ԌЕТАМ 500 ԌУРС ЦЕНТԊЕР ВЫЈ СТРАНАЛЫ
ЈӦЛА СКӦТ ВӦԂІТӦМ — ВОЈВЫВ КРАЈУВСА ԌІКТСА ОВМӦСЛӦН ПАНАСЫС
КРАЈЛӦН ПРІРОԀНӦЈ УСЛОВІЈӦЈАС
Пріроԁнӧј условіјӧјас бокԍаԋ Војвыв крајын јона поԅӧ паԍкӧԁны ԁа бурмӧԁны ԍіктса овмӧсын јӧла скӧт вӧԃітӧм.
Ԋаԋ уҗалӧм важыԍаԋҗык-ԋін омӧԉа мунліс скӧтвіԇӧм ԁорыԍ ԁај ӧні-на омӧԉҗыка мунӧ.
Ԃерт, та вылӧ емӧԍ уна пӧлӧс помкајас, прічінајас.
Олыԍлыԁыс зев гежӧԁ (шоч) — 1,9 морт ӧԏі кваԁратнӧј кілометр вылӧ. Выԉ віԇму вӧчавлісны еща.
Мукӧԁ ԋечерноԅемнӧј рајонјасын ԁорыԍ вӧԃітӧны му меԁеща. Војвыв крајын центраԉнӧј стаԏіԍԏіка управԉеԋԋӧ лыԁпасјас ԍерԏі (лыԁпасјасыс 1928 воԍаӧԍ) шӧрвыјӧ лыԃԃӧмӧн торја овмӧс вылӧ воӧ кӧԇа му (гектар лыԁӧн)
Војвыв крајын
2,3
Рытыввојвыв облаԍтын
2,7
Центр-промышԉен. облаԍтын
3,2
Рытыввыв облаԍтын
3,7
Војвывлаԋынҗык кӧԇа му јешщӧ-на еща — 0,7-ԍаԋ 1,5 гектарӧԇ торја овмӧс вылӧ... Војвыв крај зев озыр вӧрӧн.
РСФСР-ӧс ԇоԋнас боԍтӧмӧн став плошщаԃыс Војвыв крајын вӧр улын ԁа кӧԇа му улын (1928 воԍа ЦСУ лыԁпасјас ԍерԏі) со мыјтта:
Став плошщаԃыс (міԉ. гектарӧн)
Сы пӧвсын
Вӧр улын
Кӧԇа му улын
РСФСР паԍта
2021,86
878,25
135,43
% став плошщаԃсӧ боԍтӧмӧн
100
43,4
6,68
На пӧвсын Војвыв крајын
96,83
78,96
1,33
% став плошщаԃсӧ боԍтӧмӧн
100
81,5
1,37
Војвыв ԍіктјас вошӧмаӧԍ ԇебԍӧмаӧԍ вӧр пӧвстӧ. Ԍіктјас гӧгӧр емӧԍ сӧмын ԋегырыԍ ыбјас, ерԁјас. Торјалӧны ԍіктјас мӧԁа-мӧԁԍыныс гырыԍ коласјасӧн. Сы понԁа зев ԍӧкыԁ ԍіктјасын олыԍјаслы паԍкӧԁны ԁа бурмӧԁны кӧԇа вӧԃітӧм, кыпӧԁны уҗлыԍ проізвоԃіԏеԉноԍтсӧ, боԍтны мууҗалӧм помыԍ ыҗыԁҗык выгӧԁа. Муԍін војвылын абу-жӧ ошкана, колӧ уна міԋерала мувынԍӧԁанјас. Тајӧ став помкајас понԁаыс му вӧԃітӧм паԍкӧԁны бурмӧԁны зев ԍӧкыԁ.
Став плошщаԃыс Војвыв крајын 1.002.700 кваԁратнӧј кілометр. Ԍіктјасын олыԍ лыԁ 1929 воын вӧлӧма 2.214.000 морт. Унҗык олыԍыс овмӧԁчӧма рытывлунлаԋын. Сені меԁбур пріроԁнӧј условіјӧјасыс ԁај ԋебыԁҗык кԉіматыс. Асыввојвылын олыԍ лыԁыс јона шоч. Пріроԁнӧј условіјӧјасыс абу ошканаӧԍ. Кԉіматыс кӧԇыԁ.
Пӧшԏі став крај паԍталаыс муԍінмыс (почваыс) лыаа ԍоја-ԁа лыаа. Кԉімат ԁа муԍін бокԍаԋ Војвыв крај торјалӧ со кущӧм інјас (зонајас) вылӧ: 1) Тунԁра, пукалӧ Асыввој вылын, 2) Тунԁра ԁа Белӧј море берԁса віж лыаа ԁа ԋурӧ пӧрӧм муԍінјас, 3) Іԅвеԍт із петан інјас, 4) Лунвывса ежмӧм лыаа муԍінма інјас.
Му уҗалӧмӧн ԁа јӧла скӧт віԇӧмӧн поԅӧ јонҗыка паԍкӧԁны ԁа бурмӧԁны ԍіктса Карԁор округса овмӧс лунвыв рајонјасын важ Вӧлӧгԁа, Вој-Ԁвіна, Ԋанԁом округјасын (ԁа Комі облаԍтса лунвыв рајонјасын).
Кӧԇајас вӧԃітны омӧԉҗык условіјӧјас лоӧны віж лыаа ԁа ԋурӧ пӧрӧм інјасын (унҗыкыс Карԁор округын ԁа Комі облаԍт шӧр гӧгӧр), но зев бура сенјасын поԅӧ лӧԍӧԁны ԁа паԍкӧԁны јӧла скӧтвіԇӧм.
Пӧшԏі ԇік оз шогмы нуӧԁны ԍіктса овмӧс тунԁраын (Ԋеԋецкӧј округын ԁа Комі облаԍт војвылын). Сені поԅӧ јона паԍкӧԁны сӧмын кӧр віԇӧм.
АЧЫСӦН АРТМӦМ ВІԆЈАС ԀА ПӦСКӦԎІНАЈАС
Ԍіктса овмӧслӧн ԍурӧсыс Војвыв крајын јӧла скӧтвіԇӧм. Кԉімат ԍерԏі ԁа муԍін ԍерԏі ԍіктса овмӧсын меԁјона поԅӧ паԍкӧԁны ԁа бурмӧԁны јӧла скӧт вӧԃітӧм. Крајын ем уна віԇјас ԁа бур пӧскӧԏінајас. Та бокԍаԋ Војвыв крај зев јона торјалӧ РСФСР мукӧԁ крајјасыԍ, облаԍтјасыԍ. Со мыј петкӧԁлӧ тајӧ табԉіцаыс:
(віԇӧԁ табԉіца 6 ԉістбокԍыс)
Быԁ 100 гектар кӧԇа му вылӧ уԍӧ
Гектар віԇ
Гектар пӧскӧԏіна
Војвыв крај
136
145
Рытыввојвыв облаԍт
109
14
Рытыв облаԍт
46
4
Центраԉ. пром облаԍт
36
20
Ԍібыр
25
31
РСФСР паԍтала шӧрвыјӧ лыԁԃӧмӧн
22
41
Торја овмӧс вылӧ верԁас плошщаԃ уԍӧ РСФСР паԍтаын ԁа Војвыв крајын шӧрвыјӧ лыԃԃӧмӧн:
Гектар му
Гектар віԇ.
Гектар пӧскӧԏіна
РСФСР паԍтала
7,72
1,81
3,20
Војвыв крајын
2,94
4
4,30
Тајӧ лыԁпасјасыс петкӧԁлӧны, мыј став РСФСР паԍта торја креԍԏана овмӧс вылӧ муыс воӧ ӧԏі ԁа җынјӧн ԁорыԍ унҗык верԁас плошщаԃ ԍерԏі. Војвыв крајын-жӧ верԁас плошщаԃыс му плошщаԃыс ԁорыԍ унҗык пӧшԏі кујім мынԁа.
Скӧт лыԁ ԍерԏі верԁас плошщаԃ Војвыв крајын сіԇ-жӧ петкӧԁлӧ зев бур лыԁпасјас:
Јӧла скӧт лыԁ
100 гектар віԇ вылӧ.
100 гектар пӧскӧԏіна вылӧ.
Став РСФСР-ын
158
89
Војвыв крајын
67
63
Тајӧ верԁас плошщаԃ кынԇі Војвыв крајын ем кӧкјамыс міԉԉон гектар ԁорыԍ унҗык шогмытӧм плошщаԃ, коԁӧс поԅас пӧртны зев бур віԇјасӧ, бур пӧскӧԏінаӧ. Сіԇ-жӧ крајын уна шогмана верԁас плошщаԃ ԍурӧ гырыԍҗык јујас пӧлӧн (Војвыв Ԁвіна, Сухона, Ежва, Печора, Оԋега).
