МЕРАЈТӦМӦН ПЕМӦСЈАСЛЫԌ ԌӦКТА ТӦԀМАЛӦМ
ВОԆКЫВ ПЫԂԂІ
Парԏіја ԁа правіԏеԉство тајӧ бӧрја војаснас завоԃітісны нуӧԁны зев ыҗыԁ уҗ, ԍіктса овмӧслыԍ чужӧмбансӧ вежӧм вӧсна.
Важ помешщічӧј, церковнӧј, манастырскӧј мујас вылӧ, ԁа ԍԏепјасын гӧрлывтӧм местајасӧ, ӧні Сӧвет сојуз паԍта чужісны уна гырыԍ совхозјас — соціаԉіԍԏіческӧј ԅерновӧј фабрікајас.
Важ посԋі торја креԍԏанскӧј мујас вылӧ, векԋі кԉіна черезполоԍіца пыԃԃі лоіны гырыԍ, колхозјаслӧн ӧтувја мујас. Віԇму овмӧсын мунӧ соціаԉіԍԏіческӧј реконструкціја. СССР — лоіс меԁ гырыԍ віԇму овмӧса странаӧн став мірас.
Ԍіктса овмӧсын скӧт віԇӧм лоӧ сещӧм торјӧн, коԁі ԍетӧ поԅанлун выгӧԁнӧјҗыка бергӧԁны мувыв ԁа віԇвыв прӧԁукціјасӧ мӧԁ прӧԁуктаӧ, іспоԉзујтны коԉасјассӧ, кыԇ жмыха, ӧтруб ԁа мукӧԁ верԁаслыԍ коԉасјассӧ му вылӧ бӧр вајӧԁны муԍінсӧ вынԍӧԁны.
Скӧтӧс ԁӧԅӧрітӧмын меԁколана правілӧјассӧ тӧԁтӧм вӧсна вӧліны уна ԍікас скӧт віԍӧмјас, чінліс јона проԁукԏівноԍтыс ԁа сыкӧԁ щӧщ кӧрым суԇԍытӧм, кущӧм ԍурӧ мувыв коԉасјасӧн верԁӧм ԁа бурмӧԁтӧм пӧскӧԏіна ԁа віԇјас вылын віԇӧм — ставыс тајӧ вӧлі кучкӧ скӧт бурмӧԁӧм-паԍкӧԁӧмлы.
Посԋіԃік креԍԏанскӧј овмӧсјас ез вермывны кыпӧԁны скӧтвіԇӧмтӧ.
Парԏіја пуктіс скӧтвіԇан пробԉема разрешітӧм вылӧ сещӧм-жӧ тујвіԅ, кущӧмӧс нуӧԁіс ԅерновӧј пробԉема разрешајтігӧн. Парԏіја 16-ԁ сјезԁ вылын Стаԉін јорт інԁіс: — „Міјанлы-пӧ колӧ мунны (скӧт віԇӧмын А. К.) сіјӧ-жӧ тујјасӧԁ, кущӧмјасӧԁ мунім ԅерновӧј пробԉема разрешітігӧн, мӧԁ ногӧн-кӧ, — совхозјас ԁа колхозјас котыртӧм пыр“. Ыҗыԁ могӧн сулалӧ бур качествоа кӧрым лӧԍӧԁӧм, скӧт верԁӧмсӧ бурмӧԁӧм ԁа кӧрым база лӧԍӧԁӧм. Посԋі креԍԏана овмӧсјаслӧн ез вӧв тырмымӧн кӧрым базаыс, скӧт оліс кущӧм веԍкалӧ кӧрымӧн ԁа ԁорвыв щыгјавліс.
„Бур кӧрым база лӧԍӧԁӧм лоӧ скӧтвіԇан совхозјас, колхознӧј тӧварнӧј фермајас котыртӧмын решајущӧј условіјӧӧн“ (ВКП(б) ЦК ԁа СССР СНК шыӧԁчӧмыԍ).
