧсын ԋін ем плуг, емӧԍ кӧԇан, вартан, вунԁан, ыщкан ԁа мукӧԁ машінајас.
1932 воԍа јанвар 1 лун кежлӧ коԉԉекԏівіԅірујтӧма вӧлі 50% гӧԉа ԁа шӧркоԃԃема креԍԏана овмӧсыԍ. 1931 воын воԍԍісны кык гырыԍ совхозјас: ӧԏі — Печораын јӧла скӧтвіԇан, мӧԁ — Лузаын шабԁівӧԃітан.
Куԉтура бокԍаԋ Комі облаԍт сіԇ-жӧ зев ӧԁјӧ кыптӧ мукӧԁыԍ коԉтӧг. Чеԉаԃӧс школајасӧн шымыртӧма 99,5% вылӧ. Грамота јӧзлӧн соԁіс лыԁнас ԁај выннас. Ӧні первојја воԍаԋыс чеԉаԃ велӧԁчӧны аскыв вылын. Гӧгӧрвоӧмӧн велӧԁчӧм јона торјалӧ ас бурнас важӧн гӧгӧрвотӧма велӧԁӧмыԍ. Сіјӧ (ас кывјӧн велӧԁӧмыс) вежӧрлы ԍетӧ кыпӧԁ ічӧтыԍаԋ.
Грамотнӧј јӧзлӧн лыԁыс соԁіс 76%-ӧԇ. Бӧріԋчам-кӧ 1913 воӧԇ, кор вӧлі 27% грамотнӧјыс, поԅӧ бура гӧгӧрвоны, кущӧм ыҗыԁа воԇӧ лоі воԍковтӧма ревоԉуціја ԁырјі. Тащӧм ԁоԍԏіжеԋԋӧјасыс ԍетісны облаԍтлы ас воԇас пуктыны ставыслы грамота ԍетан мог, ԁај јешщӧ вынмӧԁны чеԉаԃлыԍ велӧԁчӧмсӧ, ԋоԉ во пыԃԃі віт во велӧԁчӧмӧн, ԏехԋіка берԁӧ велӧԁчӧмсӧ матыԍтӧмӧн ԁа гырыԍ школа воԍтӧмӧн. Оз поԅ ԋе інԁыны Сыктывкарын пеԁагогіческӧј інԍԏітут ԁа уна ԍікаса ԏехԋіческӧј ԏехԋікумјас вӧԍтӧм вылӧ. Кокԋӧԁчӧмӧн лолыштчӧ, віԇӧԁлам-кӧ важԍа ԁа ӧнја велӧԁчӧмјас вылӧ.
Тащӧмӧԍ хоԅајственнӧј ԁа куԉтурно-поԉіԏіческӧј ітогјасыс Комі облаԍтлӧн. Ԃерт ԋемтор та пыщкыԍ оз мун сіԇ ас візувтӧмнас. Соціаԉізм стрӧітӧм Комі облаԍтын, кыԇі і став странаын, оз вермы лоны став вын зевттӧг, чорыԁ классӧвӧј тыштӧг ԁа соціаԉіԍԏіческӧј соревноваԋԋӧтӧг. Воԇмӧстчытӧг, парԏіја геԋераԉнӧј віԅ гӧгӧр котыртчытӧг ԁа сывӧсна вермаԍтӧг оз вермы мунны војвылын соціаԉізм стрӧітӧм. Комі уҗалыԍ јӧз парԏіја віԅыԍ быԁԍама ԍікас кежыԍјаскӧԁ ԁа классӧвӧј врагјаскӧԁ коԍаԍӧмӧн уԍпешнӧја стрӧітӧны соціаԉізм. Ем тыр поԁув, мыј воԇӧ Ԉеԋінскӧј націонаԉнӧј поԉіԏіка крајԍаԋ ԁа облаԍтын ӧніӧԇмоз-жӧ кутӧмӧн јешщӧ оԁјӧнҗык кутасны кыптыны воԇӧ. Роч, комі ԁа ԋеԋец костын ԋекущӧм націонаԉнӧј зыклы абу места. Зыкԍӧмӧн ӧԏі план ԍерԏі стрӧітны оз поԅ. Ԉеԋінскӧј націонаԉнӧј поԉіԏіка нуӧԁны колӧ вежӧрӧн. Крајевӧј ԁа областнӧј ԉеԋінскӧј парԏіјнӧј руковоԁство мірітчытӧг тышкаԍӧ ԉеԋінскӧј націонаԉнӧј поԉіԏіка ԇугыԍјаскӧԁ. Но классӧвӧј коԍ ез на помаԍ — вужјасыс веԍкыԁвылӧ, ԁа „шујгавылӧ“ кежыԍјаслӧн ԁа націонаԉнӧј поԉіԏіка торкыԍјаслӧн коԉі на. Ковмас воԇӧ сіјӧ вужјассӧ ԁа увјассӧ сотны пӧԍ кӧртӧн, сытӧг војвылын соціаԉізм артмыны оз вермы, гырыԍ хоԅајственнӧј ԁа поԉіԏіческӧј могјас олӧмӧ пӧртԍыны оз вермыны.
Меԁгырыԍ могјас мӧԁ пјаԏіԉеткаын
ВКП(б) XVII конференціја став страналы ԍетіс інԁӧԁ — мӧԁ пјаԏіԉеткаын ештӧԁны классјастӧм, соціаԉіԍԏіческӧј общество стрӧітӧм, мортӧн мортӧс ԋекущӧм бокԍаԋ нарԏіттӧм общество стрӧітӧм, быԁ бокԍаԋ кыпӧԁны јӧзыслыԍ благосостојаԋԋесӧ. Воԇԇа пјаԏіԉетка ԋоԉ воӧн олӧмӧ пӧртӧм, зев гырыԍ уԍпехјас промышԉенноԍт кыпӧԁӧмын, выԉ ԏехԋікаӧн ԁа ӧтувтӧм мувіԇ уҗалӧм перестроітӧмын ԁа рабочӧј класслӧн ԁа став уҗалыԍ јӧзлӧн вӧԉаыс лоӧны тырмымӧнја сіјӧ інԁӧԁсӧ олӧмӧ пӧртӧм вылӧ. Міјан вожԃ Стаԉін јорт шуліс, план-пӧ ем міјан вӧԉа, міјан желаԋԋӧ. Ԋі вӧԉа ԋі желаԋԋӧ соціаԉізм стрӧітны рабочӧј класслӧн ԁа уҗалыԍ јӧзлӧн ез кус, а луныԍ лунӧ воԇӧ ӧзјӧ. Маԏеріаԉнӧј поԁулыс сіԇ жӧ луныԍ лунӧ соԁӧ. Парԏіјалӧн XVII конференціја первӧј пјаԏіԉеткалы ітог пуктігӧн шуіс, мыј міјан промышԉенноԍт ас кыптӧмнас вермас ԋін ԍетны страналы тыра поԁув ас вынӧн промышԉенноԍт воԇӧ кыпӧԁны. Заграԋіцаыԍ промышԉеннӧј оборуԁоваԋԋӧ быԏ вајӧмыԍ міјан страна мезԁыԍіс ԋін, быԁ ԍікас машінајас ԁа мукӧԁ кӧлујјас міјан артмӧ-ԋін асланым промышԉенноԍтлӧн. Сіјӧ, кыԇ шуіс конференціја, лоӧ рабочӧј класслӧн меԁыҗыԁ ітог. Соціаԉіԍԏіческӧј інԁустріјалы ԋекущӧм економіческӧј блокаԁа, заграԋіцаӧн тӧргујтӧмыԍ ԁа креԃітјасыԍ јӧртӧм, абу страшнӧ. Мӧԁ віт воын соціаԉізм помӧԇ стрӧітӧм ԇік ас кіын, сылы став поԁулыс міјан ем асланым странаын. Меԁ сӧмын сіјӧ поԁувсӧ інтервенціјаӧн капітаԉіԍԏіческӧј госуԁарствојас оз ԇугны.
Соціаԉіԍԏіческӧј страна мӧԁ віт во помаԍіг кежлӧ јешщӧ јонҗыка ӧнја ԁорыԍ вежԍас. Ԉеԋінлыԍ ԁа Стаԉінлыԍ лозунгсӧ „вӧтӧԁны ԁај орԁјыны капітаԉіԍԏіческӧј госуԁарствојасӧс економікаӧн“ олӧмӧ пӧртӧм ԍетас јешщӧ унҗык ԁа гырыԍҗык гігантјас. Сіјӧ жӧ ԍетас ԇікӧԇ вежԍӧм борӧ коԉӧм рајонјаслы, коԁјас оз на вермыны тыра петкӧԁлыны асԍыныс пріроԁнӧј богатствојассӧ.
Јевропејскӧј јукӧнса СССР војвыв мӧԁ віт воын лоас щӧщ меԁвоԇԇа рајонјас пыщкын, коԁјаслы лоӧ пуктӧма најӧс кыпӧԁӧм могыԍ јона ыҗыԁ вԋімаԋԋӧ. Мі петкӧԁлім сылыԍ лыԁнас ԁа выннас вежԍӧмсӧ. Но кӧԏ кыԇі мі сіјӧс ег арталӧ ԁа ԋімкоԃалӧ, војвыв јешщӧ вітчіԍӧ ԁа корԍӧ странаын асԍыс местасӧ, сіјӧ јешщӧ ез на петкӧԁлы аслас став пріроԁнӧј озырлуныслыԍ (богатствоыслыԍ) вынсӧ.
Боԍтам вӧр озырлун. Војвыв крај ԁа Карело-Мурманскӧј крај вӧр улын кутӧны 92 мԉн. га, ԉібӧ 65,7% став војвывса плошщаԃԍыс. Војвыв крајлӧн вӧрыс кутӧ 70,8 мл. га ԉібӧ 63% став плошщаԃԍыс. Ыҗыԁӧ сіјӧ озырлуныԍ, поԅӧ бура аԁԇыны, кутамкӧ сіјӧс мыјкӧԁкӧ муртавны, сравԋівајтны. Војвыв крајлӧн вӧр плошщаԃыс кутӧ став сојузса вӧр площаԃыԍ 8,6%, а РСФСР-са вӧр плошщаԃыԍ — 9,0%. Став вӧрыс Швеціјалӧн, Норвегіјалӧн ԁа Фінԉанԃіјалӧн сымынԁажӧ, мыјтӧм і Војвыв крајлӧн. Колӧ јешщӧ каԅтыштлыны, мыј вӧр порӧԁаыс сылӧн кызыс промышԉенноԍԏлы ківыв — (86%) пожӧм ԁа коз. А кущӧма сіјӧ вӧр богатсвоыс пӧԉзујтчыԍӧ? Омӧԉа, ԁај јона омӧԉа. Вӧр леԇԍӧ ӧні сӧмын 40% гӧгӧр плошщаԃ вылас, а мукӧԁлаас, меԁԍа ԋін Печераын, Меԅеԋын ԁа Ежва-Сыктыввож катыԁын вӧрыс вуж вылас сіԍмӧ, щакаԍӧ, щыкԍӧ ачыс ԁај щыкӧԁӧ плошщаԃсӧ. Вӧрсӧ омӧԉа пӧԉзујтӧмыс торја јона інмӧ Комі облаԍтӧ. Став војвылас јешщӧ абу на ӧԏі вӧр ԁача, кытӧні еԍкӧ пуктӧма вӧр хоԅајство колӧм ног. Быԁлаын јылыс, увјыс ԁа вужјыс шыблаԍӧ места вылас сіԍмӧны ԁа вӧр плошщаԃсӧ порԏітӧны. Ԋекытӧні оз мун нарӧԍнӧ вӧр быԁтӧм, весалӧм ԁа коԍтӧм. Вӧрсӧ піԉітӧмыс ԁа воԇӧ пӧԉзујтӧмыс сещӧм жӧ, пӧшԏі җынјыс (44%) шыблаԍӧ ԁорӧ гӧрбушӧ ԁа піԉіпыԅӧ. А ӧԁ ставыс сіјӧ Фінԉанԃіјаын іспоԉзујтчыԍӧ. I міјан еԍкӧ сіјӧ верміс лоны тыр ԁона сырјоӧн цеԉԉулозалы, бумагалы ԁа мукӧԁ ԍікас хіміческӧј проԁукціјалы. А ӧні біржајасас сіјӧ „јогыԍ“ весалӧмыс ӧԏі станԁарт вылӧ уԍӧ віт шајтӧԇ.
Воԇӧ вылӧ бӧрӧ коԉӧмсӧ вӧр промышԉенноԍтыԍ, вӧрӧ еновтӧмсӧ, завоԁјасыԍ шыблалӧмјассӧ ковмас тыра іспоԉзујтны. Сіԇ жӧ вӧрлеԇӧмыслыԍ лыԁсӧ ковмас јешщӧ соԁтыны. Ԍевернӧј крај мӧԁ пјаԏіԉеткаын, ӧнја моз жӧ, лоас „ваԉутнӧј цехӧн“, — заграԋіцаӧ вӧр вузалыԍӧн, но сек жӧ сылы ковмас боԍтны ас вылас ыҗыԁ мог — страна пыщса вӧр нужԁасӧ могмӧԁны.
Вӧр СССР-ын уна, міровӧј запасыԍ којмӧԁ јукӧныс уԍӧ СССР вылӧ. Но страналӧн вӧрыс ылын вӧр потребԉајтыԍ рајонјасыԍ. Аԅіатскӧј вӧр мӧԁ віт воын кутас уҗавԍыны сымԁа, мынԁа колӧ ас рајонас. Ԍібірскӧј вӧр кутас петны сӧмын Среԃԋеј Аԅіјаӧ, а Ԁаԉԋевосточнӧј вӧр експорԏірујтчыны заграԋіцаӧ. Сојузлӧн рытыввывса јукӧԁ (Ураԉскӧј гӧраԍаԋ рытыввыв) кутас ставнас пыкԍыны аслас вӧр вылӧ.
Җеԋыԁҗыка віԍталӧмӧн, ӧні бура ԋін тыԁовтчӧ, мыј Ураԉскӧј гора вывті ԍібірскӧј вӧр мӧԁ віт воын ылӧԇ оз вуҗ. Кытыԍ нӧ ковмас боԍтны вӧрсӧ ԁа сылыԍ проԁукціјасӧ јевропејскӧј јукӧԁыслы? Рытыввывса рајонјасыԍ, Центраԉнӧ-промышԉеннӧј, Черноԅемнӧј, лунвывса рајонјасыԍ, Волга увјасыԍ буракӧ сіјӧс он боԍт. Сені кыз вӧрсӧ куштӧма ԋін. Коԉӧны војвывса рајонјас, рытыввывса Ураллӧн склоныс ԁа Ԋіжегороԁскӧј крај.