КУЩӦМӦԌҖЫК ВІԆЈАС ԀА КУЩӦМҖЫК ВОӦ ТУРУН
Верԁас плошщаԃ соԁтыны емӧԍ зев гырыԍ верманлунјас, но ӧнӧԇ сывылӧ прамӧјҗыка віԇӧԁлӧмыс ез-на вӧвлы. Унҗык віԇјасыс тырӧмаӧԍ лӧптӧн, кустјасӧн. Уна зевбур віԇ тыртлывлӧ лыаӧн. Уна віԇ омӧԉа ԁӧԅӧрітӧм понԁа щыкӧ, васӧԁмӧ, пӧрӧ ԋурӧ.
Тајӧ помкајас понԁаыс міјан віԇјас ԍетӧны зев ічӧт урожај. Со мыј віԍталӧны центраԉнӧј стаԏіԍԏіка управԉеԋԋӧлӧн лыԁпасјасыс:
(віԇӧԁ табԉіца 8 ԉістбокыԍ)
Урожај ӧԏі гектар віԇ вылӧ центԋерӧн лыԃԃӧмӧн:
1927 во.
1928 во.
1929 во.
Став РСФСР-ын
23,2
23,3
27,6
%
100
100,4
119,0
Војвыв крајын
14,1
15,1
14,0
%
100
107,0
99,3
Ԇоԉа урожај боԍтӧм понԁа унаыԍ міјан оз суԇԍывлы верԁас. Турун оз во быԁ рајонын ӧтмоза. Меԁԍа бур віԇјас со кущӧм рајонјасын:
Урожај ӧԏі гектар віԇ вылӧ центԋерӧн арталӧмӧн.
Ва ојԁлан віԇјас.
Ојԁлытӧм віԇјас.
Холмогор
24,0
—
Вӧлӧгԁа
20,0
9,0
Ԉена
28,0
—
Черевков
23,0
12,0
Шујск
20,0
10,0
Кубенооԅерск
25,0
11,0
Ԍамжеԋск
21,3
9,7
Печера
21,4
—
Гразовецк
28,0
10,0
Меԅеԋ ԁа Ԉешукон
21,3
—
Холмогор рајонын бӧрја 20–25 војасӧ віԇјас зев јона щыкԍісны. 1904 воын Холмогор гӧгӧрса віԇјас тӧԁмавлӧма (обԍԉеԁујтӧма) А. М. Ԃмітріјев. Ӧԏі гектар ојԁлӧм віԇԇыԍ сіјӧ војасӧ, шӧрвыјӧ лыԃԃӧмӧн, боԍтлӧмаӧԍ урожај 40–50 центԋер турун, а бурҗык војасӧ урожај соԁлывлӧма 80–90 центԋерӧԇ. Ојԁлытӧм віԇјасыԍ, шӧрвыјӧ лыԃԃӧмӧн-жӧ, боԍтлӧмаӧԍ урожај 15–20 центԋер ӧԏі гектарыԍ.
Посԋі асторјӧга овмӧсјас костын посԋі пластјасӧн јукӧм понԁа ԁа кыԇԍурӧ віԇ вӧԃітӧм понԁа, Холмогор гӧгӧрса віԇјас воыԍ-воӧ понԁісны щыкԍыны: тыріны кустјасӧн, васӧԁмісны, каԁыԍ-каԁӧ тырлісны лыаӧн.
1927 воын А. П. Шеԋԋіков тајӧ віԇјассӧ бара обԍԉеԁујтлӧма. Сіјӧ віԍталӧ, сещӧм бур віԇјасыс-пӧ, коԁјас јылыԍ 25 во сајын гіжлӧма А. М. Ԃмітріјев, ӧні пӧшԏі оз ԍурны.
Ојԁлан віԇјас Шујск, Гразовец, Вӧлӧгԁа ԁа Ԍверԁлово-Сухона рајонјасын пукталӧны Сухона ју куԅа, сіԇ-жӧ Вӧлӧгԁа ԁа Ԉена (Сухоналӧн вожјас) јуас куԅа. Ојԁлан віԇјас Кубенооԅеро ԁа Уԍԏкубіно рајонјасын пукалӧны Кубіна ты гӧгӧр ԁа Кубіна тыӧ уԍан јујас куԅа.
Став віԇԇыс Сухона ју ԁа Сухона вожјас куԅа артавԍӧ 300 ԍурс гектар. 150 ԍурс гектар гӧгӧр ојԁлӧ 3–4 вежон чӧж кежлӧ, мукӧԁ 150 ԍурс гектар віԇԇыс пӧшԏі оз ојԁлы.
Сухона ју ԁа сетчӧ уԍан јујас пӧлӧн ваԍаԋыс ԍо метр паԍта гӧгӧр ытвајас ԁырјі пуктӧ міԋерала ԋајт. Став віԇԇыс тащӧм інас артавԍӧ 4–5 ԍурс гектар гӧгӧр. Урожај овлӧ 40–50 центԋер гӧгӧр быԁ гектарыԍ. Тајӧ полоса сајас кымын пыԁӧ пыран јуԍаԋыс аԇас, віԇјасыс воԇыԍ-воԇӧ жебмӧны. Асторјӧга овмӧсјасын уҗалігӧн — ӧԏікӧ, мӧԁкӧ — віԇјасыс ылынӧԍ-ԁа, ԋекоԁ ез зіԉ бурмӧԁны віԇ, а ӧԁ зев еща вын пуктӧмӧн поԅӧ вӧлі вӧчавны зев бур віԇјас. Тащӧм віԇԇыс артавԍӧ кык-кујім мынԁа ԁорыԍ унҗык бур віԇ ԍерԏі. Ԋеыҗыԁ вын пуктӧмӧн сенјасын поԅӧ вӧчны зев бур віԇјас 50 ԍурс гектар ԁорыԍ унҗык.
Меԁԍа уна віԇ Печера ју куԅа. Бурҗыка сетчӧс віԇјас тӧԁмалӧм јылыԍ гіжӧмјас зев еща. 1928 воын Печераын уҗаліс експеԃіціја Мӧскуаса зооԏехԋіческӧј інԍԏітутлӧн верԁас плошщаԃ тӧԁмалӧм ԁа арталӧм могыԍ. Експеԃіціја ԁаннӧјјас ԍерԏі Печера куԅа віԇјас улын 72 прӧчент став ԍіктса овмӧслы шогмана віԇмуыԍ. Торја овмӧс вылӧ, шӧрвыјӧ арталӧмӧн, уԍӧ:
1) Віԇјас:
а) ојԁлан
4,59 гектар.
б) ојԁлытӧм
2,07 „
в) вӧрын
0,63 „
г) ԋурјасын
0,41 „
7,70 „
2) Пӧскӧԏіна
2,32 „
3) Вӧр улын ԁа кустјас улын (ылыҗык пӧскӧԏіна)
2,85 „
4) Му
0,35 „
Став вӧԃітӧм віԇԇыс Печера куԅа ылӧсас артавԍӧ кӧкјамыс міԉԉон гектар гӧгӧр.
Гырыԍ-ӧ урожајјас овлӧны печераса віԇјаслӧн, гіжӧ Мамаԁышев, „Уԍінскӧј крај“ ԋіма ԋігалӧн автор: „Турун ԋекытӧн ез вӧв җеԋыԁҗык вӧԋӧԇ ԁорыԍ, а кӧнԍурӧ вӧлі веԍігтӧ морт туша ԁорыԍ җуҗыԁҗык ԁа ԇікӧԇ вӧлі сајӧԁӧ мортӧс".
Віԇјас Војвыв крајын, ојԁлытӧм віԇјасыԍ ӧтԁор, зев озырӧԍ пӧтӧс торјасӧн, уна во чӧж вермӧны ԍетны зев гырыԍ урожајјас. Колӧ збыԉыԍ боԍтчывлыны бурмӧԁны віԇјас, меԁ еԍкӧ најӧ ԍетісны бур качествоа ԁај унҗык турун. Поԅас кыпӧԁны турун воӧм ԋе сӧмын омӧԉҗык віԇјаса рајонјасын, но і бур віԇԇа рајонјасын.
КӦԆӦМ ТУРУН
Ӧніја каԁӧ скӧт кӧрым соԁтӧм могыԍ вывті колан мујас вылӧ турун кӧԇӧм.
Улынҗык петкӧԁлӧм лыԁпасјас (Вӧлӧгԁаса опытнӧј станціја пасјӧгјасыԍ) віԍталӧны, кущӧм ічӧт урожај ԍетӧны віԇјас му вылӧ кӧԇӧм быԁтасјас ԁорыԍ:
Урожај ӧԏі гектарыԍ центԋерӧн.
Крахмал вылӧ вуҗӧԁӧмӧн ӧԏі гектар цент.
Віԇвывса турун
15,1
3,6
Бобӧԋаԋ
22,7
7,3
Іԁ (туԍӧн)
10,6
7,6
Іԁ іԇас
22,7
4,3
Картупеԉ
91,0
17,3
Тајӧ лыԁпасјасыс петкӧԁлӧны, мыј веԍігтӧ іԁ іԇаслӧн пӧтӧсыс унҗык ӧніја віԇвывса турунјас ԁорыԍ.