Віԇӧм, верԁӧм, скӧт бӧрԍа ԁӧԅӧр выԉ овмӧсын сувтӧԁчӧ наука віԍталӧм ногӧн, агрономјас, врачјас ԁа мукӧԁ велӧԁчӧм јӧз отсӧгӧн. Сӧмын сіԇ поԅӧ сувтӧԁны бур, ыҗыԁ ԁохоԁа соціаԉіԍԏіческӧј скӧт віԇан овмӧсјас.
Меԁ порԍ вајас уна јај ԁа гос, мӧс лыԍтас уна јӧв, вӧв јона уҗалас, меԁ кӧрым ез кујӧԁӧ таԉаԍԍы — ковмас најӧс верԁны наука інԁӧԁјас ԍерԏі нормаӧн.
Колӧ тӧԁны унаӧ колӧ пемӧслы ԍетны лунын, олӧмсӧ кутӧм вылӧ ԁа тушасӧ шонтӧм вылӧ (поԁԃержівајущӧј кӧрым) ԁа соԁтыны јӧв кӧрым прӧԁукта арталӧм вылӧ (проԁукԏівнӧј кӧрым). Сӧмын таԇ верман верԁны сек, кор кужан норма артавны.
Норма арталігӧн быԏ колӧ тӧԁны пемӧслыԍ ловја ԍӧктасӧ — вессӧ. Ловја ԍӧкта ԍерԏі колӧ тӧԁмавны, уна-ӧ верԁны колӧ олӧмсӧ кутӧм вылӧ ԁа тушасӧ шонтӧм вылӧ (поԁԃержівајущӧј) кӧрым, а сеԍԍа јӧв вајӧм ԍерԏі, уҗалӧм ԍерԏі ԉібӧ јај соԁтӧм ԍерԏі, артавны проԁукԏівнӧј кӧрымлыԍ норма.
Тајӧ ԋігаас ԍорԋітԍӧ сӧмын мерајтӧмӧн пемӧсјаслыԍ ԍӧктасӧ тӧԁмалӧм јылыԍ, а оз сы јылыԍ, кыԇі соԁтыны кӧрымјас, кыԇ верԁны скӧтсӧ, кыԇі најӧс ԁӧԅӧрітны. Тајӧјас јылыԍ віԍталӧма мукӧԁ ԋігајасын.
КУЩӦМ НОГӦН ПОԄӦ ԌӦКТА АРТАВНЫ
Пемӧсјаслыԍ ԍӧкта поԅӧ тӧԁмавны кујім ногӧн:
1. Глазомерӧн, ԁа кіӧн віԁлалӧмӧн
2. Вескі вылын веԍітӧмӧн.
3. Саԋԏіметра ԉентаӧн мерајтӧмӧн.
Меԁвоԇԇа ногыс зев прӧстӧј ԁа кокԋі, но сіԇ поԅӧ тӧԁмавны сек, кӧн ем зев опытнӧј морт, коԁі ԁыр-ԋін сы вылын уҗаліс, а сещӧм јӧзыс зев еща. Бура тӧԁтӧг вермас лоны ыҗыԁ ӧшыбкајас.
Мӧԁног ԍӧкта тӧԁмавԍӧ вескі вылын веԍітӧмӧн, тајӧн меԁԍа бура ԁа точнӧја поԅӧ тӧԁмавны, но вескіјасыс міјан зев-на ещалаын. Меԁым пемӧс верміс вескі вылӧ ԉучкі бура кајны ԁа бӧр летчыны, вескісӧ колӧ лӧԍӧԁны аслыс ногӧн, кыԇ ԍурӧӧн веԍітны он вермы. Сеԍԍа вескі вылын веԍітны колӧ быԁлун ӧԏі пӧраӧ ԍојтӧԇ, јутӧԇ, верԁӧм бӧрын пыр веԍітны оз ков сы понԁа, мыј вермас лоны ӧшыбкајас.
Којмӧԁног ԍӧкта тӧԁмавԍӧ саԋԏіметрӧн мерајтӧмӧн, таԇ поԅӧ вес артавны быԁ колхозын, совхозын ԁа мукӧԁ овмӧсјасын.
Таԇі вес тӧԁмалігӧн овлӧны і ӧшыбкајас, — тан віԍталӧм ногнас-кӧ мерајтан — зев-ԋін верман ӧшыбітчыны 2–4, а меԁуна вылӧ 8 кілограммӧԇ. Оз-кӧ ԉучкі бура ло мерајтӧмыс, ӧшыбка вермас лоны 24 кілограммӧԇ.
