ԎЕРПЕԊԎІН ВІЈӦԀӦМ КОМІ ОБЛАԌТЫН
КЫԆІ БОԌТԌІСНЫ ВІЈӦԀНЫ ԎЕРПЕԊԎІН КОМІ ОБЛАԌТЫН
Комі облаԍтын ԏерпеԋԏін віјӧԁӧм понԁіс паԍкавны сӧмын-на 1927-ԁ воԍаԋ. 1927-ӧԁ воын Комі местхоз (ӧніја совнархоз) боԍтԍіс віԁлӧг моз нуӧԁны тајӧ уҗсӧ Шошкаын ԁа Часын. Тајӧ віԁлӧгыс бур тор, ԃерт, ез-на вермы ԍетны сіјӧн, мыј завоԃітӧмԍаԋыс вӧлі тајӧ уҗсӧ пуктӧма омӧԉа. 1927-ӧԁ воын поԁсочка улӧ вӧлі боԍтӧма 4000 пу, коԁі сӧмын ԍетіс 2000 кгр. ԏерпеԋԏін. Та ԍерԏі мі аԁԇім, мыј секі ԏерпеԋԏін віјаліс ӧԏі пуыԍ сӧмын 500 грамм, кор тајӧ војасӧ Војвылын-жӧ вӧлі петӧма ԏерпеԋԏіныс 10–12 грамм гӧгӧр быԁ карра — взԁымкаыԍ (8–10 кгр. гӧгӧр 1 пуыԍ).
Колӧ шуны, Комі облаԍтын ԏерпеԋԏін віјӧԁӧм муніс ез опытјасӧн, а сіԇі, кыԇі веԍкаліс. Та понԁа мі огӧ вермӧ-на бура тӧԁны уна-ӧ ԁа кӧні унҗык вермӧ ԍетны ԏерпеԋԏін міјан Комі пожӧм.
1927-ӧԁ воԍаԋ 1931-ӧԁ воӧԇ поԁсочка нуӧм міјан вӧлі кыԇі пракԏіка Ԃереваннӧј ԉ/хіміческӧј школаын велӧԁчыԍјаслӧн.
1930–31-ӧԁ војасԍаԋ ԏерпеԋԏін віјӧԁӧм кутіс паԍкавны јона ӧԁјӧ. Сыктывкарса рајонԍаԋ міјан паԍкаліс Віԅінскӧј рајонӧ (Којгорт, Чухлӧм, Вотча), Кулӧмԁін рајонӧ — (Помӧсԁін, Мыс), Јемԁін рајонӧ (Ԍерегов, От, Половԋік, Віз, Ԉај ԁа с. в.). Прілузскӧј рајонӧ (Ношуԉ, Абјачој, Ԉетка, Черныш ԁа с. в.), Уԁора рајонӧ (Вашка ԁа Меԅеԋ јујас куԅа).
Комі облаԍтын 1932-ԁ воӧԇ перјім 650 тонна гӧгӧр ԏерпеԋԏін.
Војасӧн лоӧ:
| 1927-ԁ воын 3 тонна |
| 1928-ԁ „ 17 |
| 1930-ԁ „ 117 |
| 1931-ԁ „ 515 |
Ԏерпеԋԏін улӧ вӧліс боԍтӧма 1932-ӧԁ воӧԇ (ԋоԉ воӧн) 650,000 пу гӧгӧр.
1932-ԁ воын мі боԍтам-ԋін 2,000,000 пу гӧгӧр, кытыԍ мі вермам боԍтны 1500 тонна ԏерпеԋԏін.
Тані ме кӧсја боԍтны сещӧм участокјас, коԁјас бурҗыка уҗалісны ԁа вермісны збыԉ вылӧ петкӧԁлыны, мыј Комі Облаԍтын поԅіс ԁај поԅӧ віјӧԁны ԏерпеԋԏінсӧ зев бура.
Меԁвоԇ колӧ шуны, мыј міјан ԏерпеԋԏін гӧгӧр уҗалыԍјаслӧн ез вӧв ԋі печаԏ пыр, ԋі піԍмӧјасӧн ԋі ԍорԋіӧн (конференціјајасӧн) уҗалӧм опытӧн вежлаԍӧм. Та понԁа тајӧ меԁвоԇԇа ԋігаыс оз вермы петкӧԁлыны ставсӧ, мыј міјан уҗалӧма. Маԏеріалјасыс воԇԇа воԍа уҗјасԍыс зев жебӧԍ. Сені вӧлі ԏехԋіческӧј отчотноԍтсӧ пуктӧма, кыԇі веԍкалӧ. Та понԁа ме ог вермы тані петкӧԁлыны унҗык участокјаслыԍ унаӧ налӧн ԍетӧ вӧлі пуыс гожӧм чӧжнас ԏерпеԋԏінсӧ, корҗык ԁа кытӧнҗык унҗык ԏерпеԋԏіныс петіс. Тані ме меԁвоԇ петкӧԁла Векшорскӧј участок (Прілузскӧј рајон), коԁі 1931 воԍа плансӧ тыртіс ԇоԋнас.
ВЕКШОРСКӦЈ УЧАСТОК
Планӧ вӧлі ԍујӧма віјӧԁны тајӧ участокыԍ 52 тонна, кытӧн вӧлі 145,280 карра. Тајӧ участоксӧ вӧлі јукӧма 15 уҗалыԍ участокјасӧ, коԁјас гожӧмнас ԍетісны таԇі (віԇӧԁ 1-ӧԁ № табԉіца вылыԍ):
| Раб. участ. №№ | Карра лыԁ | Ԁојјас вӧчалӧм мунӧм | Кымын ԁохоԁ | Уна-ӧ чукӧртӧма ԍір кгр-ӧн | Кымын грамм воӧ ӧԏі карра вылӧ | |
| Завоԃітӧм | Помалӧм | |||||
| 1 | 17,734 | 7/VІ | 5/IХ | 28,5 | 4,009,4 | 8,6 |
| 2 | 8,457 | З/VІ | 5/ІХ | 29,5 | 1,809,5 | 8,6 |
| 3 | 13.300 | 6/VІ | 5/IX | 30 | 2,796,4 | ԁа сіԇ воԇӧ |
| 4 | 9,457 | 5/VІ | 5/ІХ | 30,5 | 2,595 | |
| 5 | 7,005 | 4/VI | 3/ІХ | 25,5 | 1,586,1 | |
| 6 | 9,300 | 5/VI | 4/IX | 25 | 1,681,8 | |
| 7 | 6,977 | 7/VI | 5/ІХ | 35 | 1,571,8 | |
| 8 | 11,795 | 4/VI | 7/ІХ | 31,5 | 3,095,8 | |
| 9 | 2,175 | 9/VI | 3/ІХ | 90 | 458,7 | |
| 10 | 4,037 | 18/VI | 4/IX | 94 | 819,1 | |
| 11 | 9,385 | 10/VІ | 6/IX | 92,5 | 1,773,8 | |
| 12 | 4,050 | З/VІ | 5/ІХ | 91 | 975,5 | |
| 13 | 4,195 | 7/VI | 4/ІХ | 20,5 | 1,384,9 | |
| 14 | 7,070 | 15/VІ | 5/ІХ | 17 | 779,6 | |
| 15 | 7,225 | 18/VІ | 5/IX | 91 | 1,186,2 | |
Тајӧ табԉіца вылыԍ мі аԁԇам, мыј јона гырыԍ петӧмјас карраыԍ абу-жӧ: ԉібӧ ԉока вӧлі пуктӧма карра лыԁсӧ лыԃԃӧм ԉібӧ мӧԁтор.
Меԁвојԁӧр поԁсочка нуӧԁігӧн колӧ тӧԁны карра лыԁ, меԁым бура лыԃԃыны пујассӧ. Таԇі мі сӧмын вермам пуктыны воԇӧ вылӧ бур учот. Ԃерт, ем і бура уҗалыԍ участокјас. 1931-ԁ воын 903 кварталын, Помӧсԁінын кык уҗалан участокын вӧлісны сещӧм петӧмјас:
| Уҗалан участоклӧн №№-јас | Тӧлыԍјас | |||
| Јуԋ | Јуԉ | Август | Ԍеԋԏабр | |
| Граммӧн | ||||
| №1 | 9,2 | 11,3 | 14,7 | 11,3 |
| №2 | 8,4 | 12,2 | 15,1 | 10,6 |
Татыԍ мі аԁԇам, мыј меԁ уна петіс ԍірыс јуԉ-август тӧлыԍјасын. Ԍеԋԏабр тӧлыԍын еԍкӧ збыԉыԍсӧ ез пет тамынԁаыс, но вӧлі тајӧ каԁӧԇыс абу весалӧма воргајассӧ ԍірԍыс, та понԁа і лоі уна петӧмыс ԍеԋԏабр тӧлыԍын.
Воԇӧ вылӧ міјанлы ковмас ас воԇаным пуктыны могӧн, меԁым быԁ рајонын, быԁ участокын вӧлі нуӧма опытјас.
ԎЕРПЕԊԎІН ВІЈӦԀӦМЫН ВОԆӦ ВЫЛӦ МОГЈАС
І СЫРЈЕВӦЈ БАЗА
Ԏерпеԋԏін віјӧԁӧмлы сырјевӧј база корԍӧм — меԁыҗыԁ мог. Сырјевӧј база колӧ лӧԍӧԁны сіԇ, меԁым сіјӧс тӧԁмӧԁны, јітны вӧр овмӧскӧԁ. Таԇік воԇӧ поԁсочка нуны, кыԇі нуім мі ӧніӧԇ, регыԁ мыԍԏі оз-ԋін кут шогмыны. Вӧр запас воыԍ-воӧ понԁас таԇнаԁ чінны. Сіԇкӧ меԁвојԁӧр ковмас шуны — пуыԍ ԏерпеԋԏін пычкыны ӧніја ԁорыԍ колӧ ԁырҗык.
Ӧні мукӧԁлаын боԍтԍӧмаӧԍ нуны французскӧј поԁсочка 30–35 во віјӧԁны. Сіԇкӧ ӧні міјан завоԃітчіс мунны осмолопоԁсочка. Тані ӧԏі пуыԍ понԁас петны ԍірыс 8–10 во. Сіԇкӧ, тајӧн мі вермам, ӧԏік-кӧ, ԁырҗык нуны поԁсочкасӧ, уна вӧр віԇтам; мӧԁ-кӧ, ԁырҗык кежлӧ поԅӧ стрӧітавны бурҗык оланінјас уҗалыԍјаслы, бурҗыка пуктыны најӧ пӧвсын куԉтурно-массӧвӧј уҗ, бурҗыкӧс лӧԍӧԁавны тујјас, коԁјас кутасны ԁонтӧммӧԁны ԏерпеԋԏінсӧ; којмӧԁ-кӧ, мі тајӧн вермам лӧԍӧԁны пыр-уҗалыԍ каԁр.
КАԀР ЛӦԌӦԀӦМ
Ӧнӧԇ міјан воыԍ-во ез тыравлы планјас (1930-ԁ воын 34%, 1932-ԁ воын 51,3%). Тајӧ лоіс сіјӧн, мыј мі уҗалан каԁас вежлалім тајӧ уҗ вылас уҗалыԍјассӧ. Најӧ ез вермыны бура тӧԁмаԍны уҗјаснас, уҗавлісны сіԇі, кыԇі вӧлі оз ков. Та понԁа ԏерпеԋԏін петавліс еща, унаыԍ міјан пујасыс коԍмавлісны. Сіԇкӧ, меԁым пуктыны уҗсӧ бура, меԁым лоісны міјан поԁсочка тӧԁыԍ уҗалыԍјас — колӧ лӧԍӧԁны пыр уҗалыԍ каԁр. Сӧмын тајӧ вермас міјанлы ԍетны бур уҗ.