Бӧрја војасӧ јонҗыка боԍтчісны кӧԇны турун мујас вылӧ. Со мыј петкӧԁлӧны лыԁпасјас:
(віԇӧԁ табԉіца 12 ԉістбокыԍ)
Став кӧԇа плошщаԃԍыс прӧчентӧн
1927
1928
1929
1930
Ԋаԋ кӧԇа
87,19
85,15
83,91
82,50
Ԏехԋіческӧј (пыш, шабԁі) кӧԇајас
3,47
4,20
4,67
4,20
Скӧт кӧрым (ԍоркԋі, турнепс, картупеԉ)
4,82
5,10
4,62
5,0
Кӧԇӧм турун
3,66
4,71
5,98
7,70
Мукӧԁ пӧлӧс пуктасјас
0,86
0,84
0,82
0,60
100,0
100,0
100,0
100,0
Тајӧ лыԁпасјасыс петкӧԁлӧны, му вылӧ турун кӧԇӧм воыԍ-воӧ соԁӧ, соԁӧны бур кӧрымјас, ԋаԋ кӧԇајас вӧԃітӧм ԁорыԍ завоԃітӧны јонҗыка вӧԃітны јӧла скӧт.
ВОЈВЫЛЫН СКӦТ ВІԆӦМ
(торја рајонјас вылӧ јуклӧмӧн)
Меԁколана Војвыв крајын јӧла скӧт вӧԃітӧм. Холмогорса бур мӧс пӧрӧԁа кынԇі крајын емӧԍ мукӧԁ пӧлӧс бур пӧрӧԁајас: Ԁомшінскӧј (Јарославса мӧслӧн рӧԁ), Ԁвіна берԁса, Меԅеԋса, Печераса, Јемваса ԁа мукӧԁ. Тајӧ пӧрӧԁајасыс ԍетӧны унҗык ԁобра роч мӧсјас ԁорыԍ. Војвыв крајлӧн тащӧм пԉеменнӧј скӧтыс зев тӧԁчана озырлун. Торја скӧт пӧрӧԁајас (котырјас) віԇӧм ԍерԏі, војвыв крај поԅӧ јукны со кущӧм рајонјас вылӧ:
А. Паԍкыԁа јӧла скӧт вӧԃітан рајонјас, тајӧ рајонјасын мӧсјас ԍетӧны меԁ уна прӧԁуктајас (20–32 центԋер јӧв воын), ԁа јона паԍкалӧма выј вӧчӧм
Б. Шӧркоԃԃем јӧла скӧт вӧԃітан рајонјас. Тајӧ рајонјасас мӧс лыԍтӧ воын 16 центԋерԍаԋ 24 центԋерӧԇ. Выј вӧчӧм тајӧ рајонјасын зев јона поԅӧ кыпӧԁны.
В. Ещаҗык скӧт віԇан рајонјас. Мӧс во чӧжӧн лыԍтӧ 7 центԋерԍаԋ 16 центԋерӧԇ. Скӧт вӧԃітӧм помыԍ вузӧс проԁукціја тащӧм рајонјасын пӧшԏі абуӧԍ.
Бур пӧрӧԁаа скӧт віԇӧм јонҗыкасӧ мунӧ Карԁорувса важ округын ԁа Вӧлӧгԁаса важ округын.
Вӧлӧгԁаса важ округын јонҗыкасӧ мунӧ рытывлунвывлаԋас, кытчӧ пырӧны тащӧм рајонјас:
1. Чебсарскса — Ԁомшінскӧј (Јарославскӧј) скӧта пԉеменнӧј рӧԁ).
2. Гразовецса — ԍеменцев рӧԁ (Ваԍуково ԁа Ԍепјановоын).
3. Вӧлӧгԁаса — отраԁԋевскӧј рӧԁ ԁа Мхі рајонын Холмогорса пӧрӧԁакӧԁ сорлаԍӧм рӧԁ.
4. Кубенооԅерса — холмогорса пӧрӧԁакӧԁ сорлаԍӧм ԋесвіјскӧј рӧԁ.
5. Шујскса — староԍеԉскӧј рӧԁ.
Карԁорувса важ округын бур пӧрӧԁаа мӧс віԇӧмӧ пырӧны: Холмогор, Карԁор, Пріморје, Піԋега, Јемец ԁа Меԅеԋ рајонјас. Тајӧ рајонјасас меԁԍасӧ паԍкалӧма холмогорса, Ԁвіна берԁса ԁа меԅеԋса бурмӧԁӧм скӧт пӧрӧԁајас.
Шӧркоԃԃема скӧт вӧԃітан рајонјасӧн поԅӧ шуны Вӧлӧгԁа гӧгӧрса мукӧԁ рајонјассӧ, став војвывса Ԍамжескӧј, Тоԏемскӧј, Ԉеԃемскӧј ԁа Кокшеԋгскӧј рајонјас кынԇі; уна рајон Ежва ԁа Вој Ԁвіна куԅа — Черевковскӧј, Красноборскӧј, Котласскӧј, Ԉенскӧј, В-Уԍԏугскӧј, П-Вінограԁовскӧј. Комі облаԍтын шӧркоԃԃема скӧтвіԇан рајонјасӧн поԅӧ шуны Уԍԏцыԉм ԁа Јемԁін рајонјасӧс.
ЫҖЫԀ-Ӧ ПРОІЗВОԂІԎЕԈНОԌТ ВОЈВЫВСА СКӦТЛӦН
Војвылын уна скӧт кӧрым вӧсна ԁа бур пӧрӧԁа скӧт быԁ местаӧ разалӧм вӧсна јона тӧԁчӧԁӧ јӧла скӧт помыԍ проԁукціја кыпалӧм вылӧ.
Контроԉнӧј товарішществојаслӧн пасјӧгјас петкӧԁлӧны, кущӧм рајонјасын ԁа уна-ӧ ԍетӧ мӧс шӧрвыјӧ арталӧмӧн. Со лыԁпасјасыс:
ПӦРӦԀАЈАС
Центԋерјасӧн
Лыԍтӧ во чӧж шӧрвыјӧ арталӧмӧн.
Меԁԍа уна лыԍтӧм
Холмогорса
32,9
—
Улыс Ԁвінаса
31,65
44,12
Ԁомшінса
28,5
59,9
Гразовецса
28,0
50,0
Піԋегаса
29,7
41,34
Јемецса
26,54
45,86
Меԅеԋса
24,86
40,0
Печераса
24,0
—
Вој Ԁвінаса
20,0
36,0
Фінскӧј мӧскӧԁ сорлалӧм
16,5
32,0
Меԁбур пӧрӧԁаа — холмогорскӧј ԁа ԁомшінскӧј — скӧтлӧн проізвоԃіԏеԉноԍтыс абу-на помӧԇ воӧм. Најӧ веԍіг і ӧніја ԉокногӧн віԇӧмӧн, ԉокногӧн старајтӧмӧн воыԍ-воӧ-на соԁтӧны асԍыныс јӧвсӧ. Со лыԁпасјасыс:
Холмогорскӧј
Ԁомшінскӧј
Шӧрвыјӧ лыԍтӧм (центԋер)
% щӧг (жір)
Шӧрвыјӧ лыԍтӧм (центԋер)
% щӧг (жір)
1918 во
24,93
3,77
19,23
4,10
1926 „
29,93
3,79
19,01
4,09
1927 „
30,38
3,76
25,26
4,17
1928 „
32,89
3,75
28,41
4,27
Міјан војвывса меԁуна лыԍтыԍ мӧсјас (рекорԃісткајас) јона-ԋін коԉӧмаӧԍ бӧрӧ СССР-са мукӧԁ пӧрӧԁа рекорԃісткајасӧс. СССР-са госуԁарственнӧј пԉеменнӧј кԋігаӧ 1929 воын пасјӧма со мыј:
ПӦРӦԀА.
Рекорԃісткалӧн ԋім (кԉічка)
Меԁуна вочӧжԍа лыԍтӧм (центԋер)
Колмогорскӧј
Маԉка
121,33
Красно-ԋемецскӧј
Маріјая
73,76
Јарославскӧј
Тамара
64,33
Ԁомшінскӧј
Тамара
59,39
Красно-горбатовскӧј
Бајарка
59,06
Ԍімментаԉскӧј
Економка
57,68
Белогол. Колоԋістка
Квеԏіна
51,46
Бестужевскӧј
Красавка
48,65
Міјан Холмогорскӧј рекорԃістка „Маԉка“ 1929 воын лыԍтӧм ԍерԏі ԋоԉӧԁ местаын голланԁскӧј, шортгорнскӧј ԁа армірскӧј пӧрӧԁајас бӧрын ԁа воԇынҗык мунӧ мукӧԁ бур пӧрӧԁајас ԁорыԍ — Швеԁскӧј, Гернԅејскӧј ԁа Ԁжерԅејскӧј пӧрӧԁајас ԁорыԍ.
Холмогорскӧј скӧтӧс важыԍаԋ-ԋін ошкӧны. Нӧшта Петр первој ԁырјі-на боԍтчылӧмаӧԍ бурмӧԁны Холмогорса скӧтсӧ. Јонҗыка Холмогорса мӧс пӧрӧԁа паԍкӧԁӧм могыԍ завоԃітісны тӧжԁыԍны сӧмын во 30–60 гӧгӧр сајԍаԋ.