Мерајтӧмӧн вес лыԁ лоӧ пемӧс ыҗԁа ԁа кыза ԍерԏі; тушаыс кымын куԅ ԁа кыз, сымын ԍӧктаыс лоӧ унҗык.
Таԇі ԍӧкта поԅӧ тӧԁмавны уна ԍікас способјасӧн, но мі тані інԁам кык способ, меԁ кокԋіјассӧ ԁа меԁ бурјассӧ, коԁӧс тӧԁӧ заграԋічнӧј ԁа міјан сӧветскӧј наука, Трухановскӧјлыԍ ԁа Кԉувер-Штраухлыԍ.
Трухановскӧј способнас поԅӧ артавны кокԋіа табԉіцатӧг. Кԉувер-Штраух способӧн мерајтӧм бӧрас вес лыԁсӧ колӧ корԍны табԉіца вылыԍ (гӧтӧвӧј арталӧма-ԋін), коԁӧс мі татчӧ щӧщ гіжам.
МӦСЛЫԌ ԌӦКТА АРТАЛӦМ ТРУХАНОВСКӦЈ СПОСОБӦН
Мерајтігӧн мӧскӧс колӧ сувтӧԁны рӧвнӧј шыԉыԁ местаӧ, јурыс меԁ чургӧԁӧма воԇлаԋ, кокјасыс сулалӧны кыкнаныс ӧтвеԍтын, ԋӧԏі петтӧг воԇӧ ԋі бӧрӧ.
Сеԍԍа саԋԏіметра ԉентаӧн (руԉеткаӧн) мерајтӧны воԇҗык туша куԅтасӧ шоша (
Кыкнан лыԁсӧ мӧԁа-мӧԁ вылас переумножајтӧны 90 × 145. Лоӧ 13050, тајӧ лыԁпассӧ нӧшта переумножајтӧны 2 вылӧ ԁа лоӧ 13050 × 2 = 26100. 26100-ыс јукԍӧ 100 вылӧ — 26100 ∶ 100 = 261, тајӧ лыԁыс і лоӧ мӧслӧн ловја ԍӧктаыс кілограмм лыԁӧн — 261 кілограмм.
Боԍтам нӧшта прімер: куԅта 110 саԋԏіметр, кызта 140 см, 110-сӧ переумножајтам 140 вылӧ, 110 × 140 = 15400, тајӧ переумножітам 2 вылӧ 15400 × 2 = 30800, сеԍԍа јукамӧ 100 вылӧ — 30800 ∶ 100 = 308, таԇі мерајтӧмӧн мӧслӧн ԍӧкта лоӧ 308 кг.
Кԉувер-Штраух способӧн куԅта мерајтԍӧ пӧлӧс віԅӧн пеԉпомԍаԋыс бӧж вуж јылӧԇыс (а-б віԅ), кызтасӧ-морӧс гӧгӧрыс (с-ԁ віԅ).
Трухановскӧј способӧн куԅта боԍтчӧ мыш куԅаыс (с-ԁ віԅ), кызта вес Кԉувер-Штраух моз-жӧ.
КԈУВЕР-ШТРАУХЛӦН СПОСОБ
Мӧскӧс колӧ сувтӧԁны сіԇжӧ ԉучкіа, кыԇ інԁӧма вылын, мерајтԍӧ саԋԏіметра ԉентаӧн-жӧ. Куԅтасӧ тушаыслыԍ колӧ мерајтны кык пӧв кыкнан бокԍаԋыс, воԇҗыксӧ веԍкыԁлаԁорԍаԋыс, а бӧрыннас шујгалаԁорԍаԋыс таԇ: ԉента помсӧ лӧԍӧԁны пеԉпом лы суставас, самӧј пеԉпом лы мыԉкјас, коԁі ӧтлааԍӧ лопаткаыскӧԁ, мыԉксӧ колӧ кінаԁ корԍны. Сеԍԍа ԉентасӧ пӧлӧс віԅӧн ԋужӧԁны бӧрлаԋ пукалан лы мыԉкјӧԇыс (ԍеԁаԉішнӧј бугорокӧԇыс), коԁі бӧж вужԍаԋыс вершӧк кык улынҗык, таԇ мерајтны кыкнан бокԍаԋыс ԁа лоӧм лыԁпасјассӧ гіжыштны, меԁым оз вун, бумага вылӧ ԁа артавны шӧркоԃа лыԁ куԅталыԍ. Шуам, веԍкыԁ бокԍаԋ лоі 128 см. шујгаԍаԋ 132 см, тајӧ кык цыфрасӧ мӧԁа-мӧԁыскӧԁ соԁтам ԁа јукам 2 вылӧ 128 + 132 = 260; 260 ∶ 2 = 130; коԁі і лоӧ мӧслӧн куԅта лыԁ.