Меԁвоԇԇа лыԁалӧм урчітӧ страналы вӧр колӧмсӧ мӧԁ віт во помаԍіг кежлӧ 500 міԉԉон кубіческӧј метр гӧгӧр. Тајӧ лыԁԍаԋ петӧ Ԍевернӧј крај воԇын сіјӧ каԁ кежлӧ зев ыҗыԁ вӧрлеԇан программа. Наркомԉес кӧсјыԍӧ крајлы ԍетны заԁаԋԋӧ 104 мԉн. кб. м. Вермас сіјӧ ԋеуна чіныштны ԉібӧ соԁышны, но ӧні јона југыԁа ԋін тыԁалӧ, мыј Ԍевернӧј крајлы ковмас мӧԁ віт воын вӧр промышԉенноԍтӧс пуктыны ӧнја моз-жӧ нароԁнӧј овмӧсын нырнуӧԁыԍӧ. Мӧԁ ног оз вермы лоны, сіԇ щӧктӧ странаын соціаԉіԍԏіческӧј стрӧіԏеԉство.
Тајӧ ыҗыԁ могыс міјан воԇын пуктӧ выԉ ногса уҗ. Ковмас мыјвермам ӧԁјӧ освоітны выԉ вӧр плошщаԃјас Печераыԍ, Меԅеԋыԍ, Ежвавожыԍ ԁа мукӧԁлаыԍ сіԇ жӧ ковмас вӧрсӧ јонҗыка леԇны, кытӧні ӧні леԇԍыԍӧ-ԋін.
Тащӧм могјасыс ԋекущӧма оз торкны вӧрлыԍ хоԅајствосӧ. Ӧԏікӧ, кыз вӧрыс арлыԁнас воӧма ԁа вывті пӧрыԍ ԋін, мӧԁкӧ, выԉ вӧр плошщаԃјасас, кыԇ мі каԅтыштім ԋін, вӧрыс ԍіԍмӧ ас вужвылас пӧрыԍлаыс. Ԃерт, ԋекущӧм бур вӧр хоԅајство оз вермы лоны вӧрӧн пӧԉзујтчыԍтӧм. Колӧ керавны унҗык сӧмын меԁ ԉесообрабатывајушщӧј промышԉенноԍтлы вӧлі ас каԁӧ ԍетӧма вӧр сырјӧ. Гырыԍ цеԉԉулозно-бумажнӧј комбінатјаслы ковмас кутны чінтӧм сырјӧвӧј поԁувсӧ 30 во гӧгӧр, сіјӧ срокыс тырмас. Кутам-кӧ артавны крајлыԍ вӧр запассӧ ԁа сылыԍ быԁмӧмсӧ 100 мԉ. кб. мт. леԇӧмӧн, ӧкурат вӧрыслӧн запасыс тырмас сіјӧ каԁ гӧгӧрӧԇ.
Унаӧн шогԍӧны, мыј пӧ сеԍԍа сіјӧ каԁ бӧрԏіыс кутам вӧртӧгыс керны? Ещаҗык кутам сы бӧрын леԇны Ԍевернӧј крајын, сек ԍібірса вӧрӧн поԉзујтчыны кутас міјан страна — со кущӧм вочакыв колӧ ԍетны сещӧм мӧвпјаслы. Таыԍ ӧтар, оз ков ԍінвылыԍ воштыны вӧр перерабатывајтан ԏехԋіка кыптӧмсӧ. Ӧні мі вӧрсӧ піԉітам, сылы колӧ гырыԍ вӧр. Но емӧԍ ԋін міјан сещӧм завоԁјас, кытӧні піԉіпыԅыԍ ԁа мукӧԁ ԇоԉа путорјасыс прессујтчӧмӧн (јона топӧԁӧмӧн) вӧчԍыԍԍӧ плаԍԏіческӧј пӧвјас (ԁоскајас), коԁјас јона бурҗыкӧԍ піԉітӧм пӧвјыԍ. Веԍкыԁа поԅӧ шуны, мыј комын во бӧрԏі вӧр ыҗԁаыслӧн оз ло ӧнјакоԃ значеԋԋеыс.
Ем јешщӧ гырыԍ вӧрлеԇан программалы сещӧм паныԁа мӧвп, мыј војвылас оз тырмы сы вылӧ јӧзыс. Сылы поԅӧ ԍетны сещӧм кыв: ӧні мехаԋізаціја муніс вӧрлеԇан інын омӧԉа-на, пыруҗалыԍ (постојаннӧј) вӧрлеԇыԍ рабочӧј каԁрјас еща-на ԁај јона-на омӧԉа најаӧс устрӧітӧма, а емӧԍ ԋін тырыс брігаԁајас 15 кубометрӧԇ леԇыԍјас. Тајӧ олӧмԍыс прімерыс петкӧԁлӧ, мыј сені абу топыԁ местаыс. Пыруҗалыԍ рабочӧј каԁрлӧн мехаԋіԅірујтӧм труԁ сіјӧ заԁачасӧ разрешітас кокԋіԁа. Ԃерт Печора ԁа Меԅеԋкоԃԃемӧ ковмас уҗалыԍ јӧзӧс вајны Ԍевернӧј крајса сещӧм рајонјасыԍ, кытӧні јӧзыс ԉішалӧ. Сіԇ жӧ јона ковмас рабочӧјјаслыԍ уҗ условіјӧсӧ бурмӧԁны. Важӧн вӧлі вӧрлеԇыԍјаслӧн оланіныс — ԍӧԁ, муӧ пырӧм керка, а моԉԉӧн вӧр кылӧԁыԍјаслӧн ноԃја бокын вӧлі шојтчаніныс. Ӧні ԃерт сіјӧс унаӧн ԋін вунӧԁісны. Сіԇ-жӧ уналӧн ԋін вуніс вӧлӧга пыԃԃі пур вывԍаԋ Ежваыԍ васӧ чібԉӧгӧн гумлалӧм ԁа сукар кӧтӧԁӧм, ԉібӧ асывԍаԋ рытӧԇ кын ԋаԋ вылын лым пыщті собӧм ԁа рытын куԋса ԍінӧн треска јуква ԉібӧ кӧч југыԁ шыԁ паԋалӧм.
Сіјӧ вежԍіс шоныԁ бур керкајасӧн, ԉеԋінскӧј уголокјасӧн, гаԅетјасӧн, раԃіјојасӧн, столовӧјјасӧн. Но рабочӧј вӧрлеԇыԍ каԁрјаслы унатор-на оз тырмы. Кымын налӧн бурмӧ олӧмыс, сымын ӧԁјӧ кыптӧ налӧн ковмӧмторыс, но сек жӧ і кыптӧ уҗлӧн проізвоԃіԏеԉноԍтыс. Топыԁа быԁ бокԍаԋ рабочӧј каԁрјаслыԍ проізвоԁственно-бытовӧј условіјӧјассӧ јітӧмӧн ԁа лӧԍӧԁӧмӧн кыптас вӧрлеԇан уҗ.
Ԍӧкыԁҗык лӧԍӧԁны ԉесообрабатывајущщӧј промышԉенноԍтсӧ ԁа ԍетны сылы кваԉіфіцірујтчӧм рабочӧј каԁрсӧ. Но і сіјӧ могыс мӧԁ віт воын лоӧ олӧмӧ пӧртӧма. Ԍӧктӧԁыс сылӧн сені, мыј міјан цеԉԉулозо-бумажнӧј комбінатјаслы оборуԁоваԋԋӧ вӧчыԍ завоԁјас оз кутны вевјавны вӧчны колӧм мынԁа оборуԁоваԋԋӧсӧ ԁа рабочӧј каԁрјассӧ ковмас велӧԁны первојԍаԋыс.
Торја почотнӧј места војвывса вӧр промышԉенноԍт кыпӧԁӧмын лоӧ Комі облаԍтлӧн. Сіјӧс торјӧԁӧ аслас вӧр озырлуныс. Ԍевернӧј крајлӧн пӧшԏі җын вӧр плошщаԃыс уԍӧ Комі облаԍт вылӧ. Став плошщаԃыс сылӧн лыԃԃыԍӧ 32 мԉ. га, а вӧр улын 24 мԉ. га.
Вӧрсӧ ӧнја мынԁа леԇӧмыс Комі облаԍтын ԃерт ылӧԇ-на оз матыԍмы быԁвоԍа вӧр быԁмӧмӧԇыс. Војвылын сылӧн вӧр озырлуныс іспоԉзујтчыԍӧ меԁ омӧԉа.
Кыз вӧр плошщаԃыԍ оз на веԍіг тӧԁ сыберԁӧ черӧн інмӧԁчӧмсӧ, а Печераыԍ вӧрсӧ веԍіг омӧԉа на тӧԁмалӧма.
Мӧԁ віт во помаԍіг кежлӧ, ме ног, ковмас Комі облаԍтлы боԍтны ас вылас вӧрлеԇан программа 30 мԉн. кб. гӧгӧр. Тајӧ ԃерт зев ыҗыԁ мог. Торјӧн сулалӧ Печораӧс вӧр бокԍаԋ збыԉыԍ освајівајтӧм. Ме ногӧн, Печоралыԍ ковмас боԍтны 12 мԉ. кб. мт. гӧгӧр. Ԍӧкыԁ сымԁа вӧр леԇны јӧзтырмытӧм понԁа; сені 400 ԍурс кв. кілометр плошщаԃ вылын ӧні став јӧзыслӧн лыԁыс сӧмын 67 000. Сені вӧр промышԉенноԍтыԍ ӧтарӧ кутасны кыптыны мукӧԁ промышԉенноԍтјас, коԁјас сіԇжӧ кутасны корны јӧзӧс. Но сіјӧ ԇескыԁін вӧснаыс еновтчыны оз шогмы, ковмас решітчыны Печераӧ мукӧԁлаыԍ јӧз пыртӧм вылӧ. Зев ылӧса арталӧмӧн ковмас пыртны міјан облаԍтӧ мӧԁ віт воын 350–400 ԍурс морт. Ԃерт, сымынԁа јӧзыԁ ԍурас на Ԍевернӧј крајыԍ, веԍіг ӧԏі Вологоԁскӧј (зона) рајоныԍ, кытӧні крајлӧн пӧшԏі 40% јӧзыс олӧ ԁа кытӧні ӧԏі кв. кілометр вылӧ ԍіктса јӧзыс уԍӧ 35,4 морт. Сыыԍ ӧтар јешщӧ ем Котласкӧј (зона) рајон, кытӧні јӧзыс сіԇжӧ јона чукӧра, — 27,8 морт ӧԏі кв. кілометр вылын.
Комі облаԍтын вӧр обрабатывајтан промышԉенноԍт вӧԉіԍԏіна завоԃітӧ чужны. Мӧԁ віт воын бура транспортнӧј вопрос разрешітӧмӧн ловԅасны уна гырыԍ промышԉеннӧј уԅелјас. Вӧр леԇӧм ԍерԏі ԁа сырјевӧј база ԍерԏі, поԅӧ урчітны ԉесопромышԉеннӧј уԅел пыԃԃі: Сыктывкар, Јемԁін, Ухта, Кожва, Уԍԏ-Ціԉма ԁа Тр.-Печорск. Особӧ вына најӧ пыщкын колӧ лоны Сыктывкарлы, коԁі кутас перерабатывајтны став Ежва катыԁса ԁа Сыктывса вӧр сырјосӧ, кытӧні ԉесопіԉнӧј ԃелӧыԍ ӧтар вермас лоны, ԁај колӧ вӧчны цеԉԉулозо-бумажнӧј комбінат 100 ԍурс тонна вонас вӧчӧм вылӧ ԁа јешшӧ ӧԏі цеԉԉулознӧј (суԉфатнӧј)^Цеԉԉулоза бумагалы сырјо. Суԉфат цеԉԉ. вылӧ мунӧ пожӧмпу, суԉфіт цеԉԉ. вылӧ — козпу./^ завоԁ 56 ԍурс тонна вонас вӧчӧм вылӧ.
Іԋԏереснӧј уԅелӧн вермас лоны Тр.-Печорск, Камо-Печерскӧј канал вӧчӧмӧн, сіјӧ еԉектростанціјаԍаԋ еԋергіја сетчӧ вуҗӧԁӧм понԁа. Сені вермас бура паԍкавны сіԇжӧ цеԉԉулозо-бумажнӧј ԃелӧ.
Бӧрја кывјӧн поԅӧ шуны: војвылын, меԁԍа ԋін Комі облаԍтын вӧр промышԉенноԍтлӧн помӧԇ паԍкӧԁчӧмыс ӧнӧԇ на ез ло. Мӧԁ віт воын сылӧн петкӧԁчӧмыс лоас став красканас, сӧмын сылы колӧ ԍетны став поԁувсӧ, кытчӧ транспорт пырӧ меԁвоԇԇа местаӧ.
Вӧр бокԍаԋ Ԍевернӧј крајлӧн ԁа Комі облаԍтлӧн тыԁалӧ налӧн олӧмын бӧрӧ коԉӧмыс ԁа сетыԍаԋ жӧ тыԁалӧ налӧн гырыԍ могјасыс мӧԁ віт во кежлӧ. Но најӧ лыԁнас сіԇ-жӧ ӧнӧԇ бӧрӧ коԉӧны і овмӧсса мукӧԁ бокԍаԋ.
Мувіԇ налӧн кутӧ ас улас зев ічӧт плошщаԃ, сіјӧ лоӧ став плошщаԃԍыс сӧмын 2,9%. Бурҗыка мувіԇ уҗалӧны крајыԍ сӧмын Вӧлӧгԁа гӧгӧрын. Мукӧԁлаас, особеннӧ Комі облаԍтын ԁа сіјӧ асыв-вој вылын мувіԇлӧн паԍкалӧмыс шогмытӧм ічӧт. Вӧлӧгԁа гӧгӧрын — крајса ічӧԏік рытывлун пеԉесын — крајса 6,3% плошщаԃ вылын, сені крајлӧн лыԃԃыԍԍӧ 43,5% уҗалан мувіԇԇыс. Сені — став плошщаԃыԍ вітӧԁ јукӧныс (21,5%) уԍӧ мувіԇԇӧ. Ԍевернӧј крајлӧн 11 250 ԍурс га став плошщаԃ вылын пашԋаыс, віԇԇыс ԁа усаԃбаыс 3270 ԍурс га гӧгӧр. Ԍо ԍурс га плошщаԃ вылӧ мувіԇ ԍурӧ сӧмын 2,9 га.
Тајӧ 2,9 гаыԍ лоӧ шӧркоԃԃем, а Комі Ежва вожын сіјӧ уԍӧ 1,6 гаӧԇ, Печераын 0,4 гаӧԇ. Оз поԅ шуны, мыј сӧмын Вӧлӧгԁа гӧгӧрын поԅӧ мувіԇԇӧн вӧԃітчыны. Ԍевернӧј крајын ԁај Комі облаԍтын поԅӧ зев бура мувіԇԇӧн вӧԃітчыны быԁлаын; рытыв лун-вывԍаԋ ԇік асыв-војвылӧԇ вермас мунны скӧтвіԇӧм, сіԇжӧ, і кӧԇаыс вермас бура јона-на паԍкавны војлаԋ ԁа асыв-војлаԋ. Сіԇжӧ јона-на вермас паԍкавны шабԁі кӧԇӧм.