1898 воын Холмогорскӧј ујезԁын (Холмогорскӧј ԁа Кокотскӧј вӧлӧԍтјасын) вӧлі лӧԍӧԁӧма 18 случнӧј пункт. Вајлӧмаӧԍ сетчӧјасӧ бур голланԁскӧј ӧшјасӧс. Но на помыԍ чужӧм кукјассӧ унҗыксӧ квајт тӧлыԍ тыртӧԇ кујім вочӧж ԋӧбавлӧмаӧԍ Вјаткаса ԁа Перымса ԅемствојас. Сіјӧ војасӧ-жӧ уна меԁбур Холмогорскӧј мӧсјассӧ нулӧмаӧԍ мукӧԁлаӧ (1905 воын 1790 мӧс). Сы понԁа Холмогорскӧј скӧт пӧрӧԁа бурмӧм воԇӧ ез вермы тӧԁчыны.
Холмогорскӧј скӧт бурмӧԁны прамӧјҗыка ԁа збыԉвылӧҗык боԍтчісны сӧмын імперіаԉіԍԏіческӧј војна завоԃітчытӧԇ. Лӧԍӧԁӧма вӧлі 11 контроԉнӧј сојуз, сӧмын војнаыԁ зев јона паԁмӧԁіс уҗсӧ.
1924 воԍаԋ Холмогорскӧј рајонын уҗалӧны зооԏехԋікјас скӧт пӧрӧԁа бурмӧԁӧм могыԍ. Но ӧнӧԇ еща-на вӧчӧма, уна-на вын ковмас пуктыны тајӧ уҗ вылӧ.
Војвывса рекорԃісткајаслӧн уна лыԍтӧм („Маԉка“ — 121 центԋер, Ԁомшарка — „Тамара" — 59,39 центԋер) віԍталӧны, мыј Војвыв крајын јона поԅӧ паԍкӧԁны скӧтвіԇӧм ԁа кыпӧԁны скӧтыслыԍ проізвоԃіԏеԉноԍтсӧ.
Ԃерт, тајӧ лоі інԁӧма бурҗык скӧт јылыԍ. Унҗык мӧскыс, боԍтны-кӧ крај паԍта, лыԍтӧ зев еща. Ӧнӧԇ скӧт бурмӧԁӧм понԁа тӧжԁыԍам зев омӧԉа, віԇам ԁа верԁам кыԇԍурӧ. Верԁасјас омӧԉӧԍ, унаыԍ оз суԇԍывлыны. Пӧтӧсаҗык верԁасјасӧн — ԍоркԋіӧн, ԍілосӧн — скӧтӧс пӧшԏі-на огӧ верԁлӧј. Тајӧ ставыс зев јона паԁмӧԁӧ јӧла скӧт паԍкӧԁӧмлы ԁа налыԍ проізвоԃіԏеԉноԍтсӧ кыпӧԁӧмлы.
Кӧні скӧт бурмӧԁӧм понԁа кӧԏ ԋеуна тӧжԁыԍыштӧны, мӧсјас воԇыԍ-воԇӧ јӧвсӧ соԁтӧны. 44 контроԉнӧј тӧварішщество лыԁпасјас ԍерԏі (кујім ԍурс поԁконтроԉнӧј мӧс ԁорыԍ унҗык), коԁјас ԋеуна вежӧмаӧԍ скӧтвіԇан ногсӧ ԁа верԁан ногсӧ — мӧсјаслӧн лыԍтӧмыс во чӧжын соԁӧма 16 прӧчент вылӧ. Таԇӧн контроԉнӧј товарішществојасӧн інԁалӧм ногӧн мӧсјас завоԃітӧмаӧԍ ԍетны јӧв 25–26 центԋерӧн поԁконтроԉнӧј мӧс вылӧ, а крајпаԍталаыс шӧр лыԁпасӧн, ӧԏі мӧс вылӧ во чӧжԍа лыԍтӧмыс воӧ 13–14 центԋерӧн.
Унҗык мӧскыс крајын лыԍтӧ пӧскӧԏінаӧ ветлан каԁӧ, сы понԁа кымын бур ԁа туруна пӧскӧԏіна, сымын уна јӧв ԍетасны мӧсјас. Сіԇкӧ пӧскӧԏінајасыԍ сӧмын кламсӧ ԁа кустјассӧ весыштӧмӧн јона поԅас соԁтыны мӧсјаслыԍ јӧвсӧ.
Бӧрја кык вонас крајпаԍтала асторјӧга овмӧсјасын колхозјасын ԁа совхозјасын мӧсјаслӧн лыԍтӧмыс вӧлі тамынԁаӧн.
Асторјӧга овмӧсјасын
Колхозјасын
Совхозјасын
Ставыс шӧрвыјӧ вајӧԁӧмӧн
(центԋерӧн, лыԃԃӧмӧн)
1929 во
12,2
13,4
22,2
12,3
1930
13,0
14,5
23,5
13,2
Ӧтувтӧм овмӧсын скӧтвіԇӧм ԁа верԁӧм ԋеуна бурмӧԁыштӧм ӧні-ԋін тӧԁчыштӧ ӧтка овмӧсјасын ԁорыԍ.
Рытыввывса јӧла скӧт віԇан странајасын мӧсјас јона уна лыԍтӧны міјан мӧсјас ԁорыԍ. Шӧрвыјӧ лыԃԃӧмӧн, сетчӧс мӧс лыԍтӧ (центԋерӧн).
Голланԃіјаын
36,35
Швејцаріјаын
31,50
Канаԁаын
18,20
Ԁаԋіјаын
32,55
Гермаԋіјаын
19,70
САСШ-ын
16,45
Боԍтԍам-кӧ мі ԍӧлӧмыԍҗык тӧжԁыԍны војвывса скӧтӧс ԁӧԅӧрітӧм ԁа рӧԁсӧ бурмӧԁӧм вӧсна, а ӧтувтӧм овмӧсјасаԁ сіјӧ мі ԃерт вермам, скӧтвіԇӧм помыԍ выгӧԁа боԍтӧмӧн вӧтӧԁам ԁај коԉам бӧрӧ тајӧ капітаԉіԍԏіческӧј странајассӧ.
УНА-Ӧ ЈӦЛА СКӦТ КРАЈЫН
1930 воын, кор кулак сувтліс сӧвет влаԍтлы воча колхозјас лӧԍӧԁалігӧн, скӧт лыԁ јона чінліс. Ԁа і воԇԇа војаснас-ԋін скӧт лыԁ Војвыв крајын пӧшԏі оз вӧлі соԁ. Боԍтам-кӧ 1926 воԍаԋ 1930 воӧԇ, скӧт лыԁ вежлаԍлӧма со кыԇі:
1917 в.
1926 в.
1927 в.
1928 в.
1929 в.
1930 в.
Ставыс скӧт лыԁ
1040,23
1308,6
1262,3
1340,02
1265,73
1085,0
1917 во ԁінӧ % лыԃԃӧмӧн
100
125,7
121,3
128,8
121,6
104,3
На пӧвсыԍ мӧс лыԁ
604,97
779,2
766,5
765,68
763,43
652,2
1917 во ԁінӧ прӧчентӧн
100
128,7
126,7
126,5
127,0
107,8
Тајӧ лыԁпасјасыс петкӧԁлӧны, кущӧм јона вежлаԍӧма скӧт лыԁ соԁанлаԋ ԁа чінанлаԋ.
Татӧн колӧ інԁыны, мыј мӧс лыԁ абуҗык јона вежлаԍӧма. Мукӧԁлаын Војвыв крајын ԁорыԍ-на јона вежлаԍӧм скӧт лыԁыс.
Боԍтам лыԁпасјас 1927 ԁа 1928 војасыԍ:
(віԇӧԁ табԉітса 20 ԉістбокыԍ)
Став јӧла скӧт лыԁ ԍурсӧн лыԃԃӧмӧн.
1927 в.
1929 в.
1927 во дорӧ
Војвыв крај
766,5
768,43
100,26
Рытыввој обл.
1126,0
1068,0
94,8
Ԍібыр
3140,0
2876,0
91,4
Урал
1858,0
1713,0
92,3
1930 воын крајын чінліс меԁјонасӧ томҗык скӧт. Колӧ шуны, Војвыв крајын став скӧт пӧвсас мӧс лыԁыс унҗык мукӧԁлаын ԁорыԍ.
Сіјӧ петкӧԁлӧ, мыј крајын скӧт віԇӧны меԁјона јӧв боԍтӧм понԁа.
Быԁ ԍо ԁуш гырыԍ скӧт јурӧ уԍӧ мӧс лыԁ
1917 во
1926 во
1927 во
1928 во
1929 во
1930 во
Став РСФСР паԍта
44,7
46,5
44,8
44,2
47,4
53,3
Војвыв крајын
58,2
59,5
60,7
37,1
60,7
60,1
Зев-ӧ јона ԁа кущӧм пӧлӧс арлыԁа скӧт гырыԍ скӧт піјыԍ чінліс, бурҗыка петкӧԁлӧм могыԍ вајӧԁам тащӧм табԉіца.
