Коми гижӧд онлайн небӧгаин | Онлайн-библиотека Коми гижӧд

КЫԆІ ВУНԀАВНЫ ԀА ТАКԌІРУЈТНЫ ԈЕСОԌЕКАЈАС

ВОԆКЫВ

Војвыв крај Сӧвет Сојуз пыщкын вӧр запас ԍерԏі сулалӧ меԁԍапервоја местаын.

Вӧр — озырлун Војвыв крајлӧн.

1927 воԍаԋ, „Коміԉес“ оргаԋізујтчӧмԍаԋ, вӧр овмӧсын воім зев ыҗыԁ вермӧмјасӧ. Важ пӧрајас ԁырјі капітаԉістјас пуктылісны став вынсӧ, меԁым ԋе леԇны војвывса вӧр овмӧс кыпалӧм. Најӧ важӧн Војвыв крајыԍ вӧрсӧ леԇлісны зев омӧԉа. 8 міԉԉон куб. метрыԍ вылӧ ԋекор ез леԇлыны. Вӧрлеԇӧм ԁа кылӧԁчӧм мехаԋіԅірујтӧм јылыԍ веԍіг ез і мӧвпыштлыны. Став вӧрсӧ Војвыв крајыԍ, а меԁԍа-ԋін јона Комі облаԍтыԍ нулісны бӧрјӧԁлӧмӧн, меԁбурсӧ ԁа меԁкызсӧ (выборочнӧј ԁа пріісковӧј рубкаӧн). Таԇікӧн міԍтӧмҗык ԁа посԋі вӧр коԉлісны безпрізорнӧјӧн.

Сӧвет Сојуз, вӧр націонаԉіԅірујтӧм бӧрын (став вӧрсӧ Окԏабрса ревоԉуціја бӧрын вӧлі ԍетӧма госуԁарстволы) пуктіс могӧн завоԃітны леԇны вӧр плановӧја ԁа мехаԋіԅірујтны вӧрлеԇӧм. Правіԉнӧја вӧр овмӧс лӧԍӧԁӧм ԁа сіјӧс мехаԋіԅірујтӧм могыԍ, колӧ ԍетны вӧр овмӧслы бур, кваԉіфіцірованнӧј уҗалыԍјасӧс, ԉесовоԁјасӧс, ԉесоԏехԋікјасӧс, ԃеԍатԋікјасӧс ԁа с. в. 1927 војасӧԇ вӧрлеԇӧмын веԍкӧԁлыԍјас ԃеԍаԏԋікјас ԁа мукӧԁ аԁміԋістраԏівнӧј ԏехԋіческӧј персонал вӧліны бокыԍ локтӧм јӧз, комі спеціаԉістјас ԁа руковоԃіԏеԉјас вӧліны зев-на ещаӧн. Ӧні сувтӧԁӧма могӧн — велӧԁны веԍкӧԁлыԍјассӧ меставывса вӧрлеԇыԍјас піыԍ ԁа лӧԍӧԁны націонаԉнӧј каԁр. Зев ыҗыԁ значеԋԋӧ кутӧ ԏехԋіческӧј персоналлыԍ ԁа вӧрлеԇыԍјаслыԍ кваԉіфікаціјасӧ кыпӧԁӧм. Тајӧ ԋіганас ме кӧсја ԍетны комі ԃеԍаԏԋікјаслы, ԉеԍԋікјаслы, прорабјаслы ԁа мукӧԁ аԃміԋістраԏівно-ԏехԋіческӧј персоналлы җеԋіԃікаӧн, кыԇі лӧԍӧԁчӧ ԉесоԍекајас вӧрлеԇіг кежлӧ ԁа кыԇі тӧԁмавны ԃеԉанкалыԍ вӧр запассӧ. Емӧԍ-на ӧні міјан ԉесопунктјасын ԃеԍатԋікјас, коԁјас тӧԁмалӧны вӧр запассӧ віԇӧԁлӧмӧн (на глаз), коԁі оз ԍет ԁај оз вермы ԍетны колана резуԉтат, меԁым еԍкӧн сіјӧ ԁаннӧј ԍерԏі вӧчны ԉесозаготовіԏеԉнӧј план. Комі кывјӧн гіжӧм ԋіга, ԉесоԍекајас лӧԍӧԁӧм ԁа вӧр запас тӧԁмалӧм јылыԍ ӧнӧԇ ез-на вӧв. Тајӧ ԋігаын верміс лоны уна тырмытӧмторјас-на. Ме зев лоа раԁ, лыԃԃыԍјас-кӧ ԍетасны інԁӧԁјас ԁа інԁасны ӧшыбкајассӧ, меԁым воԇӧ најӧс веԍкӧԁны.

Мајбыров

КОМІ ОБЛАԌТСА ВӦР — СОЦІАԈІԌԎІЧЕСКӦЈ СТРОІԎЕԈСТВО ВЫЛӦ

Основнӧј вӧр Комі облаԍтын: пожӧм, коз ԁа ԋіја — став вӧр пыщкас 87,6% мынԁа. Бур качествоа експортнӧј вӧр ԍетӧ облаԍтлы ԁа крајлы бур условјӧ кыпӧԁны вӧр обрабатывајтан ԁа піԉітан промышԉеннӧԍт. Важӧн капітаԉістјас пуктылісны могӧн боԍтны унҗык барыш, ез тӧжԁыԍлыны бура вӧр овмӧс сувтӧԁӧм ԁа вӧрлеԇӧм мехаԋіԅірујтӧм вӧсна. Вӧрлеԇан участокјас (ԃеԉанкајас) вунԁавлісны уналаӧ, кущӧм ԍіԍԏема оз вӧлі ԍет мехаԋізаціјалы туј, керавлісны вӧрсӧ бӧрјӧԁлӧмӧн. Тащӧм капітаԉіԍԏіческӧј ԍіԍԏема нога керпӧрӧԁӧм ез ԍетлы туј Војвыв крајын мехаԋіԅірујтны вӧрлеԇӧм. Војвылын вӧр овмӧс паԍкалӧмыс мунліс помещікјас ԁа ԉесовлаԃеԉечјас колӧм ԍерԏі, а налӧн могыс вӧлі сӧмын, меԁым еԍкӧн боԍтны унҗык барыш.

СССР вітвоԍа планӧн, Војвыв крајӧс інԁустріаԉіԅірујтӧм могыԍ, цар ԁырԍа ԍіԍԏемаӧн (кыԇі ԋекытчӧ шогмытӧм) уҗалӧмлы вӧр овмӧс течӧмын, пуктіс пом ԁа сувтӧԁіс могӧн: обеспечітны облаԍтӧс ԁа крајӧс ԁревеԍінаӧн, ԍетны условіјӧ Војвыв крајӧс інԁустріаԉіԅірујтӧм вылӧ ԁа паԍкӧԁны вӧрлеԇан программа, вӧр овмӧс мехаԋіԅірујтӧм поԁ вылын.

Крајком ԁоклаԁ куԅа ВКП(б) ЦК шуіс: „Војвыв крајын вітвоԍа план помаліг кежлӧ вӧрлеԇӧм вајӧԁны 60–65 мԉн кубометрӧԇ. Таԍаԋ гӧгӧрвоана, кущӧм тӧԁчана крајувса овмӧсыс ставсојузса овмӧсын ԁа кущӧм гырыԍ могјас сы вылӧ пуктӧма вӧрлеԇӧмын. Вӧр овмӧс нуӧԁӧм-куԅа парԏіја ԁа правіԏеԉство ыҗыԁ наԃеја кутӧны Војвыв крај вылӧ. Міјан ем став вын ԁа став условіјӧ тајӧ могсӧ олӧмӧ пӧртны. Правіԏеԉство ԁа парԏіја сувтӧԁӧны могӧн лӧԍӧԁны вӧр ԁӧрын уҗалыԍ робочӧј каԁр. Вӧвлытӧма быԁмӧны вӧрлеԇӧм, вӧрпіԉітан, бумага вӧчан, хіміческӧј ԁа мукӧԁ пӧлӧс завоԁјас, тајӧ корӧны став робочӧјлыԍ ԁа іԋжеԋерно-ԏехԋіческӧј робоԏԋікјаслыԍ ԍӧлӧмыԍ кутчіԍӧмӧн бура тыртны вӧрлеԇан план. Міјан ӧні сувтӧԁӧма могӧн абу сӧмын паԍкӧԁны вӧрлеԇӧм, а сыкӧԁ щӧщ і бурмӧԁны вӧр овмӧс лӧԍӧԁан уҗјас. Леԇӧм вӧр 100% вылӧ іспоԉзујтӧм могыԍ ӧнӧԇ вӧлі омӧԉа-на віԇӧԁлӧма, сы понԁа 60% мынԁа пӧрӧԁӧм вӧрыс коԉлі сіԍмыны муас, сӧмын 40% мынԁа кыскылісны керјӧн. Мӧԁ вітвоԍа план пуктіс могӧн: пӧрӧԁӧм вӧр іспоԉзујтны 100% вылӧ. Хіміческӧј завоԁјас паԍкӧԁны. Вӧрпіԉітан, бумага вӧчан ԁа хіміческӧј завоԁјас паԍкӧԁӧмӧн лоӧ условіјӧ Војвыв крајӧс інԁустріаԉіԅірујтны ԁа петны гырыԍ вермӧмјасӧн соціаԉізм стрӧітӧмын.

ВӦРЛӦН БЫԀВОԌА СОԀӦМ (БЫԀМӦМ) ԀА МЫЈԀА КЕРАЛӦНЫ

Быԁ во пу соԁӧ куԅтаӧн і кызтаӧн, тајӧ і шуԍӧ пріростӧн (соԁӧмӧн). Вӧрлӧн быԁвоԍа соԁӧм Војвыв крајын лыԃԃыԍԍӧ быԁ гектар вылӧ 1,5 к/м шӧр рајонын ԁа 0,4 к/м војвывла ԁорын, Комі облаԍтын. Шӧркоԃԃем соԁӧм крај паԍта гектар вылӧ — 0,7 к/м, ԉібӧ 32000000 к/м. Плановӧја вӧр овмӧс лӧԍӧԁӧм крајлыԍ ԁа облаԍтлыԍ корӧ, меԁым вӧлі тӧԁмалӧма, мыјԁа шӧркоԃԃем соԁӧм пулӧн (ԁа став вӧрлӧн) ԁа мыјԁа важ пӧрыԍ (перестојнӧј) вӧр, коԁӧс колӧ керавны регыԁја каԁӧн. Облаԍт паԍта арлыԁӧн вӧр јукԍӧ тащӧм прӧчентјасӧн: 1) том вӧр (80 арӧсӧԇ) — 8%, шӧркоԃԃем вӧр (160 арӧсӧԇ — 21%, гырыԍ ԁа пӧрыԍ вӧр (160 арӧсыԍ вылӧҗык) — 71%. Татыԍ тыԁалӧ, мыј облаԍт паԍта јонҗыка гырыԍ ԁа пӧрыԍ вӧр. Мі тӧԁам, мыј Комі облаԍтын 1930 воӧԇ вӧр кералӧм мунліс бӧрјӧԁлӧмӧн, керавлісны сӧмын гырыԍ вӧр, коԁі пракԏікујтчӧ на міјан і ӧні. Бӧрја војасӧ кутіс соԁны јуаԍӧмјас (спрос) посԋі вӧр вылӧ, мыј понԁа і лӧԍӧԁӧма ԁорвыв кералӧм ԁа условнӧ ԁорвыв кералӧм, меԁым еԍкӧн ԃеԉанкаыԍ іспоԉзујтны став гырыԍ-пӧрыԍ (крупнотоварԋік) ԁа том вӧр (мелкотоварԋік). Ԁорвыв кералігӧн кераԍԍӧ вӧр 16–12 саԋԏіметра кызтаԍаԋ, условнӧ-ԁорвыв кералігӧн — 22 см. кызтаԍаԋ ԁа бӧрјӧԁлігӧн — 26 саԋԏіметр кызтаԍаԋ.

1930 воын мі керавлім 95% мынԁа воԍа пріростыԍ, а 1931 воын кералӧм панјіс пріростӧс 17% вылӧ. Вӧрлеԇӧм јонҗыка кутіс соԁны 1927 воԍаԋ. 1913 воын шӧркоԃԃема гектар вылыԍ вӧлі кералӧма 0,139 к/м, 1930 воын — 0,341 к/м, а 1932/33 воын міјанлы ковмас керавны 1,2 к/м быԁ гектарыԍ ԋе ещаҗык.

Тајӧ лыԁпасјас петкӧԁлӧны, мыј 1930 воӧԇ воԍа соԁӧм ԍерԏіыс кералӧмыс вӧлі јона ічӧт. Ԃерт, тајӧ коԉӧм пріростыс быԁ во чукӧрмыліс, та вӧсна і міјан облаԍтын унҗыкыс гырыԍ ԁа перестојнӧј-пӧрыԍ вӧр. Пӧрыԍ-перестојнӧј вӧр сулӧԁны вӧрын абу выгӧԁнӧ: пӧрыԍ вӧр качествоӧн омӧԉтчӧ ԁа регыԁҗык ԍетчӧ быԁ пӧлӧс віԍмӧмлы. 1931 воын кералӧм пріростсӧ панјіс 17% вылӧ. Сіјӧ соԁӧмыс лоі чукӧрмӧм перестојнӧј ԁа пӧрыԍ вӧр кералӧмӧн, мӧԁ-кӧ, пӧрӧԁӧм пулыԍ ԁревеԍінасӧ іспоԉзујтӧма 100% вылӧ.

ВӦР КЕРАЛАН МЕСТАЈАС ЛӦԌӦԀӦМ

Вӧр обработајтан промышԉенноԍтлӧн паԍкалӧмыс Војвыв крајын воԍтӧ выԉ вӧр участокјас ԁа щӧктӧ тӧԁмаԍны вӧр запасјасӧн, меԁым кералӧм вӧрыс вӧлі шогмана. Важнога вӧровмӧс лӧԍӧԁан уҗ (ԉесоустројство) ӧніја каԁӧԇ ез вермыв ԍетны тырмымӧн колана маԏерјал, коԁјас колӧны план лӧԍӧԁӧм вылӧ. Ӧніја каԁӧ, меԁым ԍетны бур, тырміԇ маԏерјал вӧр промышԉенноԍтлы, вӧр уҗалан план колӧ вӧчны сіԇ, меԁым ічӧтҗык вын пуктӧмӧн ԁа ещаҗык ԍӧм віԇӧмӧн, регыԁја каԁӧн тыртны сіјӧ плансӧ. Меԁым вӧчны мӧԁ вітвоԍа план вӧр овмӧс куԅа, колӧ тӧԁмавны стројевӧј рессурс (вӧр запас) сіјӧ площаԃ вылыԍ, кӧні кутас мунны заготовкаыс тајӧ первојја віт вонас. Та вӧсна вӧр прӧмышԉенноԍт воԇын пуктӧма мог, выԉногӧн сувтӧԁны вӧрустроітан уҗ, быԁ вӧрпромхозын тӧԁмавны вӧр запасјас, первојја віт во кежлӧ ԁа вӧчны тајӧ маԏерјал ԍерԏіыс вітвоԍа план вӧр пӧрӧԁӧм куԅа.

Бура сувтӧԁӧма вӧровмӧсӧн шуԍӧ сещӧм овмӧс, кор вӧрԍыс поԅӧ боԍтны меԁыҗыԁ ԁокоԁ ԁа меԁым тајӧ ԁокоԁсӧ боԍтігӧн вӧрыс ез чін, ез быр. Комі облаԍтын, сіԇ-жӧ і крајын вӧр запасјас тӧԁмӧԁӧм могыԍ мӧԁ 5 воԍа план тыртӧм вылӧ завоԃітчіс первој војас-на. Трест „Коміԉес“ 1932 воын тајӧ уҗ вылӧ мӧԁӧԁаліс вӧрпромхозјасӧ спеціаԉістјасӧс (ԉесоустроіԏеԉјасӧс), коԁјас нуӧԁісны тајӧ гожӧмын вӧраін запас тӧԁмӧԁан уҗ ԁа кутасны вӧчны вӧруҗалан план мӧԁ віт во кежлӧ. Вӧруҗалан планыс кутас петкӧԁлыны уна-ӧ быԁ во керавны торја участокјасыԍ ԁа кущӧм сорԏіментјас, ыҗыԁӧ места вылын, кыԇі керавны, кыԇі мехаԋіԅірујтны вӧрлеԇӧм, кыԇі нуӧԁны строіԏеԉство ԁа с. в. Тајӧ уҗыс зев колана ԁа вывті ответственнӧј, коԁ вылӧ кутас пыкԍыны став вӧрлеԇан уҗыс. Парԏіјалӧн ԁа правіԏеԉстволӧн пуктӧма могӧн, мӧԁ пјаԏіԉетка помалігӧн мехаԋізаціја вајӧԁны 75%-ӧԇ. Мехаԋіԅірујтны вӧрлеԇӧм поԅӧ сек, кор ԉесоԍекајас ԁа ԃеԉанкајас лоӧны чукӧрын, меԁым ӧԏік тујӧԁ, ӧԏі пӧлӧс стрӧіԏеԉствоӧн нуӧԁны вӧрлеԇӧмсӧ ԋе ӧԏі во, а уна во, коԁі јона чінтас вӧрлыԍ асԁонсӧ, а мӧԁ-кӧ, віԇтас уна робочӧј вын. Вӧр ԃеԉанкајас лӧԍӧԁігӧн кыԇ ԉесоустроіԏеԉјас, сіԇ-жӧ і ԉесовоԁјас уҗсӧ нуӧԁӧны вӧрлеԇан план ԍерԏі.

Меԁвоԇ тӧԁмӧԁны кыԇі керавны: уна-ӧ ԁорвыв, условнӧ ԁорвыв ԁа уна-ӧ бӧрјӧмӧн. Сы бӧрԏі тӧԁмалӧны, кущӧм сорԏіментјас ԁа уна-ӧ петӧны быԁ пӧлӧс нога кералӧм ԁырјі, сеԍԍа тӧԁмавԍӧ, ыҗыԁ-ӧ места колӧ торјӧԁны: ԁорвыв, условнӧ-ԁорвыв ԁа бӧрјӧмӧн кералӧм вылӧ. Тајӧ мі вермам тӧԁмӧԁны, боԍтам кӧ воԍа заԁаԋԋӧ ԉеспромхозлыԍ, коԁі, шуам, лоӧ 100009 к/м, та піыԍ 60000 к/м крупнотоварԋік (піловочԋік, стројевӧј, шпаԉԋік) 15000 к/м баланс, 10090 к/м пропса, 15000 к/м пес. Вӧрлеԇан лыԁпасјас ԍерԏі ԁа воԇвыв тӧԁмӧԁан (пробнӧј) лыԁпасјас ԍерԏі поԅӧ тӧԁмавны, кымын прӧчент ԁорвыв кералігӧн петӧ крупнотоварԋік, баланс, пропса, пес. Ԁорвыв кералігӧн піловочԋік петӧ 60% ԁа мелкотоварԋік (баланс, пропса, пес) — 40%. Мелкотоварԋік заготовітігӧн 25000 к/м вермас сіјӧ-жӧ ԉесоԍекаыԍ ԍурны крупнотоварԋік 60% общӧј запасԍыс, коԁі лоӧ 37 500 к/м. Тајӧ лыԁпасјас куԅа мі аԁԇам, мыј ԁорвыв кералӧмӧн ԉесоԍекаыԍ мі вермам заготовітны крупнотоварԋік 37500 к/м, а міјанлы колӧ 60000 к/м, 23000 к/м вылӧ лоас корԍны выԉ ԃеԉанка условнӧ-ԁорвыв кералӧмӧн ԉібӧ бӧрјӧмӧн керавны, — 26 саԋԏіметрԍаԋ. Пес вӧрлы торја ԉесоԍекајас вунԁыны оз ков, сы вӧсна, мыј тајӧ-жӧ ԉесоԍекајасԍыс пес вӧр ԍурӧ тырмымӧн. Пес леԇан ԉесоԍекајас вунԁыԍԍӧны сек, кор сы вылӧ ем торја заԁаԋԋӧ торја участокын, кӧн оз мун ԋекущӧм заготовка.

Ԉесоԍекајас лӧԍӧԁӧм бӧрын ԉеспромхоз берԁын чукӧртчыԍԍӧ проізвоԁственнӧј совещаԋԋӧ, кӧні тӧԁмӧԁԍӧ став сӧветскӧј общественноԍтсӧ ԁа проізвоԁственнӧј аппаратсӧ сіјӧ местајасӧн, кӧні кутас мунны отвоԁ ԁа кӧні кущӧм ногӧн ԁа кущӧм воын лӧԍӧԁӧма керавны. Тајӧ ԉесоԍекајас лӧԍӧԁӧм куԅа ԁа проізвоԁственнӧј совещаԋԋӧ шуӧм куԅа ԉесоԍекајас јуклыԍԍӧны ԃеԉанкајасӧ, коԁјасӧс јуклӧны ԉесовоԁјас, ԏехԋікјас ԉібӧ ԉеԍԋікјас — ԉесовоԁјас інԁалӧм ԁа велӧԁӧм ԍерԏі.

КЫԆІ ԂЕԈАНКАЫԌ ТӦԀМАВԌӦ ВӦР

Вӧр площаԃ тӧԁмалӧм. Ԃеԉанкајасыԍ, кӧні кутас мунны заготовка, уҗ завоԃіттӧԇ колӧ: а) ԃеԉанкаыԍ лыԃԃыны керавны поԅана став пусӧ, б) тӧԁмавны вӧрсӧ пробнӧј площаԃјас віԁлалӧмӧн.

Пу лыԁӧн тӧԁмалӧм. Пу лыԁӧн тӧԁмалӧм нуӧԁчӧ бӧрјӧмӧн кераԍігӧн. Став шогмана пусӧ пасјалӧны, быԁ пуӧ пуктӧны № ԁа кԉејмітӧны.

Керлыԁӧн тӧԁмалӧм. Керлыԁӧн вӧр тӧԁмӧԁӧм мунӧ сек, кор пӧрӧԁӧны кос вӧр, сіԇ-жӧ, кор ещаԋікаӧн леԇԍӧ торја заготовітыԍјаслы. Быԁ леԇӧм керлыԍ тӧԁмӧԁӧны кызта, куԅта ԁа јона-ӧ бур, јона-ӧ шогмана (качество).

ԈЕСОԌЕКАЈАС ԂЕԈАНКАЈАСӦ ЈУКЛӦМ

Ԉеспромхоз лӧԍӧԁӧм ԍерԏі, меставывса участковӧј ԉесовоԁјас, сылӧн отсаԍыԍјас ԉібӧ најӧ велӧԁӧм ԍерԏі ԉеԍԋікјас, мај тӧлыԍԍаԋ завоԃітӧны ԉесоԍекајас јуклыны ԃеԉанкајасӧ. Участковӧј ԉесовоԁ, меԁым ас пӧраӧ ԁа бура нуӧԁны тајӧ уҗсӧ, вӧрӧ кајтӧԇ чукӧртӧ аслас участокыԍ став ԉеԍԋіксӧ, отсаԍыԍјассӧ, ԍетӧ налы чорыԁ інԁӧԁјас, велӧԁӧ, кыԇі нуӧԁны ԃеԉанкајасӧ јуклӧм. Уҗ вылӧ петтӧԇ јукԍӧны парԏіјајас вылӧ, быԁ парԏіјалы ԍетԍӧ торја заԁаԋԋӧ. Быԁ парԏіјаын јуралыԍыс меԁ вӧлі ԉесовоԁ ԉібӧ ԏехԋік. Ԃеԉанкајас вылӧ јуклӧм колӧ помавны август тӧлыԍ кежлӧ, лӧԍӧԁӧм (обработајтӧм) маԏеріалсӧ мӧԁӧԁны ԉеспромхозӧ ԍеԋԏабр 15 лун кежлӧ.

Ыҗыԁӧԍ-о овлӧны ԃеԉанкајас

Быԁ ԉесоԍека јуклыԍсӧ ԃеԉанкајасӧ сы вӧсна, меԁым кокԋіԁҗыка ԁа бурҗыка тӧԁмавны вӧр запас, а мӧԁ-кӧ, меԁ лӧԍыԁҗык нуӧԁны торја брігаԁајаслы кераԍӧм, а сеԍԍа і кокԋіԁҗык тӧԁмавны, уна-ӧ коԉі керавтӧм вӧр.

Ԃеԉанкајаслӧн ыҗԁаыс лӧԍӧԁчӧ сы ԍерԏі, кущӧм ногӧн кутас кераԍԍыны местаыс. Лӧԍӧԁчӧ сіԇі: ԁорвыв кералігӧн — 25 гектарнӧјӧс ԉібӧ 500 × 500 м. Бӧрјӧмӧн ԁырјі — 500 × 1000 ԁа 1000 × 2000 м. Меԁым бурҗыка тӧԁмавны вӧр запас ԁа торјӧԁны кераԍанін торја брігаԁајаслы, ԃеԉанкаыс вунԁавԍӧ кԉеткајас вылӧ — 50–22 гаӧԇ. Ԃеԉанкалыԍ паԍта ԁа куԅта колӧ лӧԍӧԁны ӧтпаԍта 500 × 500, 1000 × 1000 ԁа с. в., а ӧтпаԍтаӧн кӧ оз поԅ, колӧ лӧԍӧԁны: 250 × 1000, 500 × 1000, 1000 × 2000 ԁа с. в. Такԍірујтігӧн, ԃеԉанкаыс-кӧ гӧгӧр ӧтпаԍта, бокыс сылӧн җеԋыԁҗык, мунӧ ещаҗык вын. Куԅмӧс ԃеԉанка ԉокҗык кералігӧн ԁа кыскалігӧн. Ԃеԉанкалӧн куԅта ногыс меԁ вӧлі лунӧ-војӧ (кыԇі петкӧԁлӧма 1, 2, 3 ԁа 4 № ԍерпас вылын). Ԃеԉанкајас мӧԁа-мӧԁыԍ торјӧԁлӧны тӧԁчана віԅірјасӧн, лӧсасјасӧн (заԏескаӧн) і столбјасӧн, коԁі сувтӧԁԍӧ ԃеԉанка пеԉӧсјасас.