Мӧԁ віт волы ӧнја коԉԉекԏівізаціја паԍкыԁа мунӧм ԁа сіјӧ оргаԋізаціонно ԁа хоԅајственнӧ крепітӧм ԍетӧ зев јон поԁув воԇӧ кыпӧԁны ԁа паԍкӧԁны мувіԇ уҗалӧм. Колӧ тані каԅтыштны, мыј выԉ местајасын мувіԇ паԍкӧԁӧмлӧн мӧԁ віт воын лоас јона ыҗыԁ значеԋԋӧ. Торјӧн јона ковмас мӧвпыштны Печораын скӧтвіԇӧм паԍкӧԁӧм јылыԍ. Ԃерт ӧні тыԁалӧ, мыј Ԍевернӧј крај ԁај Комі облаԍт мӧԁ віт воын важмоз коԉасны ԋаԋсӧ бокыԍ вајыԍӧн, но сіԇ жӧ бара тыԁалӧ, мыј најӧ кутасны ԍетны страналы аԍныс ԉішка шабԁі, мӧсвыј ԁа мыјещкӧ јај.
Меԁ шӧр ԁа гырыԍ могјас ԍіктса овмӧсын Комі облаԍтлӧн мӧԁ віт воын коԉԉекԏівізаціја поԁув вылын ԁа колхозјасӧс оргаԋізаціја ԁа овмӧс бокԍаԋ јонмӧԁан поԁув вылын лоӧ выԉыԍ вылӧ мувіԇԇӧн паԍкӧԁчӧм, урожајноԍт кыпӧԁӧм, скӧтвіԇӧм кыпӧԁӧм ԁа выԉ мувіԇ уҗалан ԏехԋіка освоітӧм. Сіјӧн коԉԉекԏівізаціјакӧԁ пуктыԍԍас зумыԁ поԁув выԉ віт воын воԇӧ кыптӧмлы. Сіјӧ ԃерт віт во чӧжӧн оз вермы вӧтӧԁны мукӧԁ бокӧвӧј рајонјасӧс. Сіԇ жӧ і Вӧлӧгԁаса рајонӧс ԁыр-на лоӧ суӧԁны Комі облаԍтлы мувіԇ лыԁнас. Сӧмын тӧԁӧмыԍ сіјӧ мӧԁ віт воын воԍтас асԍыс выԉ паԍкыԁ туј мувіԇ паԍкӧԁӧмын ԁа кыпӧԁӧмын асԍыс качествосӧ.
Воан віт во оз сувт інԁӧмторјасӧн, сіјӧ Ԍевернӧј крајлы ԁај Комі облаԍтлы воԍтас зев ыҗыԁ, а бӧрја вылас нырын муныԍ отраԍԉ горно-руԁнӧј богатство поԁув вылын.
Бӧрја војасын став странаԍаԋ јона ыҗыԁ вԋімаԋԋӧ ас берԁас кыскӧ Печора. Важӧн ревоԉуціјаӧԇ Печора јылыԍ ԍорԋітлісны жӧ, сӧмын кыз ԍорԋіјасыс вӧліны інԁӧмаӧԍ сіјӧс кыԇкӧ-мыјкӧ омӧԉтыштӧм вылӧ. Ревоԉуціја став сіјӧ сіԍмӧм вӧјпӧмыслы пуктіс пом ԁа завоԃітіс выԉыԍ тӧԁмавны Печораӧс.
Ухтаыԍ ԋефԏ петанінсӧ важӧн вӧлі сајӧԁӧны, боквывтӧны. Торја ԋін сіјӧс зіԉіс вӧјпны ԋефԏаннӧј капітаԉіст Нобеԉ, меԁым сылӧн Бакуын ԋефԏ перјан промыслыс коԉі монопоԉістӧн ӧткӧн.
Ревоԉуціја бӧрын Ухтаыԍ ԋефԏсӧ воԍтіс міјан ӧԏі кыјԍыԍ Кожва-јуын. Сетыԍ сіјӧ інԁіс быԁса ты, кытыԍ бенԅін ԁа мукӧԁ кокԋіԁҗык маслӧыс пакталӧма-ԋін вӧлі, но караԍін берԁса составјасыс вӧлі коԉӧма-на.
Ӧні кущӧма-кӧ тӧԁмалӧма Ухтаыԍ, Іԅва гӧгӧрыԍ, Кожваыԍ, Воја ԁа Сопԉеска јујас гӧгӧрыԍ ԋефԏсӧ. Помӧԇ тӧԁмавны кокԋіԁ, јешщӧ во мӧԁ на мунас ԋефԏ запасјас јылыԍ меԁбӧрја кыв шуӧмӧԇ. Ӧні сені паԍкыԁа мунӧ віԁлаԍан уҗ. Во мӧԁ бӧрԏі сіԇ жӧ паԍкыԁа кутас мунны ԋефԏ перјӧм, сыыԍ мі рӧԁ ог ыԁјаԍӧ^Ог коԉебајтчӧ./^, но пырыԍпыр урчітны мыјԁа ԋефԏ лоӧ перјӧма мӧԁ віт воын, зев ԍӧкыԁ. Ԋефԏ ем, кутам ԋін сіјӧс мӧԁ віт воын перјыны ԇік, — сӧмын таԇі поԅӧ шуны.
1924 воын профессор А. А. Чернов воԍтіс Печораын ізшом (каменнӧј угоԉ). Јона важӧн ԋін воԍтывлісны ізшом ԁај уна местаын, сӧмын воԇӧсӧ ез кыптывлы сы ԁінӧ іԋԏересыс. 1924 воԍаԋ ӧнӧԇ зев уԍпешнӧја муніс став Печораас ізшом корԍӧм. Ӧні сіјӧ аԁԇӧмјас куԅаыс шуӧма, мыј Печораын ем промышԉеннӧј значеԋԋӧа ізшом, мыј сы берԁӧ колӧ ӧԁјӧнҗык кутчіԍны. I збыԉ Усаӧ уԍыԍ Воркута-јуын воԍтӧма віт пласт, кӧні ізшомыс вермас ортчӧн пуктыԍны меԁбур сорт ізшомјаскӧԁ: еща пӧјімыс ԁа ԍераыс, бура коксујтчӧ^Коксујтчыԍ ізшомыс мунӧ металлургіјаӧ, бурӧј ізшом тујӧ ломтыны./^. Заостреннӧј ју (сетчӧ жӧ уԍӧ) гӧгӧр ем лыԁтӧм бурӧј ізшом. Щугур ју (Печораӧ уԍӧ) гӧгӧр бӧрја војаснас ԍуріны ізшом пластјас. Еща кывјӧн кӧ шуны, Печораын вермас воԍԍыны ізшом перјан баԍԍејн, коԁі вермас бергӧԁны став олӧмсӧ ԋе сӧмын Ԍевернӧј крајлыԍ ԁа Комі облаԍтыԍ, но і војвывса мукӧԁ рајјонјаслыԍ. Печораса ізшом транспортнӧј вопрос разрешітӧм бӧрын кутас ломтыны став војвывса портјасӧс, војвывса кӧрт тујјасӧс, Ԍевернӧј крајӧс, ԁашкӧ щӧщ і Ԉеԋінграԁскӧј, Івановскӧј, Московскӧј, Ураԉскӧј облаԍтјасӧс, Ԋіжегороԁскӧј крајӧс, Кареԉскӧј АССР-ӧс.
Тајӧ колӧмјас понԁаыс Војвыв крајувса веԍкӧԁлыԍ органјас ӧтщӧщ Комі облаԍтувса веԍкӧԁлыԍ органјаскӧԁ јона тӧжԁыԍӧны ԁа воԇӧ јӧткӧны Печораса ізшом перјӧмсӧ. Збыԉыԍ-ӧԁ, војвывса портјас веԍіг ӧнӧԇ-на мыјещкӧ вајӧны ізшомсӧ заграԋіцаыԍ. А мӧԁ віт во помас најӧ кутасны віԇны ізшомсӧ 2,5 мԉн. тонна гӧгӧр. Ӧні ем воԇӧ ԋужӧԁны поԅтӧм мог — воԍтыны Печораын ізшом перјанін. Мӧԁ віт во завоԃітӧмԍаԋ, ԁај ӧніԍаԋ ԋін колӧ ԍетны сылы поԁув, меԁым мӧԁ віт во помаԍіг кежлӧ вӧлі перјӧма 4–5 мԉ. тонна ізшом.
Тајӧ выԉ угоԉнӧј баԍԍејныс урчітӧм рајјонјаслы еԋергіја ԍетӧмыԍ ӧтар вермас ыҗыԁ перспекԏіва воԍтыны став војвывса Урал вылас, кытӧні ем кӧрт ԁа мукӧԁ руԁа.
Ог вермӧ ԁај тані оз і зев паԍкыԁа ков сувтлыны мукӧԁ горно-руԁнӧј богатствојас вылӧ. Сӧмын каԅтыштлам, мыј Печора быԁԍама руԁанас озыр, колӧ сӧмын завоԃітны сіјӧјасӧс јонҗыка тӧԁмавны ԁа осваівајтны. А Печораӧс јітны став странакӧԁ ԁа сылыԍ озырлунсӧ пуктыны соціаԉіԍԏіческӧј стрӧіԏеԉство поԁулӧ абу ԇік кокԋі. Ӧԏі-кӧ, сіјӧс колӧ осваівајтны быԁ бокԍаԋ ӧтпырјӧ, мӧԁ-кӧ, сіјӧ веԉ бокын, којмӧԁ-кӧ, сылӧн ԋекытчӧ тујтӧм транспорт, ԋоԉӧԁ-кӧ, сені јӧзыс сы вылӧ оз тырмы ԁај сіԇ воԇӧ. Ԍӧкыԁ ставсӧ вӧчны ӧтпырјӧ, но мукӧԁ ногӧн оз поԅ, став мырԍӧмыс вермас вошны веԍшӧрӧ. Прімер вылӧ боԍтлам сещӧм лоны вермантор: перјім ізшом, а транспорт абу ԁаԍ, ізшом сы понԁа коԉас меставылас. Коԁлы сіјӧ колӧ. Сещӧм уҗтӧ ԋекоԁ оз ошкы.
Печораӧс освоітӧм, соціаԉіԍԏіческӧј стрӧіԏеԉстволы сіјӧс поԁулӧ пуктӧм лоас компԉекснӧј — став хоԅајство бокԍаԋ ӧтпырјӧ ԁа јітчӧмӧн боԍтӧм. Тајӧ могыԍ мӧԁ віт воын сувтас ԇоԋнас ԁај лоас ԋе сӧмын Комі облаԍтлы ԁа Ԍевернӧј крајлы ыҗыԁ могӧн, но і став страналы.
Вот тащӧм гырыԍ могјас пуктыԍԍӧны Комі облаԍт воԇын ԁа Ԍевернӧј крај воԇын. Ставыс ԃерт татчӧ оз на пыр, мі веԍіг ег каԅтыштлӧј Гамскӧј металлургіческӧј ԁа мукӧԁ завоԁјасӧс, тӧчіла вочӧм, чері кыјӧм ԁа мукӧԁ промыс вылӧ ԁа уна мукӧԁтор вылӧ. Мі мукӧԁ торјас вылас ег сувтлӧ транспорт стрӧітӧмыс најӧ вылӧ омӧԉа пыкԍӧ-ԁа сы понԁа. Вӧр ԁа печераса озырлун мӧԁ віт во кежлӧ пуктӧны транспорт воԇӧ пӧшԏі став могјассӧ. Быԁлаын бура гӧгӧрвоӧны, озкӧ ло разрешітӧма транспортнӧј вопрос, оз ло овмӧслӧн бура кыптӧм мӧԁ віт воын. Ставыс меԁвоԇ пыкԍӧ, мыщаԍӧ омӧԉік тујјассӧ, кӧрт тујтӧмӧ ԁа омӧԉ ватујӧ. Транспортлы кыскавны решајущӧј грузыс лоас вӧр ԁа ізшом.
Овмӧс кыптӧм вылӧ поԁулыс — тујјас паԍкӧԁӧм
Ԍевернӧј крај, а сы пыщкын і Комі облаԍт вермасны олӧмӧ пӧртны вылӧ інԁӧм гырыԍ хоԅајственнӧј могјассӧ ԁа пукԍыны аслас местајасас став странаса соціаԉіԍԏіческӧј хоԅајствоын — решіԏеԉнӧјакӧ кутасны војԁӧр транспортнӧј условіјӧјассӧ бурмӧԁны. Транспорт — овмӧслӧн вір новлӧԁлыԍ сӧн ԁа ԋерв. Омӧԉа кӧ сіјӧ уҗалӧ, — овмӧс омӧԉ, сылӧн кыптӧм чінӧ, завоԃітчӧ ставыс торкԍыны. Сылӧн значеԋԋӧыс војвыв условіјӧјасын јешщӧ јонҗыка соԁӧ. Мыјла војвылын унҗык ԍіктјасыс ју ԁорын? Абу ԍӧкыԁ гӧгӧрвоны: сені ӧнӧԇ пӧшԏі сӧмын ва тујыс ԍетӧ олӧмлы поԁувсӧ, мукӧԁ ԍікас тујыс вӧчтӧм ԉібӧ омӧԉлаыс оз вермы воԇсаԍны ва тујыскӧԁ, сы понԁа унҗык олӧмыс ва гӧгӧрын.
Ва туј Комі облаԍтын кутӧ ас вылас став олӧмсӧ, ԁај ԇоԋнас Војвыв крајын сылӧн іскԉучіԏеԉнӧ ыҗыԁ значеԋԋӧыс. Но міјан кыз јуыс ӧнӧԇ-на олӧ пӧшԏі аслас алјӧн. Җуҗԁӧԁӧм могыԍ ва пыԁӧссӧ коԁјӧм мунӧ зев ещалаын, ізјасыԍ ԁа лӧпјасыԍ весалӧм еща ју тӧԁӧ, парохоԁјас ԁа баржајас оз тырмыны, веԍіг уна суԁохоԁнӧј ју оз тӧԁ парохоԁјасыслыԍ ветлӧԁлӧмсӧ. Уна ју-на јешщӧ абу тӧԁмӧԁӧма, ва кутыԍ берегԁорса вӧрсӧ куштӧма. Җеԋыԁҗыка-кӧ шуны, ва тујсӧ мі омӧԉа бурмӧԁам. Сӧмын і тащӧм ԍамӧн міјан вӧԃітӧмыс рӧԁ оз чінты ва тујлыԍ значеԋԋӧсӧ. Сіԇ-жӧ і воԇӧ ва туј лоас меԁыҗыԁ поԁулӧн; особеннӧ вӧр промышԉенноԍт ԇоԋнас ӧнја моз жӧ кутас пыкԍыны сы вылӧ. Ог ыҗыԁа ӧшібітчӧј, шуамкӧ, мыј мӧԁ пјаԏіԉетка бӧрја воын ковмас Ԍевернӧј крајлы 90 мԉ. тонна гӧгӧр уна ԍікас груз нуны ва тујӧԁ. Вӧр грузыс ӧтнас лоас 75 мԉ. тонна гӧгӧр. Ԃерт, сылӧн ылӧ мунӧмыс јона чінӧ, но тамынԁаӧԇ соԁӧмыс, торја ԋін посԋі јујаслы, ԍетас зев ыҗыԁ уҗ. Ковмас ӧніԍаԋ жӧ ԁумыштны ва тујлыԍ вынсӧ кыпӧԁӧм јылыԍ.