Сы бӧрын сіјӧ-жӧ ԉентаӧн мерајтԍӧ кызта — ԉентасӧ нуӧԁӧны морӧс гӧгӧрыс, шоша шӧр веԍттіыс — пӧԁпруга местатіыс, воԇкок гырԁԇаԍыс 10 саԋԏіметр, ԉібӧ ківомлӧс, бӧрлаԋ. Кокԋіԃіка ԉентасӧ колӧ зелӧԁны гӧн вылас (1-ԁ ԍерпасын). Шуам кызта лоі 136 см., коԁӧс гіжӧма бумага вылӧ.
Тајӧ кык лыԁ ԍерԏі сеԍԍа колӧ корԍны ԍӧкта лыԁ. Куԅта лыԁ — 130 корԍԍӧ табԉіца вылыԍ, кызта лыԁ — 136 лоӧ табԉіца столбецас шујга грапаас. 130-кӧԁ ортча веԍкыԁ грапаас мӧԁас сулавны цыфра — 206, сіјӧ і лоӧ ԍӧкта лыԁ мӧслӧн кілограммӧн, ԉібӧ 206 кілограмм.
(Віԇӧԁ Кԉувер-Штраухлыԍ табԉіца).
КУКАԊЈАСӦС МЕРАЈТӦМ
Кукаԋјасыԍ мі віԁчыԍам бур мӧсјас ԁа уна јај; коԁі ічӧтвывԍаԋ бура быԁмӧма, сіјӧ і ыҗыԁ ԁырјі лоӧ бур. Сіԇ-кӧ најӧс колӧ ԁӧԅӧрітны, меԁым вӧліны ԇоԋвіԇаӧԍ, бура ԍојісны, јуісны, верԁны најӧс наука інԁӧԁјас ԍерԏі нормаӧн, частӧ веԍітны, тӧԁмавны ԍӧктасӧ.
Кукаԋјаслыԍ ԍӧкта тӧԁмавны поԅӧ кык ногӧн.
ВЕСКІ ВЫЛЫН ВЕԌІТӦМ
Ԃеԍаԏічнӧј вескі вылӧ вӧчԍӧ кԉетка, коԁлӧн ӧԏі бокыс увлаԋ воԍԍана ԁа кыті кукаԋсӧ веԍітігӧн јӧртчӧ. Веԍітны колӧ асыввоԇјасын щыг вылыԍ і вес лыԁсӧ гіжны колӧ ԏетраԃӧ, кыԍ кутас тыԁавны кукаԋјаслӧн быԁмӧм ԁа уна-ӧ колӧ кӧрым ԍетны. Веԍітігӧн накӧԁ колӧ вӧԃітчыны меліа ԁа ԋӧжјӧн, оз ков горзыны ԁа кучкавны, меԁым кукаԋ ез ло вӧј, ез ԋервԋічајт, повԅӧԁлӧм вӧсна вермӧ ԋӧжмыны быԁмӧмыс.
МЕРАЈТӦМ
Мӧԁног кукаԋлыԍ ԍӧкта тӧԁмавны поԅӧ мерајтӧмӧн.
Колӧ воԇвыв шуны, мыј вес лыԁ мерајтӧмӧн тӧԁмалігӧн вескӧԁ ӧткоԃ лоӧ ыҗыԁҗык кукаԋјаслӧн, 4–5 тӧлыԍԍалӧн ԁа гырыԍҗыклӧн; посԋіԁ кукаԋјаслӧн вес лыԁ озҗык овлы ӧткоԃ, вес вылын тӧԁмалӧм ԍӧктакӧԁ.