Віԅірка кералӧм. Віԅірјас лоӧны ԃеԉанкајаслӧн граԋічајасыс. Первој завоԃітан местаԍаԋыс, ԏехԋік інԁӧм куԅа, робочӧјјас мерајтӧны куԅтасӧ, шуам, 1000 метр, ԁа тајӧ местаԍаԋыс ԏехԋік ԍетӧ інструментӧн (гоԋіометрӧн, компасӧн, еккерӧн) віԅірлыԍ направԉеԋԋӧ ԁа щӧктӧ сувтӧԁны кујім вешка (5-ԁ ԍерпас). Тајӧ кујім сувтӧԁӧм вешка куԅаыс ԉеԍԋікјас робочӧјјаскӧԁ кералӧны віԅір. Вешкајас сувтӧԁчӧны ӧԏік веԍкыԁ віԅ вылӧ, кор віԇӧԁан ӧԏі вешкаԍаԋ мукӧԁ вылӧ, меԁ ставыс сулалӧны ԇікӧԇ ӧԏік віԅ вылын, кыԇі ӧԏі вешка. Вешка сувтӧԁлыԍ меԁ вӧлі опытнӧј ԉеԍԋік ԉібӧ робочӧј. Вешітчыԍ, ԏехԋік ԍетӧм віԅԍаԋ, сіјӧ-жӧ направԉеԋԋӧӧн мунӧ 30–50 метра ԁа сувтӧԁӧ асԍыс вешка, сіјӧ віԅ вылӧ-жӧ, меԁым аслас вешкаыс лоі бурещ воԇԇа вешкајас веԍтас. Меԁ віԅірка нуӧԁны веԍкыԁа, вешітчыԍ сувтӧ вешкајаслы паныԁ ԁа сувтӧԁӧ вешкасӧ. Вешка сащкытӧԇ (сувтӧԁтӧԇ) сіјӧ вешкасӧ вешталӧ веԍкыԁвылӧ ԁа шујгавылӧ сетчӧԇ, кытчӧԇ сылы оз ԍур сіјӧ точкаыс, кор выԉ сувтӧԁӧм вешка тыртас віԇӧԁігӧн став воԇԇа вешкајассӧ. Вешка сувтӧԁӧм бӧрын вешітчыԍ мунӧ бара воԇӧ 30–50 м. ԁа сіԇ-жӧ корԍӧ веԍкыԁ віԅ, сувтӧԁӧ вешка ԁа с. в. Вешкасӧ сувтӧԁӧм бӧрын робочӧјјас пӧрлӧԁӧны пујас ԁа кералӧны кустјас, коԁјас ԍурӧны веԍкыԁ віԅ вылӧ (віԅір вылӧ). Віԅірка вылыԍ пујас пӧрлӧԁлӧм бӧрын віԅіркалы колӧ лоны југыԁӧн, чістӧјӧн, меԁым ԋіӧԏі мешајтчыԍ пу ԋі мыр ез вӧв.

Віԅіркалӧн паԍтаыс колӧ лоны 0,5 м. ԋе паԍкыԁҗык. Пујас пӧрӧԁчӧны ԃеԉанка пыщкӧ, кералӧм пулӧн мырјыс меԁ коԉіс җеԋыԃік, меԁым ез мешајтчы такԍірујтігӧн кок улын.

Кущӧм колӧ вешка. Вешка перјыԍԍӧ (вӧчԍӧ) пожӧм і козпуыԍ. Суԁтаыԍ колӧ лоны вешітчыԍлы муԍаԋыс ԁа ԍінмӧԇ, меԁ вешітігӧн поԅӧ віԇӧԁны вешка јывті. (6-ԁ ԍерпас). Меԁым бурҗыка тыԁаліс вешітчыԍлы вешка, кырԍсӧ јывԍыс куԉӧны ԁа помсӧ јоԍтӧны. Вешка колӧ веԍкыԁ ԁа ԋе кызҗык 4 саԋԏіметрыԍ.

Кыԇі вешітчігӧн орԁјӧны пујас. Вешітчігӧн частӧ віԅ вылӧ ԍурӧ зев кыз пујас, коԁӧс пӧрӧԁны лоӧ зев ԁыр ԁај, меԁым бур пу ԋе щыкӧԁны, частӧ лоӧ тащӧм пујас кыщовтны (орԁјыны). Меԁым ԋе кежны веԍкыԁ віԅыԍ, орԁјӧны тащӧм ногӧн: пујас вотӧԇ, кујім-ԋоԉ вешкаԍаԋ веԍкыԁ вылас ԉібӧ шујга вылас (коԁарас лӧԍыԁҗык кежны), сувтӧԁԍӧ шуам кӧԏ 5 метра сајӧ отсаԍан (вспомогаԏеԉнӧј) вешкајас, коԁ куԅа кераԍԍӧ первојја віԅірлы ортчӧн мӧԁ віԅір (7-ԁ ԍерпас). Тајӧ кујім вешка куԅа сувтӧԁчӧ пу сајӧԇыс 3–4 вешка ԁа кујім вешкаԍаԋыс сіјӧ-жӧ мераӧн 5 м. сувтӧԁчӧ бара вешка первојја віԅ вылӧ, коԁ куԅа вешітчыԍ бара мунӧ воԇӧ.

Кыз пујас поԅӧ орԁјӧԁлыны і компасӧн ԉібӧ інструментӧн (гоԋіометр, буссол ԁа мукӧԁ). Кор віԅірка воас кыз пуӧ, сек сувтӧԁчӧ пу мӧԁарас інструмент ԁа ԍетԍӧ выԉ ԉіԋіја сіјӧ-жӧ направԉеԋԋӧӧн.

Кыԇі веԍкыԁа віԅіркаавны рӧвјас, гуранјас

Віԅіркајас вунԁалігӧн зев шоч ԃеԉанкаӧ оз ԍурлы шорјас, јујас, коԁі мунӧ логјасті. Зев щӧкыԁа овлӧ, мыј тајӧ логті вешітігӧн, вешітчыԍ веԍкыԁ віԅԍыс кежӧ. Меԁым тајӧ логсӧ вешітігӧн ԋе кежны бокӧ, колӧ вешітны ӧԏі вешкајывԍаԋ мӧԁ вешка ԁінӧ, шуам, а, в, с, ԁ ԁа вешка „с“-ԍаԋ ԁ, е, вешка „ԁ“-ԍаԋ е, х ԁа „е“-ԍаԋ х, ч (8-ԁ ԍерпас).

Віԅіркајас мерајтӧм

Ԃеԉанкалыԍ куԅта ԁа паԍта (площаԃ) віԅірка кералӧм бӧрын колӧ мерајтны стаԉнӧј ԉентаӧн ԉібӧ руԉеткаӧн. Мернӧј ԉента овлӧ 10 ԁа 20 метра куԅта. Регыԁҗык мунӧ мерајтчӧм і бурҗык лоӧны віԅјаслӧн мерајас 20 метра ԉентаӧн мерајтігӧн. Мерајтчігӧн колӧ кык робочӧј: ӧԏік робочӧј мунӧ воԇас, кутӧ кіас ӧԏі помсӧ ԉенталыԍ ԁа 10 тув, коԁјасӧс ԍујалӧма стаԉнӧј кыщ пыщкӧ. Мӧԁ робочӧј кіас кутӧ ԉенталыԍ мӧԁ помсӧ ԁа ӧԏік стаԉнӧј кыщ. Воԇԇа робочӧј ԋужӧԁӧ віԅір куԅта ԉента, сащкӧ ԉента помас ӧԏік колышок ԁа мунӧ бара воԇӧ сетчӧԇ, кытчӧԇ бӧрса робочӧјлӧн ԉента пом оз во бӧрја сащкӧм тувјӧԇ. Секі воԇԇа робочӧј сащкӧ бара ӧԏік тув, а бӧрса робочӧј ԋещыштӧ тувсӧ ԁа течӧ аслас стаԉнӧј кыщӧ. Таԇі тајӧ робочӧјјас мерајтасны сетчӧԇ, кытчӧԇ воԇԇа робочӧјлӧн оз быр ԁаснан тувыс, а бӧрсалы оз во кіас став ԁас тувјыс. Тајӧ ԁас тув бырӧм бӧрын лоӧ мерајтӧма 200 метра (10 × 20) = 200 м. Бӧрса робочӧј 10 тувсӧ бара ԍетас воԇԇа робочӧјлы ԁа мерајтӧны воԇӧ. Мерајтны колӧ точнӧја 0,1 метраӧԇ веԍкыԁ віԅ куԅа (віԅірка вывті), ԉента вӧлі меԁ век зелӧԁӧма веԍкыԁа. Быԁ бок мерајтӧм бӧрын, сен-жӧ меставылын гіжԍӧ ԏетраԃӧ мералыԍ лыԁсӧ (ԍерпас № 4).

Ԃеԉаночнӧј столбјас сувтӧԁӧм

Быԁ ԃеԉанка пеԉӧсӧ, сіԇ-жӧ кԉеточнӧј віԅіркајас помӧ сувтӧԁчӧ ԍурјајас 12–20 саԋԏіметра кызта. Ԍурја колӧ сувтӧԁны зумыԁа, меԁым вӧлі муӧ ԍујӧма 0,4–0,5 метра ԁа му вылын тыԁалан 1–1,25 м. Җеԋыԁ ԍурјајас міјан војвыв рајонын оз тујны сы вӧсна, мыј тӧвнас җуҗыԁ лым вӧсна заготовка ԁырјі кераԍыԍјас ԃеԍаԏԋікјас оз аԁԇыны. Ԍурја сувтӧԁчӧ пожӧм ԉібӧ козпуыԍ. Кырԍсӧ колӧ воԉны. Ԍурјаӧ гіжԍӧ краскаӧн ԃеԉанкалыԍ номер, ԉесоԍекалыԍ во. Кԉеточнӧј ԍурјаӧ гіжԍӧ кԉеткалыԍ номер: кԉ. № 1, кԉ. № 2 ԁа с. в. Ԃеԉаночнӧјӧ: ԃеԉ. №1, ԉес. 1933 во. Гіжны колӧ бура, меԁым вермасны лыԃԃыны быԁӧн ԁа ԋепременнӧ краскаӧн (меԁбур ԍӧԁӧн). Ԃеԉанкалӧн номерјас нуӧԁԍӧ быԁво выԉыԍ ԁа быԁ кварталын аслас номерјас, поԅӧ нуӧԁны вӧр участокын став кварталас (9-ԁ ԍерпас).

ԂЕԈАНКАЫԌ ПУЛЫԀ ТӦԀМАЛӦМ

Ԃеԉанкајас вунԁалӧм бӧрын меставылын пырыԍтӧм пыр-жӧ завоԃітӧны тӧԁмавны пу лыԁ (запас), сылыԍ качествосӧ, быԁ ԃеԉанкалыԍ торјӧн. Пу лыԁ тӧԁмавԍӧ ԃеԉанкаыԍ быԁ пу лыԃԃӧмӧн ԁа пробајас ԍерԏі.

Быԁ пу лыԃԃӧм (сплошнӧј перечот)

Сплошнӧј перечот ԁырјі ԃеԉанкаыԍ лыԃԃыԍԍӧ ԁа мерајтԍӧ став пуыс отпускнӧј раԅмерԍаԋ, кущӧм кызтаԍаԋ керавԍӧ — ԁорвыв кералігӧн 16 саԋԏіметраԍаԋ, условнӧ-ԁорвыв кералӧм ԁырјі — 24 саԋԏ. Пу лыԁ ԁа кызта тӧԁмалігӧн, ԃеԉанкаыԍ меԁ ԋіӧԏі пу ез коԉ мерајттӧг, но і меԁ еԍкӧн ез ԍур ӧԏік пу кыкыԍ. Кык пӧвcӧн пу мерајтӧмӧн ԉібӧ пу коԉӧмӧн он вермы тӧԁны збыԉвылӧ уна-ӧ запас. Меԁым оз коԉ ԋіӧԏік пу мерајттӧг, оз ԍур кыкыԍ, мерајтӧм бӧрын колӧ вӧчны лӧсас (заԏеска) ԁа меԁым лӧсыштӧміныс (заԏескаыс) тыԁаліс бура, вӧчԍӧ коԁаркӧ ӧтар бокԍаԋ — лунвывԍаԋ, војԍаԋ ԉібӧ мукӧԁ бокԍаԋ. Меԁым ԋіӧԏі пу оз коԉ мерајттӧг, мерајтігӧн ветлӧԁлӧны ӧԏік нырӧн (направԉеԋԋӧӧн) (10-ԁ ԍерпас), завоԃітӧны ветлыны векԋыԁҗык бокԍаԋ. Міјан вунԁалӧм ԃеԉанкајас унҗыкыԍ овлӧны векԋыԁ бокӧн лунӧ-војын. Сіԇ-кӧ, мерајтны колӧ завоԃітны војла ԁорԍаԋ ԉібӧ лунла ԁорԍаԋ ԁа ветлӧԁлыны асылӧ-рытылӧ. Поԅӧ лыԃԃыны ԃеԉанка гӧгӧр бергалӧмӧн векԋыԃік полосаӧн ԁа помавны ԃеԉанка шӧрас (11-ԁ ԍерпас).

Тащӧм перечот, кор ԃеԉанкаыԍ лыԃԃыԍԍӧ став пусӧ, шуԍӧ ԁорвыв пу лыԃԃӧмӧн. Пу лыԃԃӧм нуӧԁігӧн парԏіја оргаԋізујтчӧ кык-кујім мортыԍ.

а) Парԏіја кык мортыԍ: ӧԏі мерајтӧ пулыԍ кызта, тӧԁмалӧ качество ԁа вӧчӧ пуӧ пас (заԏеска), мӧԁыс гіжӧ перечетнӧј ԏетраԃӧ мерајас.

б) Парԏіја кујім мортыԍ: ӧԏік на піыԍ мерајтӧ вілкаӧн пулыԍ кызта ԁа тӧԁмалӧ пулыԍ качество, мӧԁ вӧчӧ заԏескајас мерајтӧм пујасас, а којмӧԁ гіжӧ.

Кык морта парԏіја озҗык пракԏікујтчы сы понԁа, мыј пу мерајтыԍ јона ӧтнас муԇӧ, а сы понԁа вӧчӧ уна ӧшібкајас качество тӧԁмалігӧн. Гіжігӧн бланоксӧ колӧ кутны картон ԉібӧ фаԋера вылын, меԁым ез роԅавлы. Бланокӧ колӧ гіжны мічаӧ, прӧстӧј каранԁашӧн. Ԋекор оз ков вӧрын гіжны хіміческӧј каранԁашӧн сы понԁа, мыј зерігјасӧн, асја лысвајас ԁырјі ԏетраԃ і став гіжӧԁ вермас марајтчыны. Быԁ пу мерајтӧм бӧрын мерајтыԍ горӧԁӧ гіжыԍлы, кущӧм пу мерајтӧ, кызта ԁа качество (ԃелӧвӧј, ԁровјаннӧј). Мерајтыԍ горзӧ таԇі: „пожӧм, 24, зԁоровӧј; коз, 16, паут; коз, 20, зԁоровӧј“ ԁа с. в.. Кор перечот вылын ӧԏік парԏіја уҗалӧ уна лун, то мерајтчыԍ зев јона муԇӧ, та понԁа гіжыԍкӧԁ ԍорԋіӧн, мерщік горӧԁӧ сӧмын „паут“, а пуыс-кӧ зԁоровӧј, сылыԍ горӧԁӧ сӧмын кызта. Шуам кӧԏ, мерајтыԍ горӧԁӧ таԇі: „пожӧм, 28 (гіжыԍ уговор ԍерԏі тӧԁӧ, мыј сіјӧ зԁоровӧј), пожӧм, 24, паут; коз, 20, паут; коз, 24“ ԁа с. в. Лӧсас вӧчԍӧ кокԋыԃіка, меԁым сӧмын тӧԁны, мыј тајӧ пуыс мерајтӧма-ԋін. Пыԁӧԇ (пуӧԇыс-јајӧԇыс) лӧсыштны оз поԅ, сы понԁа, мыј унаыԍ овлӧ — лыԃԃӧм бӧрын заготовка завоԃітӧны во, кык, кујім бӧрын. Мі тӧԁам, мыј торјӧн-ԋін козпу лӧсыштӧм бӧрын регыԁ завоԃітӧ сіԍмыны, мӧԁ-кӧ, лӧсалӧм пуӧ регыԁҗык кутчіԍӧ быԁ пӧлӧс віԍӧмјас.

Ԉентаӧн пу лыԃԃӧм.

Меԁым регыԁҗык тӧԁмавны пу лыԁ, ещаҗык вынӧн, ԃеԉанка вылыԍ пу лыԁ боԍтӧны сӧмын кымынкӧ јукӧԁыԍ пробнӧј местајасыԍ ԉентаӧн лыԃԃӧмӧн. Ԉентаӧн лыԃԃӧм нуӧԁігӧн, меԁјона колӧ віԇӧԁны, меԁ бура вӧлі тӧԁмӧԁӧма ԃеԉанкалыԍ паԍта ԁа куԅта, а сіԇ жӧ і сіјӧ јукӧԁлыԍ, кытыԍ кӧсјім лыԃԃыны. Ԉентаӧн лыԃԃӧм шуԍӧ сы вӧсна, мыј лыԃԃӧны сӧмын віԅірка пӧлӧн 5–10 метра паԍтаыԍ. Таԇі лыԃԃігӧн боԍтчӧ луна-воја віԅірка, коԁыс куԅҗык. Лыԃԃыԍԍӧ став луна-воја віԅірка пӧлӧн 10 м. паԍтаыԍ. Торја јукӧԁыслыԍ паԍтасӧ ԋекор оз поԅ тӧԁмавны куш ԍінмӧн віԇӧԁӧмӧн, а колӧ мерајтны 5 ԉібӧ 2,33 м. куԅта беԃԃӧн. Бурҗык 5 м. беԃ: 2,33 м. беԃԃӧн мерајтчӧны сӧмын сек, кор зев щӧкыԁ поԁувыс ԁа сы вӧсна ԃелӧ бергавны куԅ беԃнас. Беԃ колӧ вӧчны кос пуыԍ (козјыԍ), меԁ вӧлі кокԋіԁҗык мерајтчыны. Быԁ лыԃԃӧм віԅ гіжԍӧ ԏетраԃӧ торја номер улӧ.

Кызталӧн щупӧԁјас (ступень толщины)

Важӧн вӧрын пулыԍ кызта мерајтлісны вершӧкјасӧн. Ӧні быԁлаын вуҗӧма метріческӧј ԍіԍԏема вылӧ. Пулыԍ кызта мерајтігӧн саԋԏіметра лыԁӧн, быԁ щупӧԁын соԁӧ воԇԇа щупӧԁыԍ 4 саԋԏіметрӧн. Первој щупӧԁ 4 саԋԏіметра, мӧԁ щупӧԁ 8 см, којмӧԁ 12, ԋоԉӧԁ 16 ԁа с. в.

Тајӧ кызтасӧ тӧԁмалӧны вілкаӧн (12-ԁ ԍерпас). Тӧԁмаԍԍӧ таԇі: кущӧм суԁтаті колӧ мерајтны (1,3), мернӧј вілкаӧн топӧԁӧны пу, ветлан ԉіԋејкаыс кущӧм лыԁӧ сувтас, сіјӧ і лоӧ пулӧн кызтаыс. Мі воԇын віԍталім, мыј щупӧԁјас соԁӧны 4 саԋԏіметрӧн.

Кыԇі пасјавны щупӧԁјас

Шуам кӧԏ, пулӧн кызта лоі 23 см. Тајӧ-ԋін гіжԍӧ кыԇі 24 см, 26 см кызта пу гіжԍӧ 28-ԁ щупӧԁӧ, 30 см кызта — 32-ӧԁ щупӧԁӧ ԁа с. в. Мерајтігӧн ԉіԋејка вылын-кӧ петкӧԁлӧ кызта: 22, 23, 24, ԁа 25 саԋԏіметр, гіжԍӧ щупӧԁ 24, ԉіԋејка вылын-кӧ петкӧԁлӧ кызта 26, 27, 28 ԁа 29, гіжԍӧ щупӧԁ 28 ԁа с. в.

Мыј вылнаті колӧ мерајтны ԁа кыԇі мерајтны

Мукӧԁјас чајтӧны, мыј вілкаӧн пу мерајтны зев кокԋі. Сіјӧ абу веԍкыԁ. Мерајтчыԍлы колӧ тӧԁны уна ԍікас правілӧјас, коԁјасӧс тӧԁтӧг вермас лоны ыҗыԁ ӧшыбкајас.

Бурҗыка пу вылӧ віԇӧԁлӧмӧн мі аԁԇам, мыј абу став пуыс міча гӧгрӧс. Унаыԍ овлӧ лолӧԁ, ԉібӧ ӧтар бокыс воргаа (13-ԁ ԍерпас). Овлӧ ӧтар бокԍаԋ мерајтігӧн пулӧн кызта 36 см, а мӧԁ бокԍаԋ мерајтігӧн — 28 см. Мерајтыԍлы тані колӧ тӧԁны: 28 см ԉібӧ 36 см горӧԁны гіжыԍлы, меԁ еԍкӧ ез ло ӧшыбка. Тајӧ пулыԍ-кӧ гіжны 28 см, лоӧ чінтӧма запас, гіжны-кӧ 36 — лоӧ соԁтӧма. Тащӧм пу пыр колӧ мерајтны кык ног: кызта бокԍаԋ ԁа вӧсԋыԁла бокԍаԋ. Тајӧ кык мераыслыԍ колӧ корԍны шӧрсӧ (збыԉ мерасӧ). Тајӧ кыкнога мералыԍ шӧрсӧ корԍӧны таԇі: кызҗык мерасӧ ԁа вӧсԋыԃіксӧ ӧтлаалӧны ԁа јукӧны кык пеԉӧ 28 + 36/2 = 32, коԁӧс і колӧ гіжны ԏетраԃӧ. Боԍтам мӧԁ прімер, меԁ міјан пулӧн кызта тащӧм: 28 ԁа 32. Секі мі получітам: 28 + 32/2 = 30. Мі тӧԁам, мыј 30 см кызта міјан пырӧ-ԋін кыԇі 32 см. Сіԇкӧ тајӧс колӧ-ԋін гіжны кыԇі 32 щупӧԁа. Меԁым став ӧткыза пулӧн лоіс ӧткоԃ мера (а мера віԍталӧ пулыԍ запас), колӧ тӧԁны мыјвылнаті мерајтны. Ӧткыза пусӧ-кӧ мерајтны торја местајасті, шуам кӧԏ ӧԏіыслыԍ муԍаԋыс ӧԏі метра вылнаті, а мӧԁыслыԍ 1,5 метра вылнаті, ԃерт первој пуыслӧн кызта лоас кызҗык. Меԁ мераыс лоӧ ӧткоԃ, шуӧма мерајтны быԁ пу муԍаԋыс 1,3 метра вылнаті. 1,3 м. вылна боԍтӧма сіјӧн, меԁ мерајтчыԍлы ез ковмы копыртчыны ԋі ԋужӧԁчыны. 1,3 м-ыԍ улынҗык оз поԅ мерајтны нӧшта сыпонԁа, мыј сыыԍ улыԍаԋ пу јона ԁруг кызӧ, коԁі бара-жӧ ԍетас ыҗыԁҗык мера (запас). Мерајтчыны завоԃітігӧн колӧ быԁ мершщіклы аслас тушаӧ вӧчны пас, кытчӧԇ сылы локтӧ 1,3 м. Тајӧ пас суԁтаті і завоԃітны мерајтны пујассӧ. Ԃерт, меԁԍа бур ԁа точнӧј лоас, 1,3 метра-кӧ кутам мерајтны бурещ куԅта беԃԃӧн.

Кыԇі колӧ кутны мерајтчігӧн вілка

Зев гырыԍ ӧшыбкајас вермас лоны, ԉока-кӧ кутан мерајтігӧн вілка. Мем зев частӧ ковмывліс уҗавны робочӧјјаскӧԁ ԁа ԉеԍԋікјаскӧԁ, коԁјас меԁ еԍкӧн ӧԁјӧнҗык помавны уҗсӧ, оз прамӧја і матыԍтчывны пу берԁас, ылыԍаԋ пуктылӧны сӧмын вілка јывсӧ, мыј куԅа і віԍталӧны гіжыԍлы кызта (14-ԁ ԍерпас). Мӧԁ-кӧ, вілкасӧ пуктӧны пу берԁӧ оз веԍкыԁа, а пӧлӧн (15 ԍерпас), мыј вӧсна мераыс соԁӧ. Кыԇ правілӧ, колӧ мерајтігӧн вілкаӧс вајӧԁны пу берԁӧԇыс, меԁым кујімнан ԉіԋејкаыс інмісны пуас, мӧԁ-кӧ, вілка колӧ кутны веԍкыԁа, меԁым вілкаыс і пуыс вӧчісны веԍкыԁ пеԉӧс.

Кыԇі мерајтны пу кыр пӧлӧныԍ

Кыр пӧлӧн быԁмыԍ пуӧс поԅӧ мерајтны кујім бокԍаԋ, коԁјас ԍетӧны ставыс уна пӧлӧс кызта. Мерајтны-кӧ гӧра ԁорԍаԋыс, кызта петкӧԁлас ыҗԁӧԁӧмӧн. Мерајтан-кӧ гӧра бокԍаԋыс, то кызта петкӧԁлас ещаҗык-ԋін. Тані меԁԍа бур мерајтны гӧра јывлаԁорԍаԋыс (16-ԁ ԍерпас). Овлӧ сещӧм пујас, кор мерајтан 1,3 м выјті ԁруг кызӧ, тащӧм пу колӧ мерајтны таԇі: первој мерајтны 1,3 метраыԍ вылітіҗык (17-ԁ ԍерпас), а сеԍԍа 1,3 м. улітіҗык. Тајӧ мерајтӧм кыкнан кызтасӧ колӧ ӧтлаавны ԁа јукны кык пеԉӧ, коԁі і лоӧ веԍкыԁ мера пулӧн. Шуам кӧԏ, 1,3 метраыԍ выліті мерајтігӧн лоі 36 саԋԏіметр, а 1,3 м улітіҗык мерајтігӧн — 44 см. Лоӧ: 36 + 44/2 = 40 см.