Меԁ ыҗыԁ ва арԏеріја Ԍевернӧј крајлӧн — Ԍевернӧј Ԁвіна. Кущӧм сылы ӧні ԋін ԍӧкыԁ, поԅӧ аԁԇыны вӧр кылӧԁӧм бокԍаԋ. Тулысԍаԋыс арӧԇ Ԁвіна баԍԍејнын мунӧ став вын зевтӧмӧн вӧр кылӧԁӧм. Сіјӧ уҗсӧ ԍӧктӧԁӧны унатор, но меԁыҗыԁ ԍӧктӧԁыс ԉапкыԁ ваԍаԋ петӧ. Ԁвіна вывті кывтігӧн уна матка ԍібԁӧ ԁа коԍмӧ. Сіјӧс поԅӧ аԁԇыны Котласԍаԋ Архангеԉскӧԇ. Ԋеуна-кӧ вӧлі еԍкӧ җуҗыԁҗык ваыс, сек ԇік мӧԁнога лоі ԍерпасыс. Ежва вожын ва туј оз жӧ бурмы. Тавӧсна косҗык војасын кылӧԁан вӧрыс коԍмӧ, тӧвар катӧԁӧм торкԍӧ, пассажірјаслы унаыԍ ковмывлӧ берегԁортіыс мунӧмӧн орԁјыԍны парохоԁыскӧԁ.
Уԁора рајоныԍ ӧтар Комі облаԍт артмӧ кык баԍԍејныԍ — Ежваыԍ ԁа Печораыԍ. Ежва петкӧԁӧ ԁа кущӧма-кӧ јітӧ 121789 кв. км. плошщаԃ Котласкӧԁ — кӧрт туј уԅелкӧԁ. Јӧз лыԁ ԍерԏі-кӧ боԍтны, сіјӧ кыз облаԍтсӧ обслужівајтӧ. Сылӧн посԋі јујаскӧԁ ԋужалӧмыс ԍетӧ 16792 км., а суԁохоԁнӧјӧн лыԃԃыԍӧ сӧмын 1603 км. Но кутны кӧ тӧԁвылын сылыԍ качествосӧ ԍерпасыс омӧԉтчӧ. 949 км. суԁохоԁнӧј участок кутыԍ Ежва ју јукԍӧ кујім пеԉӧ. Помӧзԁінԍаԋ Кулӧмԁінӧԇ парохоԁјас вермӧны ветлыны сӧмын тулыснас 15 суткі гӧгӧр. Кулӧмԁінԍаԋ — Сыктывкарӧԇ јуԉын парахоԁјас ветлӧмыԍ ԁугԁывлӧны. Сыктывкарԍаԋ Котласӧԇ парохоԁјас ԁугԁывтӧг ветлӧԁлӧны, но гожӧмнас унаыԍ ковмывлӧ вежлаԍлыны перехоԁјаснас ԉапкыԁ ва понԁа. Сысола, Вым, Віԍер, Ԋівшера, Ԍевернӧј Кеԉтма, Веԍԉана, Лӧкчім ԁа Віԉаԃ суԁохоԁнӧјӧԍ, но парохоԁјаслыԍ ветлӧԁлӧмјассӧ омӧԉа тӧԁӧны. Парохоԁјас омӧԉа ветлӧԁлӧны ԉапкыԁ ва понԁа, лӧп понԁа ԁа парохоԁјаслӧн җуҗыԁа пукалӧм понԁа.
Печора меԁ омӧԉа вӧԃітчыԍӧ. Сылӧн посԋі јујаскӧԁ ԋужалӧмыс ԍетӧ 9783 км., а суԁохоԁнӧј участокыс 2205 км. Сіјӧ боԍтӧ асԍыс візувтӧмсӧ Ураԉскӧј гӧра рытыв банԍаԋ ԁа Волоԍԋіца ју уԍӧмӧԇ візувтӧ пӧшԏі пыр порогјас пыр. Јакшаса прістаԋԍаԋ Тр.-Печорскӧԇ сылӧн візувтӧмыс јонҗык, но гӧжӧмнас порогјас ԁа перекатјас понԁа парохоԁјас оз жӧ ветлыны. Шӧр участокас Тр. Печерскԍаԋ Усаӧԇ ва җуҗԁаыс 55–60 см. Воԇӧ Печора візувтӧ зев паԍкыԁа ԁа гожӧмнас сылӧн меԁԉапкыԁ местаыс 125 санԏіметр.
Меԁ улі ԁа шӧр участокјасас парохоԁјас гожӧмнас вермӧны ветлӧԁлӧны ԁугԁывтӧг. Меԁвылі участокас парахоԁјас ветлӧԁлӧны 50 суткі гӧгӧр, шӧрас 163 суткі ԁа меԁуліас — 152 суткі гӧгӧр.
Печоралӧн баԍԍејныс став јујаснас зев ыҗыԁ, но омӧԉа тӧԁмалӧма, еща парохоԁјас ветлӧԁлӧны, ԁа уна тырмытӧмторјас сені емӧԍ. Сылӧн ӧԏі веԉыҗыԁ омӧԉтор петӧ вылі участокса порогјасыԍ ԁа ԉапкыԁ порогјасыԍ. Мӧԁ јон торкԍӧм ем уԍԏјӧас ԁа морскӧј плаваԋԋӧ ԍӧкыԁ условіјӧас. Ԏеԉвісочнӧјԍаԋ Печора візувтӧ зев уна вожӧн, коԁԍаԋ артмӧмаӧԍ зев уна ԁа гырыԍ ԁіјас. 15–30 кілометр куԅта ԁіјаслӧн лыԁыс комын гӧгӧр. Тулыснас ԁіјасыс тупкыԍӧны ваӧн ԁа берегыԍ берегӧ паԍтаыс артмӧ 20 ԁа унҗык кілометрӧԇ, а гожӧмнас, ва чінӧм бӧрԏі, сіјӧ зев јона ԉапкалӧ. Ічӧт ва понԁа морскӧј суԁнојасыс Кујскӧј портԍаԋ мунӧны 180 км. морелаԋ Болванскӧј губаӧ ԁа сені соттӧԁ груԅітчӧны ԉіхԏернӧј суԁнојасӧн. Морскӧј навігаціјаыс вӧвлывлі 86-ԍаԋ 110 суткіӧԇ бӧрја војасӧԇ. Сылӧн ічӧт каԁыс лоӧ војвыв тӧв понԁа, коԁі тыртӧ тујсӧ ԍӧкыԁ јіјасӧн Колгујев ԁіԍаԋ Печерскӧј ԉіманӧԇ — јуыслӧн ԇік море ԁорӧԇыс петӧмӧԇ.
Тајӧ ԍӧкыԁ морскӧј плаваԋԋӧлӧн условіјӧјасыс јона ԍӧкыԁа уԍӧны тӧвар нуӧм ԁон вылӧ. Ӧԏі станԁарт піԉітӧм вӧр заграԋіцаӧ нуӧм 1930 воын сувтіс 23 шајт асланым ԍӧмӧн ԁа јешщӧ 13 шајт ԁа 89-ур. ваԉутаӧн (заграԋіцаса ԍӧмӧн). Ԁона груԅітӧмыс, ԍӧкыԁ уҗыс, порԏітчӧ ԉіхԏернӧј суԁнајас, јона порԏітчӧ тӧварыс ԁај портыс оз вермы кыптӧԁны грузсӧ. 1930 воын 6 ԍурс тонна груз Печоралӧн коԉі Белощеԉӧӧ, ԁај мыјԁакӧ вӧрыс Печораыԍ ез вермы петны заграԋіцаӧ. Вӧр груԅітӧм ԁа заграԋіцаӧ нуӧм војвывса портјасԍаԋ вообщӧ ԁона ԁај ԍӧкыԁа мунӧ, сӧмын Кујскӧј порт наыԍ на јона коԉӧ. 1932 воын Архангеԉскԍаԋ заграԋіцаӧ ӧԏі станԁарт нуӧм сувтіс 12 шајт, Меԅеԋԍаԋ 19 шајт ԁа 32 ур, Оԋегаԍаԋ 18 шајт ԁа 98 ур, а Печораԍаԋ, кыԇ ԋін віԍталім, 23 шајт ԁа ваԉутаӧн 13 шајт ԁа 89 ур.
Татыԍаԋ зев бура тыԁалӧ Печораса баԍԍејнлӧн пробкаыс. Сеԍ піԍкӧԁчыны јона ковмас уԍԏјӧ ԁа јыв пырыс ԁа Іԋԃіга пыр. Воԇӧ піԍкӧԁчытӧг Печораса зев ыҗыԁ баԍԍејн оз вермы соціаԉіԍԏіческӧј стрӧіԏеԉство берԁӧ ԇоԋнас јітчыны.
Мӧԁ віт во кежлӧ зев ыҗыԁ ԁа зев колана мог пуктыԍӧ — сіјӧ Печораӧс Камакӧԁ јітӧм. 1927 воԍаԋ ԋін муніс тајӧ могсӧ зев јона тӧԁмалӧм. Ӧні ԇік југыԁа тыԁовтчіс сіјӧ кык гырыԍ јујассӧ јітны шогмӧмыс. Проект ԍерԏіыс тајӧ јітӧмыс артмӧ кујім плоԏіна вӧчӧмӧн. Ӧԏі плоԏіна (пруԁ) ковмас Колва ју вылын (уԍӧ Камаӧ) Бобыкі ԍікт веԍтын. Мӧԁ плоԏіна ковмас Печора јылӧ Јакшаса прістаԋ велԁорӧ. Којмӧԁ плоԏіна ковмас Ԋем јылын. Первојја плоԏінаыс васӧ пыкас 30 метр суԁта вылӧ, мӧԁыс 25 метр, којмӧԁыс 12 метр суԁта вылӧ. Ԋем вылӧ ковмас плоԏінаыс сы понԁа, мыј 30 метрӧԇ ва кыпӧԁӧм Колвінскӧј плоԏінаԍаԋ ԁа 25 метрӧԇ кыпӧԁӧм Печорскӧј плоԏінаԍаԋ ԍетӧ Молох-ју ԁа Ԋем-ју костӧ ва кыптӧм, а ԉапкыԁҗык плоԏінајаснас торјавтӧм јітӧԁ Печоралӧн Камакӧԁ оз артмы ԁај абу ковтӧм налӧн јітчӧмыс јешщӧ Ежва вожкӧԁ ԁа сы пыр Ԁвінакӧԁ ԁа Маріінскӧј ԍіԍԏемакӧԁ.
Тајӧ плоԏінајасԍыс ӧтар јешщӧ ӧԏі плоԏіна ковмас Ылыч-ју уԍԏјӧ берԁӧ. Мі војԁӧр каԅтыштлім ԋін Печора јывса порогјас ԁа перекатјас јылыԍ. Ӧԏі плоԏіна-кӧ тоԉкӧ вӧчны Јакшінскӧј прістаԋ берԁӧ, сетыԍаԋ улӧԇҗык ва тујыс омӧԉа бурмас ԉапкыԁ ва вӧсна. Кущӧм-кӧ мӧԁ места, коԁі еԍкӧ верміс Камакӧԁ јітӧԁ ԍетны ԁа Тр. Печорскӧԇ кымын бурмӧԁны ва тујсӧ, оз ԍур.
Плоԏінајас костас ва чӧжӧмӧн сылыԍ візувтӧмсӧ регуԉірујтӧмӧн артмас ыҗыԁ ты. Плошщаԃыс сылӧн лоас 2000 кв. кілометрӧԇ, а колана ваыс 7–8 міԉԉарԁ кб. метрӧԇ.
Плоԏінајасас вӧчԍыԍӧ посјасӧн шԉузјас (ва чӧжыԍ ԁа леԇыԍ камерајас), коԁјас кутасны вуҗӧԁны плоԏіна пырыс 110 метр куԅта, 16 метр паԍта ԁа 2,85 метр җуҗԁа пукалыԍ суԁнојас. Тащӧм ԍамӧн ва јітӧԁ ԍетӧ іспоԉзујтны ва вынсӧ еԉектрічество вылӧ. Колвінскӧј плоԏіна вылӧ станціјаыслӧн пуктӧм выныс лоӧ 60 ԍурс кіловатт-час, Печораса первој плоԏіна вылын 50 ԍурс, мӧԁ плоԏіна вылын 40 ԍурс.
Мыј ԍетӧ тајӧ комбінатыс. Сіјӧн:
1) Артмӧ орлытӧм ва туј Волгаԍаԋ Печораӧԇ, Архангеԉскӧԇ, а Маріінскӧј канал пыр Ԉеԋінграԁӧԇ, Волга ԁа Ԁонјас ӧтлалӧм бӧрын сіјӧ тујыс кутас мунны Украінаӧԇ ԁа лунвыв портјасӧԇ.
2) Печорскӧј пробка воԍԍӧ лунвывԍаԋ.
3) Артмӧ сек жӧ еԉектро-еԋергеԏіческӧј поԁув Ԍевернӧј Ураллы ԁа Печора катыԁлы.
4) Тајӧ жӧ ва тујыԍ уна ва чукӧртӧмнас ԁа сіјӧс гожӧмнас леԇӧмнас соԁтӧ васӧ Камалыԍ, Печоралыԍ ԁа Ежвалыԍ кык метр җуҗԁаӧԇ.
5) Сіјӧ воԍтӧ воԇӧ вылӧ выԉ гырыԍ ва туј ԋужӧԁӧм Іԋԃігаӧԇ.
Печораыԍ тајӧ ва тујнас кутас петны вӧр Волга вылӧ, ізшом Ԍевернӧј Урал вылӧ, тӧчіла-із ԁа мукӧԁтор сетчаԋ жӧ. Мӧԁарӧ кутас пырны ԋаԋ, сов, промышԉеннӧј тӧварјас, машінајас. Ежва пыр Уралԍаԋ кутас мунны Архангеԉскӧ експортнӧј тӧвар каԉіјнӧј сов, промышԉеннӧј тӧвар ԁа уна ԍікас машіна ԁа ԍојан-јуан тӧвар.
Тајӧ комбінатыс ԁа сылӧн уҗыс пырӧ мӧԁ вітвоԍа планӧ ԁа лоӧ пӧртӧма олӧмӧ. Мӧԁ вітвоыԍ петас којмӧԁ віт воӧ ва туј вӧчӧм Печораԍаԋ Іԋԃігаӧԇ ԁа сетчӧ порт вӧчӧм.