Став скӧтыс
1928 во
1929 во
соԁӧма + чінӧма −
100
94,4
−5,6
1 арӧсӧԇ кукаԋјас
1928 во
1929 во
соԁӧма + чінӧма −
100
83,6
− 16,4
Лыԍтан мӧсјас
1928 во
1929 во
соԁӧма + чінӧма −
100
100,4
0,4
Скӧт чінӧм меԁԍасӧ вӧлі скӧт кӧрымсӧ омӧԉа лӧԍӧԁӧм вӧсна. Став віԇјасыс ԁа пӧскӧԏінаыс, коԁі ем тырмымӧнја, унаыԍ оз тырмӧԇ іспоԉзујтны ԁа сы вӧсна оз тырмы скӧт кӧрым.
1930 во завоԃітчігӧн, кыԇ мі інԁім-ԋін, кулак агітаціја понԁа нӧшта-ԋін јона чінліс скӧт лыԁ, (14,3 прӧчент вылӧ 1929 во ԍерԏі, а мӧс лыԁыс 15,2 прӧчент).
1930-ԁ во помлаԋын Војвыв крајса ісполком прімітіс мерајас скӧт начкӧмыԍ. Ԍіктјасын креԍԏана кост чорыԁа лоі нуӧԁны агітаціја, віԍтавлыны налы, мыј скӧт бырӧԁӧм ківыв сӧмын кулаклы. Кулаклы секі ԍетӧма вӧлі зев чорыԁ отпор.
ВОЈВЫВ КРАЈЫН ПАԌКАЛӦ ВЫЈ ВӦЧӦМ
РСФСР-лӧн Јевропала ԁорас меԁјона выјвӧчан рајон — Војвыв крај. Меԁԍа-ԋін јона выј вӧчӧмӧн торјалӧ Вӧлӧгԁа гӧгӧр. Став выј пӧвсԍыс, мыјԁа вӧчӧны крајын, Вӧлӧгԁа гӧгӧрын вӧчӧны 93 прӧчент, а боԍтны-кӧ РСФСР-ӧс ԇоԋнас — Вӧлӧгԁа гӧгӧрса рајонјас ԍетӧны 10 прӧчент выј.
1928 воын Вӧлӧгԁа гӧгӧрса рајонјас ԍетісны Мӧсквалы ԍԉівочнӧј выј 65 прӧчент мыј вӧлі колӧ став Мӧскваыслы.
Вузӧс вылӧ петан выј проԁукціјалӧн кыпалӧмыс сы сајын, кущӧма кыпалӧ јӧв чӧжан промышԉенноԍтыс.
Выј проԁукціјалӧн вузӧс вылӧ петӧм ԇоԋнас выјвӧчан промышԉенноԍт кыпалӧм помын. Веԍігтӧ ӧніја јӧла скӧтвіԇӧм ԁырјі вузӧс вылӧ выј проԁукціја вӧчӧм поԅӧ јона-на соԁтыны, сӧмын јонҗыка колӧ кыпӧԁны выјвӧчан промышԉенноԍтсӧ јӧла скӧт віԇан рајонјасын.
Ӧні выјвӧчан промышԉенноԍт меԁјона паԍкалӧма Гразовец, Чебсарск Шујск, Кубенооԅерск, Вӧлӧгԁа, Холмогор, Котлас, Печера ԁа Уԍԏцыԉма рајонјасын. Мукӧԁ рајонјасын выјвӧчан промышԉенноԍт зев-на омӧԉа паԍкалӧма (7–8 прӧчент гӧгӧр).
Выј вӧчӧны меԁјонасӧ креԍԏана. Ӧні најӧс ставсӧ кыскӧма выјвӧчан коопераԏівӧ.
Ӧніја каԁӧ став промышԉеннӧј преԁпріјаԏԏӧыс, татчӧ пырӧ щӧщ і выԉ стрӧітан завоԁјас, со кымын:
Уҗалӧ.
Стрӧітӧны.
Мехаԋіԅіров. завоԁ
1
13
Кі помыԍ уҗалыԍ завоԁ
382
47
Кос рыԍ ԁа сук рыԍ вӧчан
1
—
Каԅеінвӧчан завоԁ
33
—
Сырвӧчан
12
—
Ԍԉівківӧчан завоԁ
978
15
Мукӧԁ
115
—
Завоԁјас абу-на тырмымӧн ԁај унҗыкыс на пӧвсыԍ абу тырмыԇ шогманаӧԍ. Ӧнӧԇ выԉ рајонјасын, кӧні сӧмын-на завоԃітчӧны паԍкӧԁны выјвӧчан промышԉенноԍт, завоԁјас унҗыкыԍсӧ воԍталӧны меԁалӧм керкајасын. Унҗыкыс на пӧвсыԍ оз шогмыны. Воԇӧ тащӧм рајонјасас ковмас ӧтувтӧм овмӧс поԁув (основа) вылын ԁа став креԍԏанасӧ кооперірујтӧмӧн боԍтчыны стрӧітавны выԉ завоԁјас.
Важыԍаԋ выјвӧчан рајонјасын, кӧні выјвӧчан промышԉенноԍт јонҗыка-ԋін паԍкалӧма, важ посԋіԃік завоԁјас пыԃԃі стрӧіталӧны гырыԍҗык выԉ завоԁјас. Тајӧ завоԁјассӧ морт вынӧн уҗалӧм пыԃԃі лӧԍӧԁалӧны вӧв вынӧн уҗалӧм вылӧ. Мехаԋіԅірујтӧм завоԁјас стрӧіталӧны вывті на еща.
КОЛХОЗЈАС ТЕЧӦМ ԀА ЈӦЛА СКӦТ ВӦԂІТӦМ ПАԌКӦԀӦМ
ЈӦЛА СКӦТ ВӦԂІТӦМ ЈЫЛЫԌ ПАРԎІЈАЛӦН ІНԀӦԀЈАС
Парԏіја ХVІ-ԁ сјезԁӧԇ-на ВКП(б)-лӧн Центраԉнӧј коміԏетыс унаыԍ шуліс коланаӧн јӧла скӧтвіԇӧм паԍкӧԁӧмӧс. Соціаԉіԍԏіческӧј промышԉенноԍтлӧн быԁмӧмыс-паԍкалӧмыс, сіԇ-жӧ карјасын робочӧј класслӧн соԁӧмыс ԁа выԉ промышԉеннӧј центрјас соԁӧмԍаԋ ковны кутіс ӧԁјӧҗык кыпӧԁны ԁа бурмӧԁны выјвӧчан промышԉенноԍԏ. Карјасын олыԍ јӧзлӧн, меԁјона-ԋін робочӧј центрјасын олыԍ јӧзлӧн воԇыԍ-воԇӧ соԁӧ колӧмыс ԍіктса скӧт вӧԃітӧм помыԍ боԍтан проԁуктајас вылӧ. Ԍіктјас ез понԁыны вермыны ԍетны карјаслы тырмымӧн проԁуктајас. Сы понԁа прӧԁуктајас вузалан рынокјас вылын век ӧтарӧ јоԍміс кріԅіс.
1928/29 воын омӧԉа верԁасјас понԁа уналаын скӧт јона віԍмывліс вуҗан віԍӧмјасӧн, уна скӧт кулі. Сіјӧ војасас-жӧ ԍіктјасын колхозјас течігӧн зев чорыԁа воча сувтлісны кулакјас, коԁјас нуӧԁісны креԍԏана пӧвсын агітаціја скӧт начкалӧм јылыԍ. Тајӧ помкајасыс нӧшта-ԋін јона јоԍмӧԁісны кріԅіс.
Парԏіјалӧн XVI сјезԁ јӧла скӧт вӧԃітӧм-паԍкӧԁӧм вылӧ торја-ԋін јона віԇӧԁліс. Стаԉін ԁа Јаковԉев јортјас ԁоклаԁјас куԅа та јылыԍ јона ԍорԋітісны. XVI сјезԁ веԍкыԁа інԁіс, кыԇі поԅӧ могмӧԁны ыҗыԁ соціаԉіԍԏіческӧј овмӧс стрӧітан поԁув вылын скӧт віԇан пробԉема.
„Ӧні, кор ԋаԋ суԇԍытӧм лоі ԋін бырӧԁӧма, мі вермам боԍтчыны ӧтщӧщ могмӧԁны јӧла скӧтвіԇан пробԉема, коԁі ӧніја каԁын зев јоԍ пробԉема. Тајӧ пробԉемасӧ могмӧԁігӧн міјанлы ковмас мунны сіјӧ тујјасӧԁ-жӧ, кущӧм тујјасӧԁ мі мунлім ԋаԋ пробԉема могмӧԁігӧн — совхозјас ԁа колхозјас лӧԍӧԁалӧмӧн ԁа на вылӧ асԍыным поԉіԏіка нуӧԁігӧн мыҗԍӧмӧн. Таԇӧн воԇыԍ-воԇӧ мі вежам ӧніја посԋі асторјӧга креԍԏаналыԍ јӧла скӧт віԇан поԁувсӧ“ (Стаԉін, ЦК-лӧн поԉітотчот).