Перечотнӧј бланок ԁа кыԇі сетчӧ колӧ гіжны

Меԁым вӧрын мерајтӧм пуӧс гіжны, ԉесԋікјаслы, ԏехԋікјаслы колӧ боԍтны тырмымӧн перечотнӧј бланок. Унаыԍ овлӧ, мыј ԉеспромхозјас оз вермыны аспӧраӧ мӧԁӧԁны перечотнӧј бланокјас ԁа лоӧ гіжны асланыс кущӧм ԍурӧ бумага вылӧ. Ас вӧчӧм бланокјас частӧ вӧчԍӧны зев міԍтӧма, ԉок чукраԍӧм бумага вылӧ, сы понԁа јонҗыка вӧчӧны ӧшыбкајас грапітігӧн і гіжігӧн. Форма № 1 (віԇӧԁ бӧрԍыс) петкӧԁлӧ, кущӧм колӧ перечотнӧј бланок. Бланокӧ гіжӧны быԁ ԍікас пу торјӧн ԁа быԁ ԍікас пу јешщӧ јуклӧны: зԁоровӧј, фаутнӧј ԁа ԁровјанӧј вылӧ. Ԃеԉанкаын ԁорвыв кераԍігӧн мерајтӧны 12 см-ԍаԋ. Быԁ пу, коԁӧс горӧԁӧ мерајтыԍ, гіжԍӧ перечотнӧј веԁомоԍтӧ чутӧн ԉібӧ віԅӧн. Шуам кӧԏ, мыј пожӧм пу зԁоровӧј 20 см кызта, перечот ԁырјі ԍурі 12 пу; первојја ԋоԉ пу пасјыԍԍӧ веԁомоԍтӧ чутјасӧн (....), воԇӧ вітӧԁ пу, квајтӧԁ, ԍіԅімӧԁ ԁа кӧкјамысӧԁ пасјыԍӧны віԅӧн сіԇі, меԁым быԁ пу, коԁӧс пасјӧма віԅӧн, ӧтвылтіс јітліс кык чут (кык пу). Ԋоԉ віԅ пуктӧм бӧрԏі колӧ лоны, меԁым лоіс ԋоԉпеԉӧса куԁ (....), ӧкмысӧԁ ԁа ԁасӧԁ пасјыԍԍӧ бара-жӧ віԅӧн тајӧ ԋоԉ чут ԁа віԅјас пыщкӧ крестӧн (....), кор тырас ԁас пу, лоӧ тащӧм (....). Воԇӧ гіжԍӧ бара-жӧ таԇі. Торја јукӧԁ вылыԍ ԉібӧ ԃеԉанкаыԍ став пу мерајтӧм бӧрын пырыԍтӧм-пыр-жӧ вӧрын ӧтлаалӧны, кыԇі петкӧԁлӧма бланок вылын. Віԅјасӧн ӧԏі чукӧрӧ пасјавны поԅӧ сӧмын віт пуӧн (....), первојја 4 пусӧ пукталӧны ортчӧн, а вітӧԁсӧ кресталӧны ԁа с. в.

МЫЈ ԌЕРԎІ ВӦЧԌӦ ФАУԎІРОВКА

Уна быԁмыԍ пулӧн ем кущӧмкӧ ԁа тырмытӧмтор, ԉібӧ кос бока, сіԍ бока, чукԉа, гӧрба, ԉок увја, вожа ԁа. с. в. Пулӧн омӧԉлуныс јукԍӧ: а) пыщкӧсса тырмытӧмторјасӧ (внутренние пороки); б) ортсыса тырмытӧмторјас (наружные пороки). Перечот вӧчігӧн фауԏіровка нуӧԁӧны ортсыса тырмытӧмторјас куԅа. Ортсыса тырмытӧмторјасӧ пырӧны:

1. Ројкі — овлӧны пуын ԁінлаԁорас, кыԇі „гуԁӧк мех“. Мукӧԁлаын шуӧны „сарапана пуӧн";

2. Чукԉа пу, кор пуыс гӧрбыԉтчӧма ӧтарвыв;

3. Развіԉіна — кор пуыс чукԉа уна ног (уна гӧрба);

4. Пасынӧк (чаԉ) — кор пу бокӧ быԁмӧ кыз ув зев јоԍ пеԉӧсӧн;

5. Косослој — кор пулӧн слӧјыс кајӧ пуыслы оз веԍкыԁа, а віԋтӧн;

6. Морозобој (ветреԋіча) — кор пу шӧрӧԁ кајӧ щеԉ (потас);

7. Сухобочіна — кос бока пу;

8. Суковатӧј — јона увјӧԍ пу;

9. Губа — щака пу;

10. Віла — вожа пу (кык јыла пу).

Пожӧмӧс фауԏірујтӧм

Пожӧм пу фауԏірујтчӧ лыԃԃігӧн тащӧм тырмытӧмторјас вӧсна:

1. Щакыԍ, табачнӧј увјыԍ, кос бокаыԍ (кор кос бокыс 1 метраыԍ куԅҗык), ветреԋічаыԍ (кор 2 метраыԍ куԅҗык), пасынӧкыԍ, вілаыԍ (вожаыԍ), кор пасынӧк ԁа вож 8 м. улынҗыкӧԍ, јона увјӧԍыԍ, гӧрбаыԍ ԁа уна гӧрбаыԍ.

Козјӧс фауԏірујтӧм

Козјас фауԏірујтчӧны сещӧм торјас ԍерԏі-жӧ, кыԇі-і пожӧм. Коз лыԃԃыԍԍӧ нӧшта фаутӧ тащӧм прізнакјас ԍерԏі: кор заԍечка пырӧ 1 см пыԁӧ ԁа сылӧн куԅта 1 метр ԉібӧ куԅҗык, кор віла ԁа пасынӧк козјын ԁінлаԁорас, фауԏірујтӧм пујас лыԃԃыԍԍӧ кыԇ ԁровјанӧј. Ԁровјанӧј пуыԍ оз поԅ вӧчны ԋекущӧм сорԏімент, а сӧмын тујӧны пес вылӧ.

КЫԆІ ТӦԀМАЛӦНЫ ПУЛЫԌ СУԀТА

Ԃеԉанка јуклігӧн, меԁым тӧԁны шӧркоԃ суԁта вӧрлыԍ, колӧ мерајтны кымынкӧ пу. Суԁта поԅӧ тӧԁмавны пӧрӧԁӧм пујас мерајтӧмӧн, а абу-кӧ пӧрӧԁӧм пуыс, нарошнӧ пӧрӧԁны оз ков, меԁ ԋе муԇтыны уҗалыԍјасӧс ԁа ԋе воштыны пӧра. Меԁым тӧԁмавны суԁта пӧра воштытӧг, емӧԍ інструментјас. Тані мі тӧԁмаԍамӧј прӧстӧјӧн, коԁӧс регыԁҗык поԅӧ вӧчны вӧрын ԉеԍԋікјаслы ԁа уҗалыԍјаслы.

Пӧрӧԁӧм пу мерајтӧм

Віԅірка орјӧԁлігӧн пӧрлӧԁлӧны шӧрԍыс став пусӧ, та вӧсна оз ковмы пӧрӧԁны нароԍнӧ. Пӧрӧԁӧм пу мерајтны поԅӧ метрӧвӧј беԃԃӧн. Мерајтны, кымын мера лоӧ ԁінԍаԋыс ԁа јылӧԇыс, та бӧрын колӧ нӧшта соԁтыны мырлыԍ суԁта. Шуам кӧԏ, ԁінԍаԋ ԁа јылӧԇ лоі 20 мера ԁа җын ԁа мырлӧн суԁта 50 саԋԏіметр, секі пулӧн суԁта лоӧ 20,5 + 0,5 = 21 м.

Мернӧј вілкаӧн мерајтӧм

Мернӧј вілка ԃеԉанка јуклігӧн ем быԁ ԉеԍԋіклӧн ԁа ԏехԋіклӧн, а та вӧсна тајӧ меԁјона пракԏікујтчӧ суԁта мерајтігӧн. Вілкаӧн мерајтӧны таԇі: вілкалыԍ ветлыԍ ԉіԋејкасӧ колӧ боԍтны ԁа ветлытӧм ԉіԋејкаӧ пеԉӧсԍаԋыс мерајтӧмӧн кӧртавны ԉібӧ тувјавны кӧрттувјӧн суԋіс, а суԋіс помас ӧшӧԁны ізтор ԉібӧ путор. Кущӧм пу кӧсјам мерајтны, воԇын віԇӧԁлӧмӧн тӧԁмалӧны суԁта. Шуам, лоіс 20 м ԁа метрӧн пу берԁԍаԋ бокӧ мерајтасны сымԁа метра, кымын метр наԃејтчам лоіг, коԁі міјан 20 м. Кыԅӧԁ метра помас і колӧ сувтны мерајтыԍлы. Ӧні колӧ віԇӧԁны ветлытӧм ԉіԋејка куԅа пу вылӧ, меԁ еԍкӧн ԉіԋејканым ԁа пу јылыс лоісны ӧԏі віԅ вылын (18-ԁ ԍерпас). Ӧні колӧ віԁчыԍны, кор сувтас качајтчӧмыԍ шӧрт, секі пырыԍтӧм-пыр-жӧ колӧ чуԋнаԁ ԉічкыны шӧртсӧ ԉіԋејка берԁӧ ԁа віԇӧԁны кущӧм лыԁпас ԁорӧ сувтас. Шуам, шӧрт сувтіс 50 см вылӧ. Ӧні суԁта тӧԁмалӧны таԇі: 40 см боԍтам сы мынԁаыԍ, кымын метра лоі пуԍаԋыс ԁа морт ԁінӧԇыс. Сеԍԍа јукӧны сіјӧс лыԁпас вылӧ, кымынӧԁ саԋԏіметрӧ сувтас шӧрт. Пулӧн суԁта лоас: 40 × 25 / 50 = 20 м. Тајӧ 20 м. лоас сӧмын-на морт ԍін суԁта выјӧԍаԋ пу јылӧԇ, а меԁым тӧԁны став суԁтасӧ пулыԍ, колӧ нӧшта 20 м ԁінӧ соԁтыны кымын саԋԏіметра лоӧ мортлӧн суԁтаыс ԍінмӧԇ, шуам 1,5 м, пулӧн став суԁта лоӧ 20 + 1,5 = 21,5 м.

Буԍԍе беԃԃӧн суԁта тӧԁмалӧм

Тајӧ суԁта мерајтан інструмент вӧчԍӧ прӧстӧј беԃԃыԍ, кытчӧ тувјавԍӧ кык кӧрттув 70 см костӧн, кык кӧрттув костӧ тувјавԍӧ којмӧԁ кӧрттув 7 см улысса кӧрттувԍаԋ (19 ԍерпас). Меԁым тӧԁмавны пулыԍ суԁта, колӧ тајӧ беԃсӧ кутны улысса помӧԁыс кі ԋужӧԁӧмӧн веԍкыԁа. Колӧ віԇӧԁны (віԅірујтны) вылыс кӧрттув пыр пу јылӧ, мунны пу ԁорԍаԋ сетчӧԇ, кытчӧԇ оз кут тыԁавны вылыс кӧрттувті віԇӧԁігӧн пу јыв, а улыс кӧрттувті віԇӧԁігӧн — вуж ԁіныс. Сы бӧрын колӧ віԇӧԁны шӧрса кӧрттув пыр ԁа тӧԁмавны пулыԍ сіјӧ местасӧ „в“, кытчӧ локтӧ віԅірујтан віԅ. Тајӧ суԁтаыс пу вужԁінԍаԋ ԁа тајӧ чутӧԇ „в“ лоӧ ⅒ јукӧԁ пу суԁталӧн. Мерајтны кӧ тајӧ костсӧ ԁа боԍтны ԁасыԍ, лоӧ пулӧн суԁтаыс. Шуам, костыс „в“ — „с“ лоӧ 2,5 м, сек суԁтаыс пулӧн лоӧ — 2,5 × 10 = 25 м.

КЫԆІ ТӦԀМАВНЫ БОԊІԎЕТ

Вӧр быԁмӧ уна пӧлӧс муԍін вылын (бур і омӧԉын). Сы вӧсна ӧԏі арлыԁа пујаслӧн кызта, куԅта ԁа бурлуныс абу ӧткоԃ. Ӧԏі пу міча, куԅ; мӧԁ — міԍтӧм ԁа җеԋыԁ. Најӧлӧн запас абу ӧткоԃ, мыј понԁа і јуклыԍԍӧ 7 пеԉӧ (боԋіԏетӧ).

Кыԇ пуктас бурҗык му вылын быԁмӧ бурҗыка, сіԇ-жӧ і вӧр бурҗык муԍінма му вылын быԁмӧ јонҗыка ԁа бурҗыка. Меԁԍа бур вӧр І-ј боԋіԏетын ԁа I–II, шӧркоԃԃем вӧр III–IV боԋіԏетын. Омӧԉ вӧр — V ԁа V-а боԋіԏетын. V-а — ԋурјасын, кӧні суԁтаыс оз овлы 10–13 м куԅҗык, сіјӧ-жӧ арӧса пулӧн І-а боԋіԏетын лоӧ 35–40 метра. Тајӧ петкӧԁлӧ, мыј налӧн запас оз вермы лоны ӧтмынԁа. Меԁ бурҗыка тӧԁны запас, колӧ перечот вӧчігӧн тӧԁмавны быԁ ԃеԉанкалыԍ шӧркоԃ боԋіԏет.

Кызта тӧԁмалӧмӧн

Меԁым тӧԁны ԃеԉанкалыԍ боԋіԏет, колӧ пујаслыԍ тӧԁны суԁтасӧ быԁ щупӧԁыԍ (16, 20, 24 см ԁа с. в.). Быԁ кызталыԍ суԁта тӧԁмалӧм бӧрын віԇӧԁӧны табԉіца ԍерԏі ԁа тӧԁмалӧны шӧркоԃ боԋіԏет. Шуам, мерајтӧм бӧрын лоі:

кызта морӧс (1,3) суԁта веԍтті — 16 см суԁта — 15 м.

„ „ „ 17 см 17 м.

„ „ „ 15 см „ 16 м.

Шӧркоԃ 16 см 16 м.

Кызта (1,3 м) суԁтаті
24 см
суԁта
19 м.

„ „ „ 25 см „ 21 м.

Шӧркоԃ кызта 24,5 см „ 20 м.

Кызта (1,3) м-ті 31-ԍаԋ суԁта — 25 м.

„ „ „ 33-ԍаԋ „ 24 м.

Шӧркоԃ кызта 32-ԍаԋ „ 24,5 м.

Сеԍԍа віԇӧԁам табԉіца ԍерԏі, кытыԍ і тӧԁмӧԁам кущӧм боԋіԏетӧ ԍујны тајӧ мерајассӧ.

Табԉіца ԍерԏі Мера ԍерԏі

Коз III боԋіԏ. Коз. IV боԋіԏет Коз. V боԋіԏет Кызта морӧс суԁтаті Суԁта пулӧн

Кызта морӧс суԁтаті Пулӧн суԁта Кызта Суԁта Кызта Суԁта

16 16 16 14 16 16

24 21 24 19 24 20

32 25 32 23 32 24,5

Мерајтӧм лыԁпасјас табԉіцакӧԁ ӧтлаалӧм бӧрын тыԁовтчӧ, мыј вӧрыс тајӧ ԃеԉанка вылын јонҗыка лӧԍалӧ ІІІ боԋіԏетӧ, кытчӧ і колӧ пасјыны тајӧ ԃеԉанкасӧ.

Арлыԁ тӧԁмалӧмӧн

Меԁым тӧԁны, кущӧм боԋіԏетӧ ԍујны ԃеԉанка, колӧ тӧԁны нӧшта пујаслыԍ арлыԁ. Арлыԁ тӧԁмӧԁӧм могыԍ пусӧ ковмас пӧрӧԁны (арлыԁ тӧԁмалӧны пӧрӧԁӧм пујасыԍ). Пӧрӧԁӧм пулыԍ мырсӧ колӧ мічаа черӧн шыԉӧԁны ԁа сек тыԁовтчас, мыј пуыс јітчӧма уна гӧгрӧс коԉчаыԍ (20-ԁ ԍерпас). Колӧ тајӧ коԉча лыԁсӧ лыԃԃыны, кымын коԉча лыԁ лоӧ мырјас, сіјӧ і лоӧ пулӧн арлыԁ. Тајӧ арлыԁ ԁінӧ колӧ нӧшта соԁтыны мыр веԍтӧ 5 кымын арӧс. Шуам, коԉча лыԁ лоі 150. Сы ԁінӧ колӧ соԁтыны 5 — мырвеԍтӧ. Лоӧ: 150 + 5 = 155 арӧс. Талӧн суԁта 21 м. Таԇі уна пу тӧԁмалӧм бӧрын чукӧртім тащӧм мерајас:

суԁта 20 м арӧс 100

„ 21 „ 150

„ 21 „ 200

„ 22 „ 200

„ 22 „ 230

Корԍам табԉіца вылыԍ (№ ІІ, віԇӧԁ бӧрԍыс), кущӧм боԋіԏета тајӧ вӧрыс. Аԁԇам, мыј унҗык вӧрыс IV боԋіԏетын. Та ԍерԏі ԃеԉанкаӧ шӧркоԃ боԋіԏет колӧ пуктыны IV.

КЫԆІ ԀА МЫЈЛА ВӦЧӦНЫ ТАКСАЦІОННӦЈ ОПІСАԊԊӦ (ГІЖӦМ)

Таксаціоннӧј опісаԋԋӧӧн шуԍӧ меставылын мерајтӧмӧн тӧԁмӧԁан лыԁпасјас, ԏетраԃ вылӧ пасјалӧм, кущӧм вӧр быԁмӧ: кызта ԍерԏі, куԅта ԍерԏі, сорі кості пујас быԁмӧм ԍерԏі ԁа с. в. Меԁым тӧԁмӧԁны ԃеԉанкаыԍ быԁ пӧлӧс вӧр ԁа кӧн сіјӧ быԁмӧ, ԏехԋік мунӧ мерајтчыԍјаскӧԁ, первој віԅіркаті (21-ԁ ԍерпас), лунвывԍаԋ војлаԋ 800 м. Тані вӧрыс вӧлі пожӧм 9 јукӧԁыс, 1 јукӧԁ коз, арӧс 150, кызта 28, суԁта 20, боԋіԏет IV, полнота 0,7, коԁӧс мі ԏетраԃӧ пасјам „Б“ букваӧн. Воԇӧ мунігӧн 1200 м. вӧр 5 јукӧԁ — пожӧм, ԁа 5 јукӧԁ — коз, суԁта 20 м, кызта 24 см., боԋіԏет ІV, полнота 0,4, арӧс 200, коԁӧс пасјам „а“ букваӧн. Первој віԅірка помалӧм бӧрын, мунам асылӧ, рытылӧ ԁа сіԇ-жӧ пасјам „а“. Тајӧ-жӧ вӧр міјанлы ԍурӧ і шӧр віԅірка вывті мунігӧн 1300 м., сы бӧрԏі 300 м. ԍурӧ козја вӧр — арӧс 250, суԁта — 15, кызта — 20, боԋіԏет — V. Воԇӧ завоԃітчас 400 м. бара участок „Б“. Таԇі быԁ віԅірка вывті мерајтігӧн гіжалам став ԍікас вӧр. Тајӧс тӧԁмавны ԁа пасјавны абріс вылӧ колӧ сы понԁа, меԁ ԃеԉанкајас јуклӧм бӧрын поԅіс тӧԁны, а кущӧм-жӧ ԃеԉанкаын, кущӧм кԉеткаын ԁа пеԉӧсын міјанлы колана вӧр.

Мыј лоӧ полнота?

Быԁ ԃеԉанкаын абу ӧткоԃ щӧкыԁ вӧр. Овлӧ: ӧԏік ԃеԉанкаын зев щӧкыԁ, а мӧԁын зев шоч. Меԁым тӧԁмавны вӧрлыԍ щӧкыԁлун, вӧр јукԍӧ 10 пеԉӧ. Самӧј щӧкыԁ лоӧ сещӧм вӧр, кор вӧрас оз-ԋін поԅ сувтӧԁны ԋіӧԏі пу ԁа увјасыс быԁмыԍ пујаслӧн кајӧны мӧԁа мӧԁ вылӧ ԋекущӧм куш места абу — тајӧ гіжԍӧ — 1. Меԁԍа шоч вӧр, кор ԃеԉанкаын сулалӧны (быԁмӧны) пујас зев шоча, ӧта-мӧԁ ԁорыԍ ылын костӧн, зев уна куш места — гіжԍӧ — 0,1. Щӧкыԁ вӧр лоӧ: 1,0,9 ԁа 0,8; шӧркоԃ щӧкыԁ: 0,7; 0,6; 0,5; 0,4; шоч: 0,3; 0,2 ԁа 0,1.

Шӧркоԃ кызта тӧԁмалӧм

Тајӧ тӧԁмавԍӧ зев кокԋыԁа. Колӧ боԍтны ԁа мерајтны віԅірка пӧлӧн 30–40 пу ԁа гіжны налыԍ кызтајассӧ, секі аԁԇам, кущӧм кызта меԁԍа унаыԍ ԍурлӧ, сіјӧ і лоӧ шӧркоԃ кызтаыс тајӧ участокын.

Шӧркоԃ куԅа ԁа арӧс тӧԁмалӧм

Тӧԁмавԍӧ сіԇ-жӧ, кыԇі-і кызта. Кущӧм куԅта унҗыкыԍ ԍурлӧ сіјӧ і лоӧ шӧркоԃ куԅта. Шӧркоԃ арӧс поԅӧ тӧԁмавны таԇі — лыԃԃыны кымынкӧ пулыԍ арлыԁ. Шуам, лоі тащӧм лыԁпасјас: 100, 120, 150, 150, 160, 180, 200, 100, 130, 170 ԁа 150. Тајӧс ставсӧ ӧтлаалӧм бӧрԏі лоӧ ставыслӧн 1610 арӧс, коԁӧс јукам пу лыԁ вылӧ, 1610 : 11 = 140 ар, коԁі-і лоӧ шӧркоԃ арӧс.

Економіческӧј ԍвеԃеԋԋӧ ӧктӧм

Быԁ ԃеԉанкалы таксаціја ԁа перечот вӧчӧм бӧрын колӧ чукӧртны, тӧԁмӧԁны ԃеԉанкасӧ, кущӧм сылӧн ем буртор ԁа кущӧм ԋеԉучкіјас. Колӧ тӧԁмӧԁны, кущӧм фаутјас јонҗыка кӧн ԍурӧны, кӧні ем чарԁӧн жугӧԁӧм пујас, коԁі кутас мешајтчыны заготовка нуӧԁігӧн. Колӧ тӧԁмӧԁны местасӧ (реԉјефсӧ), јона-ӧ гӧраӧԍ, кыті мунӧ тујјас, кӧн емӧԍ важ баракјас, каԏішщејас, ылын-ӧ кыскыны ԃеԉанкаԍаԋ каԏішщеӧԇ, кытчӧ колӧ пуктыны (стрӧітны) выԉ барак ԁа с. в.

КУЩӦМ ІНСТРУМЕНТЈАС КОЛӦНЫ ԂЕԈАНКА ЈУКЛІГӦН

Компас. Компассӧ міјан шуӧны маткаӧн. Матка окоԏԋіклӧн, ԉеԍԋіклӧн ԁа став вӧрӧ ветлыԍ јӧзлӧн меԁвоԇԇа јорт. Ԃеԉанка вунԁалігӧн матка бур сіјӧн: ӧԏі-кӧ, быԁ ԍікас вӧрті матка ԍерԏі поԅӧ мунны веԍкыԁа, кытчӧ теԁ колӧ. Мӧԁ-кӧ, матка ԍерԏі поԅӧ віԅірка вунԁігӧн ԍетны нырсӧ (направԉеԋԋӧ). Матка быԁӧн тӧԁӧны. Ыҗԁа сылӧн карманнӧј часі коԃ. Вӧчӧма таԇі: куԁјыс маткалӧн гӧгрӧс, пу ԉібӧ ыргӧн. Шӧрас стаԉнӧј кӧрттув вылӧ пуктӧма магԋіталӧм стаԉнӧј плаԍԏінка (22-ӧԁ ԍерпас), коԁі і ем маткалӧн меԁколана торјыс. Меԁым тӧԁны віԅірка вунԁалігӧн ԉібӧ ветлігӧн, кущӧм бокӧ мунны, куԁ пыԁӧсыс јукԍӧ 360 пеԉӧ (граԁусӧ). Стрелкаыслӧн војлаԁорыс мавтӧма ԍӧԁ краскаӧн, а лунлаԁорыс — јеҗыԁӧн, коԁ ԍерԏі і тӧԁӧны лун ԁа вој. Ветлӧԁлыны маткаӧн колӧ тӧԁны: лун, вој, асыв ԁа рытыв. Кор стрелка сувтас вӧраніныԍ, ԍӧԁлаԁор век петкӧԁлӧ вој, а јеҗыԁлаԁор — лун. Војлаԁорӧ віԇӧԁігӧн, веԍкыԁ кі вылаԁ лоас асыв, а шујга вылаԁ — рытыв.