Вылынҗык мі сувтлім Печора уԍԏјӧ ԁа сіјӧ порт вылӧ. Сені порт вӧчны ковмас зев ӧԁјӧн, зев термаԍӧмӧн. Сытӧг ог вермӧ ӧніԍаԋ завоԃітны перјыны ізшом ԁа пуктыны меԁвоԇԇа поԁув Печораӧс освоітӧмлы. Но Печорскӧј порт воԇӧ вылӧ оз вермы лоны тырманаӧн. Сы понԁа лоӧ міјанлы віԇӧԁлыны мукӧԁ местајасын мореӧ петӧмјас вылӧ. Мурманскӧј порт зев бур, сӧмын сіјӧ Печораԍаԋ зев ылын. Архангеԉск сіԇ-жӧ оз туј ылын понԁа. Меԅеԋ Печерскӧј портыԍ на омӧԉҗык: коԉӧ меԁ матын Іԋԃіга бухта (67°42' ԍев. шіротаын ԁа 18°48' ԁолготаын Пулковԍаԋ).
Іԋԃіга ԁінті мунӧ морелӧн (Голфштремлӧн) шоныԁ візувыс, коԁі шонтӧ бухтасӧ. Тӧвнас тӧлӧԁӧ рытыв-лунвывԍаԋ. Тајӧ кыкторјыс ԁа бухтаыслӧн паԍкыԁ море ԁінӧ матыԍмӧмыс ԍетӧны Іԋԃігалы куԅҗык навігаціоннӧј каԁ — јіјасыԍ воԍԍӧм. Берегԁорса 1½–2 фут кызта јіјас, коԁјас артмӧны тӧвнас, рытыв-лунвывса тӧвјасӧн — пріԉів-отԉів ԁырјі вештыԍӧны Колгујев ԁі ԁінӧ ԁа асывлаԋ.
Ва ԁа повоԃԃа тӧԁмалыԍ станціја 1923 воԍаԋ сені нуӧ віԁлаԍӧм. Сіјӧ тӧԁмалӧм ԍерԏі поԅӧ шуны, мыј Іԋԃігалӧн воԍса ваыс, ԇік јітӧм каԁыс лоӧ 8 тӧлыԍыԍ унҗык.
1930–31 војасын сені жӧ муніс паԍкыԁа тӧԁмалӧм порт стрӧітан местајассӧ ԁа јілыԍ режімсӧ — артмӧмсӧ, вешјӧмсӧ ԁа бырӧмсӧ. Сіјӧ ԁа воԇԇа маԏерјалјас ԍерԏі ӧні поԅӧ шуны, мыј порт стрӧітны места бур, суԁнојаслы сулавны места ыҗыԁ ԁај лӧԋ, ічӧԏік ԅемԉечерпаԋԋеӧн шогмыны кутас леԇны 32 футӧԇ пукалыԍ парохоԁјасӧс, бухтаас пыраніныс ԍој ԁа лыа пыԁӧса, коԁі бура ԍетӧ воԇӧ соԁтыны морскӧј каналыԍ җуҗԁасӧ.
1930 ԁа 1931 војасын муніс сіԇжӧ тӧԁмалӧм Іԋԃіга (бухтаас уԍыԍ) ԁа Сула (Печораӧ уԍыԍ) јујасӧс ӧтлаалӧм могыԍ. Важӧн ԋін сы јылыԍ муніс ԍорԋі, веԍіг кущӧм ԍурӧ уҗ ԋін муніс тӧԁмалӧм могԍыс. Ӧні ԇоԋнас пӧшԏі петіс тӧԁмалӧмыԍ, мыј тајӧ кык јусӧ поԅӧ јітны Камаӧс ԁа Печораӧс моз жӧ. Сек веԍкыԁҗык ԁај матӧԇҗык ва туј воԍԍас Печоралы, Ураллы ԁа Ԍібірлы заграԋіцаӧ тӧварӧн петны. Сек бура лоӧ јітӧма Урало-Печерскӧј угоԉно-металлургіческӧј базасӧ војвывса портјаскӧԁ. Сек жӧ Камо-Печорскӧј комбінатыс кутас лыԃԃыԍны завершоннӧјӧн. Сіјӧ јітӧԁӧн вермас ізшом новлыны нарӧԍнӧ лӧԍӧԁӧм парохоԁјасӧн Усаԍаԋ петны мореӧ ԁа Беломорско-Балԏіјскӧј канал пыр Ԉеԋінграԁӧԇ, сӧмын ӧні оз-на поԅ урчітны, мыј Печора — Іԋԃігскӧј каналыс вермас лоны мӧԁ віт воын.
Комі облаԍтӧс веԍкыԁа інԏересујтӧ јещщӧ Меԅеԋ ју, коԁі јывнас петӧ Уԁорԍаԋ. Меԅеԋ ԉапкыԁ јылӧԁыс, парохоԁјас вермӧны ветлӧԁлыны сӧмын тулыснас тӧлыԍ гӧгӧр кымын, а гожӧмын кывтыԁас ԁаже ваыс уԍӧ 45–55 саԋԏіметрӧԇ. Таыԍ ӧтар сылӧн уԍԏјӧыс тӧвнас тупкыԍӧ јешщӧ јонҗыка Печора ԁорыԍ. Ԍетчӧ морскӧј порт вӧчны пӧшԏі оз поԅ. Ӧԏі-кӧ пріԉівыс ԁа отԉівыс вывті ыҗыԁ (Ԍемжа ԍікт ԁінын 6–8 метр, Пыја ԁінын 5–7 мт., Каменка ԁінын 3–4 мт.); мӧԁ-кӧ, вывті ӧԁјӧ пріԉів ԁа отԉів ԁырјіыс візувтӧ (кујім метрӧԇ ԍекунԁаын) ԁа зев гуԁыр ваӧн (8 кілограммӧԇ кос ԋајтыс ӧԏік кубіческӧј метр ва вылӧ уԍӧ). Тајӧ ԉок понԁа фарваԏерыс — ва візувтӧмлӧн поԁувыс пыр вежлаԍӧ, быԁ во выԉ местаын воԍԍӧны гујас, кытӧні сӧмын поԅӧ пріԉівӧн ԁа отԉівӧн пӧԉзујтчӧмӧн нуӧԁны морскӧј парахоԁјасӧс груԅітны. Ԃерт абу кокԋіԁ груԅітчӧмыс: колӧ плашкутӧн (нарошнӧ вӧчӧм баркаӧн) вӧԃітчыны ԁа јона ԍуԍа пӧԉзујтчыны пріԉівнас ԁа отԉівнас. Ԍӧкыԁ условіјӧ понԁаыс — парохоԁјаслӧн җынԍаыс унҗык каԁыс мунӧ прӧстӧ сулалӧм вылӧ, сы понԁа ӧԏі парохоԁсӧ тӧлыԍӧԇ груԅітӧны. Ӧнја состојаԋԋеӧн Меԅеԋ вермӧ груԅітны сӧмын 56 ԍурс станԁарт вӧр. 1929 воын став грузбергӧԁчӧмыс лоі 81 428 тонна. Мӧԁ віт во помын ковмас Меԅеԋыԍ петкӧԁны вӧрсӧ 3 міԉԉіон тонна гӧгӧр. Поԅӧ ӧні ԇік ӧшібітчытӧг шуны, мыј сымынԁа груз петкӧԁыԍ порт вӧчны оз шогмы, а ковмас кыԇкӧ мыјкӧ тујԁӧԁчыны кӧрт тујӧн петӧм вылӧ. Ԃерт татыԍаԋ оз ков шыбытны Меԅеԋ ју бурмӧԁӧм уҗсӧ. Сытӧг ԋекыԇі ог вермӧ сетчӧ пуктыны вӧр промышԉенноԍԏ ԁај мукӧԁ бокԍаԋ олӧмсӧ ԍӧкыԁ лоас кыпӧԁны. Сені мӧԁ вітвоын ковмас јона кыпӧԁны ԉапкыԁа пукалыԍ парохоԁство ԁај ԁумыштны ва җуҗԁӧԁӧм јылыԍ.
Комі облаԍтлӧн, кыԇі тыԁовтчіс ва туј зев уна, сӧмын колӧ сіјӧс бурмӧԁны ԁа паԍкӧԁны сеті парохоԁјасӧн ветлӧԁлӧм вылӧ. Мӧԁ віт воын ԋе сӧмын тајӧ могјасыс лоӧ паԍкыԁа олӧмӧ пӧртӧма, сек жӧ кыптас Кама-Печора Ежва јітӧм, коԁі чужӧмбансӧ вежас пӧшԏі став ва тујјасыслыԍ.
Комі облаԍт тујӧн оз торјав став војвывԍыс. Лыԁӧн ԁа качествоӧн војвывса ва туј ӧткоԃԍама. Ватуј уна, 1000 кваԁратнӧј кілометр плошщаԃ вылӧ уԍӧ 36,4 кілометр куԅа вӧԃітчан ва туј, а став Сојузын сещӧм плошщаԃ вылас сӧмын 12,5 км. Сіԇжӧ парохоԁјасӧн ветлӧԁлан туј унҗык: војвывлӧн 12,5 км., Сојузлӧн 4,2 км. Но војвывлӧн кӧрт тујыс мукӧԁјаслӧн ԁорыԍ јона еща. Војвыв воԇын пуктыԍԍӧ торја мог — вӧр промышԉенноԍт јона вылӧ лептӧм, коԁӧс ӧні јешщӧ оз на поԅ кыпӧԁны ва тујтӧг. Војвывлӧн мӧԁ віт воын ва туј — меԁвоԇԇа поԁув, — сіјӧс јешщӧ јона ковмас паԍкӧԁны ԁа бурмӧԁны, сытӧг војвылын соціаԉіԍԏіческӧј хоԅајстволӧн гырыԍ могјасыс оз вермыны пӧртԍыны олӧмӧ.
* * *
Мукӧԁ рајонјасын хоԅајство меԁвоԇԇа поԁулӧ пырӧ кӧрт туј. Сіјӧ јітӧ ӧтка рајонјасӧс ас кӧрт јітӧԁнас. Кӧрт тујтӧг міјан соціаԉіԍԏіческӧј хоԅајство оз вермы ӧԁјӧ воԇӧ паԍкавны ԁа кыптыны. Міјан страна — Соціаԉіԍԏіческӧј олӧм бокԍаԋ меԁ паԍкыԁа рајонјас костын вежлаԍӧм нуӧԁыԍ страна, мӧԁа мӧԁ рајонлы отсаԍӧм лӧԍӧԁыԍ страна. Ԋекущӧм рајон міјан сӧветскӧј соціаԉісԏіческӧј олӧм бокԍаԋ рајјонјас костын меԁ паԍкыԁ вежлаԍӧм нуӧԁыԍ, мӧԁа мӧԁ рајјон отсаԍӧм лӧԍӧԁыԍ странаын оз коԉ бокӧ рајонјас костын вежлаԍӧмыԍ. Ԍевернӧј крај (а сы пыщкын і Комі облаԍт) ыстӧ Московскӧј облаԍтӧ вӧр, а сетыԍ вајӧ машінајас, промышԉеннӧј тӧварјас, Поволжјеыԍ, Ԍібірыԍ вајӧ ԋаԋ ԁа сіԇ воԇӧ.
Боԍтам странаыԍ меԁыҗыԁ комбінат — Урало-Куԅԋецкӧј комбінат. Уралԍаԋ мунӧ Куԅԋецкӧј баԍԍејнӧ кӧрт руԁа, а мӧԁарӧ локтӧ ізшом. Җеԋыԁҗыка шуӧмӧн, быԁ рајонјас костын мунӧ пыр сувтлытӧг хоԅајство бокԍаԋ ԁај куԉтура бокԍаԋ паԍкыԁа вежлаԍӧм. Сіјӧ мунӧ быԁԍама транспортӧн, но меԁјона корт тујӧн. Ва туј тӧвнас сувтлӧ ԁај абу став странаыс сіјӧн јітӧма, мукӧԁ ԍама транспортлӧн выныс оз тырмы; колӧ ӧтырышјӧ уҗалыԍ кӧрт туј — меԁ наԃежнӧј транспорт. Кӧрт туј уҗалӧ гӧжӧмын, тӧлын, лунын, војын. Ԉеԋінграԁа-Москва костын појезԁ-стрела 605 кілометр мунӧ 8 час ԁа 45 мінут. Москва ԁа Харков костын појезԁ-експресс 800 кілометр мунӧ 12 час. Москваԍаԋ Влаԃівостокӧԇ 9 ԍурс кілометр курјерскӧј појезԁ воӧ 10-ӧԁ суткіӧн. Кыԇ татыԍ тыԁалӧ, корт тујӧн поԅӧ ветлӧԁлыны бура ӧԁјӧ. Јероплан лебԅӧ јешщӧ ӧԁјӧҗык, лебԅӧ 180 кілометрӧԇ ӧԏі часӧн, но сылӧн кыпӧԁӧмыс ӧнӧԇ вывті-на еща. Ԃерт міјан хоԅајствоын оз поԅ сувтӧԁны паныԁ венӧм могыԍ ӧԏі транспорт мӧԁлы. Міјан планӧвӧј хоԅајствоын быԁԍама ԍікас транспорт мӧԁа мӧԁыслы отсалӧмӧн вӧчӧны ӧԏі план ԍерԏі уҗ ԁа ставныс лоӧны соціаԉізмлы поԁулӧн.
Кӧрт туј Ԍевернӧј крајын зев җеԋыԁ. Сылӧн куԅтаыс сӧмын 1 232 кілометр, 1 000 кваԁратнӧј кілометр плошщаԃ паԍта вылӧ уԍӧ 1,1 км., а Сојузын сы мынԁа жӧ плошщаԃ вылӧ уԍӧ 3,6 клм.
Комі облаԍтын ӧнӧԇ кӧрт туј ез-на вӧвлы, сӧмын рытывлунвывса пеԉес берԁӧ матыԍтчӧ Котласскӧј ветка. Мӧԁ віт воӧ Комі облаԍт петас ӧні вӧчԍыԍ — Піԋуг-Сыктывкар кост тујӧн. Тӧԁӧмыԍ, сіјӧ лоас зев ыҗыԁ ԁоԍԏіжеԋԋӧӧн.
Кӧрттуј вӧчан планлӧн значеԋԋӧыс мӧԁ віт во кежлӧ зев ыҗыԁ. Сы понԁа мі боԍтам віԁлаԍӧм ӧніја тујјасԍаԋ. Ԍевернӧј крајлӧн ем кык ԉіԋіја: Архангеԉск-Вӧлӧгԁа ԁа Вјатка-Котлас. Кыкнаныслӧн грузбергӧԁчӧмыс соԁӧ ӧԁјӧнҗык најӧ ԏехԋікаӧн кыптӧмыԍ. Архангеԉскӧ ԁа Котласӧ пырыԍ грузыс веснас (ԍӧктанас) ещаԋік, но сетыԍ петыԍыс зев уна ԁај воыԍ воӧ кутас зев ӧԁјӧн кыптыны. Ӧні ԋін Котласын кујлӧ вӧр груз пӧшԏі тулысӧԇ кӧрт туј омӧԉ вын понԁа. Воԇӧ, Піԋуг-Сыктывкар воԍԍӧм бӧрын Піԋугԍаԋ-Вјаткаӧԇ Котласскӧј ԉіԋіјалӧн грузӧ пыкԍӧмыс лоас особӧ јона ԁа сӧмын Піԋуг-Шекшема воԍԍӧм бӧрԏі груз петӧмыс кутас ԋӧжјӧнҗык соԁны. Котлас ԉіԋіја стрӧітчыліс ԍібірскӧј ԋаԋ Ԁвіна ԁа Архангеԉск пыр експорԏірујтӧм понԁа. Царскӧј правіԏеԉство важӧн кӧсјӧ вӧлі помешщікјас понԁа ԍібірскӧј ԋаԋсӧ торјӧԁны лунвывса ԋаԋыԍ. Ез уԁајтчы сылӧн мӧвпыс, ԋаԋ Ԍібірыԍ сӧмын муртса завоԃітліс петкӧԁны, мукӧԁ ԍікас груз ыҗԁаӧԇ ез і волы. Сы понԁа важӧн сіјӧ тујсӧ омӧԉа пыԃԃі пуктісны.