Војвыв крајын скӧтвіԇӧм паԍкӧԁны емӧԍ зев гырыԍ верманатујјас. ВКП(б) Крајком ԁа Крајісполком унаыԍ-ԋін ԍетлісны інԁӧԁјас, кыԇі бурмӧԁны ԁа паԍкӧԁны јӧла скӧтвіԇӧм помыԍ вузӧс прӧԁуктајас вӧчӧм.
ВКП(б) ЦК ԍетіс Војвыв крајлы мог: пјаԏіԉетка бӧрја воын Војвыв крајлӧн страналы колӧ ԍетны 500 ԍурс центԋер выј.
Крајувса мӧԁӧԁ партконференціја скӧтвіԇӧм бокԍаԋ топалӧмінјассӧ віԁлалігӧн Бергавінов јорт ԁоклаԁ куԅа резоԉуціјаын шуіс: ЦК-лӧн міјан воԇӧ сувтӧԁӧм мог — ԍетны страналы кујім міԉԉон (500 ԍурс центԋер) выј — кӧԏ еԍкӧ і јона гырыԍ ԍӧкыԁлунјас кыпӧԁӧ асбӧрԍаыс, но сіјӧ могыс олӧмӧ пӧртана“.
500 ԍурс центԋер вузӧс вылӧ петан выј — сіјӧ-ԋін-і кыпӧԁӧ, кыԇі ԁа кущӧм тујјасӧԁ нуӧԁны јӧла скӧт віԇӧм тајӧ бӧрја кујім вонас. Таԍаԋ-жӧ кыптӧ, кущӧм меропріјаԏԏӧјас колӧ нуӧԁны скӧт віԇӧм паԍкӧԁӧм ԁа бурмӧԁӧм могыԍ.
СОВХОЗЈАС
Кущӧм ногӧн-жӧ колӧ кыпӧԁны выјвӧчан промышԉенноԍт, кущӧм мерајас ковмас нуӧԁны локтан војасӧ.
Меԁвојԁӧр ковмас лӧԍӧԁавны скӧтвіԇан совхозјас, коԁјаслы колӧ лоны соціаԉіԍԏіческӧј јӧв-выј фабрікајасӧн. Тајӧ совхозјасыс лоӧны панасӧн выјвӧчан промышԉенноԍтлы. Совхозјас лӧԍӧԁалӧмкӧԁ щӧщӧн ковмас оргаԋізујтны скӧтвіԇӧм ԁа выј вӧчӧм колхозјас ԁа проізвоԁственнӧј коопераԏівјас лӧԍӧԁалӧмӧн. Тајӧ могјассӧ олӧмӧ пӧрттӧг ԋінӧм і ԍорԋітны јӧла скӧт вӧԃітӧм паԍкӧԁӧм јылыԍ ԁа выј вӧчан промышԉенноԍт кыпӧԁӧм јылыԍ. Посԋі ԁа зев посԋіԃік асторјӧга креԍԏана овмӧсјас вылӧ ԋемтор наԃејтчыны, накӧԁ ԋекор оз вермы лоны вузӧс јӧв, выј.
Ԋаԋ пробԉема могмӧԁӧм опыт петкӧԁлӧ, мыј кымын ӧԁјӧ мі понԁам паԍкӧԁны гырыԍ совхозјас ԁа колхозјас, сымын ӧԁјӧ поԅас кыпӧԁны ԁа бурмӧԁны ԍіктса овмӧс берԁса промышԉенноԍт, шуам выјвӧчан промышԉенноԍт. Выјвӧчан промышԉенноԍт кыпӧԁнысӧ Војвыв крајын меԁвојԁӧр лоӧ боԍтчыны совхозјасын. Ӧні став крај паԍта ем 38 совхоз. На пӧвсыԍ 23 совхозыс пырӧны трестӧ, а 13-ыс уҗалӧны аскежаныс. Трестӧ пырыԍ совхозјасыс ставыс, „Плосков" ԋіма совхоз кынԇі, коԁі 1930 воӧ вуҗӧԁӧма шабԁі вӧԃітан совхозӧ — јӧла скӧтвіԇан совхозјас. Трестӧ пыртӧм совхозјас посԋіԃікӧԍ. Унҗыкыс на пӧвсыԍ школајас берԁын, опытнӧј учрежԃеԋԋӧјас берԁын, ԃетԁомјас берԁын ԁа с. в.
Планјас ԍерԏі Војвыв крајын пјаԏіԉетка помаԍтӧԇ шуӧма лӧԍӧԁны 22 гырыԍ выԉ совхоз. Напӧвсыԍ 15-ыс — скӧтвіԇан совхозјас ԁа 7-ыс — шабԁівӧԃітан совхозјас. Пјаԏіԉетка помаԍіг кежлӧ совхозјасын колӧ лоны 86 ԍурс скӧт јур. Тајӧ скӧтыс, 36 центԋер јӧв ӧԏі мӧс вылӧ арталӧмӧн, на пӧвсыԍ 95 прӧчент вузӧс јӧв, ԍетас 290 ԍурс тонна јӧв (25 прӧчент став крајпаԍтаса вузӧс јӧв пӧвсын).
Совхозјас ӧԏікӧ — ԍетасны крајлы уна проԁуктајас, а мӧԁ-кӧ — зев јона отсаласны бырӧԁны крајын кулакӧс, кыԇі классӧс, ԁорвыв коԉԉекԏівізаціја нуӧԁӧмӧн. Асԍыс бур опытјас креԍԏаналы петкӧԁлӧмӧн совхозјас зев јона отсаласны кыскыны колхозјасӧ асторјӧга креԍԏанаӧс ԁа сіјӧн вӧчас топыԁ јітӧԁ батракјас ԁа ԍіктса гӧԉ креԍԏана костын.
Совхозјас гӧгӧрын олыԍ креԍԏана ӧԁјӧҗык понԁасны ӧтувтчыны колхозјасӧ ылынҗык ԍіктјасын олыԍјас ԁорыԍ, совхозјас асланыс бура лӧԍӧԁӧм уҗӧн, машінајас вынӧн уҗалӧмӧн петкӧԁласны гӧԉјаслы ԁа шӧркоԃԃемајаслы ыҗыԁ выгоԁајас ӧтувјӧн ԁа машінајасӧн уҗалӧмӧн.
КОЛХОЗЈАС
Ӧніја каԁӧԇ колхозјасын скӧтвіԇӧм бурмӧԁӧм ԁа паԍкӧԁӧм вылӧ віԇӧԁлісны зев-на омӧԉа. Скӧт лыԁ сіԇ-ԋін еща, но ӧтувтӧм овмӧсјаслӧн јешщӧ-ԋін еща. Колхозјас унҗык выннысӧ ӧнӧԇ пуктылісны кӧԇајас вӧԃітӧм вылӧ, а асторјӧга креԍԏана мӧԁарӧ — кӧԇајас вӧԃітісны омӧԉҗыка, а скӧт віԇлісны унҗык колхозјасын ԁорыԍ. Ԁажӧ коммунајасын јӧла скӧт вӧԃітӧм вылӧ ез віԇӧԁлыны кыԇ еԍкӧ вӧлі колӧ.
Мыјла еща віԇӧны скӧт колхозјасын, поԅӧ інԁыны сещӧм помка: ӧнӧԇ унҗык колхозыс вӧліны јона-на посԋіӧԍ. Бӧрја кујім вонас, шӧрвыјӧ лыԃԃӧмӧн, колхозјасӧ вӧлі ӧтувтчӧмаӧԍ 1928 воын — 12 овмӧс, 1929 воын — 13, 1930 воын — 31.
1930 воын 1928 во ԍерԏі колхозын овмӧс лыԁ, шӧрвыјӧ лыԃԃӧмӧн, соԁі кык ԁа җын мынԁа.
Колӧ шуны, ӧԏі колхоз јурас тамынԁа овмӧс лыԁ соԁӧмыс оз-на вајӧԁ сы выјӧԇ, меԁым најӧ вермісны став уҗсӧ вуҗӧԁны машінајас вылӧ.
Тащӧм посԋі колхозјасыԁлы, кытчӧ ӧтувтчӧмаӧԍ сӧмын 30 овмӧс гӧгӧр, ԁај сетчӧ-жӧ јешщӧ абу ӧтувтӧма став уҗалан кӧлујсӧ, ԃерт, зев ԍӧкыԁ стрӧітны скӧтлы бур віԇанінјас, ԍілос башԋајас, ԉібӧ гујас, ԁа мукӧԁтор, кӧнјасын поԅіс еԍкӧ уҗӧԁны морт вын пыԃԃі машінајасӧс. Посԋіԃік колхозјасыԁлӧн проізвоԁствоныс ԃерт-ԋін ічӧт, меԁԍа-ԋін ічӧт скӧтвіԇӧм. Емӧԍ крајын сещӧм колхозјас, кӧнјасын мујассӧ ӧтувтӧмаӧԍ ставсӧ, а скӧтнысӧ сӧмын 20–25 прӧчент гӧгӧр.