Мернӧј вілка. Мернӧј вілкаӧн мерајтӧны пулыԍ кызта. Вілка вӧчӧма зев кокԋыԁа, вермас вӧчны быԁ стоԉар. Вӧчԍӧ куім торјыԍ: ӧԏік ԉіԋејка ԁа кык кок. Ԉіԋејка јуклыԍԍӧ саԋԏіметрӧн. Куԅтаыс ԉіԋејкалӧн 1 м, а кокјаслӧн — ½ м. Ӧԏік кокыс тувјаԍԍӧ ӧтар помас чорыԁа, ветлытӧм вылӧ. Пеԉӧсыс ԉіԋејкалӧн ԁа кокыслӧн веԍкыԁ — 90° (23-ԁ ԍерпас). Мӧԁ кок помас вӧчԍӧ роԅ, меԁым сӧмын тӧріс ԉіԋејкаыс. Коксӧ ԍујӧм бӧрын колӧ лоны, меԁым сіјӧ первој кок мозыс-жӧ вӧчіс ԉіԋејкакӧԁ веԍкыԁ пеԉӧс — 90° ԁа меԁым кокԋыԁа ветлӧԁліс ԉіԋејка куԅта. Мерајтігӧн пуыс топӧԁԍӧ кык кок костас ԁа ԉіԋејка берԁас топыԁа. Ветлыԍ кок петкӧԁлас, кымын саԋԏіметра кызта пуыс. Мернӧј вілкајас овлӧны прӧстӧј пуыԍ ԁа кӧртыԍ. Міјан тані вӧԃітчӧны пу вілкаӧн, коԁі бура вӧчӧмӧн ԍетӧ зев точнӧј резуԉтат. Мукӧԁ ԃеԍаԏԋікјас, ԉеԍԋікјас уҗалӧны ԋекытчӧ шогмытӧм вілкаӧн: важ, ізԍӧм вілкаӧн. Важ, ізԍӧм, тујтӧма вӧчӧм вілкајасӧн вӧԃітчыны оз поԅ. Петкӧԁлам кык прімер:

1. 24-ԁ ԍерпас вылын петкӧԁлӧма, кор пусӧ петкӧԁлӧ вӧсԋіԁҗыка — №1, а мӧԁыс кызҗыка — №2. Тајӧ кык пӧлӧс мера лоӧ сы вӧсна, мыј коклӧн роԅыс ізԍӧма, кокыс веԍкыԁа оз сулав, шатлаԍӧ, оз ԍет веԍкыԁ пеԉӧс ԉіԋејкакӧԁ. Тащӧм вілкаӧн проба боԍтігӧн јона вермас шыблӧԁлыны. Тащӧм вілкаӧн мерајтчыны оз поԅ, колӧ тајӧс пырыԍтӧм-пыр-жӧ вежны выԉӧн.

Мернӧј ԉента. Віԅіркајаслыԍ куԅта мерајтны меставылын колӧ мернӧј ԉента (стаԉнӧј) ԉібӧ руԉетка. Мернӧј ԉента вӧчԍӧ стаԉыԍ, паԍтаыс 3 саԋԏіметра, кызта 0,05 см. Куԅта овлӧны 10 м, а јонҗыкасӧ 20 м. Помјасас ем кутӧԁјас. Быԁ метра ԁа метра җын выјын ем ыргӧн чутјас кытчӧ і гіжалӧма куԅтасӧ. Меԁым бура віԇны ԁа меԁ вӧлі лӧԍыԁҗык новлӧԁлыны ӧԏік местаԍаԋ мӧԁлаӧ, ԉента гартчыԍԍӧ кӧрт коԉча вылӧ, коԁі ігнаԍԍӧ віԋтӧн. Ԉента ԁінӧ колӧ 10 тув, коԁӧс вӧчӧма стаԉнӧј сутугаыԍ (25-ԁ ԍерпас). Тащӧм стаԉнӧј ԉентајас ԉеспромхозјасын оз-на тырмыны, сы вӧсна ԉеԍԋікјаслы віԅірка мерајтігӧн лоӧ уҗавны руԉеткаӧн. Руԉетка, навернӧ, быԁӧн тӧԁӧны, вӧчӧма ԁӧраыԍ, мавтӧма јеҗыԁ краскаӧн. Стаԉнӧј ԉента моз-жӧ јуклӧма ԁа гіжалӧма метралыԁјас (26-ԁ ԍерпас). Тајӧ руԉетка бур сіјӧн, мыј зев кокԋіԁ ԁај места сылы колӧ ічӧт. Но абу бур ԁа озҗык сіјӧн вӧԃітчыны сы понԁа, мыј зерӧм бӧрын асја лысва бӧрын кӧтаԍӧ ԁа җеԋԁаммӧ, а сы вӧсна мера оз ло збыԉ. Тајӧн поԅӧ мерајтны сӧмын кос пӧраын.

КОНТРОԈНӦЈ ПЕРЕЧОТ ВӦЧӦМ

Мі віԍталім-ԋін, мыј ԋеԉучкіја перечот вӧчӧм оз збыԉ вылӧ петкӧԁлы вӧрлыԍ запас, коԁі ԇугӧ вӧрлеԇан план. Меԁым проізвоԁственнӧј вӧрлеԇан план вӧчны бура, колӧ петкӧԁлыны запассӧ сымынԁа, мыјԁа ем збыԉвылӧ, мыјԁа поԅӧ заготовітны. Уҗалӧм петкӧԁлӧ, мыјтӧм уҗалыԍјас, робоԏԋікјас, ԏехԋікјас, а меԁԍа-ԋін јона ԉеԍԋікјас, перечот ԁырјі петкӧԁлӧны пу лыԁсӧ (а пу лыԁ ԍерԏі тӧԁмавԍӧ запас). Куш пу лыԃԃӧм ԍерԏі тӧԁмӧԁны вӧр запас ԁа сы куԅа вӧчны проізвоԁственнӧј план оз туј. Меԁым запас лоӧ петкӧԁлӧма веԍкыԁа, быԁ ԉесоԍекајас вунԁалӧм бӧрын, быԁ том ԏехԋікјаслыԍ ԁа ԉеԍԋікјаслыԍ вунԁалӧм ԁа перечот вӧчӧм ԃеԉанка колӧ віԇӧԁлыны, выԉпӧв тӧԁмӧԁны, ԍуԍҗык, важ уҗалыԍјаслы (ԏехԋікјаслы). Выԉ пӧв тӧԁмӧԁӧмыс колӧ лоны ԋе ещаҗык 10%-ыԍ став ԉесоԍека вунԁалӧмыԍ. Тајӧ 10% мынԁа вылыԍ тӧԁмалӧмыс нуӧԁԍӧ сещӧм ногӧн-жӧ, кыԇі-і воԇԇа перечот: 1) торја местајас боԍтӧмӧн, 2) ԁорвыв перечот вӧчӧмӧн.

Торја местајасті перечот вӧчӧм

Ԋеԉучкіа перечот нуӧԁігӧн вермас торјавны, уна-ӧ лоі вӧр запас перечот ԍерԏі ԁа уна-ӧ збыԉ вылӧ, 10–20%-ӧԇ ԁа вылӧҗык. Меԁым тащӧм ԋеԉучкіјасыс ез вӧвны, ԉесоԍекајас вунԁалӧм бӧрын, ԉеспромхоз комаԋԃірујталӧ јонҗыка тӧԁыԍ ԏехԋікјасӧс выԉпӧв тӧԁмӧԁны. Најӧ вӧчӧны контроԉнӧј перечот 10% мынԁа ԉесоԍекајаслы вунԁалӧмӧн. Выԉыԍ тӧԁмӧԁӧм нуӧԁчӧ інструкціја ԍерԏі. Выԉыԍ тӧԁмӧԁігӧн перечот-кӧ торјалас воԇԇа перечотыԍ 10%-ыԍ вылӧҗык, став перечотыс нуӧԁԍӧ мӧԁ пӧв. Мӧԁыԍ перечот вӧчӧ оз сіјӧ, коԁі нуӧԁіс воԇын, а мӧԁ морт.

Ԁорвыв перечот вӧчӧм

Торја местаыԍ запас тӧԁмалӧм оз-на ԍет тырмымӧн наԃеја, мыј запас лоі тӧԁмалӧма бура кыԇі качество бокԍаԋ, сіԇ-жӧ і пу лыԁ. Меԁым тӧԁны, мыј тајӧ торја местаӧн тӧԁмӧԁӧм перечот збыԉ, колӧ ԃеԉанка паԍтаыԍ лыԃԃыны ԁа тӧԁмавны качество быԁ пулыԍ. Торја местаыԍ пробнӧј перечот вӧчӧм бӧрын боԍтӧны кымынкӧ ԃеԉанка ԁа вӧчӧны ԁорвыв перечот. Торја места тӧԁмӧԁӧмӧн ԁа ԁорвыв тӧԁмӧԁӧмӧн колӧ лоны ӧткоԃ.

Торјавны ԋе унҗык 10%-ыԍ.

1931 воын Лӧкчімса ԉеԍԋічествоын ме выԉ пӧв нуӧԁлі перечот ԁа аԁԇі, мыј пробнӧј перечот міјан условіјӧын зев бур, торјалӧмыс бура уҗалӧмӧн оз овлы 5–10%, коԁі-і тыԁалӧ тајӧ табԉіцаыԍ:

Запас кубометр лыԁӧн

Ԉенточнӧј перечот ԍерԏіыс Сплошнӧј перечот ԍерԏі

Общӧј ԃелӧвӧј Общӧј ԃелӧвӧј

5412,42 4166,22 5615,47 4483,23

Тајӧ табԉіца петкӧԁлӧ, мыј ԉенточнӧј (торја местаын) перечот нуӧԁӧм петкӧԁлӧ запассӧ ещаҗык ԁорвыв перечот ԍерԏі. Общӧј запасын 3,62% мынԁа, ԃелӧвӧјын 6,08% мынԁа. Ԉенточнӧј перечотӧн бура тӧԁмӧԁам вӧр запас ԁа ещаҗык пуктам вын ԁај ещаҗык ԍӧм віԇам.

ПЕРЕЧОТЈАС ԀА МЕРАЈАС ԌЕРԎІ МАԎЕРЈАЛЈАС ЛӦԌӦԀӦМ

Кыԇі тӧԁмавны ԃеԉанкалыԍ плошшаԃ

Меставывса мерајас ԍерԏі, ԉесовоԁ ԉібӧ сылӧн отсаԍыԍ контораын тӧԁмӧԁӧны быԁ ԃеԉанкалыԍ паԍтасӧ, а сіԇ-жӧ і торја местајасыԍ боԍтӧм пробајаслыԍ. Колӧ тӧԁны шӧркоԃ куԅта ԁа паԍта быԁ ԃеԉанкалыԍ. Ԉеԍԋік ԉібӧ ԏехԋік вӧрын мерајтігӧн гіжӧны черԏож вылӧ віԅіркајаслыԍ куԅтајассӧ ԁа костјассӧ (27-ӧԁ ԍерпас). 1-ӧԁ віԅіркалӧн куԅта 950 м., ІІ ӧԁ віԅіркалӧн — 1000 м. Вомӧна віԅіркајаслӧн куԅтајас: І-лӧн 500 м, ІІ-лӧн — 450. Тані шӧркоԃ куԅта ԃеԉанкалӧн лоӧ 950 + 1000 / 2 = 975 м, паԍталӧн 450 + 500/2 = 475. Ӧні куԅтасӧ боԍтны сы мынԁаыԍ, мыјԁа петкӧԁлӧ паԍта. Міјан ԃеԉанкалӧн места паԍта лоӧ 975 × 475 = 463125 кв. м. Гектарын-кӧ 10000 кв. м тан лоӧ: 463125 : 10000 = 46,31 га. Торја месталыԍ (пробајаслыԍ) паԍтасӧ тӧԁмавԍӧ таԇі: колӧ боԍтны ԁорса віԅіркалыԍ куԅтасӧ I = 950 ԁа II = 1000, лоӧ 1950 м. Тајӧ куԅтасӧ колӧ боԍтны 5-ыԍ. 5-ыԍ боԍтчӧ сы понԁа, мыј тӧԁмӧԁӧмсӧ ԁорса віԅіркајаслыԍ боԍтӧны 5 метра паԍта, 1050 × 5 = 0,975 га.

Шӧр віԅіркалыԍ куԅтасӧ боԍтчӧ 10-ыԍ, сы понԁа мыј тӧԁмӧԁӧм шӧрса віԅірка ԁорті боԍтӧны 10 м. паԍта. Шуам: шӧр віԅіркалӧн куԅта — 975 м, то секі 975 × 10 = 0,975, а став паԍтаыс куім пробалӧн лоӧ: 975 + 975 × 1,95 га. Мі тӧԁам, мыј ԃеԉанкалӧн 43,31 га паԍта пробалӧн паԍта ічӧтҗык ԃеԉанкаыԍ 43,31 / 1,95 = 22,2.

Проба ԍерԏі пу лыԁ тӧԁмалӧм

Мі тӧԁам, мыј ԃеԉанкалӧн паԍтаыс 43, 31 га, пробалӧн — 1,95 га. Тӧԁмалім ԃеԉанка паԍкыԁҗык пробнӧј местаыԍ 22,2-ыԍ. Ԃеԉанка паԍтаыԍ пу лыԁ тӧԁмалам, боԍтам-кӧ ԁа кујімнан пробалыԍ пу лыԁсӧ ӧтлаалам ԁа боԍтам сіјӧ 22,2-ыԍ (табԉіца №2).

Табԉіца № 2

Кызта (ԁ) Пу лыԁ пробајас вылын Ԃеԉанка ыҗыԁҗык пробаыԍ Пу лыԁ ԃеԉанка вылын

Зԁор. Фаут. Ԁров. Ставыс Зԁор. Фаут. Ԁров. Ставыс

24 120 12 15 147 22,2 2664 266 333 3263 Пожӧм

28 130 15 20 165 2886 333 444 3663

32 125 10 11 146 2775 222 244 3241

36 100 15 7 122 2220 333 155 2708

40 75 17 10 102 1665 377 222 2264

44 50 7 5 62 1110 155 111 1376

48 10 2 3 15 222 44 66 332

610 78 71 759 13542 1730 1575 16847

24 50 15 5 70 22,2 1110 333 111 1554 Коз

28 35 10 3 48 777 222 67 1066

32 20 5 4 29 444 111 89 644

36 10 5 2 17 222 111 44 377

40 5 2 1 8 111 44 22 177

120 37 15 172 2664 821 333 3818

Промышԉеннӧј таксаціја

Таксаціјаӧн шуԍӧ сіјӧ, кор вӧрлыԍ тӧԁмалам пу лыԁсӧ ԁа качествосӧ. Таксаціја вӧчӧны пӧрӧԁӧм пулыԍ ԁа сувтса пулыԍ. Таксаціја сувтса пулыԍ вӧчԍӧ сы понԁа, меԁым тӧԁны вӧрлеԇан план вӧчіг кежлӧ, мыј поԅӧ заготовітны ԃеԉанкаыԍ, коԁӧс леԇӧма заготовка вылӧ. 1930 воӧԇ ԉеԍԋічествојас таксаціја вӧчлісны перечотӧн ԃеԉанкаыԍ став пусӧ отпускнӧј размерԍаԋ. Тајӧ перечотнӧј кԉејмеԋԋӧ ԍерԏі ԉеԍԋічӧј, ԉібӧ сылӧн отсаԍыԍ сорԏіментнӧј табԉіца ԍерԏі вӧчлісны: уна-ӧ петӧ тајӧ кԉејменнӧј пуыԍ гырыԍ, шӧркоԃ, посԋіԁ кер ԁа уна-ӧ пес вӧр. Тајӧ-жӧ јуклӧм куԅта і ԁонјавлісны, уна-ӧ сувтас керлеԇӧм ԁа уна-ӧ сулалӧ кԉејменнӧј вӧр, меԁым вузавны. Тащӧм таксаціја ԋінӧм оз ԍет ԋӧбыԍлы. Налы меԁјона колӧ тӧԁны, а мыј-жӧ петӧ (поԅӧ заготовітны) ԃеԉанкаыԍ: шпал, піловочԋік, стројевӧј, пропса, баланс ԁа с. в. Торја јӧзлы вӧр вузавлӧм бырӧԁӧм бӧрын, вӧровмӧс ԁа вӧр промышԉенноԍт ӧтувтӧм бӧрын, ԁонјалӧм вежӧма промышԉеннӧј таксаціјаӧн, ӧні ԁонјалӧм вежӧма 20,6% перјӧмӧн вӧр промышԉеннӧј оргаԋізаціја оборот ԍерԏі. Тајӧ промышԉеннӧј таксаціја куԅа вӧр промышԉеннӧј хоԅајствојас вӧчӧны проізвоԁственнӧј план, кущӧм участокӧ, уна-ӧ ԁа кущӧм сорԏіментјас поԅӧ заготовітны быԁ участокын торјӧн ԁа вӧрпромхоз паԍта. Перечотнӧј веԁомоԍт ԁа пром. таксаціја міјанлы петкӧԁлӧ, уна-ӧ поԅӧ заготовітны 125-ԁ кварталыԍ, 5-ԁ ԃеԉанкаыԍ быԁ пӧлӧс сорԏімент. Веԁомоԍт № 3-ыԍ (віԇӧԁ помԍыс) мі аԁԇам, мыј піловочԋік поԅӧ заготовітны 6275,4 кубометра; стројевӧј — 1914,1 кбм, баланс — 22,9 кбм, пропса — 653,7 кбм, пес — 261,5 кбм, а ставсӧ — 9127,6 кбм.

Ԃеԉанкајас вунԁалӧм ԁа промышԉеннӧј таксаціја вӧчӧм бӧрын, ԉесохоԅајственнӧј ԍекторјас ԍетӧны проізвоԁственнӧј ԍекторӧ ӧтувја веԁомоԍт. Проізвоԁственнӧј ԍектор јуклӧ торја заԁаԋԋӧ, уна-ӧ колӧ заготовітны ԉесопунктјаслы. Заԁаԋԋӧ јуклігӧн лоӧ віԇӧԁны сы вылӧ, кущӧм сорԏіментјас поԅӧ заготовітны ԁа уна-ӧ торја ԉесопунктјасын, меԁым заԁаԋԋӧ ез ло ԍетӧма унҗык збыԉ вылӧ ем-на запас ԍерԏі, коԁӧс тӧԁмӧԁӧма вӧрлеԇан ԍезон кежлӧ.

ЈІТӦԀ (ЗАКԈУЧЕԊԊӦ)

Ԉесоԍекајас вунԁалӧм ԁа најӧс такԍірујтӧм, запас тӧԁмалӧм зев ответственнӧј уҗ. Ԋеԉучкіа вӧр запас тӧԁмӧԁӧм торкӧ вӧрлеԇан план. Бура запас тӧԁмӧԁӧм отсалӧ вӧрлеԇан уҗлы. Быԁ ԏехԋік, ԉеԍԋік, ԃеԍаԏԋік ԁа раԁовӧј уҗалыԍлы оз ков вунӧԁны тајӧ основнӧј пунктјассӧ, ԃеԉанка јуклігӧн, перечот вӧчігӧн ԁа пром. таксаціја вӧчігӧн. Быԁ уҗалыԍлы вӧр овмӧс течӧм куԅа колӧ тӧԁны, мыј уҗсӧ колӧ вӧчны бура ԁа срок кежлӧ, срок тыртӧԇ помавны ԃеԉанка јуклан уҗ, кыпӧԁны проізвоԃіԏеԉноԍт уҗалыԍјаслыԍ. Уҗ оргаԋізујтны брігаԁнӧј метоԁӧн, воԍтыны паԍкыԁа соціаԉіԍԏіческӧј орԁјыԍӧм брігаԁајас костын, лоны уԁарԋікјасӧн ас уҗын.

Форма №1

Ԁача....Квартал ....Ԉесоԍека....Ԃеԉ. № .... Проба №....Пробалӧн плошщаԃ....Кӧні муніс проба ....

Щупӧԁ Пожӧм Коз Җуҗта

Зԁоровӧјјас Фаут Пес Зԁоровӧјјас Фаут Пес Зԁоровӧјјас Фаут Фаут

12 = 23 = 6 = 14 = 8

16 = 26 = 8 = 18 = 6

20 = 11 = 4 = 6 = 2

24 = 8 = 2 = 1

28 = 3 = 1

32 =2

36 = 1

40

44

48

52

Табԉіца II

Кыԇі јуклыԍԍӧ вӧр суԁта ԍерԏі боԋіԏетјасӧ

Арлыԁ Боԋіԏет

I-а I II III IV V V-а

Пујаслӧн суԁтајас метраӧн

10 6–5 5–4 4–3 3–2 2–1 — —

20 12–10 9–8 7–6 6–5 4–3 2 1

20 16–14 13–12 11–10 9–8 7–6 5–4 3–2

40 20–18 17–15 14–13 12–10 9–8 7–5 4–3

50 24–21 20–18 17–15 14–12 11–9 8–6 5–4

60 28–24 23–20 19–17 16–14 13–11 10–8 7–5

70 30–26 25–22 21–19 18–16 15–12 11–9 8–6

80 32–28 27–24 23–21 20–17 16–14 13–11 10–7

90 34–30 29–26 25–23 22–19 18–15 14–12 11–8

100 35–31 30–27 26–24 23–20 19–16 15–13 12–9

110 36–34 31–29 28–25 24–21 20–17 16–13 12–10

120 38–34 33–30 29–26 25–22 21–18 17–14 13–10

130 38–34 33–30 29–26 25–22 21–18 17–14 13–10

140 39–35 34–31 30–27 26–23 22–19 17–14 13–10

150 39–35 34–31 30–27 26–23 22–19 18–14 13–10

160 40–36 35–31 30–27 26–23 22–19 18–14 13–10

180 40–36 35–31 30–27 26–23 22–19 18–14 13–10

200 40–36 35–31 30–27 26–23 22–19 18–14 13–10

240 40–36 35–31 30–27 26–23 22–19 18–14 13–10

280 40–36 35–31 30–27 26–23 22–19 18–14 13–10

300 40–36 35–31 30–27 26–23 22–19 18–14 13–10

Форма № 3

Перечот ԁа промышԉеннӧј таксаціја нуӧԁан веԁомоԍт

Ԉеспромхоз, хоԅчаԍтса ԁа налӧн ԋім, кор кералӧма Квартал № Ԃеԉанка № Га плошщаԃ Боԋіԏет Пороԁа Пујас лыԃԃӧм ԁа мерајтӧм

Ставыс Мыјԁа есплоаԏірујтԍӧ Кызта щупӧԁ Пу лыԁ Пулӧн објомыс сорԏіментнӧј табԉіца ԍерԏі кубометрјасӧн Став запасыс сорԏіментнӧј табԉіца ԍерԏі (кбм)

Ԃелӧвӧј Пес Җынвыјӧ ԃелӧвӧј Ставыс

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Сыктывԁінскӧј ԉеспромхоз, Лӧкчімса вӧр овмӧс течан јукӧԁ, ԉесоԍека, 1932 во 125 5 105 100 IV Пож. 24 2664 266 333 3263 0,43 1370,46

23 2386 333 444 3663 0,61 2234,43

32 2775 222 244 3241 0,80 2592,80

36 2220 333 155 2708 1,05 2843,40

40 1665 377 222 2264 1,33 3011,12

44 1110 155 111 1376 1,67 2297,92

48 222 44 66 332 1,99 441,80

15010,81

V Коз 24 50 15 5 70 0,40 28,0

23 35 10 3 48 0,55 26,40

32 20 5 1 29 0,75 21,75

36 10 5 2 1 0,86 14,62

40 5 2 1 8 0,86 6,88

Ставыс 120 37 15 172 97,65

А ставыс пожӧм і коз 13662 1767 15901 17019 15108,46

Промышԉеннӧј таксаціја Ју ԁа склаԁ ԋім кытчӧ шуӧма кыскавны вӧрсӧ Кыскан ылна (км)

Став петӧм проԁукціја плотнӧј массаын

Ԉесомаԏеріалјас кубометрјасын Пес (кбм) Став петӧм проԁукціја (кбм)

Кер Шпал Баланс Пропса Ставыс Лыска Корја Ставыс

Піловочԋік Стројевӧј Заграԋічнӧј Русскӧј

15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28

506,2/3,6 213,1/13,3 719,1/44,9 26,6 26,6 790,8

750,4/43,3 404,0/23,0 1154,4/66,6 57,7 57,7 1178,7

943,5/37,7 555,0/22,2 1498,5/59,9 41,5 41,5 1599,9

932,4/69,9 666,0/50,0 1538,4/119,9 27,9 27,9 1746,2

1298,7/147,0 266,0/30,0 1564,7/177,0 53,0 53,0 1794,7

1098,9/76,7 233,1/32,6 1332,0/109,3 32,2 32,2 1473,5

285,3/27,3 51,1/5,0 336,4/32,3 21,1 21,1 389,8

5815,4/433,5 1771,2/139,8 8203,7/609,0 260,0 260,0 9073,6

12,0/1,8 12,0/1,8 0,5 0,5 14,3 5

8,8/4,2 4,2/0,2 13,0/1,8 0,3 0,3 15,1

6,8/9,0 3,8/1,5 10,6/1,4 0,4 0,4 12,4

4,7/1,2 2,0/0,2 6,7/1,7 0,2 0,2 8,6

2,4/0,5 0,4/0,2 2,8/0,7 0,1 0,1 3,6

22,7/3,8 2,4/0,7 45,1/7,4 1,5 1,5 54,0

6275,4 1014,1 8866,1 261,5 261,5 9127,6

Пасјӧԁ

1) Чіԍԉіԏеԉјасӧн петкӧԁлӧма зԁоровӧј пулыԍ запас, знаменаԏеԉӧн — җынвыјӧ ԃелӧвӧјлыԍ.

2) Җынвыјӧ ԃелӧвӧј запассӧ боԍтӧма 50% мынԁа зԁоровӧј ԁорыԍ.