Мерајтны колӧ таԇ: кукаԋӧс сувтӧԁны рӧвнӧј, шыԉыԁ местаӧ, кокјасыс меԁ сулалӧны ортчӧн ӧтлаын, веԍкыԁа. Воԇ кокјасыс-кӧ кыскӧма кынӧм увлаԋыс, вес лыԁ лоӧ ещаҗык збыԉ ԍӧкта ԍерԏіыс, а воԇлаԋ-кӧ — вес лыԁ лоӧ унҗык. Ӧні сеԍԍа матыстчӧны шујга бокԍаԋыс (віԇӧԁ 2-ԁ ԍерпас). Саԋԏіметра ԉента помсӧ лӧԍӧԁӧны, мӧскӧс мерајтӧм моз-жӧ, пеԉпом лы мыԉкјас, коԁі ӧтлааԍӧ лопатка суставас, (а чут), сеԍԍа ԉентаыс ԋужӧԁԍӧ бӧрлаԋ пӧлӧс віԅӧн бӧжулӧԇыс, пукалан лы мыԉкјӧԇ (ԍеԁаԉішнӧј бугорӧн) (чут б), кымын саԋԏіметр лоӧ — лыԁсӧ гіжны бумага вылӧ.
Воԇӧ сіјӧ-жӧ ԉентанас мерајтчӧ кызта морӧс гӧгӧрыс шоша шӧр веԍттіыс, воԇкок гырԇԇа ԁортіыс маті (чут в. г.). Саԋԏіметр лыԁ сіԇі-жӧ гіжԍӧ бумага вылӧ. Кызта ԁа куԅта лыԁ тушалӧн-кӧ лоі, сы ԍерԏі Ԃімітріченко табԉіца вылыԍ корԍԍӧ вес лыԁ. Табԉіца вывԍыс корԍԍӧ таԇ: воԇҗык корԍам шујга столбікыԍ кызта лыԁ, сеԍԍа чуԋӧн сіјӧ грапа куԅаыс нуӧԁам веԍкыԁлаԋ, асным віԇӧԁам табԉіца вылысԍыс куԅта лыԁ цыфрајассӧ, кор чуԋіԁ воіс сы веԍтӧ, чуԋпомулаԁ лоӧ цыфра, коԁі і лоӧ вес лыԁ мерајтӧм кукаԋлӧн.
Прімер вылӧ: тушалӧн куԅта — 56 см., кызта — 78 см, таԇнаԁ ԍӧкта лоӧ 32,7 клгр., куԅта-кӧ 76 см., кызта — 78 см, ԍӧкта лоӧ 41 кг.
Мерајтӧмӧ кукаԋ ӧԁјӧ велалӧ, понԁас сулавны бура, ԁа правіԉнӧја-кӧ мерајтчӧмыс лоӧ, вес ԍӧкта лоӧ бурещ веԍітӧм вескӧԁ. (Віԇӧԁ Ԃімітріченколӧн табԉіца).
ВӦВЈАСӦС МЕРАЈТӦМ
Вӧвјаслыԍ ловја ԍӧкта мерајтӧмӧн тӧԁмавԍӧ таԇ: саԋԏіметра ԉентаӧн мерајтӧны вӧвлыԍ суԁта шоша веԍтыс; кымын саԋԏіметр суԁтаыс лоӧ, сіјӧ лыԁсӧ јукӧны 4 вылӧ, мӧԁ ног-кӧ шуны, вӧвлӧн суԁтаԍыс боԍтчӧ ԋоԉӧԁ јукӧн. Сіјӧ лыԁсӧ сеԍԍа колӧ умножајтны:
| 8 вылӧ, вӧв-кӧ кос, омӧԉ јајтӧм |
| 9 „ „ шӧркоԃԃема јаја |
| 10 „ „ јона бура јаја |
| Тајӧ боԍтчӧ кокԋіԃіка уҗалан вӧвјаслы. |
| 12 вылӧ, вӧв-кӧ кос, јајтӧм |
| 15 „ „ бура јаја |
| Тајӧ боԍтчӧ уҗалан гырыԍ, ԍӧкыԁ вӧвјаслы. |
Та бӧрын кущӧм лыԁ лоӧ, сіјӧ і лоӧ вӧвлӧн ԍӧкта лыԁ кілограммӧн.