Меԁыҗыԁ могыс каԁр лӧԍӧԁӧмын лоӧ — ԏехԋіческӧј каԁр гӧтӧвітӧм.
Ӧнӧԇ міјан ԏехԋіческӧј каԁр вӧліс зев-на жеб. Комі облаԍтын ԋіӧԏі морт абу поԁсочка уҗ куԅа јона велӧԁчӧмӧн. Став каԁрыс міјан курсјас ԁа ԉесохімшкола помалӧм јӧз, коԁјас, ԃерт, ез вермыны нуны бура тӧԁмалана уҗјас.
Став ԏехԋіческӧј персонал велӧԁчӧм ԍерԏі Кустпром ԍіԍԏемаын јукԍӧ таԇі:
1) шӧркоԃа велӧԁчӧма — 2 морт,
2) Ԉесохімшкола помалӧма — 40 морт,
3) Курсјас помалӧма — 91 морт.
Сіԇкӧ, міјан воԇын сулалӧ могӧн меԁвојԁӧр — боԍтԍыны велӧԁны ԏехԋіческӧј каԁр. Комі облаԍтыԍ колӧ јонҗыка ыставны вылысса школајасӧ. „Бур ԏехԋіческӧј каԁр — бур ԏерпеԋԏін“.
КУԈТУРНО-ПОԈІԎІЧЕСКӦЈ УҖ
Меԁ јон ӧруԃԃӧӧн цехын, участокын промфінплан тыртӧмын лоӧ соцорԁјыԍӧм ԁа уԁарԋічество. Сӧмын соцорԁјыԍӧм ԁа уԁарԋічество паԍкӧԁӧмӧн вермам тыртны план, боԍтны бур ԏерпеԋԏін. Колӧ участокјасын паԍкӧԁны куԉтурно-массӧвӧј уҗ.
Ӧнӧԇ тајӧ уҗ вӧлі леԇӧма самоԏок вылӧ. Томјӧз костын уҗ участокјасын абу вӧлі котыртӧма. Та понԁа міјан таво лоіс сӧмын котыртӧма брігаԁајасӧ став Комі облаԍт паԍтаыс 25–30% уҗалыԍјассӧ. Ԏерпеԋԏін віјӧԁан уҗ места вывјасын ӧніӧԇ ез лыԃԃывлыны колана уҗӧн.
Воԇӧ вылӧ ковмас міјанлы участокјасын котыртавны сквознӧј брігаԁајас, поԉіткружокјас, ԏехԋіка велӧԁан кружокјас.
Меԁԍа чорыԁа колӧ тајӧ уҗ ԁінӧ јітчыны комсомоллы, ӧԁ уҗалыԍјас піын 80–90% том јӧз, 15–16–18 арӧсајас.
ТУЈ
Гожӧмын віјӧԁӧм ԏерпеԋԏін век вӧлі нуам завоԁӧ мӧԁ во тулысын. Тащӧм ԍама уҗыс ԋекытчӧ оз шогмы. Ӧні хозрасчот щӧктӧ, меԁым віјӧԁӧм мыԍԏі пыр-жӧ вӧлі вајӧма каԋіфоԉнӧј завоԁӧ. Гожӧмын віԇӧм ԍӧмсӧ колӧ регыԁӧн бӧр вештыны, колӧ тавожӧ вӧчны завоԁын каԋіфоԉ ԁа ԏерпеԋԏін выј ԁа вузавны.
Тајӧ торјыс унаыԍ паԁмӧ туј раԃі. Міјан участокјасын тавоӧԇ тујјас вӧліны омӧԉӧԍ. Бур тујсӧ вӧчны кујім во кежлӧ оз поԅ — таыԍ вермас лоны сӧмын убытка. Сіԇкӧ, меԁым каԁ кежлӧ вајны ԏерпеԋԏін завоԁӧԇ, колӧ быԏ лӧԍӧԁны бур туј.
Кӧні ем ва туј — сіјӧ бур. Ју куԅта поԅӧ ԍірсӧ кылӧԁны пурјӧн ԇік колана местаӧԇ. Кӧні абу ва тујыс, тані ԍір коԉӧ век тулысӧԇ. Кор прістаԋ ԁорӧ тӧвнас вӧлӧн кыскалам, секі тулыснас сӧмын вермас ԍірыс воны завоԁӧ.
Тајӧ торјыԍ мі вермам петны секі, кор участокјассӧ кутам експлоаԏірујтны ԁырҗык. Ԁырҗык вылӧ поԅӧ вӧчны бур туј; уна воӧн вештас тујԁонсӧ віјӧԁӧм ԏерпеԋԏіныс.
КЫԆІ ЛӦԌӦԀЧЫНЫ ПЕРЈЫНЫ ԎЕРПЕԊԎІН
1. ВӦР КОРԌӦМ
Кущӧм вӧр міјанлы колӧ? Ԋемецкӧј поԁсочка нуӧԁігӧн вӧр колӧ јон, кыз увјаса, зумыԁ.
Кос бока, сотчӧм ԁа гаг ԍојӧм пујас, коԁјас віԍӧны, ԏерпеԋԏінсӧ вермасны ԍетны јон пу ԁорыԍ сӧмын 1/12 ԉібӧ ⅒ јукӧнсӧ. Сіԇкӧ омӧԉ, нер пуыԍ поԁсочка нуӧԁны оз шогмы.
Меԁым тӧԁны пулыԍ јонлунсӧ, колӧ тӧԁмавны:
1) Кӧні сіјӧ быԁмӧ.
а) Кущӧм быԁманіныс (кос јала лыа вылын, лајколын, гуын васӧԁінын).
в) Кущӧм пујас ԁінын быԁмӧ (коз, піпу, ԋыв, кыԇпу ԁа сіԇ воԇӧ).
Јон пу, коԁі вермӧ ԍетны унҗык ԏерпеԋԏін, быԁмӧ кос лыа јала местаын. Пуыслӧн увјасыс кызӧԍ, уна, пашкыра, ачыс сулалӧ веԍкыԁа, зумыԁа. Тащӧм пуыс вермӧ аслас увјаснас боԍтны унҗык југыԁсӧ (ԍветсӧ) ԁа муыԍ боԍтны унҗык ԍојан јуан торсӧ (ва, азот, каԉіј, каԉціј, магԋіј ԁа мукӧԁ тор). Томҗык пујас ԍетӧны ԏерпеԋԏінсӧ пӧрыԍҗык пујас ԁорыԍ јона ещаҗык. Міјан вӧр овмӧсын пујассӧ торјӧԁлӧны боԋіԏет вылӧ, арлыԁ вылӧ (
Боԋіԏет тӧԁмавԍӧ пу арлыԁ ԍерԏі, кущӧм інын быԁмӧ, суԁта ԍерԏі ԁа кызта ԍерԏі. Овлӧны I-а боԋіԏет, коԁі лыԃԃыԍԍӧ меԁ бур пуӧн. Сеԍԍа локтӧ 1-ԁ боԋіԏет, 2-а боԋіԏет, 2-ԁ боԋіԏет, 3-ԁ боԋіԏет, 4-ԁ боԋіԏет, 5-ԁ боԋіԏет ԁа 5-а боԋіԏет. Тајӧ кујім бӧрја боԋіԏетјасыс лоӧны жебӧԍҗык асланыс увјас кызтаныс. 4-ԁ ԁа 5-ԁ боԋіԏетјасӧн лыԃԃыԍԍӧны пес вӧрӧн (ԋетӧварԋікјас) ԁа мунӧны осмолопоԁсочка вылӧ.
Пујас арлыԁ вылӧ јукԍӧны со кыԇі:
1. 40 арӧса пу артавԍӧ 1-ԁ классӧ.
2. 40 арӧсԍаԋ 80 арӧсӧԇ артавԍӧ 2-ԁ классӧ.
3. 80 арӧсԍаԋ 120 арӧсӧԇ артавԍӧ 3-ԁ классӧ.
4. 120 „ 160 „ „ 4-ԁ „
5. 160 200 „ „ 5-ԁ „
ԁа сіԇ воԇӧ.
Ԋемецкӧј учонӧј-ԉесовоԁ Крафт пујасӧс торјӧԁліс асланыс олан ног ԁа быԁмӧм ԍерԏіыс таԇі:
1 класс — меԁ җуҗыԁ пуыс, коԁі ӧтнас торјалӧ мукӧԁԍыс.
2 класс — 1-ԁ классыԍ улынҗык, но пологсӧ боԍтӧма ӧтлаӧ. Тајӧ классыслы ԍојан-јуаныс ԁа југыԁыс тырмӧ бура.
3-ԁ класс — 2-ԁ классыԍ улынҗык, жебҗык воԇԇа классјас ԁорыԍ.
4-ԁ класс — јона жеб. Ԍојан-јуаныс сылы јона-ԋін оз тырмы. Бокјасыс кутӧмны-ԋін коԍмыны. Пуыс кулан выјын.
Та ԍерԏі мі ӧні аԁԇам, мыј міјанлы колӧны: 2–3-ԁ боԋіԏет, арлыԁнас 3–4-ԁ класс, коԁі быԁмӧ шыԉыԁ, міча јала, лыа местаын. Тані ԍірыс унҗык — ԍір оланінјасыс паԍкыԁҗыкӧԍ.
В) КЫԆІ ВІԀЛАВНЫ ВӦР
Јагӧ мунтӧԇ інструкторлы (вӧр віԁлалӧ інструктор ԉібӧ прораб) меԁвојԁӧр колӧ вӧр овмӧс јукӧԁын тӧԁмаԍны вӧрпланјасӧн ԁа таксаціја пасјӧԁјасӧн, кӧніҗык кущӧм кварталын, унаӧ ԁа ԁырӧ оз кут керавԍыны вӧрыс. Та бӧрын, кор аԁԇан, мыј сені местаыс гіжӧмјас ԍерԏіыс поԁсочка вылӧ шогмана, вӧԉіԍԏі кајан вӧрӧ ԉеԍԋіккӧԁ, ԉібӧ абу-кӧ сіјӧ, тӧԁыԍ вӧралыԍкӧԁ віԁлавны.
Вӧр віԁлалігӧн колӧ ветлӧԁлыны оз сӧмын віԅірјас куԅта, а быԁлаӧ колӧ волыны, меԁым ԇоԋнас тӧԁмавны, кущӧм быԁ местаын вӧрыс ԁа унаӧ. Меԁым тӧԁмӧԁны унаӧ вӧрыс, вӧрыслыԍ кызтасӧ, колӧ боԍтны віԁлӧг плӧшщаԁкајас.
Плошщаԁка боԍтны 50 м. паԍта ԁа 50 метр куԅта уна местаыԍ. Сетыԍ лыԃԃӧны 22 саԋԏіметр кызтаԍаԋ быԁ пу. Пујас лыԃԃігӧн колӧ тӧԁмавны: унаӧ јон пуыс, уна омӧԉыс (кос, сотчӧм, гаг ԍојӧм), мыј вылын пуыс быԁмӧ ԁа кызӧԍ-ӧ пујасыс.