КЫԆІ ВУНԀАВНЫ ԀА ТАКԌІРУЈТНЫ ԈЕСОԌЕКАЈАС

ВОԆКЫВ

Војвыв крај Сӧвет Сојуз пыщкын вӧр запас ԍерԏі сулалӧ меԁԍапервоја местаын.

Вӧр — озырлун Војвыв крајлӧн.

1927 воԍаԋ, „Коміԉес“ оргаԋізујтчӧмԍаԋ, вӧр овмӧсын воім зев ыҗыԁ вермӧмјасӧ. Важ пӧрајас ԁырјі капітаԉістјас пуктылісны став вынсӧ, меԁым ԋе леԇны војвывса вӧр овмӧс кыпалӧм. Најӧ важӧн Војвыв крајыԍ вӧрсӧ леԇлісны зев омӧԉа. 8 міԉԉон куб. метрыԍ вылӧ ԋекор ез леԇлыны. Вӧрлеԇӧм ԁа кылӧԁчӧм мехаԋіԅірујтӧм јылыԍ веԍіг ез і мӧвпыштлыны. Став вӧрсӧ Војвыв крајыԍ, а меԁԍа-ԋін јона Комі облаԍтыԍ нулісны бӧрјӧԁлӧмӧн, меԁбурсӧ ԁа меԁкызсӧ (выборочнӧј ԁа пріісковӧј рубкаӧн). Таԇікӧн міԍтӧмҗык ԁа посԋі вӧр коԉлісны безпрізорнӧјӧн.

Сӧвет Сојуз, вӧр націонаԉіԅірујтӧм бӧрын (став вӧрсӧ Окԏабрса ревоԉуціја бӧрын вӧлі ԍетӧма госуԁарстволы) пуктіс могӧн завоԃітны леԇны вӧр плановӧја ԁа мехаԋіԅірујтны вӧрлеԇӧм. Правіԉнӧја вӧр овмӧс лӧԍӧԁӧм ԁа сіјӧс мехаԋіԅірујтӧм могыԍ, колӧ ԍетны вӧр овмӧслы бур, кваԉіфіцірованнӧј уҗалыԍјасӧс, ԉесовоԁјасӧс, ԉесоԏехԋікјасӧс, ԃеԍатԋікјасӧс ԁа с. в. 1927 војасӧԇ вӧрлеԇӧмын веԍкӧԁлыԍјас ԃеԍаԏԋікјас ԁа мукӧԁ аԁміԋістраԏівнӧј ԏехԋіческӧј персонал вӧліны бокыԍ локтӧм јӧз, комі спеціаԉістјас ԁа руковоԃіԏеԉјас вӧліны зев-на ещаӧн. Ӧні сувтӧԁӧма могӧн — велӧԁны веԍкӧԁлыԍјассӧ меставывса вӧрлеԇыԍјас піыԍ ԁа лӧԍӧԁны націонаԉнӧј каԁр. Зев ыҗыԁ значеԋԋӧ кутӧ ԏехԋіческӧј персоналлыԍ ԁа вӧрлеԇыԍјаслыԍ кваԉіфікаціјасӧ кыпӧԁӧм. Тајӧ ԋіганас ме кӧсја ԍетны комі ԃеԍаԏԋікјаслы, ԉеԍԋікјаслы, прорабјаслы ԁа мукӧԁ аԃміԋістраԏівно-ԏехԋіческӧј персоналлы җеԋіԃікаӧн, кыԇі лӧԍӧԁчӧ ԉесоԍекајас вӧрлеԇіг кежлӧ ԁа кыԇі тӧԁмавны ԃеԉанкалыԍ вӧр запассӧ. Емӧԍ-на ӧні міјан ԉесопунктјасын ԃеԍатԋікјас, коԁјас тӧԁмалӧны вӧр запассӧ віԇӧԁлӧмӧн (на глаз), коԁі оз ԍет ԁај оз вермы ԍетны колана резуԉтат, меԁым еԍкӧн сіјӧ ԁаннӧј ԍерԏі вӧчны ԉесозаготовіԏеԉнӧј план. Комі кывјӧн гіжӧм ԋіга, ԉесоԍекајас лӧԍӧԁӧм ԁа вӧр запас тӧԁмалӧм јылыԍ ӧнӧԇ ез-на вӧв. Тајӧ ԋігаын верміс лоны уна тырмытӧмторјас-на. Ме зев лоа раԁ, лыԃԃыԍјас-кӧ ԍетасны інԁӧԁјас ԁа інԁасны ӧшыбкајассӧ, меԁым воԇӧ најӧс веԍкӧԁны.

Мајбыров

КОМІ ОБЛАԌТСА ВӦР — СОЦІАԈІԌԎІЧЕСКӦЈ СТРОІԎЕԈСТВО ВЫЛӦ

Основнӧј вӧр Комі облаԍтын: пожӧм, коз ԁа ԋіја — став вӧр пыщкас 87,6% мынԁа. Бур качествоа експортнӧј вӧр ԍетӧ облаԍтлы ԁа крајлы бур условјӧ кыпӧԁны вӧр обрабатывајтан ԁа піԉітан промышԉеннӧԍт. Важӧн капітаԉістјас пуктылісны могӧн боԍтны унҗык барыш, ез тӧжԁыԍлыны бура вӧр овмӧс сувтӧԁӧм ԁа вӧрлеԇӧм мехаԋіԅірујтӧм вӧсна. Вӧрлеԇан участокјас (ԃеԉанкајас) вунԁавлісны уналаӧ, кущӧм ԍіԍԏема оз вӧлі ԍет мехаԋізаціјалы туј, керавлісны вӧрсӧ бӧрјӧԁлӧмӧн. Тащӧм капітаԉіԍԏіческӧј ԍіԍԏема нога керпӧрӧԁӧм ез ԍетлы туј Војвыв крајын мехаԋіԅірујтны вӧрлеԇӧм. Војвылын вӧр овмӧс паԍкалӧмыс мунліс помещікјас ԁа ԉесовлаԃеԉечјас колӧм ԍерԏі, а налӧн могыс вӧлі сӧмын, меԁым еԍкӧн боԍтны унҗык барыш.

СССР вітвоԍа планӧн, Војвыв крајӧс інԁустріаԉіԅірујтӧм могыԍ, цар ԁырԍа ԍіԍԏемаӧн (кыԇі ԋекытчӧ шогмытӧм) уҗалӧмлы вӧр овмӧс течӧмын, пуктіс пом ԁа сувтӧԁіс могӧн: обеспечітны облаԍтӧс ԁа крајӧс ԁревеԍінаӧн, ԍетны условіјӧ Војвыв крајӧс інԁустріаԉіԅірујтӧм вылӧ ԁа паԍкӧԁны вӧрлеԇан программа, вӧр овмӧс мехаԋіԅірујтӧм поԁ вылын.

Крајком ԁоклаԁ куԅа ВКП(б) ЦК шуіс: „Војвыв крајын вітвоԍа план помаліг кежлӧ вӧрлеԇӧм вајӧԁны 60–65 мԉн кубометрӧԇ. Таԍаԋ гӧгӧрвоана, кущӧм тӧԁчана крајувса овмӧсыс ставсојузса овмӧсын ԁа кущӧм гырыԍ могјас сы вылӧ пуктӧма вӧрлеԇӧмын. Вӧр овмӧс нуӧԁӧм-куԅа парԏіја ԁа правіԏеԉство ыҗыԁ наԃеја кутӧны Војвыв крај вылӧ. Міјан ем став вын ԁа став условіјӧ тајӧ могсӧ олӧмӧ пӧртны. Правіԏеԉство ԁа парԏіја сувтӧԁӧны могӧн лӧԍӧԁны вӧр ԁӧрын уҗалыԍ робочӧј каԁр. Вӧвлытӧма быԁмӧны вӧрлеԇӧм, вӧрпіԉітан, бумага вӧчан, хіміческӧј ԁа мукӧԁ пӧлӧс завоԁјас, тајӧ корӧны став робочӧјлыԍ ԁа іԋжеԋерно-ԏехԋіческӧј робоԏԋікјаслыԍ ԍӧлӧмыԍ кутчіԍӧмӧн бура тыртны вӧрлеԇан план. Міјан ӧні сувтӧԁӧма могӧн абу сӧмын паԍкӧԁны вӧрлеԇӧм, а сыкӧԁ щӧщ і бурмӧԁны вӧр овмӧс лӧԍӧԁан уҗјас. Леԇӧм вӧр 100% вылӧ іспоԉзујтӧм могыԍ ӧнӧԇ вӧлі омӧԉа-на віԇӧԁлӧма, сы понԁа 60% мынԁа пӧрӧԁӧм вӧрыс коԉлі сіԍмыны муас, сӧмын 40% мынԁа кыскылісны керјӧн. Мӧԁ вітвоԍа план пуктіс могӧн: пӧрӧԁӧм вӧр іспоԉзујтны 100% вылӧ. Хіміческӧј завоԁјас паԍкӧԁны. Вӧрпіԉітан, бумага вӧчан ԁа хіміческӧј завоԁјас паԍкӧԁӧмӧн лоӧ условіјӧ Војвыв крајӧс інԁустріаԉіԅірујтны ԁа петны гырыԍ вермӧмјасӧн соціаԉізм стрӧітӧмын.

ВӦРЛӦН БЫԀВОԌА СОԀӦМ (БЫԀМӦМ) ԀА МЫЈԀА КЕРАЛӦНЫ

Быԁ во пу соԁӧ куԅтаӧн і кызтаӧн, тајӧ і шуԍӧ пріростӧн (соԁӧмӧн). Вӧрлӧн быԁвоԍа соԁӧм Војвыв крајын лыԃԃыԍԍӧ быԁ гектар вылӧ 1,5 к/м шӧр рајонын ԁа 0,4 к/м војвывла ԁорын, Комі облаԍтын. Шӧркоԃԃем соԁӧм крај паԍта гектар вылӧ — 0,7 к/м, ԉібӧ 32000000 к/м. Плановӧја вӧр овмӧс лӧԍӧԁӧм крајлыԍ ԁа облаԍтлыԍ корӧ, меԁым вӧлі тӧԁмалӧма, мыјԁа шӧркоԃԃем соԁӧм пулӧн (ԁа став вӧрлӧн) ԁа мыјԁа важ пӧрыԍ (перестојнӧј) вӧр, коԁӧс колӧ керавны регыԁја каԁӧн. Облаԍт паԍта арлыԁӧн вӧр јукԍӧ тащӧм прӧчентјасӧн: 1) том вӧр (80 арӧсӧԇ) — 8%, шӧркоԃԃем вӧр (160 арӧсӧԇ — 21%, гырыԍ ԁа пӧрыԍ вӧр (160 арӧсыԍ вылӧҗык) — 71%. Татыԍ тыԁалӧ, мыј облаԍт паԍта јонҗыка гырыԍ ԁа пӧрыԍ вӧр. Мі тӧԁам, мыј Комі облаԍтын 1930 воӧԇ вӧр кералӧм мунліс бӧрјӧԁлӧмӧн, керавлісны сӧмын гырыԍ вӧр, коԁі пракԏікујтчӧ на міјан і ӧні. Бӧрја војасӧ кутіс соԁны јуаԍӧмјас (спрос) посԋі вӧр вылӧ, мыј понԁа і лӧԍӧԁӧма ԁорвыв кералӧм ԁа условнӧ ԁорвыв кералӧм, меԁым еԍкӧн ԃеԉанкаыԍ іспоԉзујтны став гырыԍ-пӧрыԍ (крупнотоварԋік) ԁа том вӧр (мелкотоварԋік). Ԁорвыв кералігӧн кераԍԍӧ вӧр 16–12 саԋԏіметра кызтаԍаԋ, условнӧ-ԁорвыв кералігӧн — 22 см. кызтаԍаԋ ԁа бӧрјӧԁлігӧн — 26 саԋԏіметр кызтаԍаԋ.

1930 воын мі керавлім 95% мынԁа воԍа пріростыԍ, а 1931 воын кералӧм панјіс пріростӧс 17% вылӧ. Вӧрлеԇӧм јонҗыка кутіс соԁны 1927 воԍаԋ. 1913 воын шӧркоԃԃема гектар вылыԍ вӧлі кералӧма 0,139 к/м, 1930 воын — 0,341 к/м, а 1932/33 воын міјанлы ковмас керавны 1,2 к/м быԁ гектарыԍ ԋе ещаҗык.

Тајӧ лыԁпасјас петкӧԁлӧны, мыј 1930 воӧԇ воԍа соԁӧм ԍерԏіыс кералӧмыс вӧлі јона ічӧт. Ԃерт, тајӧ коԉӧм пріростыс быԁ во чукӧрмыліс, та вӧсна і міјан облаԍтын унҗыкыс гырыԍ ԁа перестојнӧј-пӧрыԍ вӧр. Пӧрыԍ-перестојнӧј вӧр сулӧԁны вӧрын абу выгӧԁнӧ: пӧрыԍ вӧр качествоӧн омӧԉтчӧ ԁа регыԁҗык ԍетчӧ быԁ пӧлӧс віԍмӧмлы. 1931 воын кералӧм пріростсӧ панјіс 17% вылӧ. Сіјӧ соԁӧмыс лоі чукӧрмӧм перестојнӧј ԁа пӧрыԍ вӧр кералӧмӧн, мӧԁ-кӧ, пӧрӧԁӧм пулыԍ ԁревеԍінасӧ іспоԉзујтӧма 100% вылӧ.

ВӦР КЕРАЛАН МЕСТАЈАС ЛӦԌӦԀӦМ

Вӧр обработајтан промышԉенноԍтлӧн паԍкалӧмыс Војвыв крајын воԍтӧ выԉ вӧр участокјас ԁа щӧктӧ тӧԁмаԍны вӧр запасјасӧн, меԁым кералӧм вӧрыс вӧлі шогмана. Важнога вӧровмӧс лӧԍӧԁан уҗ (ԉесоустројство) ӧніја каԁӧԇ ез вермыв ԍетны тырмымӧн колана маԏерјал, коԁјас колӧны план лӧԍӧԁӧм вылӧ. Ӧніја каԁӧ, меԁым ԍетны бур, тырміԇ маԏерјал вӧр промышԉенноԍтлы, вӧр уҗалан план колӧ вӧчны сіԇ, меԁым ічӧтҗык вын пуктӧмӧн ԁа ещаҗык ԍӧм віԇӧмӧн, регыԁја каԁӧн тыртны сіјӧ плансӧ. Меԁым вӧчны мӧԁ вітвоԍа план вӧр овмӧс куԅа, колӧ тӧԁмавны стројевӧј рессурс (вӧр запас) сіјӧ площаԃ вылыԍ, кӧні кутас мунны заготовкаыс тајӧ первојја віт вонас. Та вӧсна вӧр прӧмышԉенноԍт воԇын пуктӧма мог, выԉногӧн сувтӧԁны вӧрустроітан уҗ, быԁ вӧрпромхозын тӧԁмавны вӧр запасјас, первојја віт во кежлӧ ԁа вӧчны тајӧ маԏерјал ԍерԏіыс вітвоԍа план вӧр пӧрӧԁӧм куԅа.

Бура сувтӧԁӧма вӧровмӧсӧн шуԍӧ сещӧм овмӧс, кор вӧрԍыс поԅӧ боԍтны меԁыҗыԁ ԁокоԁ ԁа меԁым тајӧ ԁокоԁсӧ боԍтігӧн вӧрыс ез чін, ез быр. Комі облаԍтын, сіԇ-жӧ і крајын вӧр запасјас тӧԁмӧԁӧм могыԍ мӧԁ 5 воԍа план тыртӧм вылӧ завоԃітчіс первој војас-на. Трест „Коміԉес“ 1932 воын тајӧ уҗ вылӧ мӧԁӧԁаліс вӧрпромхозјасӧ спеціаԉістјасӧс (ԉесоустроіԏеԉјасӧс), коԁјас нуӧԁісны тајӧ гожӧмын вӧраін запас тӧԁмӧԁан уҗ ԁа кутасны вӧчны вӧруҗалан план мӧԁ віт во кежлӧ. Вӧруҗалан планыс кутас петкӧԁлыны уна-ӧ быԁ во керавны торја участокјасыԍ ԁа кущӧм сорԏіментјас, ыҗыԁӧ места вылын, кыԇі керавны, кыԇі мехаԋіԅірујтны вӧрлеԇӧм, кыԇі нуӧԁны строіԏеԉство ԁа с. в. Тајӧ уҗыс зев колана ԁа вывті ответственнӧј, коԁ вылӧ кутас пыкԍыны став вӧрлеԇан уҗыс. Парԏіјалӧн ԁа правіԏеԉстволӧн пуктӧма могӧн, мӧԁ пјаԏіԉетка помалігӧн мехаԋізаціја вајӧԁны 75%-ӧԇ. Мехаԋіԅірујтны вӧрлеԇӧм поԅӧ сек, кор ԉесоԍекајас ԁа ԃеԉанкајас лоӧны чукӧрын, меԁым ӧԏік тујӧԁ, ӧԏі пӧлӧс стрӧіԏеԉствоӧн нуӧԁны вӧрлеԇӧмсӧ ԋе ӧԏі во, а уна во, коԁі јона чінтас вӧрлыԍ асԁонсӧ, а мӧԁ-кӧ, віԇтас уна робочӧј вын. Вӧр ԃеԉанкајас лӧԍӧԁігӧн кыԇ ԉесоустроіԏеԉјас, сіԇ-жӧ і ԉесовоԁјас уҗсӧ нуӧԁӧны вӧрлеԇан план ԍерԏі.

Меԁвоԇ тӧԁмӧԁны кыԇі керавны: уна-ӧ ԁорвыв, условнӧ ԁорвыв ԁа уна-ӧ бӧрјӧмӧн. Сы бӧрԏі тӧԁмалӧны, кущӧм сорԏіментјас ԁа уна-ӧ петӧны быԁ пӧлӧс нога кералӧм ԁырјі, сеԍԍа тӧԁмавԍӧ, ыҗыԁ-ӧ места колӧ торјӧԁны: ԁорвыв, условнӧ-ԁорвыв ԁа бӧрјӧмӧн кералӧм вылӧ. Тајӧ мі вермам тӧԁмӧԁны, боԍтам кӧ воԍа заԁаԋԋӧ ԉеспромхозлыԍ, коԁі, шуам, лоӧ 100009 к/м, та піыԍ 60000 к/м крупнотоварԋік (піловочԋік, стројевӧј, шпаԉԋік) 15000 к/м баланс, 10090 к/м пропса, 15000 к/м пес. Вӧрлеԇан лыԁпасјас ԍерԏі ԁа воԇвыв тӧԁмӧԁан (пробнӧј) лыԁпасјас ԍерԏі поԅӧ тӧԁмавны, кымын прӧчент ԁорвыв кералігӧн петӧ крупнотоварԋік, баланс, пропса, пес. Ԁорвыв кералігӧн піловочԋік петӧ 60% ԁа мелкотоварԋік (баланс, пропса, пес) — 40%. Мелкотоварԋік заготовітігӧн 25000 к/м вермас сіјӧ-жӧ ԉесоԍекаыԍ ԍурны крупнотоварԋік 60% общӧј запасԍыс, коԁі лоӧ 37 500 к/м. Тајӧ лыԁпасјас куԅа мі аԁԇам, мыј ԁорвыв кералӧмӧн ԉесоԍекаыԍ мі вермам заготовітны крупнотоварԋік 37500 к/м, а міјанлы колӧ 60000 к/м, 23000 к/м вылӧ лоас корԍны выԉ ԃеԉанка условнӧ-ԁорвыв кералӧмӧн ԉібӧ бӧрјӧмӧн керавны, — 26 саԋԏіметрԍаԋ. Пес вӧрлы торја ԉесоԍекајас вунԁыны оз ков, сы вӧсна, мыј тајӧ-жӧ ԉесоԍекајасԍыс пес вӧр ԍурӧ тырмымӧн. Пес леԇан ԉесоԍекајас вунԁыԍԍӧны сек, кор сы вылӧ ем торја заԁаԋԋӧ торја участокын, кӧн оз мун ԋекущӧм заготовка.

Ԉесоԍекајас лӧԍӧԁӧм бӧрын ԉеспромхоз берԁын чукӧртчыԍԍӧ проізвоԁственнӧј совещаԋԋӧ, кӧні тӧԁмӧԁԍӧ став сӧветскӧј общественноԍтсӧ ԁа проізвоԁственнӧј аппаратсӧ сіјӧ местајасӧн, кӧні кутас мунны отвоԁ ԁа кӧні кущӧм ногӧн ԁа кущӧм воын лӧԍӧԁӧма керавны. Тајӧ ԉесоԍекајас лӧԍӧԁӧм куԅа ԁа проізвоԁственнӧј совещаԋԋӧ шуӧм куԅа ԉесоԍекајас јуклыԍԍӧны ԃеԉанкајасӧ, коԁјасӧс јуклӧны ԉесовоԁјас, ԏехԋікјас ԉібӧ ԉеԍԋікјас — ԉесовоԁјас інԁалӧм ԁа велӧԁӧм ԍерԏі.

КЫԆІ ԂЕԈАНКАЫԌ ТӦԀМАВԌӦ ВӦР

Вӧр площаԃ тӧԁмалӧм. Ԃеԉанкајасыԍ, кӧні кутас мунны заготовка, уҗ завоԃіттӧԇ колӧ: а) ԃеԉанкаыԍ лыԃԃыны керавны поԅана став пусӧ, б) тӧԁмавны вӧрсӧ пробнӧј площаԃјас віԁлалӧмӧн.

Пу лыԁӧн тӧԁмалӧм. Пу лыԁӧн тӧԁмалӧм нуӧԁчӧ бӧрјӧмӧн кераԍігӧн. Став шогмана пусӧ пасјалӧны, быԁ пуӧ пуктӧны № ԁа кԉејмітӧны.

Керлыԁӧн тӧԁмалӧм. Керлыԁӧн вӧр тӧԁмӧԁӧм мунӧ сек, кор пӧрӧԁӧны кос вӧр, сіԇ-жӧ, кор ещаԋікаӧн леԇԍӧ торја заготовітыԍјаслы. Быԁ леԇӧм керлыԍ тӧԁмӧԁӧны кызта, куԅта ԁа јона-ӧ бур, јона-ӧ шогмана (качество).

ԈЕСОԌЕКАЈАС ԂЕԈАНКАЈАСӦ ЈУКЛӦМ

Ԉеспромхоз лӧԍӧԁӧм ԍерԏі, меставывса участковӧј ԉесовоԁјас, сылӧн отсаԍыԍјас ԉібӧ најӧ велӧԁӧм ԍерԏі ԉеԍԋікјас, мај тӧлыԍԍаԋ завоԃітӧны ԉесоԍекајас јуклыны ԃеԉанкајасӧ. Участковӧј ԉесовоԁ, меԁым ас пӧраӧ ԁа бура нуӧԁны тајӧ уҗсӧ, вӧрӧ кајтӧԇ чукӧртӧ аслас участокыԍ став ԉеԍԋіксӧ, отсаԍыԍјассӧ, ԍетӧ налы чорыԁ інԁӧԁјас, велӧԁӧ, кыԇі нуӧԁны ԃеԉанкајасӧ јуклӧм. Уҗ вылӧ петтӧԇ јукԍӧны парԏіјајас вылӧ, быԁ парԏіјалы ԍетԍӧ торја заԁаԋԋӧ. Быԁ парԏіјаын јуралыԍыс меԁ вӧлі ԉесовоԁ ԉібӧ ԏехԋік. Ԃеԉанкајас вылӧ јуклӧм колӧ помавны август тӧлыԍ кежлӧ, лӧԍӧԁӧм (обработајтӧм) маԏеріалсӧ мӧԁӧԁны ԉеспромхозӧ ԍеԋԏабр 15 лун кежлӧ.

Ыҗыԁӧԍ-о овлӧны ԃеԉанкајас

Быԁ ԉесоԍека јуклыԍсӧ ԃеԉанкајасӧ сы вӧсна, меԁым кокԋіԁҗыка ԁа бурҗыка тӧԁмавны вӧр запас, а мӧԁ-кӧ, меԁ лӧԍыԁҗык нуӧԁны торја брігаԁајаслы кераԍӧм, а сеԍԍа і кокԋіԁҗык тӧԁмавны, уна-ӧ коԉі керавтӧм вӧр.

Ԃеԉанкајаслӧн ыҗԁаыс лӧԍӧԁчӧ сы ԍерԏі, кущӧм ногӧн кутас кераԍԍыны местаыс. Лӧԍӧԁчӧ сіԇі: ԁорвыв кералігӧн — 25 гектарнӧјӧс ԉібӧ 500 × 500 м. Бӧрјӧмӧн ԁырјі — 500 × 1000 ԁа 1000 × 2000 м. Меԁым бурҗыка тӧԁмавны вӧр запас ԁа торјӧԁны кераԍанін торја брігаԁајаслы, ԃеԉанкаыс вунԁавԍӧ кԉеткајас вылӧ — 50–22 гаӧԇ. Ԃеԉанкалыԍ паԍта ԁа куԅта колӧ лӧԍӧԁны ӧтпаԍта 500 × 500, 1000 × 1000 ԁа с. в., а ӧтпаԍтаӧн кӧ оз поԅ, колӧ лӧԍӧԁны: 250 × 1000, 500 × 1000, 1000 × 2000 ԁа с. в. Такԍірујтігӧн, ԃеԉанкаыс-кӧ гӧгӧр ӧтпаԍта, бокыс сылӧн җеԋыԁҗык, мунӧ ещаҗык вын. Куԅмӧс ԃеԉанка ԉокҗык кералігӧн ԁа кыскалігӧн. Ԃеԉанкалӧн куԅта ногыс меԁ вӧлі лунӧ-војӧ (кыԇі петкӧԁлӧма 1, 2, 3 ԁа 4 № ԍерпас вылын). Ԃеԉанкајас мӧԁа-мӧԁыԍ торјӧԁлӧны тӧԁчана віԅірјасӧн, лӧсасјасӧн (заԏескаӧн) і столбјасӧн, коԁі сувтӧԁԍӧ ԃеԉанка пеԉӧсјасас.