Прімер: вӧвлӧн суԁта 132 см., боԍтам ԋоԉӧԁ јукӧнсӧ 132 ∶ 4 = лоӧ 33. Шуам, вӧв шӧркоԃԃема јаја, сіԇкӧ 33-сӧ умножітам 9 вылӧ — 38 × 9 = 297 — тајӧ і лоӧ вӧвлӧн вес лыԁ, ԉібӧ 297 кілограмм.
ПОРԌЈАС МЕРАЈТӦМ
Порԍјаслыԍ ԍӧкта колӧ тӧԁмавны сы вӧсна, меԁым вермім тӧԁны кыԇҗык мунӧ најӧ верԁӧмыс, јона-ӧ јај соԁӧ, уна-ӧ кӧрым норма колӧ артавны, ԁа воԇвылыԍ тӧԁны убојнӧј вес.
Порԍ мерајтԍӧ таԇ: боԍтӧны ԃујма ԉента ԁа мерајтӧны воԇҗык туша куԅта јур бӧр мыԉкԍаԋыс пеԉ коластӧԁыс (затылочнӧј бугорԍаԋыс) ԁа ԉентасӧ мышкуԅаыс ԋужӧԁӧны бӧж вуж берԁӧԇыс. Та бӧрын мерајтчӧ кызта морӧс гӧгӧрыс, воԇкок берԁтіыс (3-ԁ ԍерпасын). Кымын ԃујм лоӧ куԅтаыс ԁа кызтаыс, тајӧ кыкнансӧ мӧԁа-мӧԁ вылас перемножајтны, а сы бӧрын уна-ӧ лоӧ сіјӧ лыԁыс јукԍӧ 11 вылӧ, порԍ-кӧ омӧԉ, јајтӧм; 10 вылӧ, шӧркоԃԃем јаја-кӧ; 9 вылӧ, порԍ-кӧ бура верԁӧма, јона јаја. Тајӧ јукӧм бӧрас поԅӧ тӧԁны уна-ӧ лоӧ порԍлӧн ловја ԍӧкта (фунтӧн).
Прімер: куԅта 45 ԃујм, кызта — 56 ԃујм, тајӧ кык лыԁсӧ перемножајтам ԁа лоӧ — 45 × 56 = 2520. Порԍ, шуам, шӧркоԃԃем јаја, сіԇкӧ ԃеԉітам 10 вылӧ 2520 ∶ 10 = 252 (фунт), ԉібӧ 6 пуԁ ԁа 12 фунт.
Ԃујмӧвӧј ԉентаыс-кӧ абу, лоӧ мерајтчыны саԋԏіметрӧн, тајӧн артавԍӧ таԇ:
СОԀТӦԀ. Порԍлӧн ԍӧктаыс фунтӧн артавԍӧ сы вӧсна, мыј ӧнӧԇ-на велӧԁчӧм јӧз ез вуҗӧԁны саԋԏіметра-кілограмм вылӧ. Саԋԏіметр лыԁсӧ воԇҗык вуҗӧԁны ԃујма лыԁӧ, а бӧрнас артавны сіԇжӧ, кыԇ інԁӧма вылын.
Прімер вылӧ: куԅта 124 см., кызта 138 см, быԁ 10 саԋԏіметрын 3,94 ԃујм, сіԇкӧ воԇҗык куԅта ԁа кызта саԋԏіметра лыԁјассӧ јукам 10 вылӧ, бӧрԏінас перемножітам 3,94 вылӧ, кытыԍ і лоӧ ԃујма лыԁ.
| 124 ∶ 10 = 12,4; 12,4 × 3,94 = 49 ԃујма |
| 138 ∶ 10 = 13,8; 13,8 × 3,94 = 54 „ |
воԇӧ артавԍӧ сіԇ-жӧ, кыԇі вӧлі арталӧма воԇын.