Унаыԍ колхозјаслӧн скӧт лыԁыс ещаҗык асторјӧга креԍԏаналӧн ԁорыԍ. Боԍтам сещӧм прімерјас: 1928/29 воын колхозӧ пырыԍ креԍԏаԋін овмӧс вылӧ вӧлі уԍӧ скӧт лыԁ сӧмын 63 прӧчент асторјӧга креԍԏаԋін скӧт лыԁыԍ. 1929/30 воԍа скӧт лыԁ колхозјасын соԁӧ, но век-жӧ ещаҗык асторјӧга овмӧсјасын ԁорыԍ 14%-ӧн. Став сојуз паԍта нуӧԁӧм перепіԍ ԍерԏі, колхоԅԋік вылӧ уԍӧ ӧтувтӧм скӧт ԁа ӧтувттӧм скӧт со кымын:
1928/29 воын.
1929/30 воын.
Ӧԏі колхоз вылӧ.
Колхозӧ пырыԍ ӧԏі овмӧс вылӧ.
Ӧԏі колхоз вылӧ.
Колхозӧ пырыԍ ӧԏі овмӧс вылӧ.
Ӧтувтӧм
8,5
0,65
23,8
0,77
Ӧтувттӧм
14,9
1,15
18,2
0,59
Ставыс
23,4
1,80
42,0
1,36
Ӧні кежлӧ, ԃерт, јона-ԋін вежԍіс, вежԍіс вужԍаԋыс тајӧ лыԁпасјасыслӧн соотношеԋԋӧыс.
Поԅӧ гӧгӧрвоны — кор абу ӧтувтӧма унҗык скӧтсӧ, — ԋінӧм і ԍорԋітны скӧтвіԇӧм бурмӧԁӧм ԁа паԍкӧԁӧм јылыԍ.
Скӧтвіԇӧм јона поԅӧ паԍкӧԁны ԁа бурмӧԁны гырыԍ колхозјасын, кӧнјасын став ԍӧкыԁҗык уҗсӧ понԁасны уҗавны машінајасӧн. Сӧмын таԇӧн поԅас кыпӧԁны ԁа паԍкӧԁны скӧтвіԇӧм помыԍ прӧԁуктајас вӧчан промышԉенноԍԏ.
Ӧтувја уҗ бурмӧԁӧмӧн выјвӧчан промышԉенноԍтын поԅас став уҗсӧ раціонаԉіԅірујтны ԁа віԇтыны мортлыԍ вын машінајасӧн уҗӧԁӧмӧн. Наука велӧԁӧм ԍерԏі скӧт вӧԃітӧм лӧԍӧԁӧмӧн поԅас јона рӧԁмӧԁны колхозјасын бур пӧрӧԁа скӧт ԁа воԇыԍ-воԇӧ соԁтыны мӧсјаслыԍ лыԍтӧм. Асторјӧга креԍԏаналы наука велӧԁӧм ԍерԏі скӧтвіԇӧм петкӧԁлӧмӧн поԅас најӧс кыскыны колхозјасӧ. Скӧтвіԇан ԁа кӧрымперјан тӧварішществојас лӧԍӧԁӧмӧн поԅас став асторјӧга овмӧссӧ ӧтувтавны ԁа ӧтувтӧм вынӧн, ӧтвылыԍ боԍтчыны вӧчавны ӧтувја бур скӧтвіԇанінјас (картајас, гіԁјас), ӧтувја пӧскӧԏінајас, ӧтувја віԇјас, ԍілос башԋајас, гујас ԁа с. в.
МІЈАН МОГЈАС ТАЈӦ ВОЈАСӦ
Војвыв крајын ԍіктса овмӧсӧс соціаԉіԍԏіческӧј туј вылӧ вуҗӧԁӧм коԉӧ-на СССР-ын мукӧԁ основнӧј рајонјасын ԁорыԍ.
Тајӧ војасӧ ковмас зев чорыԁа боԍтчывлыны вуҗӧԁны став ԍіктса овмӧссӧ соціаԉіԍԏіческӧј туј вылӧ, меԁ еԍкӧ ԋеуна војасӧн лоӧ пӧртӧма олӧмӧ парԏіјалыԍ ԁа правіԏеԉстволыԍ щӧктӧмјассӧ.
Сіјӧ могјасыс тащӧмӧԍ:
1. Јонмӧԁны ԁа паԍкӧԁны ԍіктса овмӧсын соціаԉіԍԏіческӧј јукӧԁ (совхозјас ԁа колхозјас).
2. Бурмӧԁны ԁа паԍкӧԁны скӧтвіԇӧм, меԁым скӧтвіԇӧм помыԍ унҗык боԍтны вузӧс проԁукціја.
3. Соԁтыны ԋаԋ вӧԃітӧм ԁорыԍ јонҗыка кӧԇа скӧт-кӧрымјас вӧԃітӧм.
4. Јонмӧԁны колхозјасӧс оргаԋізаціја ԁа хоԅајство бокԍаԋ.
Меԁыҗыԁ мог ӧніја каԁын — кыԇ-мыј вермӧмыԍ бурмӧԁны ԁа јонмӧԁны важ совхозјас ԁа колхозјас оргаԋізаціја ԁа хоԅајство бокԍаԋ ԁа воԍтавны сіԇ-жӧ выԉ совхозјас ԁа колхозјас, сӧмын таԇӧн мі вермам лӧԍӧԁны выԉ ногӧн, соціаԉіԍԏіческӧј ногӧн став ԍіктса овмӧс, јонмӧԁны ԁа бурмӧԁны скӧтвіԇӧм.
1932–33 воӧ колхозјасӧ меԁ лоас ӧтувтӧма-ԋін кызвын гӧԉ ԁа шӧркоԃԃема креԍԏана овмӧсјассӧ, — меԁым міјан Војвыв крајын лоӧ нуӧԁӧма ԁорвыв коԉԉекԏівізаціја. Меԁвојԁӧр ковмас ӧтувтны креԍԏанаӧс колхозјасӧ јонҗыка скӧтвӧԃітан рајонјасын — Холмогорскӧј, Гразовецскӧј, Чебсарскӧј, Кубенооԅерскӧј, Ԉенскӧј ԁа Уԍԏцыԉемскӧј рајонјасын. Тајӧ рајонјасын регыԁ каԁӧн ковмас лӧԍӧԁны гырыԍ соціаԉіԍԏіческӧј овмӧсјас — скӧтвіԇан совхозјас ԁа колхозјас.
Став вын тајӧ рајонјасас ковмас пуктыны ԁа ештӧԁны тајӧ војасӧ сенјасын колхозјас течӧм. Ковмас кыскыны креԍԏанаӧс колхозјасӧ ԋе мырԁӧн, ціркуԉарјас гіжалӧмӧн, а меԁ војԁӧр колхозјасӧс оргаԋізаціја ԁа хоԅајство бокԍаԋ јонмӧԁӧмӧн ԁа сещӧм меропріјаԏԏӧјас нуӧԁӧмӧн, коԁјас отсаласны гӧԉ ԁа шӧркоԃԃем креԍԏаналы бурҗыка, асвӧԉаԍыныс ԍібӧԁчыны колхозјас берԁӧ. Збыԉыԍ колхозјасӧс оргаԋізаціја ԁа хоԅајство бокԍаԋ јонмӧԁӧм, агрозооԏехԋіческӧј отсӧг ԍетӧм, креԍԏанаӧс выԉ ног уҗалан метоԁјасӧн тӧԁмӧԁӧм — кывшутӧг ӧԁԇӧԁас коԉԉекԏівізаціја мунӧм, ӧԁԇӧԁас скӧтвіԇӧм помыԍ вузӧс проԁуктајас соԁӧм.
1931 во кежлӧ колхозјас котыртӧм куԅа вӧлі лӧԍӧԁӧма со кущӧм план:
Уԁарнӧја скӧтвӧԃітан рајонјас
Мукӧԁ скӧтвӧԃітан рајонјас
Шабԁі вӧԃітан рајонјас
Мукӧԁ рајонјас Комі облаԍткӧԁ щӧщ, Уԍԏцыԉма рајонтӧг
Став рајоныс
Рајон лыԁ
9
13
9
28
59
Овмӧс лыԁ рајонјасын 1931 во кежлӧ
87660
12710
83746
164424
463000
1931 во шӧр кежлӧ ӧтувтӧма колхозјасӧ:
а) овмӧс лыԁ
18240
17430
11270
35180
82120
б) %
20,8
13,0
13,7
21,4
17,7
Став овмӧсыс рајонјасын 1931 во помаԍіг кежлӧ:
88155
127723
84107
165015
465000
Ӧтувтӧма лоӧ колхозјасӧ 1931 во помаԍіг кежлӧ:
а) овмӧс лыԁ
36300
23180
14340
42430
116250
б) %
41,2
18,0
17,0
25,7
25,0
Тащӧм вӧлі план. А збыԉыԍсӧ міјан лоіны (став крај паԍта гырыԍ вермӧмјас колхозјас стрӧітӧмын. 1931 во помаԍіг кежлӧ колхозјасӧ ӧтувтӧма-ԋін 60%-ыԍ унҗык гӧԉ ԁа шӧркоԃԃем креԍԏанасӧ.