Тајӧ торјассӧ тӧԁмалӧм бӧрын мі аԁԇам, унаӧ пуыс лоӧ 1 гектар вылын, став участокас. Унаӧ поԅӧ пуктыны карра мі тӧԁмалам пу кызтајас ԍерԏіыс. Меԁым пуыслыԍ тӧԁмавны шӧркоԃа кызтасӧ ԁа тӧԁмавны каррајасыслыԍ шӧркоԃа лыԁсӧ, меԁвоԇ колӧ тӧԁмавны пулыԍ кызтасӧ ԁа лыԁсӧ. Пу кызтајассӧ ӧтлаалӧны ԁа јукӧны пу ступеԋ вылӧ (ступеԋыс лоӧ ԋоԉ пӧлӧс кызта, віԇӧԁ 3-ӧԁ №-а табԉіца вылӧ).
| Ступеԋјас | Пу лыԁ | |
| 1 ступень | 20–22–24 см. кызта | 10 |
| 2 „ | 24–26–28 | 30 |
| 3 „ | 28–30–32 | 40 |
| Ставыс | 80 |
Тані міјан артміс 3 ступеԋ. 8 пуыс јукԍӧ 3 ступеԋ вылӧ, лоас: 80 : 3 = 26,6 саԋԏіметр. Міјан тані шӧр кызтаыс пуыслӧн артміс 26,6 саԋԏіметр.
Тајӧ тӧԁмалӧмјас бӧрын вӧчԍӧ планшет. Планшетын колӧ лоны:
Кущӧм местаын кымын га, мыј быԁмӧ (пожӧм краԍітны гӧрԁӧн, коз — лӧзӧн ԁа с. в.).
Ем абу туј. Абу-кӧ, кытчӧ вӧчны.
Ем абу ју. Ем кӧ, коԁарӧ візывтӧ.
Ем абу оланінјас. Абу-кӧ кытчӧ вӧчны.
Кыті мунӧны: параԉеԉ, віԅірјас, ԁа с. в.
Тајӧ пасјӧԁјас ԍерԏі колӧ гіжны акт ԉібӧ вӧр овмӧс веԍкӧԁлыԍ јукӧԁкӧԁ (ԉеспромхозкӧԁ, ԉестранхозкӧԁ) ԁоговор став аԁԇӧм торсӧ гіжӧмӧн.
Та ԍерԏі сеԍԍа кутас лӧԍӧԁчыны проізвоԁственнӧј ԁа фінансӧвӧј планјас.
Колӧ шуны, мыј ӧнӧԇ мукӧԁ участокса інструкторјас омӧԉа-на вӧрјассӧ віԁлавлісны, сы понԁа міјан унаыԍ лолывлі тулыснас еновтны участокјассӧ шогмытӧм раԃіыс ԁа корԍны выԉ участокјас. Выԉ участок корԍӧм вылӧ мунӧ уна каԁыс, а ԏерпеԋԏін віјӧԁӧмлы колӧ каԉенԁарнӧј, операԏівнӧј каԁ. Та понԁа, вӧр корԍны колӧ бура, кор аԁԇам збыԉыԍ, мыј тајӧ кварталыс, ԃеԉанкаыс шогмана, сӧмын секі завоԃітны лӧԍӧԁчыны.
ПРОІЗВОԁСТВЕННӦЈ ПЛАН ԀА ФІНАНСӦВӦЈ ԌМЕТА ЛӦԌӦԀӦМ
1.
Проізвоԁственнӧј план лӧԍӧԁігӧн колӧ тӧԁны: унаӧ лоӧ карра,
унаӧ колӧ пуктыны уҗалан лун, та ԍерԏі артавны — унаӧ колӧ уҗалыԍ,
унаӧ колӧ стрӧітны барак ԁа склаԁ,
унаӧ колӧ бӧчка, інструмент, чуман ԁа с. в.
Проізвоԁственнӧј планын-жӧ лӧԍӧԁԍӧ каԉенԁарнӧј план: уна-ӧ, кущӧм каԁын ԁа мыј колӧ вӧчны, унаӧ колӧ петны ԍірлы.
Меԁым лоіс гӧгӧрвоанаҗык петкӧԁлӧм пыԃԃі мі боԍтам ԋеыҗыԁ участок, кытыԍ поԅӧ боԍтны 50 тонна ԏерпеԋԏін.
| №№ лыԁ | Кущӧм уҗ | Лунԍа норма | Уна-ӧ ковмас уҗалан лун | Воӧ ӧԏі тонна вылӧ |
| 1 | 200,000 карра места пасјалӧм | 2000 | 100 | 2 лун |
| 2 | Кырԍԍыԍӧм | 500 | 400 | 3 „ |
| 3 | Ворга ԁа меԁвоԇԇа ԁој вӧчӧм 200.000 | 750 | 266 | 5,5 „ |
| 4 | Чуман новлӧм 200.000 | 1000 | 200 | 4 „ |
| 5 | Чуман новлӧм | 500 | 400 | 3 „ |
| 6 | Ԁојјас выԉԁалӧм 25-ыԍ прӧјԃітӧмӧн 200.000 × 25 = 5000.000 | 1500 | 3333 | 66,6 „ |
| 7 | Ԍір чукӧртӧм | 35 кг | 1430 | 28,6 „ |
| Ставыс | — | 6129 | 122,7 |
Татыԍ мі аԁԇам, мыј меԁым віјӧԁны 50 тонна ԍір, міјан мунӧ 6,129 уҗалан лун. Меԁым тӧԁмавны, унаӧ колӧ уҗалыԍ морт, меԁвоԇ тӧԁмалам унаӧ міјан колӧ уҗалан лун.
Лыԃԃыны-кӧ 1-ԁ мај лунԍаԋ ԍеԋԏабр 25 лунӧԇ, міјан лоӧ 118 уҗалан лун. Лоас: уҗавны колӧ 6129 : 118 = 52 морт.
Меԁым тајӧ став уҗсӧ вӧчны, колӧ меԁ пыр уҗалісны 52 морт. Тајӧ 52 мортыс вылӧ і мі вӧчам керка, склаԁјас, ԁаԍтам інструментјас ԁа сіԇ воԇӧ.
Меԁым тӧԁмавны, кор ԁа кущӧм каԁјасӧ тајӧ уҗыс ештас, колӧ лӧԍӧԁны чорыԁ каԉенԁарнӧј план ԁа тајӧ каԉенԁарнӧј план куԅаыс і уҗавны.
Лӧԍӧԁчана уҗлы каԉенԁарнӧј план колӧ вӧчны мај 1-ԁ лунԍаԋ ԁа јуԋ 15-ԁ лунӧԇ. Јуԋ 15-ԁ лунԍаԋ колӧ вӧчны проізвоԁственнӧј план. Проізвоԁственнӧј уҗлы план вӧчԍӧ таԇі:
| Участок № | Шылаԁорса | |
| Унаӧ колӧ віјӧԁны | 1 т | |
| Карра лыԁ | 4000 | |
| Јуԋ | Обхоԁ лыԁ | 3 |
| Шӧр пӧлӧс петӧм карра вылӧ | 7 гр. | |
| Ставыс кгр-ӧн | 84 | |
| Јуԉ | Обхоԁ лыԁ | 9 |
| Шӧр пӧлӧс петӧм карра вылӧ | 12 | |
| Ставыс кгр-ӧн | 108 | |
| Август | Обхоԁ лыԁ | 3 |
| Шӧр пӧлӧс петӧм карра вылӧ | 11 | |
| Ставыс кгр-ӧн | 88 | |
| Ԍеԋԏабр | Обхоԁ лыԁ | 5 |
| Шӧр пӧлӧс петӧм карра вылӧ | 6,6 | |
| Ставыс кгр-ӧн | 33 | |
| Ставыс | Обхоԁ лыԁ | 25 |
| Шӧр пӧлӧс петӧм карра вылӧ | 10 | |
| Ставыс кгр-ӧн | 1 т | |
Тајӧ каԉенԁарнӧј план куԅтаыс і понԁам уҗавны. Каԉенԁарнӧј план бура вӧчӧм ԁа сіјӧс інԁӧм строкјасӧ олӧмӧ пӧртӧм зев ыҗыԁ уҗ. Он-кӧ срокјасӧн кут вӧчны ԁојјас, пуыс оз вермы ԍетны сы мынԁа ԏерпеԋԏінсӧ, мыјԁӧм еԍкӧн верміс.
ԌМЕТА ЛӦԌӦԀӦМ
Меԁым тӧԁмӧԁны, кущӧм рӧскоԁјас лоӧ ԏерпеԋԏін віјӧԁігӧн, ԁа унаӧ ԁон сувтас міјан ԏерпеԋԏін, вӧчԍӧ рӧскоԁјаслӧн ԍмета. Тані мі тӧԁмаԍам, кыԇі вӧчԍӧ смета ԁа мыј ԁон кутас сулавны міјан ԏерпеԋԏін.