49 × 54 = 2646; порԍ, шуам, бура верԁӧма јаја, сіԇкӧ 2646-сӧ колӧ јукны 9 пеԉӧ 2646 ∶ 9 = 294 фунт, ԉібӧ — 7 пуԁ ԁа 14 фунт (3-ԁ ԍерпасын).
ПЕМӦСЛЫԌ УБОЈНӦЈ ВЕС ТӦԀМАЛӦМ ЛОВЈА ԀЫРЈІ.
Кор мі пемӧсӧс віԇам начкӧм вылӧ, міјанлы меԁԍа колана тӧԁны јона-ӧ ԁа ӧԁјӧ-ӧ пемӧс быԁмӧ, уна-ӧ лоӧ сылӧн чістӧј јај. Ӧԏі-кӧ, сек верман артавны воԇвылыԍ уна-ӧ вермас овмӧс боԍтны ԁохоԁ. Мӧԁ-кӧ, вермам тӧԁны уна-ӧ колӧ пемӧслы соԁтыны кӧрым ԁа кыԇҗык сіјӧ верԁны.
Начкыны, пемӧс боԍтыԍ, пемӧс боԍтігӧн меԁвоԇ віԇӧԁлас, віԁлалас ԁа арталас уна-ӧ лоӧ пемӧслӧн чістӧј јај, мыј ԁонӧ сылы воас кілограмм, ыҗыԁӧ ԁон базар вылын і уна-ӧ воас сылы пӧԉза, сы бӧрԏі сеԍԍа і мӧԁас ԁонјаԍны.
Бур начкыԍыԍјас зев буреща вермӧны тӧԁмавны-артавны пемӧслыԍ чістӧј јај вес ӧԏі віԇӧԁлӧмӧн ԁа віԁлалӧмӧн, но сещӧм јӧзыс міјан колхозјасын ԁа совхозјасын ем-кӧ, зев шоч, таԇнаԁ колӧ чістӧј јај кужны артавны, мӧԁног, первој ловја ԍӧктасӧ тӧԁны, кыԇ мі воԇын віԍталім-ԋін ԁа сы ԍӧкта ԍерԏі артавны чістӧј јај, ԉібӧ мӧԁ ног-кӧ шуны — убојнӧј вес.
Кыԇҗык нуӧԁԍӧ щӧгӧԁӧм, јона-ӧ ԁа ӧԁјӧ-ӧ пемӧс ԍетӧ јај ԁа гос, опытнӧј пемӧс ԁӧԅӧрітыԍјас вермӧны кінас віԁлалӧмӧн тӧԁны со мыјыԍ: пакјасас-кӧ чукырјасыс гырыԍҗык ԁа кызҗык, таԇнаԁ мӧс ԉібӧ ӧш госԍалӧ бура, сеԍԍа віԁлӧны креста лы помсӧ, пукԍан лы мыԉксӧ бӧжјывԍыс ԁа коԉк мошԋа кучіксӧ, тајӧ местаас-кӧ кучікыс ԋебыԁ (рыхлӧј), сіԇнаԁ пемӧс верԁӧма бура.
Убојнӧј вес (чістӧј јај) лыԃԃыԍԍӧ пемӧслӧн јај туша, кучіктӧг, јуртӧг, гырк пыщкӧстӧг ԁа кокјастӧг (кокјас вунԁыԍԍӧ піԇӧс выјӧн).
ПОРԌЈАСЛӦН УБОЈНӦЈ ВЕС
Порԍлӧн чістӧј јај мукӧԁ пемӧсыԍ унҗык сы вӧсна, мыј јурыс артавԍӧ јај туша ԁорас-жӧ, а гырк пыщкӧсыс ԁа кокјасыс кокԋіӧԍ. Важӧн нӧшта кучікыс щӧщ јај щӧтас пырӧ вӧлі, ӧні кучіксӧ быԏ колӧ век куԉны, сіԇ-кӧ јај ԍӧкта щӧтӧ оз вермы лыԃԃыԍԍыны.
Заграԋічаын чістӧј јај порԍлыԍ арталӧны 75–83 прӧчентӧԇ ловја ԍӧктаыԍ (кучікӧн).