Віԅірка кералӧм. Віԅірјас лоӧны ԃеԉанкајаслӧн граԋічајасыс. Первој завоԃітан местаԍаԋыс, ԏехԋік інԁӧм куԅа, робочӧјјас мерајтӧны куԅтасӧ, шуам, 1000 метр, ԁа тајӧ местаԍаԋыс ԏехԋік ԍетӧ інструментӧн (гоԋіометрӧн, компасӧн, еккерӧн) віԅірлыԍ направԉеԋԋӧ ԁа щӧктӧ сувтӧԁны кујім вешка (5-ԁ ԍерпас). Тајӧ кујім сувтӧԁӧм вешка куԅаыс ԉеԍԋікјас робочӧјјаскӧԁ кералӧны віԅір. Вешкајас сувтӧԁчӧны ӧԏік веԍкыԁ віԅ вылӧ, кор віԇӧԁан ӧԏі вешкаԍаԋ мукӧԁ вылӧ, меԁ ставыс сулалӧны ԇікӧԇ ӧԏік віԅ вылын, кыԇі ӧԏі вешка. Вешка сувтӧԁлыԍ меԁ вӧлі опытнӧј ԉеԍԋік ԉібӧ робочӧј. Вешітчыԍ, ԏехԋік ԍетӧм віԅԍаԋ, сіјӧ-жӧ направԉеԋԋӧӧн мунӧ 30–50 метра ԁа сувтӧԁӧ асԍыс вешка, сіјӧ віԅ вылӧ-жӧ, меԁым аслас вешкаыс лоі бурещ воԇԇа вешкајас веԍтас. Меԁ віԅірка нуӧԁны веԍкыԁа, вешітчыԍ сувтӧ вешкајаслы паныԁ ԁа сувтӧԁӧ вешкасӧ. Вешка сащкытӧԇ (сувтӧԁтӧԇ) сіјӧ вешкасӧ вешталӧ веԍкыԁвылӧ ԁа шујгавылӧ сетчӧԇ, кытчӧԇ сылы оз ԍур сіјӧ точкаыс, кор выԉ сувтӧԁӧм вешка тыртас віԇӧԁігӧн став воԇԇа вешкајассӧ. Вешка сувтӧԁӧм бӧрын вешітчыԍ мунӧ бара воԇӧ 30–50 м. ԁа сіԇ-жӧ корԍӧ веԍкыԁ віԅ, сувтӧԁӧ вешка ԁа с. в. Вешкасӧ сувтӧԁӧм бӧрын робочӧјјас пӧрлӧԁӧны пујас ԁа кералӧны кустјас, коԁјас ԍурӧны веԍкыԁ віԅ вылӧ (віԅір вылӧ). Віԅірка вылыԍ пујас пӧрлӧԁлӧм бӧрын віԅіркалы колӧ лоны југыԁӧн, чістӧјӧн, меԁым ԋіӧԏі мешајтчыԍ пу ԋі мыр ез вӧв.

Віԅіркалӧн паԍтаыс колӧ лоны 0,5 м. ԋе паԍкыԁҗык. Пујас пӧрӧԁчӧны ԃеԉанка пыщкӧ, кералӧм пулӧн мырјыс меԁ коԉіс җеԋыԃік, меԁым ез мешајтчы такԍірујтігӧн кок улын.

Кущӧм колӧ вешка. Вешка перјыԍԍӧ (вӧчԍӧ) пожӧм і козпуыԍ. Суԁтаыԍ колӧ лоны вешітчыԍлы муԍаԋыс ԁа ԍінмӧԇ, меԁ вешітігӧн поԅӧ віԇӧԁны вешка јывті. (6-ԁ ԍерпас). Меԁым бурҗыка тыԁаліс вешітчыԍлы вешка, кырԍсӧ јывԍыс куԉӧны ԁа помсӧ јоԍтӧны. Вешка колӧ веԍкыԁ ԁа ԋе кызҗык 4 саԋԏіметрыԍ.

Кыԇі вешітчігӧн орԁјӧны пујас. Вешітчігӧн частӧ віԅ вылӧ ԍурӧ зев кыз пујас, коԁӧс пӧрӧԁны лоӧ зев ԁыр ԁај, меԁым бур пу ԋе щыкӧԁны, частӧ лоӧ тащӧм пујас кыщовтны (орԁјыны). Меԁым ԋе кежны веԍкыԁ віԅыԍ, орԁјӧны тащӧм ногӧн: пујас вотӧԇ, кујім-ԋоԉ вешкаԍаԋ веԍкыԁ вылас ԉібӧ шујга вылас (коԁарас лӧԍыԁҗык кежны), сувтӧԁԍӧ шуам кӧԏ 5 метра сајӧ отсаԍан (вспомогаԏеԉнӧј) вешкајас, коԁ куԅа кераԍԍӧ первојја віԅірлы ортчӧн мӧԁ віԅір (7-ԁ ԍерпас). Тајӧ кујім вешка куԅа сувтӧԁчӧ пу сајӧԇыс 3–4 вешка ԁа кујім вешкаԍаԋыс сіјӧ-жӧ мераӧн 5 м. сувтӧԁчӧ бара вешка первојја віԅ вылӧ, коԁ куԅа вешітчыԍ бара мунӧ воԇӧ.

Кыз пујас поԅӧ орԁјӧԁлыны і компасӧн ԉібӧ інструментӧн (гоԋіометр, буссол ԁа мукӧԁ). Кор віԅірка воас кыз пуӧ, сек сувтӧԁчӧ пу мӧԁарас інструмент ԁа ԍетԍӧ выԉ ԉіԋіја сіјӧ-жӧ направԉеԋԋӧӧн.

Кыԇі веԍкыԁа віԅіркаавны рӧвјас, гуранјас

Віԅіркајас вунԁалігӧн зев шоч ԃеԉанкаӧ оз ԍурлы шорјас, јујас, коԁі мунӧ логјасті. Зев щӧкыԁа овлӧ, мыј тајӧ логті вешітігӧн, вешітчыԍ веԍкыԁ віԅԍыс кежӧ. Меԁым тајӧ логсӧ вешітігӧн ԋе кежны бокӧ, колӧ вешітны ӧԏі вешкајывԍаԋ мӧԁ вешка ԁінӧ, шуам, а, в, с, ԁ ԁа вешка „с“-ԍаԋ ԁ, е, вешка „ԁ“-ԍаԋ е, х ԁа „е“-ԍаԋ х, ч (8-ԁ ԍерпас).

Віԅіркајас мерајтӧм

Ԃеԉанкалыԍ куԅта ԁа паԍта (площаԃ) віԅірка кералӧм бӧрын колӧ мерајтны стаԉнӧј ԉентаӧн ԉібӧ руԉеткаӧн. Мернӧј ԉента овлӧ 10 ԁа 20 метра куԅта. Регыԁҗык мунӧ мерајтчӧм і бурҗык лоӧны віԅјаслӧн мерајас 20 метра ԉентаӧн мерајтігӧн. Мерајтчігӧн колӧ кык робочӧј: ӧԏік робочӧј мунӧ воԇас, кутӧ кіас ӧԏі помсӧ ԉенталыԍ ԁа 10 тув, коԁјасӧс ԍујалӧма стаԉнӧј кыщ пыщкӧ. Мӧԁ робочӧј кіас кутӧ ԉенталыԍ мӧԁ помсӧ ԁа ӧԏік стаԉнӧј кыщ. Воԇԇа робочӧј ԋужӧԁӧ віԅір куԅта ԉента, сащкӧ ԉента помас ӧԏік колышок ԁа мунӧ бара воԇӧ сетчӧԇ, кытчӧԇ бӧрса робочӧјлӧн ԉента пом оз во бӧрја сащкӧм тувјӧԇ. Секі воԇԇа робочӧј сащкӧ бара ӧԏік тув, а бӧрса робочӧј ԋещыштӧ тувсӧ ԁа течӧ аслас стаԉнӧј кыщӧ. Таԇі тајӧ робочӧјјас мерајтасны сетчӧԇ, кытчӧԇ воԇԇа робочӧјлӧн оз быр ԁаснан тувыс, а бӧрсалы оз во кіас став ԁас тувјыс. Тајӧ ԁас тув бырӧм бӧрын лоӧ мерајтӧма 200 метра (10 × 20) = 200 м. Бӧрса робочӧј 10 тувсӧ бара ԍетас воԇԇа робочӧјлы ԁа мерајтӧны воԇӧ. Мерајтны колӧ точнӧја 0,1 метраӧԇ веԍкыԁ віԅ куԅа (віԅірка вывті), ԉента вӧлі меԁ век зелӧԁӧма веԍкыԁа. Быԁ бок мерајтӧм бӧрын, сен-жӧ меставылын гіжԍӧ ԏетраԃӧ мералыԍ лыԁсӧ (ԍерпас № 4).

Ԃеԉаночнӧј столбјас сувтӧԁӧм

Быԁ ԃеԉанка пеԉӧсӧ, сіԇ-жӧ кԉеточнӧј віԅіркајас помӧ сувтӧԁчӧ ԍурјајас 12–20 саԋԏіметра кызта. Ԍурја колӧ сувтӧԁны зумыԁа, меԁым вӧлі муӧ ԍујӧма 0,4–0,5 метра ԁа му вылын тыԁалан 1–1,25 м. Җеԋыԁ ԍурјајас міјан војвыв рајонын оз тујны сы вӧсна, мыј тӧвнас җуҗыԁ лым вӧсна заготовка ԁырјі кераԍыԍјас ԃеԍаԏԋікјас оз аԁԇыны. Ԍурја сувтӧԁчӧ пожӧм ԉібӧ козпуыԍ. Кырԍсӧ колӧ воԉны. Ԍурјаӧ гіжԍӧ краскаӧн ԃеԉанкалыԍ номер, ԉесоԍекалыԍ во. Кԉеточнӧј ԍурјаӧ гіжԍӧ кԉеткалыԍ номер: кԉ. № 1, кԉ. № 2 ԁа с. в. Ԃеԉаночнӧјӧ: ԃеԉ. №1, ԉес. 1933 во. Гіжны колӧ бура, меԁым вермасны лыԃԃыны быԁӧн ԁа ԋепременнӧ краскаӧн (меԁбур ԍӧԁӧн). Ԃеԉанкалӧн номерјас нуӧԁԍӧ быԁво выԉыԍ ԁа быԁ кварталын аслас номерјас, поԅӧ нуӧԁны вӧр участокын став кварталас (9-ԁ ԍерпас).

ԂЕԈАНКАЫԌ ПУЛЫԀ ТӦԀМАЛӦМ

Ԃеԉанкајас вунԁалӧм бӧрын меставылын пырыԍтӧм пыр-жӧ завоԃітӧны тӧԁмавны пу лыԁ (запас), сылыԍ качествосӧ, быԁ ԃеԉанкалыԍ торјӧн. Пу лыԁ тӧԁмавԍӧ ԃеԉанкаыԍ быԁ пу лыԃԃӧмӧн ԁа пробајас ԍерԏі.

Быԁ пу лыԃԃӧм (сплошнӧј перечот)

Сплошнӧј перечот ԁырјі ԃеԉанкаыԍ лыԃԃыԍԍӧ ԁа мерајтԍӧ став пуыс отпускнӧј раԅмерԍаԋ, кущӧм кызтаԍаԋ керавԍӧ — ԁорвыв кералігӧн 16 саԋԏіметраԍаԋ, условнӧ-ԁорвыв кералӧм ԁырјі — 24 саԋԏ. Пу лыԁ ԁа кызта тӧԁмалігӧн, ԃеԉанкаыԍ меԁ ԋіӧԏі пу ез коԉ мерајттӧг, но і меԁ еԍкӧн ез ԍур ӧԏік пу кыкыԍ. Кык пӧвcӧн пу мерајтӧмӧн ԉібӧ пу коԉӧмӧн он вермы тӧԁны збыԉвылӧ уна-ӧ запас. Меԁым оз коԉ ԋіӧԏік пу мерајттӧг, оз ԍур кыкыԍ, мерајтӧм бӧрын колӧ вӧчны лӧсас (заԏеска) ԁа меԁым лӧсыштӧміныс (заԏескаыс) тыԁаліс бура, вӧчԍӧ коԁаркӧ ӧтар бокԍаԋ — лунвывԍаԋ, војԍаԋ ԉібӧ мукӧԁ бокԍаԋ. Меԁым ԋіӧԏі пу оз коԉ мерајттӧг, мерајтігӧн ветлӧԁлӧны ӧԏік нырӧн (направԉеԋԋӧӧн) (10-ԁ ԍерпас), завоԃітӧны ветлыны векԋыԁҗык бокԍаԋ. Міјан вунԁалӧм ԃеԉанкајас унҗыкыԍ овлӧны векԋыԁ бокӧн лунӧ-војын. Сіԇ-кӧ, мерајтны колӧ завоԃітны војла ԁорԍаԋ ԉібӧ лунла ԁорԍаԋ ԁа ветлӧԁлыны асылӧ-рытылӧ. Поԅӧ лыԃԃыны ԃеԉанка гӧгӧр бергалӧмӧн векԋыԃік полосаӧн ԁа помавны ԃеԉанка шӧрас (11-ԁ ԍерпас).

Тащӧм перечот, кор ԃеԉанкаыԍ лыԃԃыԍԍӧ став пусӧ, шуԍӧ ԁорвыв пу лыԃԃӧмӧн. Пу лыԃԃӧм нуӧԁігӧн парԏіја оргаԋізујтчӧ кык-кујім мортыԍ.

а) Парԏіја кык мортыԍ: ӧԏі мерајтӧ пулыԍ кызта, тӧԁмалӧ качество ԁа вӧчӧ пуӧ пас (заԏеска), мӧԁыс гіжӧ перечетнӧј ԏетраԃӧ мерајас.

б) Парԏіја кујім мортыԍ: ӧԏік на піыԍ мерајтӧ вілкаӧн пулыԍ кызта ԁа тӧԁмалӧ пулыԍ качество, мӧԁ вӧчӧ заԏескајас мерајтӧм пујасас, а којмӧԁ гіжӧ.

Кык морта парԏіја озҗык пракԏікујтчы сы понԁа, мыј пу мерајтыԍ јона ӧтнас муԇӧ, а сы понԁа вӧчӧ уна ӧшібкајас качество тӧԁмалігӧн. Гіжігӧн бланоксӧ колӧ кутны картон ԉібӧ фаԋера вылын, меԁым ез роԅавлы. Бланокӧ колӧ гіжны мічаӧ, прӧстӧј каранԁашӧн. Ԋекор оз ков вӧрын гіжны хіміческӧј каранԁашӧн сы понԁа, мыј зерігјасӧн, асја лысвајас ԁырјі ԏетраԃ і став гіжӧԁ вермас марајтчыны. Быԁ пу мерајтӧм бӧрын мерајтыԍ горӧԁӧ гіжыԍлы, кущӧм пу мерајтӧ, кызта ԁа качество (ԃелӧвӧј, ԁровјаннӧј). Мерајтыԍ горзӧ таԇі: „пожӧм, 24, зԁоровӧј; коз, 16, паут; коз, 20, зԁоровӧј“ ԁа с. в.. Кор перечот вылын ӧԏік парԏіја уҗалӧ уна лун, то мерајтчыԍ зев јона муԇӧ, та понԁа гіжыԍкӧԁ ԍорԋіӧн, мерщік горӧԁӧ сӧмын „паут“, а пуыс-кӧ зԁоровӧј, сылыԍ горӧԁӧ сӧмын кызта. Шуам кӧԏ, мерајтыԍ горӧԁӧ таԇі: „пожӧм, 28 (гіжыԍ уговор ԍерԏі тӧԁӧ, мыј сіјӧ зԁоровӧј), пожӧм, 24, паут; коз, 20, паут; коз, 24“ ԁа с. в. Лӧсас вӧчԍӧ кокԋыԃіка, меԁым сӧмын тӧԁны, мыј тајӧ пуыс мерајтӧма-ԋін. Пыԁӧԇ (пуӧԇыс-јајӧԇыс) лӧсыштны оз поԅ, сы понԁа, мыј унаыԍ овлӧ — лыԃԃӧм бӧрын заготовка завоԃітӧны во, кык, кујім бӧрын. Мі тӧԁам, мыј торјӧн-ԋін козпу лӧсыштӧм бӧрын регыԁ завоԃітӧ сіԍмыны, мӧԁ-кӧ, лӧсалӧм пуӧ регыԁҗык кутчіԍӧ быԁ пӧлӧс віԍӧмјас.

Ԉентаӧн пу лыԃԃӧм.

Меԁым регыԁҗык тӧԁмавны пу лыԁ, ещаҗык вынӧн, ԃеԉанка вылыԍ пу лыԁ боԍтӧны сӧмын кымынкӧ јукӧԁыԍ пробнӧј местајасыԍ ԉентаӧн лыԃԃӧмӧн. Ԉентаӧн лыԃԃӧм нуӧԁігӧн, меԁјона колӧ віԇӧԁны, меԁ бура вӧлі тӧԁмӧԁӧма ԃеԉанкалыԍ паԍта ԁа куԅта, а сіԇ жӧ і сіјӧ јукӧԁлыԍ, кытыԍ кӧсјім лыԃԃыны. Ԉентаӧн лыԃԃӧм шуԍӧ сы вӧсна, мыј лыԃԃӧны сӧмын віԅірка пӧлӧн 5–10 метра паԍтаыԍ. Таԇі лыԃԃігӧн боԍтчӧ луна-воја віԅірка, коԁыс куԅҗык. Лыԃԃыԍԍӧ став луна-воја віԅірка пӧлӧн 10 м. паԍтаыԍ. Торја јукӧԁыслыԍ паԍтасӧ ԋекор оз поԅ тӧԁмавны куш ԍінмӧн віԇӧԁӧмӧн, а колӧ мерајтны 5 ԉібӧ 2,33 м. куԅта беԃԃӧн. Бурҗык 5 м. беԃ: 2,33 м. беԃԃӧн мерајтчӧны сӧмын сек, кор зев щӧкыԁ поԁувыс ԁа сы вӧсна ԃелӧ бергавны куԅ беԃнас. Беԃ колӧ вӧчны кос пуыԍ (козјыԍ), меԁ вӧлі кокԋіԁҗык мерајтчыны. Быԁ лыԃԃӧм віԅ гіжԍӧ ԏетраԃӧ торја номер улӧ.

Кызталӧн щупӧԁјас (ступень толщины)

Важӧн вӧрын пулыԍ кызта мерајтлісны вершӧкјасӧн. Ӧні быԁлаын вуҗӧма метріческӧј ԍіԍԏема вылӧ. Пулыԍ кызта мерајтігӧн саԋԏіметра лыԁӧн, быԁ щупӧԁын соԁӧ воԇԇа щупӧԁыԍ 4 саԋԏіметрӧн. Первој щупӧԁ 4 саԋԏіметра, мӧԁ щупӧԁ 8 см, којмӧԁ 12, ԋоԉӧԁ 16 ԁа с. в.

Тајӧ кызтасӧ тӧԁмалӧны вілкаӧн (12-ԁ ԍерпас). Тӧԁмаԍԍӧ таԇі: кущӧм суԁтаті колӧ мерајтны (1,3), мернӧј вілкаӧн топӧԁӧны пу, ветлан ԉіԋејкаыс кущӧм лыԁӧ сувтас, сіјӧ і лоӧ пулӧн кызтаыс. Мі воԇын віԍталім, мыј щупӧԁјас соԁӧны 4 саԋԏіметрӧн.

Кыԇі пасјавны щупӧԁјас

Шуам кӧԏ, пулӧн кызта лоі 23 см. Тајӧ-ԋін гіжԍӧ кыԇі 24 см, 26 см кызта пу гіжԍӧ 28-ԁ щупӧԁӧ, 30 см кызта — 32-ӧԁ щупӧԁӧ ԁа с. в. Мерајтігӧн ԉіԋејка вылын-кӧ петкӧԁлӧ кызта: 22, 23, 24, ԁа 25 саԋԏіметр, гіжԍӧ щупӧԁ 24, ԉіԋејка вылын-кӧ петкӧԁлӧ кызта 26, 27, 28 ԁа 29, гіжԍӧ щупӧԁ 28 ԁа с. в.

Мыј вылнаті колӧ мерајтны ԁа кыԇі мерајтны

Мукӧԁјас чајтӧны, мыј вілкаӧн пу мерајтны зев кокԋі. Сіјӧ абу веԍкыԁ. Мерајтчыԍлы колӧ тӧԁны уна ԍікас правілӧјас, коԁјасӧс тӧԁтӧг вермас лоны ыҗыԁ ӧшыбкајас.

Бурҗыка пу вылӧ віԇӧԁлӧмӧн мі аԁԇам, мыј абу став пуыс міча гӧгрӧс. Унаыԍ овлӧ лолӧԁ, ԉібӧ ӧтар бокыс воргаа (13-ԁ ԍерпас). Овлӧ ӧтар бокԍаԋ мерајтігӧн пулӧн кызта 36 см, а мӧԁ бокԍаԋ мерајтігӧн — 28 см. Мерајтыԍлы тані колӧ тӧԁны: 28 см ԉібӧ 36 см горӧԁны гіжыԍлы, меԁ еԍкӧ ез ло ӧшыбка. Тајӧ пулыԍ-кӧ гіжны 28 см, лоӧ чінтӧма запас, гіжны-кӧ 36 — лоӧ соԁтӧма. Тащӧм пу пыр колӧ мерајтны кык ног: кызта бокԍаԋ ԁа вӧсԋыԁла бокԍаԋ. Тајӧ кык мераыслыԍ колӧ корԍны шӧрсӧ (збыԉ мерасӧ). Тајӧ кыкнога мералыԍ шӧрсӧ корԍӧны таԇі: кызҗык мерасӧ ԁа вӧсԋыԃіксӧ ӧтлаалӧны ԁа јукӧны кык пеԉӧ 28 + 36/2 = 32, коԁӧс і колӧ гіжны ԏетраԃӧ. Боԍтам мӧԁ прімер, меԁ міјан пулӧн кызта тащӧм: 28 ԁа 32. Секі мі получітам: 28 + 32/2 = 30. Мі тӧԁам, мыј 30 см кызта міјан пырӧ-ԋін кыԇі 32 см. Сіԇкӧ тајӧс колӧ-ԋін гіжны кыԇі 32 щупӧԁа. Меԁым став ӧткыза пулӧн лоіс ӧткоԃ мера (а мера віԍталӧ пулыԍ запас), колӧ тӧԁны мыјвылнаті мерајтны. Ӧткыза пусӧ-кӧ мерајтны торја местајасті, шуам кӧԏ ӧԏіыслыԍ муԍаԋыс ӧԏі метра вылнаті, а мӧԁыслыԍ 1,5 метра вылнаті, ԃерт первој пуыслӧн кызта лоас кызҗык. Меԁ мераыс лоӧ ӧткоԃ, шуӧма мерајтны быԁ пу муԍаԋыс 1,3 метра вылнаті. 1,3 м. вылна боԍтӧма сіјӧн, меԁ мерајтчыԍлы ез ковмы копыртчыны ԋі ԋужӧԁчыны. 1,3 м-ыԍ улынҗык оз поԅ мерајтны нӧшта сыпонԁа, мыј сыыԍ улыԍаԋ пу јона ԁруг кызӧ, коԁі бара-жӧ ԍетас ыҗыԁҗык мера (запас). Мерајтчыны завоԃітігӧн колӧ быԁ мершщіклы аслас тушаӧ вӧчны пас, кытчӧԇ сылы локтӧ 1,3 м. Тајӧ пас суԁтаті і завоԃітны мерајтны пујассӧ. Ԃерт, меԁԍа бур ԁа точнӧј лоас, 1,3 метра-кӧ кутам мерајтны бурещ куԅта беԃԃӧн.

Кыԇі колӧ кутны мерајтчігӧн вілка

Зев гырыԍ ӧшыбкајас вермас лоны, ԉока-кӧ кутан мерајтігӧн вілка. Мем зев частӧ ковмывліс уҗавны робочӧјјаскӧԁ ԁа ԉеԍԋікјаскӧԁ, коԁјас меԁ еԍкӧн ӧԁјӧнҗык помавны уҗсӧ, оз прамӧја і матыԍтчывны пу берԁас, ылыԍаԋ пуктылӧны сӧмын вілка јывсӧ, мыј куԅа і віԍталӧны гіжыԍлы кызта (14-ԁ ԍерпас). Мӧԁ-кӧ, вілкасӧ пуктӧны пу берԁӧ оз веԍкыԁа, а пӧлӧн (15 ԍерпас), мыј вӧсна мераыс соԁӧ. Кыԇ правілӧ, колӧ мерајтігӧн вілкаӧс вајӧԁны пу берԁӧԇыс, меԁым кујімнан ԉіԋејкаыс інмісны пуас, мӧԁ-кӧ, вілка колӧ кутны веԍкыԁа, меԁым вілкаыс і пуыс вӧчісны веԍкыԁ пеԉӧс.

Кыԇі мерајтны пу кыр пӧлӧныԍ

Кыр пӧлӧн быԁмыԍ пуӧс поԅӧ мерајтны кујім бокԍаԋ, коԁјас ԍетӧны ставыс уна пӧлӧс кызта. Мерајтны-кӧ гӧра ԁорԍаԋыс, кызта петкӧԁлас ыҗԁӧԁӧмӧн. Мерајтан-кӧ гӧра бокԍаԋыс, то кызта петкӧԁлас ещаҗык-ԋін. Тані меԁԍа бур мерајтны гӧра јывлаԁорԍаԋыс (16-ԁ ԍерпас). Овлӧ сещӧм пујас, кор мерајтан 1,3 м выјті ԁруг кызӧ, тащӧм пу колӧ мерајтны таԇі: первој мерајтны 1,3 метраыԍ вылітіҗык (17-ԁ ԍерпас), а сеԍԍа 1,3 м. улітіҗык. Тајӧ мерајтӧм кыкнан кызтасӧ колӧ ӧтлаавны ԁа јукны кык пеԉӧ, коԁі і лоӧ веԍкыԁ мера пулӧн. Шуам кӧԏ, 1,3 метраыԍ выліті мерајтігӧн лоі 36 саԋԏіметр, а 1,3 м улітіҗык мерајтігӧн — 44 см. Лоӧ: 36 + 44/2 = 40 см.