| №№ лыԁ | Рӧскоԁјаслӧн стаԏԏајас | Лунԍа норма | Унаӧ віԇԍӧ уҗалан лун | Лунся дон | Лунԍа ԁон | Аморԏізаціјалӧн срок | Воӧ ӧԏі тонна вылӧ |
| 1. ПРОІЗВОԀСТВЕННӦЈ РӦСКОԀЈАС: | |||||||
| 1 | Вӧр віԁлалӧм | — | — | — | 3–00 | 3 | 1–00 |
| 2 | Кара лыԃԃӧм 4000 штука | 2000 | 2 | 2–00 | 4–00 | 3 | 1–33 |
| Ставыс | 2000 | 2 | — | 7–00 | — | 2–33 | |
| II. УҖԀОН | |||||||
| а) Лӧԍӧԁчана уҗ вылӧ рӧскоԁјас: | |||||||
| 1 | Кырԍԍыԍӧм | 500 | 8 | 2–00 | 16–00 | — | 16–00 |
| 2 | Ворга ԁа меԁвоԇԇа ԁој вӧчӧм | 750 | 5,3 | 2–30 | 12–19 | — | 12–19 |
| 3 | Чуман новлӧм | 1000 | 4 | 2–00 | 8–00 | — | 8–00 |
| 4 | Чуман ӧшлӧм | 500 | 8 | 2–00 | 16–00 | — | 16–00 |
| Ставыс | — | — | — | 52–19 | — | 52–19 | |
| б) Выԉԁалӧм ԁа чукӧртӧм вылӧ рӧскоԁјас. | |||||||
| 1 | Выԉԁалӧм 25 обхоԁӧн гожӧм чӧжнас, ставыс 4000×25=100.000 ԁој | 1.500 | 66,6 | 2–30 | 153–18 | — | 153–18 |
| 2 | Ԍір чукӧртӧм | –35 кг. | 28,5 | 2–00 | 57–00 | — | 57–00 |
| Ставыс | — | — | — | 210–18 | — | 210–18 | |
| в) уҗԁонјас вылӧ соԁтӧԁјас: | |||||||
| 1 | Промкассаӧ 5% 262 шајт ԁа 37 урыԍ | — | — | 12–13 | — | 12–13 | |
| 2 | Боԉԋічалы отсӧг | — | — | — | 1–00 | — | 1–00 |
| 3 | Мајтӧг ԁа караԍін вылӧ | — | — | 1–00 | — | 1–00 | |
| 4 | Уҗалыԍјаслы спецоԃежԁа уҗԁонԍыс 2,5% | — | — | — | 6–56 | — | 6–55 |
| Ставыс | — | — | — | 21–68 | — | 21–68 | |
| г) уҗ помалана уҗјас | |||||||
| 1 | Чуманјас боԍталӧм ԁа склаԁӧ течӧм | 1000 | 4 | 2–00 | 8–00 | — | 8–00 |
| д) ԏехперсоналлы уҗԁон: | |||||||
| 1 | Рајонувса інструктор | 9–00 | — | 9–00 | |||
| 2 | Прораб | 18–00 | — | 18–00 | |||
| 3 | Проммаԍԏерлы | 29–33 | — | 29–33 | |||
| 4 | Ԃеԍаԏԋікјаслы | 28–00 | — | 28–00 | |||
| Ставыс | 84–33 | — | 84–33 | ||||
| е) Уҗԁон вылӧ соԁтӧԁјас: | |||||||
| 1 | Соціаԉнӧј страховаԋԋӧ 17,2% 84 шайт да 33 урысь | — | — | — | 14–50 | — | 14–50 |
| 2 | Месткомӧ 2% 84 шајт ԁа 33 урыԍ | 1–68 | — | 1–66 | |||
| 3 | Ԏехперсоналлы спецоԃежԁа вылӧ | 3–00 | — | 3–00 | |||
| Ставыс | 19–18 | — | 19–18 | ||||
| III. НАКЛАԀНӦЈ РӦСКОԀЈАС | |||||||
| а) Туј | |||||||
| 1 | Маԏеріал, інструмент ԁа тара участокӧ мӧԁӧԁӧм | — | 2 | 4–00 | 8–00 | — | 8–00 |
| Уҗалан кӧлујлӧн аморԏізаціја: | |||||||
| 1 | Інструментјас | — | — | — | 11–50 | 1–3 | 5–41 |
| 2 | Бӧчкајас — 6 штука 1 тон. | — | — | 7–00 | 42–00 | 2 | 21–00 |
| 3 | 4000 чуман | — | — | 9–14 | 56–00 | 2 | 28–09 |
| 4 | Склаԁ вӧчӧм | — | 3 | 2–30 | 6–90 | 3 | 2–30 |
| 5 | Барак вӧчӧм | — | — | — | 10–00 | 3 | 3–24 |
| 6 | Туј вӧчӧм | — | — | — | 3–00 | 3 | 1–00 |
| Ставыс | — | — | — | 129–40 | — | 61–05 | |
| Мукӧԁ рӧскоԁјас: | |||||||
| 1 | Отпускыԍ компенсаціја | — | — | — | 1–00 | — | |
| 2 | Ԏехперсоналлӧн ветлӧм мунӧм | — | — | — | 3–00 | — | 3–00 |
| 3 | Курсјас вылӧ | — | — | — | 2–00 | — | 2–00 |
| Ставыс | — | — | — | 6–00 | — | 6–00 | |
| Став рӧскоԁыс | — | — | — | — | — | 465–04 | |
| 1 | Ԏеԉеграфнӧј рӧскоԁјас 1% став рӧскоԁыԍ 465–04 | — | — | — | 4–67 | — | 4–67 |
| Ставыс | — | — | — | — | — | 409–71 | |
Сіԇкӧ, міјан ԏерпеԋԏін сувтӧ 469 ш. 71 ур. Татчӧ ез пырны мукӧԁ пӧлӧс соԁтӧԁјас 113 шајт ԁа 98 ур, коԁјасӧс еԍкӧ колӧ ԍујны татчӧ-жӧ, уҗыс-кӧ мунӧ Кустпромсојуз ԍіԍԏемаын.
Тајӧ ԍмета куԅтаыс і колӧ нуӧԁны ԍӧм віԇӧмсӧ, ԋекущӧм кежӧмјас оз ков вӧчавны.
КЫԆІ ПЕРЈӦНЫ ԎЕРПЕԊԎІН
ԊЕМЕЦКӦЈ ПОԀСОЧКА
Став уҗыс ԋемецкӧј поԁсочка ԁырјі јукԍӧ кык пеԉӧ: 1) лӧԍӧԁчана уҗӧ ԁа 2) ԏерпеԋԏін віјӧԁан уҗ.
Лӧԍӧԁчана уҗыс ачыс нӧшта јукԍӧ 4 пеԉӧ:
1) Карра места пасјалӧм, 2) карра места кырԍԍӧм, 3) чуман ӧшлӧм ԁа 4) жӧлӧб ԁа меԁвоԇԇа ԁој вӧчӧм.
Проізвоԁственнӧј уҗыс јукԍӧ кык пеԉӧ:
1) Выԉ ԁојјас вӧчалӧм ԁа 2) ԍір чукӧртӧм вылӧ.
ЛӦԌӦԀЧАНА УҖ
Карра места пасјалӧм јукԍӧ: пуӧ карра лыԁ інԁалӧмӧ ԁа карра пукталан местајас пуӧ інԁалӧмӧ. Уна-ӧ тӧрӧ пуас карраыс, колӧ тӧԁмавны сещӧм јӧзлы, коԁјас тӧԁсаӧԍ-ԋін поԁсочканас. Тајӧ колӧ сы понԁа, меԁым мі вермім пыр-жӧ тӧԁны пуыслыԍ јонлунсӧ ԁа јонлун ԍерԏіыс і ԍетны нагрузкасӧ.
Уҗыслыԍ јонлунсӧ поԅӧ тӧԁмавны увјас ԍерԏіыс ԁа пучер ԍерԏіыс.
Тајӧ уҗсӧ колӧ нуӧԁны арнас, пырыԍ пыр-жӧ, кор лоӧ боԍтӧма ԉеспромхозлыԍ ԁоговорӧн ԉібӧ актӧн участоксӧ. Карра лыԃԃігӧн щӧщ колӧ лыԃԃыны і пујассӧ: карра места інԁалігӧн, колӧ меԁвоԇԇа каррасӧ пуктыны лунла бокӧ, мӧԁсӧ — веԍкыԁлаԁор бокас воԇԇа пуктӧм карра ԍерԏіыс. Којмӧԁ карра пуктыԍԍӧ шујгалаԁор бокас воԇԇа карраыслы ԁа с. в. (віԇӧԁ 1-ԁ ԍерпас).
Карра местајас інԁалігӧн колӧ тӧԁны, мыј пулы, коԁӧс шуӧма поԁсочкаӧн вӧԃітны ӧԏік во — нагрузкаыс ԍетԍӧ 50% пу гӧгӧрыс ӧԏік јарусӧн. Тащӧм ӧԏі јарусӧн карра пукталӧмыс оз вермы ԇоԋнас пусӧ іспоԉзујтны. Та понԁа колӧ пуктавны каррасӧ кык јарусӧн, шахмат ногӧн (віԇӧԁ меԁвоԇԇа табԉіцаыԍ).
Кујім јарусӧн карра пукталігӧн колӧ тӧԁны, меԁым каррајасыс ез вермыны веԍкавны ӧԏі віԅӧ. Јарус костјасас колӧ быԏ коԉны кыз кырԍсӧ вӧԋ моԁаӧн, суԁтанас 90 саԋԏіметр.
Кык воԍа поԁсочка ԁырјі, воԇԇа вонас нагрузкаыс ԍетԍӧ 50%, кыԇі і ӧԏі воԍа поԁсочкаын. Мӧԁ вонас карраыс нӧшта соԁтыԍԍӧ вывлаԁорас ӧԏі воԍа мозыс жӧ. Воԇԇа воԍа карраыс кык воԍа вӧԃітӧмын пуктыԍԍӧ 60–80 санԏіметр вылнаӧ.
Карраыс пуктыԍԍӧ сіԇі.
Кымын обхоԁ вылӧ вӧԃітнысӧ гожӧм чӧжнас карраыс інԁӧма, быԁ обхоԁ вылӧ пуктыԍԍӧ 0,7–1 санԏіметр. Ӧԏік вонас лоӧ 95 обхоԁ. Сіԇкӧ ӧԏік вонас колӧ суԁтаыс 95–30 саԋԏіметр.
Кујім воԍа ԉібӧ кык воԍа вӧԃітӧмын карраыс вевԁорԍаԋыс пыр летчӧ увлаԋӧ ԁа мӧԁ, ԉібӧ којмӧԁ вонас чуманыс ӧшԍӧ вуж берԁас-ԋін.
Кујім воԍа поԁсочка ԁырјі пуыслы меԁвоԇԇа вонас нагрузкаыс ԍетԍӧ 40–50% ԁа којмӧԁ вонас нӧшта соԁтыԍԍӧ вывлаԁорас кык карра. Меԁвоԇԇа карраыс вӧчԍӧ кујім воԍа поԁсочка ԁырјі 80–100 саԋԏіметр суԁтаӧн ԁа быԁ воӧ леԇчыԍӧ чуманыс увлаԋӧ 35–40 саԋԏіметрӧн. Меԁым унҗык петас ԍірыс, кујім воԍа поԁсочка ԁырјі ԁорјасыԍ вӧчԍӧ частӧҗык јуԉ ԁа август тӧлыԍјасӧ (віԇӧԁ 1 №-а табԉіцаыԍ).
Меԁым лоӧ гӧгӧрвоанаҗык карра пукталӧмыс, петкӧԁлам тані табԉіцаӧн, коԁӧс вӧчӧма профессор В. I. Ԉебеԃев ԁа коԁ ԍерԏі і мунӧ уҗыс міјанын.
| Пуыслӧн кызтаыс (ԃіаметр) см. | Пуыслӧн паԍта ногыс саԋԏіметрӧн | Пугӧгӧрса нагрузка ӧԏі віԅын | ||||||||
| 35–40% | 40–50% | |||||||||
| Карралӧн паԍта ног, саԋԏіметр. | Карра лыԁ | Нагрузкалӧн % | Вӧԋлӧн паԍтаыс 40%-а нагрузкаӧн | Карралӧн паԍтаног, см | Карра лыԁ | Нагрузкалӧн % | Вӧԋлӧн паԍтаыс 50% нагрузкаӧн | |||
| 20 | 62,83 | 12 | 3 | |||||||
| 22 | 60,11 | 12–14 | 2 | |||||||
| 24 | 75,40 | 11 | 2 | |||||||
| 26 | 81,68 | 16 | 2 | |||||||
| 28 | 87,96 | 16 | 2 | |||||||
| 30 | 94,25 | 14 | 2 | |||||||
| 32 | 100,53 | 18 | 2 | |||||||
| 31 | 106,82 | 14 | 3 | |||||||
| 36 | 113,10 | 14 | 3 | |||||||
| 40 | 119,38 | 14 | 3 | |||||||
| 42 | 125,67 | 16 | 3 | |||||||
| 44 | 131,95 | 16 | 3 | |||||||
| 46 | 141,52 | 18 | 3 | |||||||
| 48 | 150,80 | 18 | 3 | |||||||
| 50 | 157,08 | 14 | 4 | |||||||
| 52 | 163,36 | 14 | 4 | |||||||
2. ПУ КЫРԌԌӦМ
Пусӧ кырԍԍӧны кыз кырԍԍыс гӧрԁов-јеҗыԁов ԋебыԁ кырԍӧԇыс (2-ԁ ԍерпас). Кор кутам вӧчавны пуыслы ԁојјассӧ кырԍԍӧм інӧԁыс, секі оз мӧԁ гылавны чуманӧ кыз кырԍлӧн јогыс. Тајӧн мі віԇам ԏерпеԋԏінӧс јогӧԍԍӧмыс.