Ӧні паԍкыԁа овмӧс кыптӧмӧн воԍԍіс Ежва ԁа Сухона вожыԍ вӧр грузлӧн зев ыҗыԁа петӧм, коԁі ставнас јона јӧткӧ сіјӧ тујыслыԍ ԏехԋіка поԁув вежӧмсӧ.
Архангеԉск-Вӧлӧгԁа ԉіԋіја вылын сіԇ жӧ зев ӧԁјӧн соԁӧ вӧр груз. Вӧлӧгԁа ԁа Коноша-Веԉск гӧгӧрыс кыз вӧрыс ԃерт кутас і воԇӧ мунны Москвалаԋ, нӧ наыԍ ӧтар пӧшԏі став експортнӧј рајоныс сіԇ-жӧ кутас воыԍ воӧ кыптӧмӧн мӧԁӧԁны вӧр проԁукціја сетчаԋжӧ. Меԁԍа-ԋін Архангеԉск, Піԋега ԁа Усԏ-Вашка јона кутасны ыстыны руԁԋікјас пыкӧԁ, шпалјас ԁа уна ԍікас стрӧјбалы пу кӧлуј (ӧшіԋ рамајас, ӧԇӧсјас, керка струбјас, җоҗјас ԁа сіԇі воԇӧ). Сіјӧ артмас сы понԁа, мыј заграԋіцаӧ уна ԍікас вӧр проԁукціја оз вермы експортнӧј рајонјасыԍ мунны ставнас ԁај вермас кущӧм ԍурӧ војасын міјан вӧр експорт кусны ԉібӧ јона чінны капітаԉіԍԏіческӧј міркӧԁ олӧм-кост омӧԉтчӧм понԁа. Сыыԍ ӧтар Архангеԉск-Вӧлӧгԁа ԉіԋіја ас вылас кутас кыпӧԁны апаԏіто-ԋефеԉіновӧј зев ыҗыԁ груз. Кыԇ мі каԅтыштлім ԋін, Хібінскӧј хіміческӧј комбінат мӧԁ віт во помын кутас ԍетны страналы 5 міԉԉон ԁа 300 ԍурс тонна груз. Сылӧн петан тујыс — Мурманскӧј кӧрттуј, ӧні стрӧітчыԍ Беломорско-Балԏіјскӧј канал ԁа море туј. Сӧмын наыԍ ӧтар ковмас јешщӧ піԍкӧԁчыны кӧрт тујӧн Мурманскӧј кӧрт тујԍаԋ Архангеԉск — Вӧлӧгԁа ԉіԋіја вылӧ, коԁі ԍетас Вологԁалаԋ муныԍ соԁтӧԁ груз пӧшԏі кык міԉԉон тонна.
Тащӧм могјас Архангеԉск-Вӧлӧгԁа ԉіԋіјаӧс пуктӧны гырыԍ тујјаскӧԁ ортчӧн ԁај најӧ жӧ петкӧԁлӧны ԇікӧԇ сіјӧ ԉіԋіјалыԍ реконструкціја ковмӧмсӧ. Мӧԁ віт воын Архангеԉск-Вӧлӧгԁа ԉіԋіјаӧс ковмас ԇоԋнас еԉектріфіцірујтны ԁа Вӧлӧгԁаԍаԋ піԍкӧԁчыны веԍкыԁа Рыбінскӧ, коԁі Москваӧԇ кокԋӧԁӧ ԁај җеԋԁӧԁӧ тујсӧ.
Тајӧ віт воын стрӧітчыԍӧ Ԍевернӧј крајын сӧмын кык кӧрттуј ԉіԋіја — Піԋуг-Сыктывкар ԁа Коноша-Веԉск. Первојја тујыс воԍтӧ Ежва вожлы зев ыҗыԁ поԁув овмӧссӧ воԇӧ кыпӧԁны, мӧԁыс сіԇжӧ ԍетӧ поԁув освоітны вӧр озырлунсӧ Веԉск гӧгӧрыԍ, сӧмын ԋекоԁнаныс на оз помаԍны, најӧс ковмас мӧԁ віт воын воԇӧ ԋужӧԁны.
Піԋуг-Сыктывкарлӧн ԋужалӧмыс лоас рытыв-лунвылӧ Шекшемаӧԇ, кытыԍаԋ мунӧ ԋін веԍкыԁ туј Москваӧԇ, а асыв-војвывлаԋ Сыктывкарԍаԋ тујлӧн колӧ мунны Ухтаӧ, сеԍаԋ Кожва уԍԏјӧлаԋ ԁа воԇӧ Усаӧ, ізшом перјан баԍԍејнӧ. Тајӧ жӧ магістраԉыс кутас јітчыны ізшом перјанінԍаԋ Југорскӧј Шарӧ (Вајгач ԁі ԁа маԏеріккостса морскӧј проԉів) муныԍ кӧрт тујкӧԁ. Кілометр лыԁыс тајӧ магістраԉлӧн ставнас лоас 1 500 гӧгӧр.
Мыј понԁа стрӧітчыԍӧ та куԅта кӧрттуј магістраԉыс, коԁі страналыԍ корас ӧԏі стрӧітӧмӧ 160 міԉԉон шајт гӧгӧр нароԁнӧј среԁство? Тајӧ магістраԉыс овмӧс кыпӧԁӧмын зев бура ԁа јона ӧтувтчӧ Ежвакӧԁ ԁа Печоракӧԁ. Ежва-Сысола ԁа кӧрттуј поԁув вылын ԁа сіјӧ баԍԍејнса вӧр озырлун поԁув вылын Сыктывкарын кыптас зев ыҗыԁ вӧр промышԉенноԍт, коԁі кутас ԍетны кӧрт туј вылӧ асԍыс проԁукціја 7,5 міԉԉіон тонна гӧгӧр. Тајӧ грузыс ӧтнас зев бура јӧткас Піԋугԍаԋ Шекшемаӧԇ кӧрт туј ԋужӧԁӧмсӧ. Зев бура тыԁалӧ, мыј тащӧм груз Піԋугԍаԋ Вјаткаӧԇ, Вјаткаԍаԋ Ԁаԋілов ԁа Буј пыр Москваӧԇ ԁај мукӧԁлаӧԇ ӧнја кӧрт туј оз вермы ас вылас боԍтны. Сы понԁа Піԋуг-Шекшема ԉіԋіја пырӧ меԁколана ԉіԋіјајас пыщкӧ, коԁјасӧс ковмас вӧчны мӧԁ віт во завоԃітчӧм ԁырјі. Колӧ сіԇ жӧ шуны, мыј і Піԋугԍаԋ Шекшемаӧԇ тујыс мунӧ вӧра местајас пыщті ԁа сеті, кӧні поԅӧ бура вӧԃітчыны віԇмуӧн.
Сыктывкарԍаԋ асыв-војвылын кӧрттуј магістраԉ вуҗӧ Ухта ԁа Кожва. Најӧ кыкнаныс коланаӧԍ ԋефԏ ԁа вӧр понԁа. Міјан лыԁалӧм ԍерԏі Кожваԍаԋ вермас петны 1,5 міԉԉон тонна кымын вӧр груз, коԁі соԁас Ухтаын 2 міԉԉіон тоннаӧԇ. Урчітны ӧні ԋефԏ груз ыҗԁа јылыԍ ԍӧкыԁ, но ԋефԏ, ԁомаԋік, хіміческӧј ԁа мукӧԁ ԍікас петыԍ груз тӧԁӧмыԍ кутас ԍінвылӧ прамӧја ԋін уԍны. Ізшом перјан баԍԍејнԍаԋ Кожваӧԇ магістраԉлӧн могыс лоас ізшом петкӧԁӧмын ԁа сіјӧ баԍԍејныслы мукӧԁ бокԍаԋ проізвоԁственнӧј поԁув ԍетӧмын. Тӧԁӧмыԍ ԋекущӧм ізшом перјӧм оз вермы асԍыс паԍкалӧмсӧ аԁԇыны кӧрт тујтӧг. Сіԇжӧ і тані, кӧԏ кущӧма бура ез вӧв кыпӧԁӧма Усалыԍ ва тујсӧ, сіјӧ оз вермы ӧтнас ԍетны ізшом перјӧмлы поԁув. Ӧԏі-кӧ — ԍіԅім тӧлыԍӧԇ навігаціја тупкыԍлӧ, перјӧм ізшомлы ковмас віԁчыԍны петан туј, порԏітчыны ассотчӧмӧн, мӧԁ-кӧ, сені проізвоԁственнӧј ԁа куԉтурнӧј олӧм ԋекыԇі оз шогмы пуктыны ԍіԅім тӧлыԍӧԇ странаыԍ торјалӧмӧн. Ва туј, Камаӧс Печоракӧԁ јітӧм, ԁа мукӧԁ ԍікас тујјас, оз вермыны освоітны Печораыԍ озырлунсӧ кӧрт тујтӧг. Сӧмын сылӧн мукӧԁ ԍікас тујјаскӧԁ ӧтувтчӧмыс вермас Печораӧс ӧԁјӧ пыртны соціаԉіԍԏіческӧј овмӧсӧ. Московско-Печерскӧј кӧрттуј магістраԉ мукӧԁ проектјас ԍерԏі бурҗыка ԁа унҗык бокԍаԋ сіјӧ могсӧ разрешајтӧ. Ковмас быԁсӧнлы јона зіԉны тајӧ вӧвлытӧм ыҗыԁ стрӧіԏеԉствосӧ олӧмӧ пӧртӧм понԁа, мӧԁногӧн оз вермы мӧԁ віт воын овмӧсса мукӧԁ бокԍаԋ кыптыны Печора. Сіјӧ магістраԉыԍ ӧтар Печораӧс кыпӧԁӧм могыԍ петкӧԁчӧны јешщӧ кык проект: Уса — Уԍт-Вашка — Архангеԉск — Меԁвежја-гора ԁа Соԉікамск-Печора — Іԋԃіга. Ԋекоԁ најӧ пыщкыԍ мӧԁа мӧԁсӧ оз вежны, ставсӧ бӧрынҗык лоӧ вӧчӧма, сӧмын мӧԁ віт воын бӧрја кык магістраԉјасыс оз на лоны.
Печораԍаԋ Соԉікамскӧ, кыԇ мі каԅтыштлім ԋін, кутас мунны ва туј. Тӧԁӧмыԍ кӧрт тујӧс ва туј ԋекор ставнас оз вермы вежны навігаціја помаԍлӧм понԁа, ԁај мукӧԁ бокԍаԋ кӧрт тујлӧн ва тујыԍ торјалӧм понԁа. Соԉікамскԍаԋ Іԋԃігаӧ кӧрт туј вывті кутас вермыны петны експортнӧј проԁукціја каԉіјнӧј промышԉенноԍтлӧн ԁа Ԍібірыԍ ԁа Башкіріјаыԍ експортнӧј ԋаԋ. Соԉікамскыслы Іԋԃіга лоас меԁ матын морскӧј портӧн ԁај војвывсаҗык Ԍібірлы сіјӧ мукӧԁыԍ матынҗык. Меԁым вӧлі гӧгӧрвоана, пасјам кілометр лыԁсӧ Новоԍібірскԍаԋ портјасӧԇыс. Сетыԍаԋ Мурманскӧԇ Котлас ԁа Пԉеԍецскӧј пыр лоӧ 4186 кілометр. Архангеԉскӧԇ Котлас ԁа Пԉеԍецкӧј пыр жӧ — 3391 км., Ԉеԋінграԁӧԇ — 3624 км., Ростов-Ԁонӧԇ — 3700 км., Новороԍԍіјскӧԇ — 3961 км., а Інԃігаӧԇ — Соԉікамск, Тр.-Печорск ԁа Ціԉма пыр — 3094 км. Соԉікамскԍаԋ ԁа Ԍевернӧј Уралԍаԋ портјасӧԇ ылԁаыс јешщӧ јонҗыка лептӧны Іԋԃігаӧс. Портјасԍаԋ Ԍеверо-јевропејскӧј странајасӧԇ море туј бокԍаԋ меԁ выгоԁнӧј порт лоас Ԉеԋінграԁ, сы бӧрын мунӧны Мурманск, Іԋԃіга, Архангеԉск, а Черноморскӧј портјас коԉӧны меԁ бӧрӧ.
Ӧні ԍӧкыԁ на шуны, мыјтӧм мі кутам експорԏірујтны Ԍібірыԍ ԋаԋ ԁа Соԉікамскыԍ каԉіјнӧј проԁукціја, но огӧ ӧшібітчӧ, шуам-кӧ, мыј кыз ԋаԋыс кутас мунны Ԉеԋінграԁӧ, а каԉіјнӧј сов ва тујӧн Архангеԉскӧ.
Мӧԁногӧн оз вермы лоны. Кыԇ мі каԅтыштлім ԋін, Іԋԃігаӧ мӧԁ віт воын стрӧітны порт огӧ уԃітӧ ԁај груз ԍерԏі сіјӧ ԇікӧԇсӧ јешщӧ оз на ковмы. Тӧԁӧмыԍ, сіԇ жӧ тыԁалӧ, мыј кӧрт туј Соԉікамскԍаԋ Іԋԃігаӧԇ експортнӧј ураԉскӧј ԁа ԍібірскӧј груз понԁа мӧԁ віт воын оз на жӧ ковны.
Віԇӧԁлам јонаӧ мыҗԍӧ Соԉікамска — Іԋԃіга магістраԉӧ Печораыԍ петыԍ груз. Мӧԁ віт воын вермас петны Печораыԍ Уралӧ ԁа Поволжјеӧ вӧр ԁа ԋеуна ізшом, мукӧԁ груз јылыԍ урчітны ӧні ԍӧкыԁ. Мӧԁ ыҗыԁ лыԁа — вӧр груз, сӧмын сіјӧ вермас петны ва тујӧн. Ԃерт кӧрт туј-кӧ вӧлі Соԉікамскԍаԋ Тр.-Печорскӧԇ, сетыԍ тӧвԍа проԁукціјаыс петіс кӧрт тујӧн, но лыԁыс сылӧн оз ло зев ыҗыԁ. Ізшом перјӧм вермас ԍетны мӧԁ віт во помын ԋоԉ міԉԉон тонна гӧгӧр груз. Сы пыщкыԍ ԋеуна кутас мунны Ԍевернӧј Уралӧ, сӧмын сіԇ-жӧ ва туј кутас-на вермыны сіјӧ лыԁсӧ кыпӧԁны.