Московскӧј бојԋа, порԍлыԍ шӧркоԃа јај вес, бурмӧԁӧм роч порԍјаслыԍ, арталӧ 77–80 прӧчентӧԇ ловја ԍӧктаыԍ (кучікӧн).
Міјан Комі облаԍтын колӧ артавны бурмӧԁӧм пӧрӧԁа порԍлыԍ чістӧј јај 70–75 прӧчентӧԇ ловја ԍӧкта ԍерԏі (кучіксӧ куԉӧмӧн).
Прімер вылӧ: ловја ԁырјі бура верԁӧм порԍ кыскӧ 10 пуԁ, начкігӧн кучік куԉӧмӧн чістӧј јај колӧ артавны — 7½ пуԁ.
ЫЖЈАСЛӦН УБОЈНӦЈ ВЕС
Ыжјаслыԍ чістӧј јај ԍӧктасӧ меԁԍа артавлӧны 3/5 ловјаԁыр ԍӧктаԍыс ԉібӧ 60%, но пырҗык колӧ, начкӧм вылӧ верԁігӧн ԉібӧ овмӧсын-кӧ кӧсјӧны воԇҗык артавны убојнӧј вессӧ, ԉібӧ вузаліг-ԋӧбігјасӧн ловјӧн, віԇӧԁлыны убојнӧј вес тӧԁмалігӧн, јона-ӧ ыжыс јаја.
Бур верԁаса ыжлӧн убојнӧј вес 60%.
Шӧркоԃԃем јаја ыжлӧн артавԍӧ убојнӧј вес 55%.
Прімер вылӧ: ловја ԍӧкта 50 клгр, шӧркоԃԃем јаја ыж, сіԇкӧ артавԍӧ 55% 50 × 55 ∶ 100 = 27½ кг. убојнӧј вес.
МӦСЛӦН УБОЈНӦЈ ВЕС
Мӧслӧн чістӧј јај вес артавԍӧ ловја ԁырԍа ԍӧкта ԍерԏі-жӧ, сӧмын частӧҗык колӧ мӧс вылӧ віԇӧԁлыны ԁа віԁлавны, јона бура-ӧ мӧс верԁӧма, сы ԍерті і артавны сылыԍ јај вес.
Зев бура верԁаса мӧслӧн јај лоӧ 60% ловја ԁыр весыԍ.
Бур верԁаса мӧслӧн јај лоӧ 50% ловјаԁыр весыԍ.
Омӧԉ верԁаса кос мӧслӧн „ 45% „.
Зев омӧԉ „ „ „ 40% „.
Прімер вылӧ: боԍтам мӧс, коԁлӧн ловја ԍӧкта 360 кілограмм. Шуам, мӧс зев бура верԁӧма ԁа јаја, таԇнаԁ сылӧн убојнӧј вес лыԁ лоӧ: 360 × 60 ∶ 100 = 216.
Мӧԁ прімер: боԍтам ӧшкӧс, ловја ԁыр ԍӧкта 240 кгр, зев омӧԉ верԁаса, косԋеԃік, сіԇкӧ јај вес артавны 40% ловја ԁырԍа вес ԍерԏіыс, чістӧј јај лоас: 240 × 40 ∶ 100 = 96 кг.
Мі татчӧ щӧщ гіжам мӧсјаслыԍ убојнӧј вес тӧԁмалан табԉіца, мыј куԅа поԅӧ артавтӧг тӧԁны ловја ԁырԍа ԍӧкта ԍерԏі мӧслыԍ чістӧј јај вес.
Табԉіца вылас гӧтӧвӧј-ԋін арталӧма ԋоԉнан каԏегоріјајасыслыԍ. (Віԇӧԁ табԉіца № 3).
ПЕМӦСЛЫԌ ԌӦКТА ТӦԀМАЛАН
КԈУВЕР-ШТРАУХЛӦН ТАБԈІЦА
КУКАԊЈАСЛЫԌ ԌӦКТА ТӦԀМАЛАН ԀМІТРОЧЕНКОЛӦН ТАБԈІЦА
МӦСЈАСЛЫԌ УБОЈНӦЈ ВЕС ТӦԀМАЛАН ТАБԈІЦА