Ԁој вӧчалігӧн уҗалан кӧлујјас меԁ вӧлі лечыԁ, ныж уҗалан кӧлујӧн мі вермам віԍмӧԁны пусӧ. Та понԁа, меԁым ԋе ныжԁыны уҗалан кӧлујсӧ кыз кырԍӧ і колӧ кырԍԍыны. Таыԍ кыԋԇі, кырԍԍӧм іныс јонҗыка шоналӧ шонԁіӧн (кыз кырԍыс віԇӧ шонԁіыԍ). Та понԁа ԍір олан тујјасыс јонҗыка вермӧны шоныԁнас овнысӧ ԁа унҗык вермас петны ԍірыс.
Кырԍԍӧны гогінӧн (3-ԁ ԍерпас).
Гогнавны пусӧ колӧ јона осторожнӧја, меԁым ԋе ԁојԁны луба ԉібӧ камбіј слӧјјассӧ. Тајӧ слӧјјасыс-кӧ ԍурасны гогнавны, вермас пуыс ԋӧжјӧԋікӧн коԍмыны ԁај міјан ещаҗык петас ԏерпеԋԏіныс.
Кырԍԍӧм местаыс меԁ вӧлі шыԉыԁ, міча. Лым сылігӧн ԇік пыр мічаа кырԍԍӧм помавны оз поԅ — вермас асывја кӧԇыԁјаснас пуыс потлаԍны. Та понԁа кырԍԍыԍӧм нуӧԁны кык каԁын: меԁвоԇԇа каԁнас сӧмын кырԍԍӧны ічӧԏіка кыз кырԍсӧ, а лым сылӧм бӧрын, кор асја кӧԇыԁјасыс оз-ԋін лоны, кырԍԍӧны мӧԁ пӧвса гӧрԁов јеҗыԁов кырԍӧԇыс. Секі сӧмын поԅӧ шуны, кырԍԍыԍӧм помаԍӧмӧн.
КЫРԌԌЫԌАН УҖ НУӦԀАН ПРАВІЛӦЈАС
Кырԍԍыԍны поԅӧ сек, кор сылас лымјыс пу гӧгӧрԍыс.
Меԁвоԇԇа кырԍԍыԍігӧн муртса кыз кырԍсӧ колӧ боԍтны, а ԇікӧԇ помавны сӧмын шонԁӧԁӧм мыԍԏі.
Кырԍԍыны паԍта ногыс 25–30 саԋԏіметр ԁа суԁтаногыс 40–45 саԋԏіметр.
Кырԍԍыны колӧ осторожнӧја, меԁ ез вунԁыԍԍы кырԍԍігӧн луба ԉібӧ камбіј слӧјјасыс.
Мі кӧ уҗавны кутам кӧзырокјасӧн, амеріканскӧј поԁсочкаын, нӧшта кӧзырок ӧшӧм бӧрас-на шыԉӧԁӧны кырԍԍӧмсӧ, меԁым бурҗыка пукԍас пу берԁас кӧзырокыс.
Пуыс-кӧ кыз кырԍа, кӧзырокӧн уҗалігӧн кырԍԍӧны пусӧ гӧгрӧстіг-моз. Татӧг кӧзырок оз кут ӧшавны веԍкыԁа кыԇі колӧ.
УНА ԌІКАСА ԀОЗЈАС ПУ ԀІНӦ ӦШЛӦМ
Ԁозјас, коԁјас овлывлӧны поԁсочка уҗын, емӧԍ уна ногаӧԍ ԁа вӧчԍӧны уна торјыԍ. Вӧчԍӧны ԍојыԍ, жӧчыԍ, ԍумӧԁыԍ ԁа с. в.
Ԋемецкӧј поԁсочкалы быԏ колӧны ӧшалана ԁозјас — мукӧԁ ԍікаса ԁозјас оз шогмыны.
Амеріканскӧј поԁсочкалы колӧ паԍкыԁ ԁозјас ԉібӧ крампон. Крампоныс кӧ абу, меԁвоԇԇа ԁојјасыс лоӧны ӧтщӧщ воргаӧн, кыті і візывтӧ ԏерпеԋԏіныс. Воргаыс вӧчԍӧ җуҗыԁҗыка ԁа сіԇі, меԁым ԏерпеԋԏіныс оз вермы віјавны бокӧ (4-ԁ ԍерпас).
Мыјыԍ вӧчӧм ԁозјассӧ щӧщ-жӧ аслысног колӧ ӧшлыны. Ԍојыԍ вӧчӧм ԁозјаслы быԏ колӧ ӧшлыны крампон; жӧчыԍ вӧчӧм ԁозјас колӧ ӧшлыны крампон кералӧмӧн ԉібӧ топӧԁӧмӧн; ԍумӧԁ ԁозјас ӧшлыԍӧны кыз кырԍас пӧлыԋа вунԁӧм вунԁасӧ, ԉібӧ тувјавԍӧны шпіԉкіӧн. Ԉока ӧшлӧм вӧсна-кӧ ԏерпеԋԏіныс кутас віјавны ортсӧ, пыр-жӧ колӧ лӧԍӧԁны ԁозсӧ.
ԌУМӦԀ ԀОЗЈАС ӦШЛӦМ
Ԍумӧԁ ԁозјас ӧшлӧм завоԃітчӧ пыр-жӧ, мыјӧн ештас кырԍԍыԍан уҗ. Меԁвоԇ, кыз кырԍас вӧчӧны запіл, ічӧԏіка вывлаԋ ԋітолӧн. Вунԁасыс пыԁта ногыс 0,5 саԋԏіметрԍаԋ 1 саԋԏіметрӧԇ.
Пуас-кӧ ем гуран (абу шыԉыԁ пуыс), ӧшаніныс вунԁыԍԍӧ пыԁӧҗык. Вунԁас вӧчігӧн оз ков ножовканас вунԁыны пуыслыԍ јајсӧ (ԁревеԍінасӧ), а сӧмын кыз кырԍсӧ (5-ԁ ԍерпас). Кырԍыс-кӧ мыјкӧ понԁа вӧсԋі пуыслӧн, лоас, ԃерт, вунԁыны пу јајсӧ, сӧмын јона пыԁӧсӧ меԁ оз ло.
Тані мі огӧ кутӧ віԁлавны уна ԍікаса ԁозјас. Мі віԁлавны кутам сӧмын ӧшлана ԁозјас, коԁјасӧс кокԋыԁҗыка поԅӧ вежлавны, бурҗыкӧԍ ԍір чукӧртігӧн ԁај озҗык ԁојԁавны пусӧ.
ԀОЗЈАС ӦШЛӦМ
Ӧшлыԍан уҗыс завоԃітчӧ тулыснас, кырԍԍыԍӧм уҗ бӧрын. Ӧшлыԍана уҗыс вермас мунны пу быԁмыны завоԃіттӧԇ (
Оз поԅ ԁозјассӧ ӧшлыны сетчӧ, кӧні пуас ем гурана інјас, та понԁа ԏерпеԋԏін вермас віјавны ортсӧ. Вунԁасыслӧн паԍта ногыс колӧ лоны пу кызта ԍерԏіыс 45 саԋԏіметр гӧгӧр.
Ԁозјасыс ӧшлыԍԍӧны пулаԁорас вывлаԋ чатӧрӧнҗык (6-ԁ ԍерпас). Ԁозјасыс-кӧ мыјкӧ вӧсна ԋорӧма увлаԋӧ, ԁоз улас пу берԁӧ пуктӧны чаг тор, ԉібӧ пыкӧны пу торјӧн чумансӧ (7-ԁ ԍерпас).
Татӧг ԏерпеԋԏіныс вермас ԁозјӧ пыԃԃі ортсӧ візывтны.
КӦЗЫРОК ӦШӦМ
Меԁым кӧзырок ӧшны веԍкыԁа, меԁвоԇ колӧ лӧԍӧԁны пу берԁсӧ, меԁым кӧзыроклӧн бокыс верміс пукԍыны, ԉаскыԍнысӧ пу берԁас бура. Колӧ, меԁым пу гӧгӧр коԃыс-жӧ вӧлі лӧԍӧԁӧма і кӧзырок боксӧ. Кор кӧзырок ӧшалӧ веԍкыԁа ԁа зумыԁа, пу берԁӧ лӧԍыԁа ԉаскыԍӧмӧн, тащӧм ӧшалӧм лыԃԃыԍԍӧ меԁбурӧн. Увлаԋ ԋорыԋтчӧм, ԉібӧ бокног вежыԋтчӧм ԁырјі, кыԇі кӧзырокыс, сіԇ-жӧ чуманыс, воштӧны асԍыныс ыҗԁалунсӧ (објомсӧ). (8-ԁ ԍерпас).
Кор мі кӧзырок лӧԍӧԁам пу берԁӧ колан ног, пулаԁор бокас тувјавԍӧ первој шӧрас кӧрттув ԁа кусыԋтчӧ увлаԋыс. (9-ԁ ԍерпасыԍ віԇӧԁ). Та бӧрын бара тувјавԍӧ ӧтар-мӧԁар помыс, меԁым лоі ӧшӧԁӧмыс крепыԁҗык. Ӧтар помса кӧрттувјыс кусыԋтчӧ ортсӧ ӧтар бокас, а мӧԁар помса кӧрттувјыс сіԇжӧ кусыԋтчыԍԍӧ (8-ԁ ԍерпас).
Тувјавԍӧм бӧрын пулаԁор боксӧ кӧзыроклыԍ пыртӧԁӧны ԋебыԃіка тувјаліг моз кыз кырԍас, меԁым мічаҗыка верміс ԉаскыԍны пу берԁас.
ВОРГА ԀА МЕԀВОԆԆА ԀОЈ ВӦЧӦМ
Ворга ԁа меԁвоԇԇа ԁој вӧчӧмӧн помавԍӧ ԏерпеԋԏін леԇны лӧԍӧԁчана уҗ. Тајӧ уҗыс сӧмын мунӧ лым сылӧм бӧрын. Тајӧ каԁын ԁој ԁа ворга вӧчӧмыс зев колана лоӧны сіјӧн, мыј выԉԁаліг кежӧ пуыс вермӧ шојтчыштны ԁа ԁој ԁінас чукӧртны ԍірсӧ. Тајӧн міјан вермӧ соԁны ԍір петӧмыс.
Ворга вӧчігӧн уҗалыԍлы колӧ тӧԁны, ворга вӧчԍыԍԍӧ пу куԅта улысԍаԋ вывлаԋӧ, веԍкыԁа слӧј ногыс (10-ԁ ԍерпас). Чукыԉӧн вӧчӧм воргаӧԁ ԍірыс вермас петны ортсӧ, а оз ԁозјӧ. Ԁозԍаԋ воргасӧ нуӧԁны 2 саԋԏіметр паԍтаӧн ԁа вывлаԋӧ катӧԁӧны 35–40 саԋԏіметр. Воргалӧн вунԁасыс меԁ вӧлі шыԉыԁ. Шыԉыԁ вунԁас лоас сӧмын лечыԁа кеслӧм уҗалан кӧлујӧн. Сіԇкӧ ворга ԁа меԁвоԇԇа ԁој вӧчігӧн колӧ лечыԁӧн віԇны уҗалан кӧлујтӧ. Ворга вӧчԍӧ пыԁтаногыс 1 саԋԏіметр ԁа паԍтаногыс 1,5 саԋԏіметр.
Меԁвоԇԇа ԁој вӧчігӧн мі лӧԍӧԁам карралыԍ паԍта ногсӧ ԁа ԁојлыԍ пеԉӧссӧ (
Меԁвоԇԇа ԁој вӧчны завоԃітчӧны вылыс ворга помԍаԋ. Кор пуас ӧԏі воргаԍаԋ мӧԁ воргаӧԇ костыс 28 саԋԏіметр, меԁвоԇԇа ԁојлыԍ пеԉӧссӧ колӧ вӧчны 40°. Секі карралӧн паԍтаногыс лоӧ 18 саԋԏіметр.