Соԉікамск — Іԋԃіга кӧрттуј магістраԉ колӧ стрӧітны мӧԁ віт во помын јешщӧ воԇӧ воан каԁјас кежлӧ. Сӧмын таԇі поԅӧ шуны та јылыԍ. Уралӧ Печераыԍ петыԍ став грузыс мӧԁ віт во помаԍігӧн лоас кык міԉԉон тонна гӧгӧр, мӧԁарӧ муныԍыс сыыԍ ещаҗык. Ԃерт сіјӧс ставнас кокԋіԁа на кутас кыпӧԁны ва туј — Печераӧс Камакӧԁ јітӧԁ ԁај сылӧн навігаціја тупкыԍлӧмыс оз на грузбергӧԁчӧмсӧ торк шогмытӧмӧԇ.
Тащӧма-жӧ мыҗԍӧ кӧрттуј магістраԉ Уса — Уԍԏ-Вашка — Архангеԉск — Меԁвежја-Гӧра. Сылӧн сещӧм-жӧ поԁулыс. Ізшом перјӧм јона паԍкалӧм бӧрын ԁа војвыв кыптӧм бӧрын сіјӧ лоас ізшом петкӧԁыԍ тујӧн, сӧмын воан віт воын груз ԍерԏі оз на сіјӧ ставнас ковмы. Архангеԉскԍаԋ Уԍт-Вашкаӧԇ сылӧн јукӧԁыс кутӧ торја поԁув. Мі воԇҗык віԍтавлім ԋін Меԅеԋса вӧр озырлун кыпӧԁӧмын ебӧстӧмсӧ. Кӧрт тујтӧг ԋекыԇі оз поԅ пуктыны мог Меԅеԋын вӧр промышԉенноԍԏ паԍкӧԁӧм јылыԍ. Ва туј сені сӧмын вермас кылӧԁны, но ԋе петкӧԁны гӧтӧвӧј вӧр проԁукціјаӧс. Тырмымӧнја та јылыԍ лоі віԍталӧма воԇын, ӧні бура-ԋін тыԁалӧ, мыј мӧԁ војвывса кӧрт туј магістраԉлӧн јукӧԁ — Архангеԉск — Уԍԏ-Вашка пырас мӧԁ віт воԍа планӧ. Сіјӧс ковмас стрӧітны ԋін 1933 воԍаԋ. Ӧтщӧщ ковмас зев ӧԁјӧн стрӧітны Архангеԉск бокӧ Ԃвіна вывті кӧрттуј пос. Сытӧг оз поԅ воԇӧ кӧрт туј стрӧітны ԁај поԅтӧм ԍӧкыԁ паԍкӧԁны Архангеԉскын промышԉенноԍт, порт ԁај аԍсӧ карсӧ тајӧ бокԍаԋ оз поԅ вунӧԁны. Уԍт-Вашкаԍаԋ Архангеԉскӧԇ грузбергӧԁчӧмыс мӧԁ віт во помын кутас лоны 4,5 міԉԉон тонна гӧгӧр, сы пыщкыԍ куш сӧмын вӧр грузыс кутас лоны 4,1 міԉԉон тонна гӧгӧр, а Архангеԉска Пԉеԍецкӧј костын ставыс лоас 4,4 міԉԉон тона гӧгӧр. Сы пышкыԍ Архангеԉскыԍ петыԍ вӧр Мурманскӧ ԁа Москвалаԋ лоас 3 міԉԉон тоннаыԍ унҗык. Тајӧ лыԁыс віԍталӧ зев бура, мыј Архангеԉск — Уԍт-Вашка ԁа Ԁвіна вывті пос кутасны мӧԁ віт воын нуӧԁны зев гырыԍ уҗ. Печораԍаԋ вӧр ԋінӧмла петкӧԁны Архангеԉскӧ ԁај ізшом мӧԁ віт воын оз вермы уна петны сіјӧ тујӧԁ, а мукӧԁ ԍікас грузлӧн ічӧта кутас пасјыԍны. Мыјла Печораыԍ вӧр оз ковмы петкӧԁны Архангеԉскӧ? Важӧн вӧлі коԁ ԍурӧ мӧвпалӧны петкӧԁны сетчӧ Печораԍаԋ експортнӧј вӧр Печораса омӧԉ порт понԁа. Ӧні кызыслы тыԁалӧ ԋін, мыј Печоралы ковмас ԁај шогмӧ вӧчны аслыс ԁај ас берԁас морскӧј порт. Сы понԁа Архангеԉскӧ вӧр петкӧԁӧм јылыԍ ԍорԋіјас быріны ԋін.
Мыј понԁа сіјӧ туј куԅтаыс мӧԁ віт воын еща на вермас петны ізшом? Тӧԁӧмыԍ ізшом меԁвоԇԇа потребіԏеԉјасӧн лоасны војвывса портјас, Хібіногорск ԁа војвывса жӧ транспорт. Портјасӧԇыс ԁа Хібіногорскӧԇ ізшомсӧ поԅӧ ԁај выгӧԁнӧјҗык нуны ва тујӧԁ море пыр. Ва тујӧԁкӧ вермас петны кујім міԉԉон тонна гӧгӧр, портјаслы ԁа Хібіногорсклы ізшом колӧмыс мӧԁ віт во помаԍігӧн тупкыԍас ԋін. Кыԇ мі воԇҗык каԅтыштлім, сымынԁа - мынԁатӧ ԃерт поԅас веԍіг Печора-уԍԏјӧ пыр петкӧԁны, сӧмын ставыс меԁ јона мыщаԍӧ ва туј тупкыԍӧм-костӧ. Ізшом ӧткоԃа во чӧж кутас перјыԍԍыны, а ва туј пӧшԏі ԍіԅім тӧлыԍ јі улын. Сыпонԁа ковмас ізшомсӧ ва воԍԍытӧԇ чӧжны. Боԍтам-кӧ воԍа перјӧм ԋоԉ міԉԉон тонна гӧгӧр, ковмас војвывса потребіԏеԉјаслы ва туј воԍԍытӧԇ чӧжны 830 ԍурс тонна гӧгӧр. Сетыԍ ԃерт кызыс верміс мунны Архангеԉсклаԋ шіротнӧј магістраԉ куԅта, сӧмын сымынԁа грузыс оз ло кӧрт тујлы тырмымӧнја. Воԇӧ вылӧ, кор ізшом перјӧм јона соԁас, вермас сіјӧ тујӧԁыс Меԁвежја-гӧра пыр Хібінскӧԇ ԁа Ԉеԋінграԁӧԇ мунны тырыс ізшом груз, но сіјӧ каԁыс воас мӧԁ віт во бӧрын. Та ԍерԏі поԅӧ шуны — ізшом перјанінӧ Архангеԉск пыр Меԁвежја-гӧраӧԇ кӧрттуј магістраԉ ковмас завоԃітлыны вӧчны мӧԁ віт воын јешщӧ воԇӧ воан віт во кежлӧ.
Вӧркутаԍаԋ Југӧрскӧј Шарӧ кӧрт тујӧн петӧм јылыԍ ӧні мыјкӧ шуны веԍкыԁа ԍӧкыԁ. Таво сетыԍаԋ Пајхој гӧра вывті Југорскӧј шарӧԇ мунӧ віԁлаԍӧм кӧрттуј стрӧітӧм могыԍ. Сыыԍ ӧтар ковмас јона віԁлавны моресӧ ԁа море пыр ветлӧԁлӧмсӧ. Ӧні сӧмын поԅӧ шуны, мыј сіјӧ тујыс мореӧԇ лоас меԁҗеԋыԁӧн. Шогмас-кӧ морскӧј куԅҗык навігаціја воԍтыны ԁа берег ԁорӧ җуҗыԁ местајасӧн матыԍмӧԁчыны, сіјӧ тујыс вермас кокԋӧԁыштны ізшом перјӧмлыԍ кыптӧмсӧ. Но ӧнја каԁын ем міјанӧн каԅтывлӧм кујім проект, коԁјасӧс ковмас воан віт воын стрӧітны ԁа коԁјас пыщкыԍ ковмас бӧрјыны воан віт воын воԍтӧм вылӧ.
Магістраԉ бӧрјігӧн поԁулӧн колӧ лоны: кытыԍаԋ кокԋіԁҗыка поԅӧ Печораӧс освоітны ԁа кущӧм направԉеԋԋӧын лоас гырыԍҗык груз бергӧԁчӧм. Ставсӧ-кӧ сіјӧс мі бура віԁлалам, меԁ воԇԇа местаӧ петӧ Московско-Печорскӧј магістраԉ. Сіјӧ груз ԍерԏі Сыктывкарԍаԋ Москвалаԋ мӧԁ віт воын ԋін петкӧԁчӧ зев ыҗыԁ (вылын) ԏехԋікаа магістраԉӧ. Пырыԍ пыр жӧ кутас сы воԇын сулавны мӧԁ туј воԍтӧм, еԉектріфіцірујтӧм, разјезԁјас паԍкӧԁӧм ԁа сіԇ воԇӧ, мӧԁногӧн кыпӧԁны кӧрт туј магістраԉыс ӧтарӧ муныԍ сымԁа грузсӧ оз вермы.
Со тащӧм ногӧн петкӧԁчӧ Комі облаԍтын — Ԍевернӧј крај којмӧԁ јукӧԁын кӧрт туј вӧчан перԍпекԏіва.
Комі облаԍтӧс быԁ бокԍаԋ іԋԏересујтӧны јешщӧ мукӧԁ проектјас. Мӧԁ віт воын ковмас ԇікӧԇ јітны Архангеԉск-Вӧлӧгԁа туј Мурмансккӧԁ. Архангеԉскыԍ, Усԏ-Вашкаыԍ ԁа мукӧԁ експортнӧј рајонјасыԍ Архангеԉскса порт тупкыԍӧм бӧрԏі ԇікӧԇ ковмас експортнӧј вӧр проԁукціјасӧ заграԋіцаӧ нуны Мурманскса воԍса порт пыр. Ӧнӧԇ мі јона ворсԍывлім заграԋічнӧј рынокјасын, Фінԉаԋԃіјаыԍ ԁа Швеціјаыԍ ԍормӧмӧнҗык петӧм понԁа. Кутамкӧ піԍкӧԁны тӧвԍа проԁукціјасӧ Ԍевернӧј крајԍаԋ Мурманскӧ, мі сіјӧн ӧԁԇӧԁам тӧварлыԍ бергӧԁчӧмсӧ. Тащӧм могсӧ вермӧ олӧмӧ пӧртны магістраԉ — Уԍт-Вашка — Архангеԉск — Оԋега — Сорока, коԁі ӧткоԃаԍӧ міјанӧн каԅтывлӧм војвывса ізшом петкӧԁыԍ шіротнӧј магістраԉкӧԁ, Уԍԏ-Вашкаԍаԋ Оԋегаӧԇ. Ӧтпырјӧ сыыԍ јешщӧ коланаҗык магістраԉ петӧ Хібінскӧј апаԏітӧ ԋефеԉіновӧј груз Архангеԉск — Вӧлӧгԁа туј вылӧ піԍкӧԁчӧмӧн. Кыкнан тујыс ас местаас зев колана, сӧмын мӧԁ віт воын ԍӧкыԁ лоӧ кыкнансӧ ӧткоԃа стрӧітны. Ковмас тӧԁӧмыԍ на пыщкыԍ коԁсӧкӧ вӧчны ӧԁјӧҗык. Сорокаԍаԋ Оԋегаӧԇ најӧ кыкнаныс јона оз торјавны, но сетыԍаԋ, кымын воԇӧ, сымын јонҗыка косталӧны. Архангеԉск-Вӧлӧгԁа тујкӧԁ јітчӧмын налӧн костыс лоӧ 214 кілометрӧԇ. Архангеԉскԍаԋ веԍкыԁа Сорокаӧԇ туј вӧчтӧг експортнӧј вӧр проԁукціја Архангеԉскԍаԋ Мурманскӧԇ кутас мунны ԉішнӧј 250 кілометр. Но сіјӧ ԉішнӧј мунӧмнас, буракӧ, мӧԁ віт воын ковмас мірітчыны, мӧԁногӧн оз вермы сіјӧ віт воын піԍтыны апаԏітлӧн Вӧлӧгԁалаԋ петӧм. Сыыԍ ӧтар Пԉеԍецкӧј — Сорока ԉіԋіја вермас лоны Ураллы, Ԍібірлы ԁа мукӧԁлы Мурманск пыр заграԋіцаӧ петан тујӧн. Мурманск ылынҗык Ԉеԋінграԁ ԁорыԍ ԁа Архангеԉск ԁорыԍ, но сіјӧ тӧвнас оз тупкыԍлы. Пԉеԍецкӧјԍаԋ Котласӧԇ кӧрт тујсӧ ԋужӧԁӧмӧн сылӧн значеԋԋӧыс быԁ бокԍаԋ соԁӧ, меԁԍасӧ заграԋіцаӧ ԍібірскӧј ԋаԋлӧн петӧм могыԍ. Ӧні стрӧітчыԍӧ-ԋін ԉіԋіја Коноша — Веԉск, воԇӧ сіјӧ кутас ԋужӧԁчыны Котласӧԇ. Вермас сы понԁа мӧԁ віт воын регыԁҗык лоӧ Котлас — Пԉеԍецкӧј ԉіԋіја ԁорыԍ Коноша — Веԉск — Котлас. Но і секі Пԉеԍецкӧј — Сорокалӧн значеԋԋӧыс оз чін, сӧмын оз на кӧ ло Котласын кӧрт туј пос, бокыԍ експортнӧј грузјас кутасны мунны Вӧлӧгԁа пыр сіјӧ жӧ туј вылӧ. Оз-кӧ ло пос Котласын Сухона вомӧн ԁа оз-кӧ кут кӧрт тујӧн јітчыны Котлас (Шіпіціно) Коношаԍаԋ, Котласын оз вермы кыптыны вӧр промышԉенноԍт. Сіјӧ поԁувтӧг оз вермы чужны вӧр промышԉенноԍт сені сы понԁа, мыј завоԁјаслы местаыс Котласԍыс улынҗык, Шіпіцінаын. Ԃерт ԋекыԇі оз поԅ мӧԁ віт воын мірітчыны Котласкӧј уԅелӧс бокӧ коԉӧмӧн, ковмас Веԉскԍаԋ нуӧԁны туј Котласӧԇ ԁај вӧчны пос Сухона вомӧн.