Перечотнӧј бланок ԁа кыԇі сетчӧ колӧ гіжны

Меԁым вӧрын мерајтӧм пуӧс гіжны, ԉесԋікјаслы, ԏехԋікјаслы колӧ боԍтны тырмымӧн перечотнӧј бланок. Унаыԍ овлӧ, мыј ԉеспромхозјас оз вермыны аспӧраӧ мӧԁӧԁны перечотнӧј бланокјас ԁа лоӧ гіжны асланыс кущӧм ԍурӧ бумага вылӧ. Ас вӧчӧм бланокјас частӧ вӧчԍӧны зев міԍтӧма, ԉок чукраԍӧм бумага вылӧ, сы понԁа јонҗыка вӧчӧны ӧшыбкајас грапітігӧн і гіжігӧн. Форма № 1 (віԇӧԁ бӧрԍыс) петкӧԁлӧ, кущӧм колӧ перечотнӧј бланок. Бланокӧ гіжӧны быԁ ԍікас пу торјӧн ԁа быԁ ԍікас пу јешщӧ јуклӧны: зԁоровӧј, фаутнӧј ԁа ԁровјанӧј вылӧ. Ԃеԉанкаын ԁорвыв кераԍігӧн мерајтӧны 12 см-ԍаԋ. Быԁ пу, коԁӧс горӧԁӧ мерајтыԍ, гіжԍӧ перечотнӧј веԁомоԍтӧ чутӧн ԉібӧ віԅӧн. Шуам кӧԏ, мыј пожӧм пу зԁоровӧј 20 см кызта, перечот ԁырјі ԍурі 12 пу; первојја ԋоԉ пу пасјыԍԍӧ веԁомоԍтӧ чутјасӧн (....), воԇӧ вітӧԁ пу, квајтӧԁ, ԍіԅімӧԁ ԁа кӧкјамысӧԁ пасјыԍӧны віԅӧн сіԇі, меԁым быԁ пу, коԁӧс пасјӧма віԅӧн, ӧтвылтіс јітліс кык чут (кык пу). Ԋоԉ віԅ пуктӧм бӧрԏі колӧ лоны, меԁым лоіс ԋоԉпеԉӧса куԁ (....), ӧкмысӧԁ ԁа ԁасӧԁ пасјыԍԍӧ бара-жӧ віԅӧн тајӧ ԋоԉ чут ԁа віԅјас пыщкӧ крестӧн (....), кор тырас ԁас пу, лоӧ тащӧм (....). Воԇӧ гіжԍӧ бара-жӧ таԇі. Торја јукӧԁ вылыԍ ԉібӧ ԃеԉанкаыԍ став пу мерајтӧм бӧрын пырыԍтӧм-пыр-жӧ вӧрын ӧтлаалӧны, кыԇі петкӧԁлӧма бланок вылын. Віԅјасӧн ӧԏі чукӧрӧ пасјавны поԅӧ сӧмын віт пуӧн (....), первојја 4 пусӧ пукталӧны ортчӧн, а вітӧԁсӧ кресталӧны ԁа с. в.

МЫЈ ԌЕРԎІ ВӦЧԌӦ ФАУԎІРОВКА

Уна быԁмыԍ пулӧн ем кущӧмкӧ ԁа тырмытӧмтор, ԉібӧ кос бока, сіԍ бока, чукԉа, гӧрба, ԉок увја, вожа ԁа. с. в. Пулӧн омӧԉлуныс јукԍӧ: а) пыщкӧсса тырмытӧмторјасӧ (внутренние пороки); б) ортсыса тырмытӧмторјас (наружные пороки). Перечот вӧчігӧн фауԏіровка нуӧԁӧны ортсыса тырмытӧмторјас куԅа. Ортсыса тырмытӧмторјасӧ пырӧны:

1. Ројкі — овлӧны пуын ԁінлаԁорас, кыԇі „гуԁӧк мех“. Мукӧԁлаын шуӧны „сарапана пуӧн";

2. Чукԉа пу, кор пуыс гӧрбыԉтчӧма ӧтарвыв;

3. Развіԉіна — кор пуыс чукԉа уна ног (уна гӧрба);

4. Пасынӧк (чаԉ) — кор пу бокӧ быԁмӧ кыз ув зев јоԍ пеԉӧсӧн;

5. Косослој — кор пулӧн слӧјыс кајӧ пуыслы оз веԍкыԁа, а віԋтӧн;

6. Морозобој (ветреԋіча) — кор пу шӧрӧԁ кајӧ щеԉ (потас);

7. Сухобочіна — кос бока пу;

8. Суковатӧј — јона увјӧԍ пу;

9. Губа — щака пу;

10. Віла — вожа пу (кык јыла пу).

Пожӧмӧс фауԏірујтӧм

Пожӧм пу фауԏірујтчӧ лыԃԃігӧн тащӧм тырмытӧмторјас вӧсна:

1. Щакыԍ, табачнӧј увјыԍ, кос бокаыԍ (кор кос бокыс 1 метраыԍ куԅҗык), ветреԋічаыԍ (кор 2 метраыԍ куԅҗык), пасынӧкыԍ, вілаыԍ (вожаыԍ), кор пасынӧк ԁа вож 8 м. улынҗыкӧԍ, јона увјӧԍыԍ, гӧрбаыԍ ԁа уна гӧрбаыԍ.

Козјӧс фауԏірујтӧм

Козјас фауԏірујтчӧны сещӧм торјас ԍерԏі-жӧ, кыԇі-і пожӧм. Коз лыԃԃыԍԍӧ нӧшта фаутӧ тащӧм прізнакјас ԍерԏі: кор заԍечка пырӧ 1 см пыԁӧ ԁа сылӧн куԅта 1 метр ԉібӧ куԅҗык, кор віла ԁа пасынӧк козјын ԁінлаԁорас, фауԏірујтӧм пујас лыԃԃыԍԍӧ кыԇ ԁровјанӧј. Ԁровјанӧј пуыԍ оз поԅ вӧчны ԋекущӧм сорԏімент, а сӧмын тујӧны пес вылӧ.

КЫԆІ ТӦԀМАЛӦНЫ ПУЛЫԌ СУԀТА

Ԃеԉанка јуклігӧн, меԁым тӧԁны шӧркоԃ суԁта вӧрлыԍ, колӧ мерајтны кымынкӧ пу. Суԁта поԅӧ тӧԁмавны пӧрӧԁӧм пујас мерајтӧмӧн, а абу-кӧ пӧрӧԁӧм пуыс, нарошнӧ пӧрӧԁны оз ков, меԁ ԋе муԇтыны уҗалыԍјасӧс ԁа ԋе воштыны пӧра. Меԁым тӧԁмавны суԁта пӧра воштытӧг, емӧԍ інструментјас. Тані мі тӧԁмаԍамӧј прӧстӧјӧн, коԁӧс регыԁҗык поԅӧ вӧчны вӧрын ԉеԍԋікјаслы ԁа уҗалыԍјаслы.

Пӧрӧԁӧм пу мерајтӧм

Віԅірка орјӧԁлігӧн пӧрлӧԁлӧны шӧрԍыс став пусӧ, та вӧсна оз ковмы пӧрӧԁны нароԍнӧ. Пӧрӧԁӧм пу мерајтны поԅӧ метрӧвӧј беԃԃӧн. Мерајтны, кымын мера лоӧ ԁінԍаԋыс ԁа јылӧԇыс, та бӧрын колӧ нӧшта соԁтыны мырлыԍ суԁта. Шуам кӧԏ, ԁінԍаԋ ԁа јылӧԇ лоі 20 мера ԁа җын ԁа мырлӧн суԁта 50 саԋԏіметр, секі пулӧн суԁта лоӧ 20,5 + 0,5 = 21 м.

Мернӧј вілкаӧн мерајтӧм

Мернӧј вілка ԃеԉанка јуклігӧн ем быԁ ԉеԍԋіклӧн ԁа ԏехԋіклӧн, а та вӧсна тајӧ меԁјона пракԏікујтчӧ суԁта мерајтігӧн. Вілкаӧн мерајтӧны таԇі: вілкалыԍ ветлыԍ ԉіԋејкасӧ колӧ боԍтны ԁа ветлытӧм ԉіԋејкаӧ пеԉӧсԍаԋыс мерајтӧмӧн кӧртавны ԉібӧ тувјавны кӧрттувјӧн суԋіс, а суԋіс помас ӧшӧԁны ізтор ԉібӧ путор. Кущӧм пу кӧсјам мерајтны, воԇын віԇӧԁлӧмӧн тӧԁмалӧны суԁта. Шуам, лоіс 20 м ԁа метрӧн пу берԁԍаԋ бокӧ мерајтасны сымԁа метра, кымын метр наԃејтчам лоіг, коԁі міјан 20 м. Кыԅӧԁ метра помас і колӧ сувтны мерајтыԍлы. Ӧні колӧ віԇӧԁны ветлытӧм ԉіԋејка куԅа пу вылӧ, меԁ еԍкӧн ԉіԋејканым ԁа пу јылыс лоісны ӧԏі віԅ вылын (18-ԁ ԍерпас). Ӧні колӧ віԁчыԍны, кор сувтас качајтчӧмыԍ шӧрт, секі пырыԍтӧм-пыр-жӧ колӧ чуԋнаԁ ԉічкыны шӧртсӧ ԉіԋејка берԁӧ ԁа віԇӧԁны кущӧм лыԁпас ԁорӧ сувтас. Шуам, шӧрт сувтіс 50 см вылӧ. Ӧні суԁта тӧԁмалӧны таԇі: 40 см боԍтам сы мынԁаыԍ, кымын метра лоі пуԍаԋыс ԁа морт ԁінӧԇыс. Сеԍԍа јукӧны сіјӧс лыԁпас вылӧ, кымынӧԁ саԋԏіметрӧ сувтас шӧрт. Пулӧн суԁта лоас: 40 × 25 / 50 = 20 м. Тајӧ 20 м. лоас сӧмын-на морт ԍін суԁта выјӧԍаԋ пу јылӧԇ, а меԁым тӧԁны став суԁтасӧ пулыԍ, колӧ нӧшта 20 м ԁінӧ соԁтыны кымын саԋԏіметра лоӧ мортлӧн суԁтаыс ԍінмӧԇ, шуам 1,5 м, пулӧн став суԁта лоӧ 20 + 1,5 = 21,5 м.

Буԍԍе беԃԃӧн суԁта тӧԁмалӧм

Тајӧ суԁта мерајтан інструмент вӧчԍӧ прӧстӧј беԃԃыԍ, кытчӧ тувјавԍӧ кык кӧрттув 70 см костӧн, кык кӧрттув костӧ тувјавԍӧ којмӧԁ кӧрттув 7 см улысса кӧрттувԍаԋ (19 ԍерпас). Меԁым тӧԁмавны пулыԍ суԁта, колӧ тајӧ беԃсӧ кутны улысса помӧԁыс кі ԋужӧԁӧмӧн веԍкыԁа. Колӧ віԇӧԁны (віԅірујтны) вылыс кӧрттув пыр пу јылӧ, мунны пу ԁорԍаԋ сетчӧԇ, кытчӧԇ оз кут тыԁавны вылыс кӧрттувті віԇӧԁігӧн пу јыв, а улыс кӧрттувті віԇӧԁігӧн — вуж ԁіныс. Сы бӧрын колӧ віԇӧԁны шӧрса кӧрттув пыр ԁа тӧԁмавны пулыԍ сіјӧ местасӧ „в“, кытчӧ локтӧ віԅірујтан віԅ. Тајӧ суԁтаыс пу вужԁінԍаԋ ԁа тајӧ чутӧԇ „в“ лоӧ ⅒ јукӧԁ пу суԁталӧн. Мерајтны кӧ тајӧ костсӧ ԁа боԍтны ԁасыԍ, лоӧ пулӧн суԁтаыс. Шуам, костыс „в“ — „с“ лоӧ 2,5 м, сек суԁтаыс пулӧн лоӧ — 2,5 × 10 = 25 м.

КЫԆІ ТӦԀМАВНЫ БОԊІԎЕТ

Вӧр быԁмӧ уна пӧлӧс муԍін вылын (бур і омӧԉын). Сы вӧсна ӧԏі арлыԁа пујаслӧн кызта, куԅта ԁа бурлуныс абу ӧткоԃ. Ӧԏі пу міча, куԅ; мӧԁ — міԍтӧм ԁа җеԋыԁ. Најӧлӧн запас абу ӧткоԃ, мыј понԁа і јуклыԍԍӧ 7 пеԉӧ (боԋіԏетӧ).

Кыԇ пуктас бурҗык му вылын быԁмӧ бурҗыка, сіԇ-жӧ і вӧр бурҗык муԍінма му вылын быԁмӧ јонҗыка ԁа бурҗыка. Меԁԍа бур вӧр І-ј боԋіԏетын ԁа I–II, шӧркоԃԃем вӧр III–IV боԋіԏетын. Омӧԉ вӧр — V ԁа V-а боԋіԏетын. V-а — ԋурјасын, кӧні суԁтаыс оз овлы 10–13 м куԅҗык, сіјӧ-жӧ арӧса пулӧн І-а боԋіԏетын лоӧ 35–40 метра. Тајӧ петкӧԁлӧ, мыј налӧн запас оз вермы лоны ӧтмынԁа. Меԁ бурҗыка тӧԁны запас, колӧ перечот вӧчігӧн тӧԁмавны быԁ ԃеԉанкалыԍ шӧркоԃ боԋіԏет.

Кызта тӧԁмалӧмӧн

Меԁым тӧԁны ԃеԉанкалыԍ боԋіԏет, колӧ пујаслыԍ тӧԁны суԁтасӧ быԁ щупӧԁыԍ (16, 20, 24 см ԁа с. в.). Быԁ кызталыԍ суԁта тӧԁмалӧм бӧрын віԇӧԁӧны табԉіца ԍерԏі ԁа тӧԁмалӧны шӧркоԃ боԋіԏет. Шуам, мерајтӧм бӧрын лоі:

кызта морӧс (1,3) суԁта веԍтті — 16 см суԁта — 15 м.

„ „ „ 17 см 17 м.

„ „ „ 15 см „ 16 м.

Шӧркоԃ 16 см 16 м.

Кызта (1,3 м) суԁтаті
24 см
суԁта
19 м.

„ „ „ 25 см „ 21 м.

Шӧркоԃ кызта 24,5 см „ 20 м.

Кызта (1,3) м-ті 31-ԍаԋ суԁта — 25 м.

„ „ „ 33-ԍаԋ „ 24 м.

Шӧркоԃ кызта 32-ԍаԋ „ 24,5 м.

Сеԍԍа віԇӧԁам табԉіца ԍерԏі, кытыԍ і тӧԁмӧԁам кущӧм боԋіԏетӧ ԍујны тајӧ мерајассӧ.

Табԉіца ԍерԏі Мера ԍерԏі

Коз III боԋіԏ. Коз. IV боԋіԏет Коз. V боԋіԏет Кызта морӧс суԁтаті Суԁта пулӧн

Кызта морӧс суԁтаті Пулӧн суԁта Кызта Суԁта Кызта Суԁта

16 16 16 14 16 16

24 21 24 19 24 20

32 25 32 23 32 24,5

Мерајтӧм лыԁпасјас табԉіцакӧԁ ӧтлаалӧм бӧрын тыԁовтчӧ, мыј вӧрыс тајӧ ԃеԉанка вылын јонҗыка лӧԍалӧ ІІІ боԋіԏетӧ, кытчӧ і колӧ пасјыны тајӧ ԃеԉанкасӧ.

Арлыԁ тӧԁмалӧмӧн

Меԁым тӧԁны, кущӧм боԋіԏетӧ ԍујны ԃеԉанка, колӧ тӧԁны нӧшта пујаслыԍ арлыԁ. Арлыԁ тӧԁмӧԁӧм могыԍ пусӧ ковмас пӧрӧԁны (арлыԁ тӧԁмалӧны пӧрӧԁӧм пујасыԍ). Пӧрӧԁӧм пулыԍ мырсӧ колӧ мічаа черӧн шыԉӧԁны ԁа сек тыԁовтчас, мыј пуыс јітчӧма уна гӧгрӧс коԉчаыԍ (20-ԁ ԍерпас). Колӧ тајӧ коԉча лыԁсӧ лыԃԃыны, кымын коԉча лыԁ лоӧ мырјас, сіјӧ і лоӧ пулӧн арлыԁ. Тајӧ арлыԁ ԁінӧ колӧ нӧшта соԁтыны мыр веԍтӧ 5 кымын арӧс. Шуам, коԉча лыԁ лоі 150. Сы ԁінӧ колӧ соԁтыны 5 — мырвеԍтӧ. Лоӧ: 150 + 5 = 155 арӧс. Талӧн суԁта 21 м. Таԇі уна пу тӧԁмалӧм бӧрын чукӧртім тащӧм мерајас:

суԁта 20 м арӧс 100

„ 21 „ 150

„ 21 „ 200

„ 22 „ 200

„ 22 „ 230

Корԍам табԉіца вылыԍ (№ ІІ, віԇӧԁ бӧрԍыс), кущӧм боԋіԏета тајӧ вӧрыс. Аԁԇам, мыј унҗык вӧрыс IV боԋіԏетын. Та ԍерԏі ԃеԉанкаӧ шӧркоԃ боԋіԏет колӧ пуктыны IV.

КЫԆІ ԀА МЫЈЛА ВӦЧӦНЫ ТАКСАЦІОННӦЈ ОПІСАԊԊӦ (ГІЖӦМ)

Таксаціоннӧј опісаԋԋӧӧн шуԍӧ меставылын мерајтӧмӧн тӧԁмӧԁан лыԁпасјас, ԏетраԃ вылӧ пасјалӧм, кущӧм вӧр быԁмӧ: кызта ԍерԏі, куԅта ԍерԏі, сорі кості пујас быԁмӧм ԍерԏі ԁа с. в. Меԁым тӧԁмӧԁны ԃеԉанкаыԍ быԁ пӧлӧс вӧр ԁа кӧн сіјӧ быԁмӧ, ԏехԋік мунӧ мерајтчыԍјаскӧԁ, первој віԅіркаті (21-ԁ ԍерпас), лунвывԍаԋ војлаԋ 800 м. Тані вӧрыс вӧлі пожӧм 9 јукӧԁыс, 1 јукӧԁ коз, арӧс 150, кызта 28, суԁта 20, боԋіԏет IV, полнота 0,7, коԁӧс мі ԏетраԃӧ пасјам „Б“ букваӧн. Воԇӧ мунігӧн 1200 м. вӧр 5 јукӧԁ — пожӧм, ԁа 5 јукӧԁ — коз, суԁта 20 м, кызта 24 см., боԋіԏет ІV, полнота 0,4, арӧс 200, коԁӧс пасјам „а“ букваӧн. Первој віԅірка помалӧм бӧрын, мунам асылӧ, рытылӧ ԁа сіԇ-жӧ пасјам „а“. Тајӧ-жӧ вӧр міјанлы ԍурӧ і шӧр віԅірка вывті мунігӧн 1300 м., сы бӧрԏі 300 м. ԍурӧ козја вӧр — арӧс 250, суԁта — 15, кызта — 20, боԋіԏет — V. Воԇӧ завоԃітчас 400 м. бара участок „Б“. Таԇі быԁ віԅірка вывті мерајтігӧн гіжалам став ԍікас вӧр. Тајӧс тӧԁмавны ԁа пасјавны абріс вылӧ колӧ сы понԁа, меԁ ԃеԉанкајас јуклӧм бӧрын поԅіс тӧԁны, а кущӧм-жӧ ԃеԉанкаын, кущӧм кԉеткаын ԁа пеԉӧсын міјанлы колана вӧр.

Мыј лоӧ полнота?

Быԁ ԃеԉанкаын абу ӧткоԃ щӧкыԁ вӧр. Овлӧ: ӧԏік ԃеԉанкаын зев щӧкыԁ, а мӧԁын зев шоч. Меԁым тӧԁмавны вӧрлыԍ щӧкыԁлун, вӧр јукԍӧ 10 пеԉӧ. Самӧј щӧкыԁ лоӧ сещӧм вӧр, кор вӧрас оз-ԋін поԅ сувтӧԁны ԋіӧԏі пу ԁа увјасыс быԁмыԍ пујаслӧн кајӧны мӧԁа мӧԁ вылӧ ԋекущӧм куш места абу — тајӧ гіжԍӧ — 1. Меԁԍа шоч вӧр, кор ԃеԉанкаын сулалӧны (быԁмӧны) пујас зев шоча, ӧта-мӧԁ ԁорыԍ ылын костӧн, зев уна куш места — гіжԍӧ — 0,1. Щӧкыԁ вӧр лоӧ: 1,0,9 ԁа 0,8; шӧркоԃ щӧкыԁ: 0,7; 0,6; 0,5; 0,4; шоч: 0,3; 0,2 ԁа 0,1.

Шӧркоԃ кызта тӧԁмалӧм

Тајӧ тӧԁмавԍӧ зев кокԋыԁа. Колӧ боԍтны ԁа мерајтны віԅірка пӧлӧн 30–40 пу ԁа гіжны налыԍ кызтајассӧ, секі аԁԇам, кущӧм кызта меԁԍа унаыԍ ԍурлӧ, сіјӧ і лоӧ шӧркоԃ кызтаыс тајӧ участокын.

Шӧркоԃ куԅа ԁа арӧс тӧԁмалӧм

Тӧԁмавԍӧ сіԇ-жӧ, кыԇі-і кызта. Кущӧм куԅта унҗыкыԍ ԍурлӧ сіјӧ і лоӧ шӧркоԃ куԅта. Шӧркоԃ арӧс поԅӧ тӧԁмавны таԇі — лыԃԃыны кымынкӧ пулыԍ арлыԁ. Шуам, лоі тащӧм лыԁпасјас: 100, 120, 150, 150, 160, 180, 200, 100, 130, 170 ԁа 150. Тајӧс ставсӧ ӧтлаалӧм бӧрԏі лоӧ ставыслӧн 1610 арӧс, коԁӧс јукам пу лыԁ вылӧ, 1610 : 11 = 140 ар, коԁі-і лоӧ шӧркоԃ арӧс.

Економіческӧј ԍвеԃеԋԋӧ ӧктӧм

Быԁ ԃеԉанкалы таксаціја ԁа перечот вӧчӧм бӧрын колӧ чукӧртны, тӧԁмӧԁны ԃеԉанкасӧ, кущӧм сылӧн ем буртор ԁа кущӧм ԋеԉучкіјас. Колӧ тӧԁмӧԁны, кущӧм фаутјас јонҗыка кӧн ԍурӧны, кӧні ем чарԁӧн жугӧԁӧм пујас, коԁі кутас мешајтчыны заготовка нуӧԁігӧн. Колӧ тӧԁмӧԁны местасӧ (реԉјефсӧ), јона-ӧ гӧраӧԍ, кыті мунӧ тујјас, кӧн емӧԍ важ баракјас, каԏішщејас, ылын-ӧ кыскыны ԃеԉанкаԍаԋ каԏішщеӧԇ, кытчӧ колӧ пуктыны (стрӧітны) выԉ барак ԁа с. в.

КУЩӦМ ІНСТРУМЕНТЈАС КОЛӦНЫ ԂЕԈАНКА ЈУКЛІГӦН

Компас. Компассӧ міјан шуӧны маткаӧн. Матка окоԏԋіклӧн, ԉеԍԋіклӧн ԁа став вӧрӧ ветлыԍ јӧзлӧн меԁвоԇԇа јорт. Ԃеԉанка вунԁалігӧн матка бур сіјӧн: ӧԏі-кӧ, быԁ ԍікас вӧрті матка ԍерԏі поԅӧ мунны веԍкыԁа, кытчӧ теԁ колӧ. Мӧԁ-кӧ, матка ԍерԏі поԅӧ віԅірка вунԁігӧн ԍетны нырсӧ (направԉеԋԋӧ). Матка быԁӧн тӧԁӧны. Ыҗԁа сылӧн карманнӧј часі коԃ. Вӧчӧма таԇі: куԁјыс маткалӧн гӧгрӧс, пу ԉібӧ ыргӧн. Шӧрас стаԉнӧј кӧрттув вылӧ пуктӧма магԋіталӧм стаԉнӧј плаԍԏінка (22-ӧԁ ԍерпас), коԁі і ем маткалӧн меԁколана торјыс. Меԁым тӧԁны віԅірка вунԁалігӧн ԉібӧ ветлігӧн, кущӧм бокӧ мунны, куԁ пыԁӧсыс јукԍӧ 360 пеԉӧ (граԁусӧ). Стрелкаыслӧн војлаԁорыс мавтӧма ԍӧԁ краскаӧн, а лунлаԁорыс — јеҗыԁӧн, коԁ ԍерԏі і тӧԁӧны лун ԁа вој. Ветлӧԁлыны маткаӧн колӧ тӧԁны: лун, вој, асыв ԁа рытыв. Кор стрелка сувтас вӧраніныԍ, ԍӧԁлаԁор век петкӧԁлӧ вој, а јеҗыԁлаԁор — лун. Војлаԁорӧ віԇӧԁігӧн, веԍкыԁ кі вылаԁ лоас асыв, а шујга вылаԁ — рытыв.