Пу кызта ԍерԏіыс ԁојыслӧн пыԁтаыс ԁа карралӧн паԍтаыс артмӧны Ԉебеԃев ԍерԏі со кыԇі:
| Пулӧн кызтаыс саԋԏіметрӧн | Ԁојлӧн пыԁтаногыс | ||
| 16 саԋԏіметра карралӧн | 18 санԏіметра карралӧн | 20 саԋԏіметра карралӧн | |
| 22 | 0,8 | 1,00 | 1,1 |
| 25 | 0,7 | 0,9 | 1,0 |
| 27 | 0,6 | 0,8 | 0,9 |
| 29 | 0,5 | 0,7 | 0,9 |
| 31 | 0,4 | 0,6 | 0,8 |
| 34 | 0,4 | 0,6 | 0,8 |
| 36 | 0,4 | 0,5 | 0,7 |
| 38 | 0,4 | 0,5 | 0,7 |
| 40 | 0,4 | 0,4 | 0,7 |
Јона пыԁӧ вӧчавны ԁојјассӧ ԁа јона паԍкыԁа вӧчны каррасӧ оз шогмы. Кымын ԉапкыԁ ԁојыс ԁа векныԁ карраыс, сымын унҗык петӧ ԍір.
Меԁ бурӧн лыԃԃыԍԍӧны сещӧм каррајас, коԁјас паԍтанас 16–18 саԋԏіметр. Та паԍта каррајас унҗык ԍетӧны ԍірсӧ 20 саԋԏіметр паԍта каррајас ԁорыԍ.
Паԍкыԁ карра ԁырјі ԁојјас вӧчалігӧн уҗавнысӧ зев ԁӧсаԁнӧ ԁај вунԁасыс оз ло шыԉыԁ, а лоас щупӧԁӧԍ, јурԍікоԃ слӧјјасыс ԇугԍасны, ԍірыс кутас петны еща.
Каррајас оз поԅ вӧчавны ӧтпомыԍ, а колӧ век коԉны 10–12 саԋԏіметра колас. Гӧгӧрвоанаҗык вӧсна Ԉебеԃев вӧчӧма со кущӧм табԉіца:
| Пулӧн кызтаыс кынӧм веԍтӧԁ | Карра лыԁ | Карралӧн паԍта ногыс | Карра кост колас | Обшщӧј коластыс | Пулӧн нагрузкаыс %-ӧн пу кыщ ԍерԏіыс | |
| Саԋԏіметрӧн | Вершӧкӧн | Паԍтаыс | Паԍтаыс | |||
| 22 | 5 | 2 | 18 | 12 | 20 | 52 |
| 25 | 5½ | 3 | 16 | 10 | 8 | 62 |
| 27 | 6 | 2 | 18 | 10 | 10 | 63 |
| 29 | 6½ | 1 | 16 | 10 | 10 | 59 |
| 31 | 7 | 3 | 18 | 12 | 20 | 55 |
| 34 | 7½ | 3 | 18 | 12 | 26 | 51 |
| 36 | 8 | 3 | 18 | 12 | 12 | 62 |
| за | 8½ | 2 | 18 | 10 | 9½ | 62 |
| 40 | 9 | 2 | 16 | 10 | 15 | 57 |
| 42 | 9½ | 4 | 18 | 12 | 24 | 54 |
| 44 | 10 | 4 | 18 | 12 | 10 | 65 |
| 58 | ||||||
Быԁ карра кост меԁ вӧлі веԍкыԁ, ԁојјас вӧчігӧн костсӧ оз поԅ вунԁавны. Ԁојлӧн куԅта ногыс-кӧ 16 см, карралӧн паԍта ногыс колӧ лоны 10 саԋԏіметр, 18 саԋԏіметр куԅта ԁојлӧн карра паԍталы колӧ лоны 12 саԋԏіметр.
ЧУМАНЈАС ВӦЧАЛІГ КЕЖЛӦ ԌУМӦԀ ԀАԌТӦМ.
ЧУМАНЈАС ВӦЧАЛІГ КЕЖЛӦ ԌУМӦԀ КУԈӦМ
Ԍумӧԁ куԉны завоԃітны колӧ секі, кор кыԇԇыс понԁас корјавны јуԋ тӧлыԍԍаԋ јуԉ тӧлыԍ шӧрӧԇ кымын (куԉԍан каԁыс сӧмын овлӧ 1–1,5 тӧлыԍӧԇ).
Поԅӧ, ԃерт, куԉны і воԇҗык ԉібӧ ԍорӧнҗык, сӧмын ԍумӧԁыс сек куԉԍӧ ԍӧкыԁҗыка. Јуԋ ԁа јуԉ тӧлыԍјасын поԅӧ куԉны ӧԏі мортыслы 160 кгр. лун вылӧ.
Чуманјас меԁбур вӧчавны сещӧм ԍумӧԁыԍ, коԁӧс куԉӧма віԇјас вылын быԁмыԍ кыԇԇыԍ. Тащӧм кыԇлӧн ԍумӧԁыс ԋебыԁ, ԋукԉаԍанаҗык.
Васӧԁінын быԁмыԍ кыԇлӧн ԍумӧԁыс куԉԍӧ ԍӧкыԁа, ԁај абу ԋукԉаԍана, чуманјас вӧчалігӧн вермӧ потлаԍны.
Меԁбур ԍумӧԁыс куԉԍӧ кыԇ шӧрԍысҗык, 50–60 арӧса кыԇԇыԍ. 20 арӧса кыԇлӧн ԍумӧԁыс шогмытӧм, вӧсԋіԁ. Тащӧм ԍумӧԁ куԉны оз поԅ. Чуман вылӧ колӧ кыз, шыԉыԁ, ӧԏі рӧма (јеҗгов-віж ԉібӧ гӧрԁов-віж), јон ԁа ԋуԇ ԍумӧԁ.
Ԍумӧԁ куԉігӧн кыԇсӧ пӧрӧԁны оз поԅ, а куԉԍӧ куԅ пуӧ саԃітӧм косаӧн, ԉібӧ пурт јылӧн. Тајӧ куԅ пуа коса јывнас гіжԋітӧны ортӧԇыс кыԇлыԍ вылысса слӧјсӧ (ԍумӧԁсӧ), коԁі орӧм-бӧрас ачыс паԍкалӧ, ԉібӧ тајӧн-жӧ паԍкӧԁӧны ԍумӧԁсӧ ԁа уԍкӧԁӧны. Ԍумӧԁсӧ куԉӧм бӧрын кӧртавлӧны ӧтлаӧ воча ԁа вылысас пуктӧны груз — із, ԉібӧ мӧԁтор, меԁым веԍкӧԁны ԍумӧԁ пластјассӧ. Ԍумӧԁ пластлӧн суԁтаыс колӧ лоны 1 метр гӧгӧр. Кыԇ пуыс ԍумӧԁ куԉӧм понԁа оз коԍмы, 5–8 во мыԍԏі бара поԅӧ тајӧ-жӧ іныԍ куԉны.
ПЛАСТЈАС ВЫЛӦ ԌУМӦԀ ВУНԀАЛӦМ
Тајӧ уҗсӧ поԅӧ вӧчны тӧлын. Вунԁавԍӧ пластјасыс со кыԇі: слӧј куԅта ногыс 23–25 саԋԏіметр ԁа паԍта ногыс 15 саԋԏіметр. Тащӧм пластјасԍыс чуманјасыс артмӧны бурҗыкӧԍ ԁа мічаҗыкӧԍ. Вунԁалӧм бӧрын ԍумӧԁсӧ кӧртавлӧны воча 250 пластӧн јон шпагатӧн, меԁ ез вӧвны ԉічыԁӧԍ ԁа ез кусыԋтчыны.
ЧУМАНЈАС ВӦЧАЛӦМ
Чуманјас вӧчавны поԅӧ воԇҗык ԉібӧ ӧшлыԍігӧн. Гортын вӧчӧм чуманјас поԅӧ нуны участокӧ тувсов ԁор, туј щыктӧԇ. Чуманјасыс нуӧм бӧрын пуктавԍӧны ӧтчукӧрӧ лым вылӧ ԁа вевԏԏыԍԍӧны лыскӧн, меԁ тулыснас шонԁіыс ԁруг коԍтӧмӧн чуманјассӧ ез поткӧԁлы.
Тӧлын чуманјас вӧчԍӧны шоныԁ керкаын. Кӧԇыԁінын ԍумӧԁыс кусԋалігас вермас потлаԍны. Чуман вӧчігӧн меԁвоԇ колӧ кӧтӧԁны ԍумӧԁсӧ. Кӧтӧԁан ваыс меԁ вӧлі шоныԁ 50° Цеԉԍіја. Кіын-кӧ граԁуԍԋікыс абу, поԅӧ васӧ шонтыны сетчӧԇ, меԁым, кор ва пыщкас ԍујан кітӧ, кіыԁ ԋеуна ԏерпітыштӧ.
Јона пӧԍ ваын ԍумӧԁ вермӧ чукыртчыны ԁа веԍкӧԁлігас потлаԍны. Кі ԏерпітана ва пыщкын ԍумӧԁыс віԇԍӧ 5–6 мінут, лоӧ ԋуԇ ԁа кутас кокԋіԁа ԍетчыны — кусԋаԍны.
Вӧрын чуман вӧчԍӧ кык каԁӧн:
Ӧԏі-кӧ, чуманјассӧ вӧчалӧны воԇҗык ԁа ӧшлӧны бӧрнас ԉібӧ чумансӧ вӧчалігӧн ӧтщӧщ і ӧшлӧны.
Воԇԇа мозыс чумансӧ вӧчны поԅӧ секі, кор участокыс чуман вӧчан інԍаԋыс ылынҗык ԁа уҗалыԍыслы ковмӧ кымынкӧ лун кежлӧ мунны вӧрӧ.
Мӧԁногыс вӧчԍӧ секі, кор баракԍаԋ ԉібӧ уҗалыԍјас оланінԍаԋыс участокыс јона матын. Пластјасыԍ ӧбӧԁӧԇ вӧчԍӧ чуманыс, а ӧбӧԁ бӧрас ӧшлавԍӧ.
Ԍумӧԁ пластјассӧ колӧ віԇыштны ва пыщкын, меԁым вӧчігас ез потлаԍны.
Чуман вӧчалігӧн уҗалӧны морт 10–15. Напіыԍ ӧԏі морт вӧчӧм чуманјассӧ новлӧ ӧшлыԍанінас.
ЧУМАН ВӦЧӦМ
Комі облаԍтын чуман ӧні кутісны вӧчны кык ногӧн.
Ӧԏі ногыс: боԍтӧны ԍумӧԁ пласт ԁа завоԃітӧны кусыԋтны ӧԏік пеԉӧссӧ мӧԁ пеԉӧслаԋ ԁа ԍујӧны ічӧԏік пу тув, коԁӧс колӧ вӧчны кыԇԇыԍ ԉібӧ кос конԁаыԍ. Поԅӧ артмӧм кусыԋсӧ вурны ԍіра шпагатӧн. Сіԇ-жӧ боԍтӧны мӧԁ помсӧ ԁа бара кусԋалӧны, кыԇі-і первојја помыслыԍ ԁа тувјӧн кутӧны ԉібӧ сіԇ-жӧ вурӧны ԍіра шпагатӧн.