Тајӧ урчітӧм кӧрт тујјаснас інԁыԍӧны сӧмын меԁ гырыԍ могјасыс. Ԃерт мі ог-на вермӧ ставсӧ тані петкӧԁлыны посԋіҗык ԁа вӧрлеԇан кӧрт тујјасӧс. Но колӧ веԍкыԁа шуны, мыј мӧԁ віт воын паԍкыԁа кӧрттуј вӧчӧмыԁ воԍтӧ војвывсӧ, ԁа торјӧн ԋін Комі облаԍтӧс. ВКП(б) XVII конференціја пуктіс страна воԇын мог вӧчны 25–30 ԍурс кілометр выԉ кӧрт туј. Сетыԍ војвылӧ ԇікӧԇ уԍӧ 3 000 кілометр ԁај пӧшԏі ставнас веԍкыԁа інмӧ Комі облаԍтӧ. Комі облаԍтын кутас стрӧітчыны зев ыҗыԁ магістраԉ Шекшема-Уса. Сылӧн кілометр лыԁыс 1500 гӧгӧрӧԇ лоӧ. Уԁора берԁлаԋ воас магістраԉ 250 кілометр куԅта, коԁі кутас воԇӧ ԋужавны Печораӧԇ. Сіԇжӧ вермас завоԃітчыны вӧчԍыны Соԉікамск — Іԋԃіга ԁа ԇоԋнас војвывса шіротнӧј магістраԉ.
Тащӧм планјас вермасны лоны сӧмын веԍкыԁ ԉеԋінскӧј поԉіԏікаӧн, странаӧс інԁустріаԉіԅірујтан поԉіԏікаӧн ԁа націонаԉнӧј ԁа СССР-ыԍ став бокіса местајасӧс кыпӧԁан поԉіԏікаӧн. Ԋекущӧм вын сіјӧ поԉіԏікасӧ оз вермы вежны, оз-кӧ імперіаԉіԍԏіческӧј інԏервенціја мыјкӧ ԁыра кежлӧ торклы міјанлыԍ стројкасӧ.
Вуҗам шосԍејнӧј ԁа грунтӧвӧј тујјас вылӧ. Вермас лоны сещӧм ԍорԋі: кӧрт туј паԍкалӧ, ватуј бурмӧ ԁа сіԇжӧ паԍкалӧ, јеропланјасӧн лебалан соԁӧ, кущӧм мог суіс ԍорԋітны грунтӧвӧј тујјас јылыԍ? Сещӧма ԍорԋітӧмыслӧн шогмытӧмыс кокԋіԁа петӧ, мӧвпыштам-кӧ: ва туј ԁа кӧрт туј лоӧны кызыс магістраԉјасӧн. На берԁӧ колӧ матыԍмӧԁчыны посԋі грузӧн ветлан грунтӧвӧј ԁа шоԍԍејнӧј тујјасӧн. Кымын воԇӧ паԍкалӧны сіјӧ магістраԉнӧј тујјасыс ԁа кымын воԇӧ кыптӧ олӧм, сымын воԇӧ ковмас паԍкӧԁны шоԍԍејнӧј ԁа грунтӧвӧј тујассӧ. Меԁԍа-ԋін ӧні, кор воԍԍісны Ԋіжԋӧј Новгороԁын, Москваын, Јарославԉын автомобіԉ вӧчыԍ гігантјас, кор лоі міјан тыр вын паԍкӧԁны автомобіԉјасӧн ветлӧԁлӧм. Шоԍԍејнӧј ԁа грунтӧвӧј тујјаслӧн значеԋԋӧыс зев јона соԁӧ. Војвывса ԁа Комі облаԍтса условіјӧјасын налӧн значеԋԋӧыс јешщӧ вылӧҗык кыптӧ. Колӧ паԍкӧԁчыны овмӧсјаснас, пыԁӧҗык ԁа паԍкыԁҗыка пырны ва туј берԁԍаԋ вӧр пыщкӧ, ковмас овмӧԁчыны выԉ местајасын — ставыс сіјӧ вермас лоны сӧмын шоԍԍејнӧј ԁа грунтӧвӧј тујјас паԍкӧԁӧмӧн.
А ӧнја тујјас војвылын зев омӧԉӧԍ ԁај ещаӧԍ Ԍевернӧј крајлӧн 1122 ԍурс кваԁратнӧј кілометр плошщаԃ вылын гырыԍ респубԉіканскӧј ԁа крајевӧј тујјас сӧмын 9889 кілометр куԅта. Налыԍкӧ качествосӧ пыԃԃі пуктыны, чужӧм баныс налӧн јешщӧ јона омӧԉтчӧ. Ізјӧн вевԏԏӧм туј сӧмын 58 кілометр куԅта, сӧмын 6,5% сіјӧ гырыԍ тујјас пыщкыԍ вермӧны леԇны ас вывтіыс автомобіԉјасӧн ветлӧԁлӧм, 28,5% ԍӧкыԁа пырыԍ вермӧны кыпӧԁны автомобіԉјасӧс ԁа 65% — рӧԁ оз вермы кыпӧԁны машінаӧн ветлӧмсӧ.
Комі Облаԍт пыщкын тујјас јешщӧ ещаҗыкӧԍ ԁа ԉокҗыкӧԍ. Сені став тујыс лыԁнас сӧмын 2300 кілометр куԅта. Меԁ бур туј пыԃԃі пуктыԍԍӧ Мурашскӧј тракт, а сылӧн вевԏԏӧсыс сӧмын лыа ԁа гаԉка. Җеԋыԁҗыка кӧ шуны, Комі облаԍтын кыз тујыс арын ԁа тулысын ԏеԉегајасӧс вӧјтӧ чӧрсӧԇыс ԁа ԍібԁӧԁӧ вӧвјассӧ. Ԃерт сіјӧ тујјасӧн оз шогмы кыпӧԁны олӧмсӧ. Ковмас мӧԁ віт воын став грунтӧвӧј тујсӧ кыпӧԁны качествонас, меԁым вермісны ставыс кыпӧԁны автомобіԉјасӧс ковмас стрӧітны кӧрт туј вылӧ петыԍ уна тујјас. Особеннӧ гырыԍ тујјас ковмас стрӧітны Печораын. Таво помаԍӧ Ухԏінскӧј тракт вӧчӧм, ковмас сіјӧс ӧԁјӧ воԇӧ ԋужӧԁны Ціԉмаӧԇ. Ухтаԍаԋ жӧ ковмас ԋужӧԁны туј Кожва пыр ізшом перјанінӧԇ. Ежва јывԍаԋ ковмас вуҗны бур тујӧн Печераӧ. Оз поԅ вунӧԁны Комі пермјакјаскӧԁ јітыԍ тујӧс. Сы могыԍ важӧнԍаԋ ԋін вочԍӧ туј, сӧмын сіјӧ куԅа ԋужаліс вӧчӧмнас. Овмӧс бокԍаԋ, націонаԉно-куԉтурнӧј стрӧіԏеԉство опытӧн вежлаԍӧм могыԍ ковмас мыјвермам ӧԁјӧнҗык вӧчны сіјӧ тујсӧ.
Гозмӧԁ кывјӧн колӧ јешщӧ сувтлыны сынӧԁті лебалӧм вылӧ. Мӧԁ во ԋін Архангеԉскԍаԋ Сыктывкарӧԇ лебалӧны јеропланјас. Ӧткымыныԍ јеропланјас лебԅылісны ԋін Печораӧԇ. Тӧԁӧмыԍ, сіјӧ зев ыҗыԁ ԁоԍԏіжеԋԋӧ.
Мӧԁ віт воын ковмас јеропланӧн лебалан віԅјассӧ јона соԁтыны. Ковмас воԍтыны лебалӧм Архангеԉскԍаԋ Меԅеԋ ԁа Ціԉма пыр ізшом перјанінӧԇ ԁа Новӧј Ԅемԉаӧԇ, Соԉікамскԍаԋ ізшом перјанінӧԇ, Архангеԉскԍаԋ Сыктывкар пыр ізшом перјанінӧԇ.
* * *
Тащӧм краскајасӧн петкӧԁчӧ мӧԁ віт во кежлӧ тујјас паԍкӧԁӧмлӧн план. Сы ԍерԏі комі уҗалыԍ јӧз транспорт бурмӧмын ԁа кыпӧԁӧмын петӧны ԋін ԏехԋікаӧн меԁ воԇԇын муныԍ транспорт вылӧ. Налӧн важӧн вӧлі тујыс вужјаԁоԃ ԁа пыж, сеԍԍа петкӧԁчісны парохоԁјас ԁа омӧԉік ԏеԉегаӧн ветлан тујјас. Тајӧ віт воын завоԃітчіс стрӧітны кӧрт туј ԁа петісны олӧмӧԇ бур шоԍԍејнӧј туј ԁа сынӧԁті лебалӧм. Мӧԁ віт воын сещӧм ԍікас тујјаслӧн колӧ јона паԍкавны воԇӧ. Сек жӧ выԉ ногӧн петкӧԁчӧ ва туј, коԁлӧн выныс, лыԁыс Камо-Печорскӧј каналӧн ԁа мукӧԁӧн јона воԇӧ кыптӧ. Тӧԁӧмыԍ омӧԉік ԁоԃԃыԍ четчыны ԁа појезԁӧ ԁа јеропланӧ пукԍыны абу кокԋіԁ, сіјӧ оз вермы лоны ас візувтӧмнас, сы понԁа ковмас Комі рабочӧјлы ԁа колхоԅԋіклы облаԍтувса парторгаԋізаціја веԍкӧԁлӧм улын јона зіԉны ԁа вермаԍны.
Комі уҗалыԍ јӧзлы чорыԁ гаԃԃа кіӧн важӧн вӧлі јона колӧ мырԍыны русско-ангԉіјскӧј ԁа мукӧԁ странаса ԉесопромышԉеԋікјас понԁа. Ез зев еща вын пет комі уҗалыԍлӧн і ас тӧргӧвӧј капітаԉістјасӧс кыпӧԁӧм вылӧ. Ԍӧԁ вӧр шӧрын, быԁԍама ногӧн нарԏітчӧм улын ԁа јӧз пыԃԃі пуктытӧмын овліс комі уҗалыԍ јӧз.
Окԏабрԍа ревоԉуціја пуктіс сіјӧ ԍӧԁ гуԁыр олӧмыслы пом. Воԍԍіс комі уҗалыԍлӧн ԍінмыс, аԁԇыны кутіс соціаԉізм стрӧітан тујсӧ. Ез еща вір кіԍԍы Окԏабрԍа ревоԉуціја ԁырјі комі уҗалыԍлӧн.
Ӧні комі уԁарԋік-ԉесоруб став вынԍыс уҗалӧ соціаԉізм стрӧітӧмын, інԁустріаԉнӧј гігантјас стрӧітӧм понԁа. Ԁԋепростројӧ, Урало-Куԅԋецкӧј комбінатӧ, Ԋіжегороԁскӧј, Московскӧј, Ԉеԋінграԁскӧј, Харковскӧј гігантјас ԁінӧ комі уԁарԋіклӧн веԍкыԁа інміс зіԉлуныс. Ӧні ас ԁінас ԋін завоԃітӧ кыптыны сещӧм жӧ гігантјас. Тӧԁӧмыԍ, сіјӧ кутас лоны ԋімкоԃӧн комі уҗалыԍјаслы. Сіјӧ кутас налыԍ кыпӧԁны творческӧј еԋергіјасӧ.
Мӧԁ пјаԏіԉеткаын СССР ԏехԋіка бокԍаԋ кыпӧԁчӧ меԁ воԇԇа местаӧ Јевропаын. Машіна ԁа оборуԁоваԋԋӧјас вајан, ԋӧбан странаыԍ, машіна ԁа оборуԁоваԋԋӧ асвынӧн вӧчан странаӧ СССР-ӧс пӧртӧм могыԍ воԇԇа вітвоас паԍкӧԁӧм уҗыс лоас завершітӧма ԁа ԇікӧԇ „лӧԍӧԁас СССР-лы економіка бокԍаԋ самостојаԏеԉноԍт, коԁі СССР-ӧс віԇӧ мірӧвӧј капітаԉіԍԏіческӧј хоԅајство пріԁатокӧ пӧрӧмыԍ“. (ВКП(б) XVII конференціја). Асвынӧн, вӧвлытӧм соціаԉіԍԏіческӧј ӧԁӧн міјан страна кутас мӧԁ віт воын кыптыны быԁ бокԍаԋ ԁа быԁлаын. Оз коԉ ԋекытӧні ԋекущӧм пеԉӧс соціаԉіԍԏіческӧј ӧԁтӧг. Ӧні став страна, став уҗалыԍ јӧз ԁа налӧн органјасыс мобіԉізујтісны творческӧј вын ВКП(б) конференціја інԁӧм ԍерԏі мӧԁ віт во кежлӧ план вӧчӧм вылӧ. Госпланԍаԋ, нароԁнӧј овмӧс быԁ отрасԉ паԍкӧԁӧм јылыԍ конференціјаԍаԋ, фабрічно-завоԁскӧј проізвоԁственнӧј совещаԋԋӧӧԇ завоԃітчіс паԍкавны сіјӧ уҗыс. Војвылын, Комі облаԍтын сіјӧ мӧвпӧн жӧ олӧны. Мунісны сені крајевӧј ԁа областнӧј мӧԁ віт во кежлӧ могјас урчітыԍ конференціјајас. Сіԇ жӧ завоԃітчіс ԁај воԇӧ кутас паԍкавны общественнӧј оргаԋізаціјајаслӧн, уҗалыԍ јӧзјаслӧн мӧԁ віт во кежлӧ план пуктӧм јылыԍ — војвылын соціаԉізм стрӧітӧм јылыԍ мӧвпалӧм. Могјас гырыԍӧԍ, — вежӧрӧн мӧвпавны ковмас јона. Вӧвлытӧм тор вӧчны ԍӧкыԁ, сӧмын соціаԉіԍԏіческӧј ӧԁӧн ԁа ԍӧлӧмԍаԋ зіԉӧмӧн комі уҗалыԍ јӧз став странаса рабочӧј отсӧгӧн, крајевӧј ԁа областнӧј парԏіјнӧј оргаԋізаціја веԍкӧԁлӧмӧн вермасны уԍпешнӧја став гырыԍ ԁа посԋіԁ могјассӧ олӧмӧ пӧртны.
„Мӧԁ пјаԏіԉетка ԁырјі націонаԉнӧј респубԉікајаслӧн ԁа облаԍтјаслӧн соціаԉіԍԏіческӧј овмӧс ӧԁјӧ быԁмӧмыс лӧԍӧԁӧ условіјӧ, націонаԉноԍԏјаслыԍ економіка ԁа куԉтура бокԍаԋ бӧрӧ коԉӧмсӧ (отсталоԍԏсӧ) бырӧԁӧм вылӧ, коԁі (отсталоԍԏыс) коԉі царскӧј колоԋіаԉно-капітаԉіԍԏіческӧј режімԍаԋ“ (ВКП(б) XVII конференціја). Ԉеԋін тујӧԁ мунӧмӧн вежам став СССР-лыԍ картасӧ, бӧрӧ коԉӧм націонаԉнӧј окраінајасӧс петкӧԁам ԇоԋнас воԇын муныԍ рајонјаскӧԁ ӧԏі раԁӧ, бырӧԁам вужԍаԋыс патріархаԉшщіналыԍ ԁа капітаԉізмлыԍ коԉасјассӧ ԁа став вын зевтӧмӧн помӧԇ стрӧітам соціаԉізм.