Мернӧј вілка. Мернӧј вілкаӧн мерајтӧны пулыԍ кызта. Вілка вӧчӧма зев кокԋыԁа, вермас вӧчны быԁ стоԉар. Вӧчԍӧ куім торјыԍ: ӧԏік ԉіԋејка ԁа кык кок. Ԉіԋејка јуклыԍԍӧ саԋԏіметрӧн. Куԅтаыс ԉіԋејкалӧн 1 м, а кокјаслӧн — ½ м. Ӧԏік кокыс тувјаԍԍӧ ӧтар помас чорыԁа, ветлытӧм вылӧ. Пеԉӧсыс ԉіԋејкалӧн ԁа кокыслӧн веԍкыԁ — 90° (23-ԁ ԍерпас). Мӧԁ кок помас вӧчԍӧ роԅ, меԁым сӧмын тӧріс ԉіԋејкаыс. Коксӧ ԍујӧм бӧрын колӧ лоны, меԁым сіјӧ первој кок мозыс-жӧ вӧчіс ԉіԋејкакӧԁ веԍкыԁ пеԉӧс — 90° ԁа меԁым кокԋыԁа ветлӧԁліс ԉіԋејка куԅта. Мерајтігӧн пуыс топӧԁԍӧ кык кок костас ԁа ԉіԋејка берԁас топыԁа. Ветлыԍ кок петкӧԁлас, кымын саԋԏіметра кызта пуыс. Мернӧј вілкајас овлӧны прӧстӧј пуыԍ ԁа кӧртыԍ. Міјан тані вӧԃітчӧны пу вілкаӧн, коԁі бура вӧчӧмӧн ԍетӧ зев точнӧј резуԉтат. Мукӧԁ ԃеԍаԏԋікјас, ԉеԍԋікјас уҗалӧны ԋекытчӧ шогмытӧм вілкаӧн: важ, ізԍӧм вілкаӧн. Важ, ізԍӧм, тујтӧма вӧчӧм вілкајасӧн вӧԃітчыны оз поԅ. Петкӧԁлам кык прімер:

1. 24-ԁ ԍерпас вылын петкӧԁлӧма, кор пусӧ петкӧԁлӧ вӧсԋіԁҗыка — №1, а мӧԁыс кызҗыка — №2. Тајӧ кык пӧлӧс мера лоӧ сы вӧсна, мыј коклӧн роԅыс ізԍӧма, кокыс веԍкыԁа оз сулав, шатлаԍӧ, оз ԍет веԍкыԁ пеԉӧс ԉіԋејкакӧԁ. Тащӧм вілкаӧн проба боԍтігӧн јона вермас шыблӧԁлыны. Тащӧм вілкаӧн мерајтчыны оз поԅ, колӧ тајӧс пырыԍтӧм-пыр-жӧ вежны выԉӧн.

Мернӧј ԉента. Віԅіркајаслыԍ куԅта мерајтны меставылын колӧ мернӧј ԉента (стаԉнӧј) ԉібӧ руԉетка. Мернӧј ԉента вӧчԍӧ стаԉыԍ, паԍтаыс 3 саԋԏіметра, кызта 0,05 см. Куԅта овлӧны 10 м, а јонҗыкасӧ 20 м. Помјасас ем кутӧԁјас. Быԁ метра ԁа метра җын выјын ем ыргӧн чутјас кытчӧ і гіжалӧма куԅтасӧ. Меԁым бура віԇны ԁа меԁ вӧлі лӧԍыԁҗык новлӧԁлыны ӧԏік местаԍаԋ мӧԁлаӧ, ԉента гартчыԍԍӧ кӧрт коԉча вылӧ, коԁі ігнаԍԍӧ віԋтӧн. Ԉента ԁінӧ колӧ 10 тув, коԁӧс вӧчӧма стаԉнӧј сутугаыԍ (25-ԁ ԍерпас). Тащӧм стаԉнӧј ԉентајас ԉеспромхозјасын оз-на тырмыны, сы вӧсна ԉеԍԋікјаслы віԅірка мерајтігӧн лоӧ уҗавны руԉеткаӧн. Руԉетка, навернӧ, быԁӧн тӧԁӧны, вӧчӧма ԁӧраыԍ, мавтӧма јеҗыԁ краскаӧн. Стаԉнӧј ԉента моз-жӧ јуклӧма ԁа гіжалӧма метралыԁјас (26-ԁ ԍерпас). Тајӧ руԉетка бур сіјӧн, мыј зев кокԋіԁ ԁај места сылы колӧ ічӧт. Но абу бур ԁа озҗык сіјӧн вӧԃітчыны сы понԁа, мыј зерӧм бӧрын асја лысва бӧрын кӧтаԍӧ ԁа җеԋԁаммӧ, а сы вӧсна мера оз ло збыԉ. Тајӧн поԅӧ мерајтны сӧмын кос пӧраын.

КОНТРОԈНӦЈ ПЕРЕЧОТ ВӦЧӦМ

Мі віԍталім-ԋін, мыј ԋеԉучкіја перечот вӧчӧм оз збыԉ вылӧ петкӧԁлы вӧрлыԍ запас, коԁі ԇугӧ вӧрлеԇан план. Меԁым проізвоԁственнӧј вӧрлеԇан план вӧчны бура, колӧ петкӧԁлыны запассӧ сымынԁа, мыјԁа ем збыԉвылӧ, мыјԁа поԅӧ заготовітны. Уҗалӧм петкӧԁлӧ, мыјтӧм уҗалыԍјас, робоԏԋікјас, ԏехԋікјас, а меԁԍа-ԋін јона ԉеԍԋікјас, перечот ԁырјі петкӧԁлӧны пу лыԁсӧ (а пу лыԁ ԍерԏі тӧԁмавԍӧ запас). Куш пу лыԃԃӧм ԍерԏі тӧԁмӧԁны вӧр запас ԁа сы куԅа вӧчны проізвоԁственнӧј план оз туј. Меԁым запас лоӧ петкӧԁлӧма веԍкыԁа, быԁ ԉесоԍекајас вунԁалӧм бӧрын, быԁ том ԏехԋікјаслыԍ ԁа ԉеԍԋікјаслыԍ вунԁалӧм ԁа перечот вӧчӧм ԃеԉанка колӧ віԇӧԁлыны, выԉпӧв тӧԁмӧԁны, ԍуԍҗык, важ уҗалыԍјаслы (ԏехԋікјаслы). Выԉ пӧв тӧԁмӧԁӧмыс колӧ лоны ԋе ещаҗык 10%-ыԍ став ԉесоԍека вунԁалӧмыԍ. Тајӧ 10% мынԁа вылыԍ тӧԁмалӧмыс нуӧԁԍӧ сещӧм ногӧн-жӧ, кыԇі-і воԇԇа перечот: 1) торја местајас боԍтӧмӧн, 2) ԁорвыв перечот вӧчӧмӧн.

Торја местајасті перечот вӧчӧм

Ԋеԉучкіа перечот нуӧԁігӧн вермас торјавны, уна-ӧ лоі вӧр запас перечот ԍерԏі ԁа уна-ӧ збыԉ вылӧ, 10–20%-ӧԇ ԁа вылӧҗык. Меԁым тащӧм ԋеԉучкіјасыс ез вӧвны, ԉесоԍекајас вунԁалӧм бӧрын, ԉеспромхоз комаԋԃірујталӧ јонҗыка тӧԁыԍ ԏехԋікјасӧс выԉпӧв тӧԁмӧԁны. Најӧ вӧчӧны контроԉнӧј перечот 10% мынԁа ԉесоԍекајаслы вунԁалӧмӧн. Выԉыԍ тӧԁмӧԁӧм нуӧԁчӧ інструкціја ԍерԏі. Выԉыԍ тӧԁмӧԁігӧн перечот-кӧ торјалас воԇԇа перечотыԍ 10%-ыԍ вылӧҗык, став перечотыс нуӧԁԍӧ мӧԁ пӧв. Мӧԁыԍ перечот вӧчӧ оз сіјӧ, коԁі нуӧԁіс воԇын, а мӧԁ морт.

Ԁорвыв перечот вӧчӧм

Торја местаыԍ запас тӧԁмалӧм оз-на ԍет тырмымӧн наԃеја, мыј запас лоі тӧԁмалӧма бура кыԇі качество бокԍаԋ, сіԇ-жӧ і пу лыԁ. Меԁым тӧԁны, мыј тајӧ торја местаӧн тӧԁмӧԁӧм перечот збыԉ, колӧ ԃеԉанка паԍтаыԍ лыԃԃыны ԁа тӧԁмавны качество быԁ пулыԍ. Торја местаыԍ пробнӧј перечот вӧчӧм бӧрын боԍтӧны кымынкӧ ԃеԉанка ԁа вӧчӧны ԁорвыв перечот. Торја места тӧԁмӧԁӧмӧн ԁа ԁорвыв тӧԁмӧԁӧмӧн колӧ лоны ӧткоԃ.

Торјавны ԋе унҗык 10%-ыԍ.

1931 воын Лӧкчімса ԉеԍԋічествоын ме выԉ пӧв нуӧԁлі перечот ԁа аԁԇі, мыј пробнӧј перечот міјан условіјӧын зев бур, торјалӧмыс бура уҗалӧмӧн оз овлы 5–10%, коԁі-і тыԁалӧ тајӧ табԉіцаыԍ:

Запас кубометр лыԁӧн

Ԉенточнӧј перечот ԍерԏіыс Сплошнӧј перечот ԍерԏі

Общӧј ԃелӧвӧј Общӧј ԃелӧвӧј

5412,42 4166,22 5615,47 4483,23

Тајӧ табԉіца петкӧԁлӧ, мыј ԉенточнӧј (торја местаын) перечот нуӧԁӧм петкӧԁлӧ запассӧ ещаҗык ԁорвыв перечот ԍерԏі. Общӧј запасын 3,62% мынԁа, ԃелӧвӧјын 6,08% мынԁа. Ԉенточнӧј перечотӧн бура тӧԁмӧԁам вӧр запас ԁа ещаҗык пуктам вын ԁај ещаҗык ԍӧм віԇам.

ПЕРЕЧОТЈАС ԀА МЕРАЈАС ԌЕРԎІ МАԎЕРЈАЛЈАС ЛӦԌӦԀӦМ

Кыԇі тӧԁмавны ԃеԉанкалыԍ плошшаԃ

Меставывса мерајас ԍерԏі, ԉесовоԁ ԉібӧ сылӧн отсаԍыԍ контораын тӧԁмӧԁӧны быԁ ԃеԉанкалыԍ паԍтасӧ, а сіԇ-жӧ і торја местајасыԍ боԍтӧм пробајаслыԍ. Колӧ тӧԁны шӧркоԃ куԅта ԁа паԍта быԁ ԃеԉанкалыԍ. Ԉеԍԋік ԉібӧ ԏехԋік вӧрын мерајтігӧн гіжӧны черԏож вылӧ віԅіркајаслыԍ куԅтајассӧ ԁа костјассӧ (27-ӧԁ ԍерпас). 1-ӧԁ віԅіркалӧн куԅта 950 м., ІІ ӧԁ віԅіркалӧн — 1000 м. Вомӧна віԅіркајаслӧн куԅтајас: І-лӧн 500 м, ІІ-лӧн — 450. Тані шӧркоԃ куԅта ԃеԉанкалӧн лоӧ 950 + 1000 / 2 = 975 м, паԍталӧн 450 + 500/2 = 475. Ӧні куԅтасӧ боԍтны сы мынԁаыԍ, мыјԁа петкӧԁлӧ паԍта. Міјан ԃеԉанкалӧн места паԍта лоӧ 975 × 475 = 463125 кв. м. Гектарын-кӧ 10000 кв. м тан лоӧ: 463125 : 10000 = 46,31 га. Торја месталыԍ (пробајаслыԍ) паԍтасӧ тӧԁмавԍӧ таԇі: колӧ боԍтны ԁорса віԅіркалыԍ куԅтасӧ I = 950 ԁа II = 1000, лоӧ 1950 м. Тајӧ куԅтасӧ колӧ боԍтны 5-ыԍ. 5-ыԍ боԍтчӧ сы понԁа, мыј тӧԁмӧԁӧмсӧ ԁорса віԅіркајаслыԍ боԍтӧны 5 метра паԍта, 1050 × 5 = 0,975 га.

Шӧр віԅіркалыԍ куԅтасӧ боԍтчӧ 10-ыԍ, сы понԁа мыј тӧԁмӧԁӧм шӧрса віԅірка ԁорті боԍтӧны 10 м. паԍта. Шуам: шӧр віԅіркалӧн куԅта — 975 м, то секі 975 × 10 = 0,975, а став паԍтаыс куім пробалӧн лоӧ: 975 + 975 × 1,95 га. Мі тӧԁам, мыј ԃеԉанкалӧн 43,31 га паԍта пробалӧн паԍта ічӧтҗык ԃеԉанкаыԍ 43,31 / 1,95 = 22,2.

Проба ԍерԏі пу лыԁ тӧԁмалӧм

Мі тӧԁам, мыј ԃеԉанкалӧн паԍтаыс 43, 31 га, пробалӧн — 1,95 га. Тӧԁмалім ԃеԉанка паԍкыԁҗык пробнӧј местаыԍ 22,2-ыԍ. Ԃеԉанка паԍтаыԍ пу лыԁ тӧԁмалам, боԍтам-кӧ ԁа кујімнан пробалыԍ пу лыԁсӧ ӧтлаалам ԁа боԍтам сіјӧ 22,2-ыԍ (табԉіца №2).

Табԉіца № 2

Кызта (ԁ) Пу лыԁ пробајас вылын Ԃеԉанка ыҗыԁҗык пробаыԍ Пу лыԁ ԃеԉанка вылын

Зԁор. Фаут. Ԁров. Ставыс Зԁор. Фаут. Ԁров. Ставыс

24 120 12 15 147 22,2 2664 266 333 3263 Пожӧм

28 130 15 20 165 2886 333 444 3663

32 125 10 11 146 2775 222 244 3241

36 100 15 7 122 2220 333 155 2708

40 75 17 10 102 1665 377 222 2264

44 50 7 5 62 1110 155 111 1376

48 10 2 3 15 222 44 66 332

610 78 71 759 13542 1730 1575 16847

24 50 15 5 70 22,2 1110 333 111 1554 Коз

28 35 10 3 48 777 222 67 1066

32 20 5 4 29 444 111 89 644

36 10 5 2 17 222 111 44 377

40 5 2 1 8 111 44 22 177

120 37 15 172 2664 821 333 3818

Промышԉеннӧј таксаціја

Таксаціјаӧн шуԍӧ сіјӧ, кор вӧрлыԍ тӧԁмалам пу лыԁсӧ ԁа качествосӧ. Таксаціја вӧчӧны пӧрӧԁӧм пулыԍ ԁа сувтса пулыԍ. Таксаціја сувтса пулыԍ вӧчԍӧ сы понԁа, меԁым тӧԁны вӧрлеԇан план вӧчіг кежлӧ, мыј поԅӧ заготовітны ԃеԉанкаыԍ, коԁӧс леԇӧма заготовка вылӧ. 1930 воӧԇ ԉеԍԋічествојас таксаціја вӧчлісны перечотӧн ԃеԉанкаыԍ став пусӧ отпускнӧј размерԍаԋ. Тајӧ перечотнӧј кԉејмеԋԋӧ ԍерԏі ԉеԍԋічӧј, ԉібӧ сылӧн отсаԍыԍ сорԏіментнӧј табԉіца ԍерԏі вӧчлісны: уна-ӧ петӧ тајӧ кԉејменнӧј пуыԍ гырыԍ, шӧркоԃ, посԋіԁ кер ԁа уна-ӧ пес вӧр. Тајӧ-жӧ јуклӧм куԅта і ԁонјавлісны, уна-ӧ сувтас керлеԇӧм ԁа уна-ӧ сулалӧ кԉејменнӧј вӧр, меԁым вузавны. Тащӧм таксаціја ԋінӧм оз ԍет ԋӧбыԍлы. Налы меԁјона колӧ тӧԁны, а мыј-жӧ петӧ (поԅӧ заготовітны) ԃеԉанкаыԍ: шпал, піловочԋік, стројевӧј, пропса, баланс ԁа с. в. Торја јӧзлы вӧр вузавлӧм бырӧԁӧм бӧрын, вӧровмӧс ԁа вӧр промышԉенноԍт ӧтувтӧм бӧрын, ԁонјалӧм вежӧма промышԉеннӧј таксаціјаӧн, ӧні ԁонјалӧм вежӧма 20,6% перјӧмӧн вӧр промышԉеннӧј оргаԋізаціја оборот ԍерԏі. Тајӧ промышԉеннӧј таксаціја куԅа вӧр промышԉеннӧј хоԅајствојас вӧчӧны проізвоԁственнӧј план, кущӧм участокӧ, уна-ӧ ԁа кущӧм сорԏіментјас поԅӧ заготовітны быԁ участокын торјӧн ԁа вӧрпромхоз паԍта. Перечотнӧј веԁомоԍт ԁа пром. таксаціја міјанлы петкӧԁлӧ, уна-ӧ поԅӧ заготовітны 125-ԁ кварталыԍ, 5-ԁ ԃеԉанкаыԍ быԁ пӧлӧс сорԏімент. Веԁомоԍт № 3-ыԍ (віԇӧԁ помԍыс) мі аԁԇам, мыј піловочԋік поԅӧ заготовітны 6275,4 кубометра; стројевӧј — 1914,1 кбм, баланс — 22,9 кбм, пропса — 653,7 кбм, пес — 261,5 кбм, а ставсӧ — 9127,6 кбм.

Ԃеԉанкајас вунԁалӧм ԁа промышԉеннӧј таксаціја вӧчӧм бӧрын, ԉесохоԅајственнӧј ԍекторјас ԍетӧны проізвоԁственнӧј ԍекторӧ ӧтувја веԁомоԍт. Проізвоԁственнӧј ԍектор јуклӧ торја заԁаԋԋӧ, уна-ӧ колӧ заготовітны ԉесопунктјаслы. Заԁаԋԋӧ јуклігӧн лоӧ віԇӧԁны сы вылӧ, кущӧм сорԏіментјас поԅӧ заготовітны ԁа уна-ӧ торја ԉесопунктјасын, меԁым заԁаԋԋӧ ез ло ԍетӧма унҗык збыԉ вылӧ ем-на запас ԍерԏі, коԁӧс тӧԁмӧԁӧма вӧрлеԇан ԍезон кежлӧ.

ЈІТӦԀ (ЗАКԈУЧЕԊԊӦ)

Ԉесоԍекајас вунԁалӧм ԁа најӧс такԍірујтӧм, запас тӧԁмалӧм зев ответственнӧј уҗ. Ԋеԉучкіа вӧр запас тӧԁмӧԁӧм торкӧ вӧрлеԇан план. Бура запас тӧԁмӧԁӧм отсалӧ вӧрлеԇан уҗлы. Быԁ ԏехԋік, ԉеԍԋік, ԃеԍаԏԋік ԁа раԁовӧј уҗалыԍлы оз ков вунӧԁны тајӧ основнӧј пунктјассӧ, ԃеԉанка јуклігӧн, перечот вӧчігӧн ԁа пром. таксаціја вӧчігӧн. Быԁ уҗалыԍлы вӧр овмӧс течӧм куԅа колӧ тӧԁны, мыј уҗсӧ колӧ вӧчны бура ԁа срок кежлӧ, срок тыртӧԇ помавны ԃеԉанка јуклан уҗ, кыпӧԁны проізвоԃіԏеԉноԍт уҗалыԍјаслыԍ. Уҗ оргаԋізујтны брігаԁнӧј метоԁӧн, воԍтыны паԍкыԁа соціаԉіԍԏіческӧј орԁјыԍӧм брігаԁајас костын, лоны уԁарԋікјасӧн ас уҗын.

Форма №1

Ԁача....Квартал ....Ԉесоԍека....Ԃеԉ. № .... Проба №....Пробалӧн плошщаԃ....Кӧні муніс проба ....

Щупӧԁ Пожӧм Коз Җуҗта

Зԁоровӧјјас Фаут Пес Зԁоровӧјјас Фаут Пес Зԁоровӧјјас Фаут Фаут

12 = 23 = 6 = 14 = 8

16 = 26 = 8 = 18 = 6

20 = 11 = 4 = 6 = 2

24 = 8 = 2 = 1

28 = 3 = 1

32 =2

36 = 1

40

44

48

52

Табԉіца II

Кыԇі јуклыԍԍӧ вӧр суԁта ԍерԏі боԋіԏетјасӧ

Арлыԁ Боԋіԏет

I-а I II III IV V V-а

Пујаслӧн суԁтајас метраӧн

10 6–5 5–4 4–3 3–2 2–1 — —

20 12–10 9–8 7–6 6–5 4–3 2 1

20 16–14 13–12 11–10 9–8 7–6 5–4 3–2

40 20–18 17–15 14–13 12–10 9–8 7–5 4–3

50 24–21 20–18 17–15 14–12 11–9 8–6 5–4

60 28–24 23–20 19–17 16–14 13–11 10–8 7–5

70 30–26 25–22 21–19 18–16 15–12 11–9 8–6

80 32–28 27–24 23–21 20–17 16–14 13–11 10–7

90 34–30 29–26 25–23 22–19 18–15 14–12 11–8

100 35–31 30–27 26–24 23–20 19–16 15–13 12–9

110 36–34 31–29 28–25 24–21 20–17 16–13 12–10

120 38–34 33–30 29–26 25–22 21–18 17–14 13–10

130 38–34 33–30 29–26 25–22 21–18 17–14 13–10

140 39–35 34–31 30–27 26–23 22–19 17–14 13–10

150 39–35 34–31 30–27 26–23 22–19 18–14 13–10

160 40–36 35–31 30–27 26–23 22–19 18–14 13–10

180 40–36 35–31 30–27 26–23 22–19 18–14 13–10

200 40–36 35–31 30–27 26–23 22–19 18–14 13–10

240 40–36 35–31 30–27 26–23 22–19 18–14 13–10

280 40–36 35–31 30–27 26–23 22–19 18–14 13–10

300 40–36 35–31 30–27 26–23 22–19 18–14 13–10

Форма № 3

Перечот ԁа промышԉеннӧј таксаціја нуӧԁан веԁомоԍт

Ԉеспромхоз, хоԅчаԍтса ԁа налӧн ԋім, кор кералӧма Квартал № Ԃеԉанка № Га плошщаԃ Боԋіԏет Пороԁа Пујас лыԃԃӧм ԁа мерајтӧм

Ставыс Мыјԁа есплоаԏірујтԍӧ Кызта щупӧԁ Пу лыԁ Пулӧн објомыс сорԏіментнӧј табԉіца ԍерԏі кубометрјасӧн Став запасыс сорԏіментнӧј табԉіца ԍерԏі (кбм)

Ԃелӧвӧј Пес Җынвыјӧ ԃелӧвӧј Ставыс

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Сыктывԁінскӧј ԉеспромхоз, Лӧкчімса вӧр овмӧс течан јукӧԁ, ԉесоԍека, 1932 во 125 5 105 100 IV Пож. 24 2664 266 333 3263 0,43 1370,46

23 2386 333 444 3663 0,61 2234,43

32 2775 222 244 3241 0,80 2592,80

36 2220 333 155 2708 1,05 2843,40

40 1665 377 222 2264 1,33 3011,12

44 1110 155 111 1376 1,67 2297,92

48 222 44 66 332 1,99 441,80

15010,81

V Коз 24 50 15 5 70 0,40 28,0

23 35 10 3 48 0,55 26,40

32 20 5 1 29 0,75 21,75

36 10 5 2 1 0,86 14,62

40 5 2 1 8 0,86 6,88

Ставыс 120 37 15 172 97,65

А ставыс пожӧм і коз 13662 1767 15901 17019 15108,46

Промышԉеннӧј таксаціја Ју ԁа склаԁ ԋім кытчӧ шуӧма кыскавны вӧрсӧ Кыскан ылна (км)

Став петӧм проԁукціја плотнӧј массаын

Ԉесомаԏеріалјас кубометрјасын Пес (кбм) Став петӧм проԁукціја (кбм)

Кер Шпал Баланс Пропса Ставыс Лыска Корја Ставыс

Піловочԋік Стројевӧј Заграԋічнӧј Русскӧј

15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28

506,2/3,6 213,1/13,3 719,1/44,9 26,6 26,6 790,8

750,4/43,3 404,0/23,0 1154,4/66,6 57,7 57,7 1178,7

943,5/37,7 555,0/22,2 1498,5/59,9 41,5 41,5 1599,9

932,4/69,9 666,0/50,0 1538,4/119,9 27,9 27,9 1746,2

1298,7/147,0 266,0/30,0 1564,7/177,0 53,0 53,0 1794,7

1098,9/76,7 233,1/32,6 1332,0/109,3 32,2 32,2 1473,5

285,3/27,3 51,1/5,0 336,4/32,3 21,1 21,1 389,8

5815,4/433,5 1771,2/139,8 8203,7/609,0 260,0 260,0 9073,6

12,0/1,8 12,0/1,8 0,5 0,5 14,3 5

8,8/4,2 4,2/0,2 13,0/1,8 0,3 0,3 15,1

6,8/9,0 3,8/1,5 10,6/1,4 0,4 0,4 12,4

4,7/1,2 2,0/0,2 6,7/1,7 0,2 0,2 8,6

2,4/0,5 0,4/0,2 2,8/0,7 0,1 0,1 3,6

22,7/3,8 2,4/0,7 45,1/7,4 1,5 1,5 54,0

6275,4 1014,1 8866,1 261,5 261,5 9127,6

Пасјӧԁ

1) Чіԍԉіԏеԉјасӧн петкӧԁлӧма зԁоровӧј пулыԍ запас, знаменаԏеԉӧн — җынвыјӧ ԃелӧвӧјлыԍ.

2) Җынвыјӧ ԃелӧвӧј запассӧ боԍтӧма 50% мынԁа зԁоровӧј ԁорыԍ.

Гижысь:

Майбыров Ал.

Гижӧд

Кыԇі вунԁавны ԁа такԍірујтны ԉесоԍекајас

Тема:

Вӧр овмӧс

Ӧшмӧс:

Кыԇі вунԁавны ԁа такԍірујтны ԉесоԍекајас (1932)

lkejrlkelkrgner klrjnelknfrkl ekjnrjkenfrej

1