Таԇі вӧчӧм бӧрын міјан артмас ԋоԉпеԉӧса чуман, куԅтанас 16 саԋԏіметр, паԍтанас 8 саԋԏіметр ԁа суԁта 4–6 саԋԏіметр.
Мӧԁногыс Комі облаԍтын завоԃітісны вӧчны 1931-ԁ воԍаԋ-на. Вӧчӧны сіԇі.
Вунԁӧны ԍумӧԁ пласт куԅтанас ԁа паԍтанас 22 саԋԏіметр. Ԍумӧԁ пластсӧ ӧтар пом пеԉӧсԍаԋыс кусыԋтӧны мӧԁар пом пеԉӧсыскӧԁ. Сеԍԍа таԇ-жӧ вӧчӧны мукӧԁ пеԉӧсјассӧ ԁа раԅԍӧмыԍ кутӧны ічӧԏіка поткӧԁыштӧм ԋӧрјасӧн. Міјан артмас куімпеԉӧса чібԉӧгкоԃ ԁоз — чуман.
Тащӧм куімпеԉӧса чуманыс бур сіјӧн, мыј ԍір чукӧртігӧн поԅӧ кокԋіа раԅны ԇоԋнас ԁа мічаа леԇны ԍірсӧ веԁраас. Тащӧм чуманас тӧв кежлас оз боԍтавны, а сӧмын ковмас прӧстмӧԁавны кусыԋ кутанјассӧ, ічӧԏік поткӧԁыштӧм пома ԋӧр торјасыԍ, коԁјас оз леԇны раԅԍыны бӧр кусыԋјаслы.
Вурӧмӧн тащӧм чуманјас вӧчавны оз поԅ.
II
ПРОІЗВОԀСТВЕННӦЈ УҖ. ԀОЈЈАС (ВЗԀЫМКА) ВӦЧАЛӦМ
Кык лун бӧрын шонԁӧԁӧм мыԍԏі завоԃітчӧны вӧчавны ԁојјас.
Тајӧ уҗсӧ Војвыв крајын поԅӧ нуӧԁны јуԋ 15-ӧԁ лунјасԍаԋ кымын. Міјанын ԁојјассӧ вӧчӧны:
| Юнь тӧЈуԋ тӧлыԍӧ— 3 ԁој |
| Јуԉ „ 9 „ |
| Август „ 8 „ |
| Ԍенԏабр „ 5 „ |
Ставыс лоіс 25 ԁој гожӧм чӧжнас. Поԅӧ вӧчны, ԃерт, унҗыкӧс (30 ԁојӧԇ), сӧмын јуԉ-август тӧлыԍјас кежлӧ.
ԀОЈЈАС ВӦЧАЛАН ПРАВІЛӦЈАС
Кор ԁугԁасны лоавны асја кӧԇыԁјас, сӧмын секі завоԃітӧны вӧчавны ԁојјас быԁ 2 лун мыԍт, којмӧԁ луннас. Выԉ ԁојјас завоԃітчӧны вӧчавны меԁвоԇԇа ԁој улӧ ԁа летчӧԁны пыр увлаԋ.
Ԋемецкӧј поԁсочка нуӧԁігӧн колӧ тӧԁны, мыј выԉ ԁојјас вӧчавԍӧ пыр воргаԍаԋыс ортсылаԋ. Амеріканскӧј поԁсочка ԁырјі мӧԁарӧ — ортсылаԋыс вајӧԁԍӧ воргалаԋ. Амеріканскӧј ногӧн ԍірыс петӧ ещаҗык, ԋемецкӧј поԁсочка ԁорыԍ.
Выԉԁалігӧн колӧ тӧԁны: ԁојјас вӧчавԍӧ ӧтчыԁӧн ԁа шыԉыԁа. Меԁым карраыс віԇӧԁнысӧ вӧліс міча, 5–7-ыԍ выԉԁалӧм бӧрын карра ԁорјасыс вунԁавԍӧны, ӧткоԃавлыԍԍӧны. Меԁјона ԍірыс петӧ шоныԁ зер бӧрԍа војјасын ԁа зерӧм воԇвылын. Тајӧ каԁнас-кӧ шуӧма выԉԁалӧмсӧ вӧчныс, еновтчыны мӧԁлун кежлӧ ԋекущӧма оз поԅ.
Выԉԁалӧмлӧн куԅтаногыс колӧ лоны җеԋыԁҗыка (20 саԋԏіметр пыԃԃі 15–18 саԋԏіметр). Куԅҗыка вӧчӧм понԁа ԍірыс унҗыкыс оз пет, а җеԋыԃіка ԁа векԋіԁа выԉԁӧԁӧмӧн (паԍтаногнас 0,7 саԋԏіметрԍаԋ 1 саԋԏіметрӧԇ) мі віԇам колана јукӧԁсӧ пуыслыԍ стружкіӧн шыбытӧмыԍ.
Выԉԁӧмлӧн паԍтаыс меԁбурӧн лыԃԃыԍԍӧ 0,7 саԋԏіметр. Тајӧ вӧчԍыԍӧ „җын хакӧн“, кыԇі уҗалыԍјас шуӧны. Став хакӧн боԍтігӧн артмӧ выԉԁӧмыс паԍталас 1 саԋԏіметрԍаԋ 1,5 саԋԏіметрӧԇ.
Выԉԁӧм воԇвылын важ ԁојԍыс петӧм ԍірсӧ колӧ воԇҗык јӧткыштны воргаас ԁа выԉыԍ вунԁыны выԉ ԁој.
МЕԀКОЛАНАТОРЈАС ВЫԈԀАԌАН УҖЫН. ЛЕЧЫԀ ХАК
Ныж хак оз вермы шыԉыԁа вунԁыны камбіј слӧјјас, а сӧмын пуԍыс ԋіртыштас. Тапонԁа камбіј слӧјыс вермас кувны.
Камбіј слӧјыс кулӧм бӧрас оз вермы сӧвмыны ԁа ԍетны выԉыԍ ԍір олан тујјассӧ. Тапонԁа ԍірыс кутас петны еща ԁај вермас ԁугԁыны ԇікӧԇ. Хаклӧн ԁорыс меԁ вӧліс брітвакоԃ лечыԁ. Хак ԁорышын ԋекущӧм піԋ меԁ ез вӧв. Хак кеслӧны нажԁачнӧј зуԁјӧн.
Выԉԁӧны сӧмын ӧтчыԁ пусӧ вунԁӧмӧн. Унаыԍ вунԁыны оз поԅ — секі ԁојыс оз ло шыԉыԁ.
Уҗ ештӧм бӧрын хаксӧ быԁлун колӧ весавны ԍірԍыс караԍінӧн, гаровтны трапјӧ торјӧн ԁа віԇны кучік пуртӧсӧ ԍујӧмӧн.
III
ԌІР ЧУКӦРТӦМ
Кымын ӧԁјӧ чукӧртан ԍірсӧ, сымын качествоыс (бурлуныс) сылӧн лоас бурҗык. Војвылын міјан ԍір чукӧртӧны 4–5 выԉԁӧм мыԍԏі, ԉібӧ 12–15 лун мыԍԏі первојја ԁој вӧчӧмԍаԋ.
Ԍірсӧ чуманјасыԍ боԍталӧны веԁраӧ кӧрт пома ічӧԏік пу зырјӧн.
Чуманјасыԍ чукӧртіг моз-жӧ ԍірсӧ щӧщ чукӧртӧны воргаыԍ-і, сӧмын мӧԁар зыр помнас.
Веԁраыԍ чукӧртӧм ԍірсӧ кіԍталӧны бӧчкаӧ воронка пыр, коԁӧс вӧчӧны ԍумӧԁыԍ, ԉібӧ жӧчыԍ веԁра ыҗԁаыс-жӧ.
Ԍір тыра бӧчкајассӧ віԇӧны склаԁын, барак ԁорԍыс бокын, участок шӧрас.
СОԀТӦԀЈАС
1. УҖАЛАН КӦЛУЈ
Хак — вӧчӧны жӧлӧб ԁа ԁојјас.
Ножовка — піԉітӧны чуман ӧшанінсӧ кыз кырԍас.
Мӧлӧт — тувјалӧны кӧзырокјас пу берԁас.
Зуԁ — хак кеслыны.
Ічӧԏік тӧчіла, тӧчітчыны.
Кер ԉібӧ гогін, кырԍԍыԍны.
УҖАЛЫԌЛӦН ӦԎІК ЛУН ВЫЛӦ УҖАЛАН НОРМАЈАС
| Ԍумӧԁ куԉны | .... 130–160 кілограмм. |
| Ԍумӧԁ пласт вунԁавны | .... 1000 пласт. |
| Чуман вӧчны | .... 300 чуман. |
| Кырԍԍыны | .... 800–1000 карр. |
| Ворга меԁвоԇԇа ԁој вӧчӧм ԁа чуман ӧшлӧм | .... 300 |
| Тув лӧԍӧԁны | .... 5000–6000 тув. |
| Выԉԁавны ԁојјас | .... 1500–2000 |
| Ԍір чукӧртны | .... 750 чуманыԍ ԉібӧ 35–40 кілогр. |
КЫԆІ ВӦЧНЫ СКЛАԀ
Склаԁ стрӧітӧны участок шӧрӧ, меԁ ԍір чукӧртыԍјаслы матынҗык вӧлі вајавны ԍірсӧ. Стрӧітӧны помӧԉа інӧ, ԋукіс ԁорӧ, меԁ віԇны склаԁсӧ случајнӧј пӧжарјасыԍ. Склаԁлӧн паԍтаыс ԁа куԅтаыс 7×7 метр, ԉібӧ 6×6 метр, суԁтаыс муԍаԋ 1 метр ԁа мусӧ коԁјӧны 0,5 метра суԁта кымын. Вевԏԏӧны меԁвоԇ пощјасӧн ԉібӧ ԁраԋечӧн. Ԁраԋеч вылас воԉсавԍӧ ежа ԉібӧ прӧстӧј му. Тащӧм склаԁын ԍір бӧчкајасыс оз коԍмыны ԁа ԍірыс оз вермы віјавны ортсӧ.
КЫԆІ ВІԀЧЫԌНЫ БІЫԌ
Поԁсочка нуӧԁӧны міча, кос јалаа пожӧма вӧрын. Гожӧмјаснас жар пӧрајасӧ тащӧм јагыс лоас ԇік порок-коԃ. Сіԇ-кӧ, колӧ вывті јона міјанлы віԁчіԍны пӧжарјасыԍ. Ԏерпеԋԏін, коԁӧс мі татыԍ перјам, зев ӧԁјӧ сотчыԍ тор (
Меԁым віԁчіԍны пӧжарјасыԍ, колӧ вӧчны со мыј.
Барак ԁорыԍ, кӧні олӧны уҗалыԍјас, колӧ ежасӧ куԉны лыаӧԇыс 10 метр паԍта гӧгӧрыс ԁа весавны став јогыԍ. Таԇі-жӧ вӧчԍӧ ԍір тыра склаԁ ԁорын.
Склаԁ ԁа барак пеԉӧсјасӧ колӧ пуктавны ва тыра бӧчкајас.
Курітчыны уҗалігӧн оз поԅ. Курітчан места пыԃԃі колӧ ӧԏіклаыԍ ежасӧ ічӧԏіка куԉны ԁа тајӧ местаас і курітчыны. Кытӧн ԍурӧ курітчігӧн біыс вермас уԍны ԁа јалаыс ӧзјыны.
Пуԍыны колӧ ӧԏік местаын (вӧрын уҗалігӧн ԋурјас ԁорын). Пуԍан места колӧ лӧԍӧԁны барак ԁорыԍ бокӧҗык, торјӧн.
Участокын, інструмент склаԁын быԁ ӧԏік морт вылӧ колӧ лоны кӧрт зыр.
Вӧрӧ-кӧ бі ӧзјас, секі оз ков повԅыны, а колӧ пыр кусӧԁны, — бӧрӧзԁајас коԁјӧмӧн воԇӧ бісӧ ԋе леԇны.
Тајӧ торјассӧ-кӧ мі уҗалыԍјаслы бура віԍталам, најӧ пыщкыԍ бӧрјалам проԏівопожарнӧј контроԉјасӧс ԁа кутам бура пӧртны олӧмӧ проԏівопожарнӧј правілӧјас — секі міјан пӧжарыԁ озҗык вермы лоны.
КОТЫРТАВНЫ БРІГАԀАЈАС
Брігаԁајас котыртчӧны ԁоговорјас лӧԍӧԁалігӧн. Ԁоговорјас лӧԍӧԁалӧны брігаԁајаскӧԁ-ԋін.
Брігаԁаын морт лыԁыс лоӧ уҗ ԍерԏі, кӧні кутас уҗавны брігаԁаыс. Ԏерпеԋԏін перјан промыԍел вылын брігаԁајас котыртчавлӧны меԁԍасӧ 7 мортыԍ.
5 мортыс пыр кутасны вӧчавны ԁојјас, а 2 мортыс кутасны пыр чукӧртны ԍір. 7 морта брігаԁалы ԍетчыԍԍӧ нагрузкаыс 28000 карра гӧгӧр гожӧм быԁ вылӧ.
Ас пыщканыс брігаԁаас уҗыс јукԍӧ сіԇі, меԁым быԁ брігаԁаса шԉенлы вӧлі уҗыс тырмымӧн. Быԁ мортӧс інԁӧны торја уҗ вылӧ, коԁыԍ і сіјӧ кывкутӧ старшӧј брігаԃір ԁа аԁміԋістраціја воԇын.
Брігаԁакӧԁ ԁоговор закԉучітӧм бӧрын колӧ вӧчны каԉенԁарнӧј план ԁа сені інԁӧм срокјасӧн уҗсӧ і требујтны.
Брігаԁајас костын паԍкӧԁны соціаԉіԍԏіческӧј орԁјыԍӧм, паԍкӧԁӧны брігаԁа пыщса шԉенјас пӧвсын, коԉыԍ брігаԁајассӧ јонҗык брігаԁајас боԍтӧны соціаԉіԍԏіческӧј букԍір вылӧ.
Тајӧ уҗсӧ колӧ нуӧԁны разјаԍԋіԏеԉнӧј уҗ брігаԁајас костын паԍкыԁа нуӧԁӧмӧн. Массӧвӧј уҗӧн лептыны уҗалыԍ јӧзлыԍ ентуԅіазмсӧ уҗ вылын ԁај соԁтӧԁӧн тыртны ас срокјасын промфінплан.
СТАРШӦЈ БРІГАԂІР
Быԁ брігаԁа пыщкын бӧрјыԍԍӧ старшӧј брігаԃір, коԁі кывкутӧ брігаԁа уҗ понԁаыс. Татчӧ колӧ бӧрјыны аккуратнӧј, распреԃеԉіԏеԉнӧј ԁа акԏівнӧј мортӧс, коԁі еԍкӧ верміс веԍкӧԁлыны брігаԁанас, верміс бура јуклыны торја уҗјассӧ шԉенјас костын.
Старшӧј брігаԃір аԁміԋістраціја воԇын кывкутӧ промфінплан срокјасын тыртӧм понԁа, кыԇі лыԁ ԍерԏі, сіԇ-жӧ і качество ԍерԏі. Сіјӧ брігаԁаса шԉенјаслыԍ уҗсӧ арталӧ.
Брігаԃір кывкутӧ проԁукціјалыԍ асԁон чінтӧм вӧсна. Асԁон мі вермам чінтыны сӧмын секі, кор бура віԇӧԁам ԍӧм віԇӧм бӧрԍа, план тыртӧм бӧрԍа, кор чорыԁа мерајтам быԁ уҗ шајтӧн, чінталам ковтӧм наклаԁнӧј рӧскоԁјас ԁа с. в.
Брігаԃір тӧжԁыԍӧ, меԁ вӧлі брігаԁалы каԁ кежлӧ боԍтӧма колана уҗалан кӧлуј склаԁјыԍ, баракјас, ԍојан-јуан.
Тајӧ став інԁӧм торјасԍыс брігаԃір отчітывајтчӧ брігаԁаса собраԋԋӧ воԇын, аԁміԋістраціја воԇын-ԁа.
Уҗ нуӧмыԍ брігаԃірлы мынтыԍԍӧ торја ԁон.
БРІГАԀА ПЫЩКЫН УҖ ЈУКЛӦМ
Брігаԁа пыщкын став уҗыс јукԍӧ со кыԇі:
а) лӧԍӧԁчана уҗ: кырԍԍыԍӧм, ворга ԁа меԁвоԇԇа ԁој вӧчӧм. Чуман вӧчӧм ԁа ӧшлыԍӧм.
в) прамӧј уҗыс — выԉԁалӧм ԁа ԍір чукӧртӧм.
Лӧԍӧԁчана уҗыс завоԃітчӧ, кор ывлаыс шонԁӧԁас, а міјан Комі облаԍтын завоԃітчӧ мај тӧлыԍ первојја лунјасԍаԋ. Лӧԍӧԁчана уҗ колӧ помавны 25 лунӧн.
Тајӧ уҗсӧ нуӧԁігӧн участокјасыс јукԍӧны ԉіԏерјас вылӧ (торја ічӧԏік участокјасӧ), меԁым уҗавнысӧ вӧлі кокԋіԁҗык ԁа кокԋіԁҗык нуны уҗ учотсӧ быԁ уҗалыԍлыԍ.
Ԉіԏерын карра лыԁыс ԉібӧ ԉіԏер ыҗԁаыс тӧԁмавԍӧ участок ыҗԁа ԍерԏі, кущӧм местаыс (гуранӧԍ, рӧвнӧј) ԁа сукаӧ быԁмӧны пујасыс. Шӧркоԃа ԉіԏерјасын овлӧ 1000 ԁа 5000 карраӧԇ. Ԉіԏерӧ јуклігӧн колӧ тӧԁны, меԁ ԉіԏерыс ез вӧв ыҗыԁ — ічӧт ԉіԏерыԍ мі вермам бурҗыка тӧԁмавны карра лыԁ, уна уҗалыԍӧс мезԁам ветлӧмыԍ ԁај — взԁымкајасыс оз кутны коԉавны вӧчтӧгыс. Ԉіԏер вылӧ јуклыны меԁ бур кырԍԍыԍан уҗ нуӧԁігӧн.
5 взԁымшщікыԍ ԁа 2 сборшщікыԍ котыртӧм брігаԁалы ԍетчӧ участокыс 28000 карра. Лунԍа норма кырԍԍыԍӧмын 500 карра, 28000 карраа участокын 28000 : 500 = 56 лун : 7 морт = 8 лун. Сіԇ-кӧ кырԍԍыԍан уҗ ештӧԁӧны 7 морт 8 лунӧн. Такӧԁ ӧтщӧщ колӧ вӧчавны чуманјас ԁа разӧԁавны пујас ԁорӧ. Тајӧ уҗјас бӧрын брігаԁа завоԃітӧ уҗавны ворга ԁа меԁвоԇԇа ԁој лӧԍӧԁан уҗ вылын.
ВОРГА, МЕԀВОԆԆА ԀОЈ ВӦЧӦМ ԀА ЧУМАН ӦШЛӦМ
Тајӧ уҗсӧ нуӧны ӧтув, а брігаԁа костас уҗыс јукԍӧ таԇі: воԇын мунӧны 3 морт, коԁјас вӧвлӧмаӧԍ-ԋін тајӧ уҗ вылын ԁа вӧчалӧны ворга ԁа меԁвоԇԇа ԁој. Тајӧ кујім морт бӧрас мунӧны 2 морт ԁа вӧчалӧны ножовкаӧн вунԁасјас чуман ӧшлӧм вылӧ. Чумансӧ ӧшлӧны бӧрја 2 мортыс.
Тајӧ уҗ ԁырјі брігаԁаса шԉенјасӧс колӧ інԁавны тӧԁса уҗӧ ԁа меԁ верміс асԍыс уҗсӧ нуны кокԋіԁа ԁа бура.
Лунԍа нормаыс ворга вӧчӧм ԁа меԁвоԇԇа ԁој вӧчӧмлӧн 600 ԁа чуман ӧшлӧмлӧн 500. Помавны 7 морт тајӧ уҗсӧ вермӧны 15 лунӧн. Став лӧԍӧԁчана уҗыс колӧ помаԍԍыны 40 лунӧн.
ПРОІЗВОԀСТВЕННӦЈ УҖ
Выԉԁалӧм: выԉԁалан уҗ вылын быԏ колӧ лӧԍӧԁны орјавлытӧм уҗалан ԋеԃеԉа.
Взԁымщщікјаслӧн уҗыс брігаԁаын јукԍӧ со кыԇі: быԁлун уҗалӧ 4 взԁымшщік. Ӧԏік взԁымшщік век шојтчӧ 5 морт піыԍ.
Взԁымшщікјас взԁымка вӧчан уҗсӧ участокыԍ ештӧԁӧны 4 лунӧн. Сы бӧрын ԏехԋіческӧј уҗ нуӧԁыԍјас інԁӧм ԍерԏі колӧ участоксӧ ештӧԁны 2 лунӧн (јуԋ 15-ԁ лунԍаԋ август 15 лунӧԇ). Та бӧрын бара взԁымка вӧчӧмсӧ ԋӧжмӧԁӧны. 4 лун мыԍԏі сӧмын меԁ вӧлі ештӧԁӧма участокыс.
ԌІР ЧУКӦРТӦМ
Ԍір чукӧртӧны 2 уҗалыԍ, завоԃітчӧны чукӧртныс кор кутас чуманјасыс тырны ԍірнас. Міјан Комі облаԍтын колӧ ԍір чукӧртны 4–5-ыԍ выԉԁалӧм бӧрын. Лунԍа норма ԍір чукӧртыԍјаслӧн 750 чуман.
УЧОТ НУӦМ ԀА УҖԀОН МЫНТӦМ
Став уҗыс мынтыԍԍӧ вӧчӧм уҗ ԍерԏі ԁа качество ԍерԏі. Учот нуӧԁӧ старшӧј брігаԃір ԁа ԍетӧ аԁміԋістраціјалы. Тајӧ маԏеріалјас ԍерԏі аԁміԋістраціја вӧчӧ рӧшщот быԁ брігаԃіркӧԁ торјӧн.
Старшӧј брігаԃірлы ԍетчыԍԍӧ соԁтӧԁа ԁон торјӧн 10 шајтԍаԋ 20 шајтӧԇ тӧлыԍ.
ВОԌА УҖЫԌ ОТЧОТ
Уҗыԍ отчот колӧ ԍетны уҗ понаԍӧм бӧрас, кор ԏерпеԋԏін воас-ԋін каԋіфоԉно-екстракціоннӧј завоԁӧ. Отчот ԍетны аскаԁын, точнӧја Кустпромсојузӧн ԍетӧм формајас ԍерԏі.