Ӧні кежлӧ шӧр мог — јонмӧԁны колхозјасӧс оргаԋізаціја ԁа хоԅајство бокԍаԋ.
ӦТВЫЛЫԌ СКӦТВІԆАН ԀА СКӦТВЕРԀАН ТӦВАРІШЩЕСТВОЈАС — МЕԀВОԆԆА ФОРМА КОЛХОЗЛӦН
Кӧнјасын кущӧмкӧ помкајас вӧсна ԇікпырсӧ оз-на поԅ котыртавны збыԉвыв колхозјассӧ — віԇмууҗалан арԏеԉјассӧ, колӧ котыртавны колхозлыԍ меԁвоԇԇа формаа ӧтувтчӧм — ӧтвылыԍ скӧтвіԇан ԁа скӧтверԁан тӧварішществојас.
Ԋаԋвӧԃітан рајонјасын колхозлӧн меԁвоԇԇа формаыс — ӧтвылыԍ мууҗалан тӧварішществојас. Міјан Војвыв крајын, јӧла скӧтвіԇан крајын, колӧ ӧтув уҗалан тӧварішществојаслы меԁјона боԍтчыны паԍкӧԁны ԁа бурмӧԁны асԍыныс овмӧснысӧ скӧтвіԇӧм лӧԍӧԁӧмӧн.
500 ԍурс центԋер выј пробԉема корӧ кыті-мыј поԅас кыпӧԁны мӧсјаслыԍ лыԍтӧм. Мӧскыԁ унҗык јӧв вермас ԍетны, сӧмын бура-кӧ понԁан сіјӧс ԁӧԅӧрітны, колана ногӧн тырмымӧн верԁны-ԁа. Сеԍԍа, ковмас воԇвыв заптыны тырмымӧн кӧрымјас, меԁ еԍкӧ скӧтӧс поԅіс верԁны быԁлун ӧтмоза, ӧтмынԁа нормаӧн.
Ӧтвылыԍ скӧтвіԇан ԁа скӧтверԁан тӧварішществојаслы ковмас ӧтувтны кукјасӧс быԁтӧм ԁа налы колан кӧрымјас. Меԁколана мог тӧварішществојаслӧн — ӧтувја скӧтвіԇанінјас стрӧіталӧм. Скӧтвіԇанінјас стрӧіталӧм, ас выннаныс, асланыс среԁствојас вылӧ. Тӧварішществоӧ пырыԍ креԍԏаналӧн скӧтыс оз ӧтувтчыԍԍы, кӧԏ меԁ најӧ і олӧны ӧԏі картаын.
Ӧԏі картаын скӧт віԇӧмӧн поԅӧ бурмӧԁны налыԍ олӧмсӧ, кыпӧԁны мӧсјаслыԍ лыԍтӧм. Скӧтӧс ӧԏілаын віԇігӧн бурмӧ набӧрԍа ԁӧԅӧрітӧм, лоӧ колана каԁјасын колана ногӧн најӧс верԁӧм.
Скӧт пеԉшӧр каԁыԍ-каԁӧ понԁас тӧԁмавны скӧтлыԍ ԇоԋвіԇалун, пыр понԁас віԇӧԁны ԁа тӧԁмавны кущӧм мӧсјас соԁтӧны јӧв, кущӧмјас чінтӧны, мыј понԁа та ногӧн скӧт вӧԃітігӧн креԍԏаԋінлы поԅас бурмӧԁны ԁа јонмӧԁны асԍыс овмӧссӧ.
Верԁасјас перјан уҗ ӧтувтӧмӧн ԁа ӧԏі картаын асԍыныс скӧтнысӧ віԇӧмӧн тӧварішществојасӧ пырыԍ креԍԏаналы кокԋыԁҗык лоас соԁтыны віԇјас, кыпӧԁны урожај, а ӧтувјӧн кукјасӧс быԁтӧмӧн — бӧрјыны бурҗык кукјасӧс, рӧԁмӧԁны унҗык бур мӧс. Тӧварішществојас колӧ лӧԍӧԁавны ԋегырыԍӧс; меԁбур лоӧ, торја ԍіктын-кӧ лоӧ ӧԏі тӧварішщество (ԃерт, колхозјас кыԋԇі). Посԋіԃік ԍіктјаслы поԅас ӧтувтчавны ԍікт мӧԁ-којмӧԁӧн, ӧтлаын-кӧ налӧн віԇјасыс, пӧскӧԏінаыс.
Турун вајны, кујӧԁ петкӧԁны ԁа мукӧԁ ԍӧкыԁҗык уҗјас вӧчны ӧтвылыԍ лоӧ јона кокԋіԁ, ԁај бурҗыка поԅас лӧԍӧԁны тајӧ уҗјассӧ. Меԁлӧԍыԁ-ԋін лоӧ, абу-кӧ ылын тӧварішществоӧ пырыԍ креԍԏана овмӧсјасԍаԋ ӧтувја картаӧԇ ԁа ӧтувтӧм мујасӧԇ.
Ӧтувја карта стрӧіттӧԇ колӧ ԉучкі артавны, уна-ӧ скӧт сіјӧ картаын кӧсјӧны віԇны. Ԃерт, ещаԋік мӧс понԁа, шуам 10 мӧслы, стрӧітны ӧтувја карта ԋінӧмла, ԁа і скӧт бурмӧԁӧм бокԍаԋ сыыԍ ԋекущӧм пӧԉза оз ло-і. Мі ногыԍ ӧтувја картајас колӧ стрӧітавны 30–50 мӧслы ԋе ещаҗык. Сӧмын та мынԁаыԍ ԋе ещаҗык ӧтлаын скӧтвіԇӧм вештас товарішществолыԍ агро-зооԏехԋіческӧј мерајас вылӧ ԁа мукӧԁ торјас вылӧ вӧчан став рӧскоԁјассӧ.
Тӧварішществојас воԇын абу сӧмын тајӧ могјасыс. Воԇӧ кежлӧ тӧварішществојасԍаԋ најӧ збыԉмасны гырыԍ ӧтувја скӧтвіԇан овмӧсјасӧԇ, гырыԍ јон колхозјасӧԇ. Ӧніја каԁӧ тӧварішществојасӧс поԅӧ лыԃԃыны колхозса меԁвоԇԇа щупӧԁӧн.
Меԁ еԍкӧ товаріществојаслы лӧԍыԁҗык вӧлі ӧтувјӧн пуктыны турун ԉібӧ вӧԃітны кӧԇа турун, колӧ налы вунԁыны (торјӧԁны) бурҗык віԇму ӧԏілаыԍҗык ԁај матыԍҗык.
Віԇму колӧ вунԁыны ӧтувја картаын віԇан скӧт јур вылӧ 1¾ гектар гӧгӧр. Бурҗык ојԁлан віԇјас поԅӧ і ещаҗык.
Тӧварішществојаслы зев колана ԁај зев выгоԁнӧ сіԇ-жӧ ӧтувјӧн уҗавны ԋаԋ кӧԇајас. Ԋаԋ вӧԃітӧм сорӧн тӧварішществојаслӧн вермас јона соԁны ӧтувја верԁас. Меԁыҗыԁ мог тӧварішществојаслӧн — лӧԍӧԁны уҗалан мог шԉенјас костын. Колӧ лӧԍӧԁны, меԁ став уҗсӧ ӧтувја картаын скӧтӧсвіԇігӧн — мӧсјасӧс лыԍтӧм, верԁӧм, места іԁралӧм ԁа сӧстӧма віԇӧм ԁа мукӧԁ уҗ — вӧчісны ставыс тӧварішществоса шԉенјасыс. Меԁӧн поԅӧ віԇны сӧмын ԍпеціаԉістјасӧс, агрономјасӧс, зооԏехԋікјасӧс, строіԏеԉјасӧс, контроԉ-аԍԍіԍԏентјасӧс, шщӧт нуӧԁыԍјасӧс ԁа с. в.
Тӧварішществолы воԇвыв колӧ лӧԍӧԁны проізвоԁственнӧј план. Торја каԁјас вылӧ, шуам — тӧлыԍ вылӧ, квартал вылӧ, колӧ ԉучкі артавны, уна-ӧ ковмас уҗалыԍ морт меԁ еԍкӧ став уҗсӧ ԁа каԁын лоі вӧчӧма. Быԁ уҗавны вермыԍ мортлы колӧ інԁыны воԇвыв торја уҗ ԁа інԁыны кущӧм каԁын, кущӧм срок кежлӧ колӧ ештӧԁны сіјӧ уҗсӧ.
Меԁ еԍкӧ вӧлі лӧԍыԁ, гырыԍҗык уҗјассӧ колӧ вӧчны торја брігаԁајас лӧԍӧԁӧмӧн, шуам: скӧтӧс ԁӧԅӧрітыԍјас ԁа верԁыԍјас, верԁас вајалыԍјас ԁа с. в.
Меԁ-ԋін јона колана лыԍтыԍыԍјас брігаԁа лӧԍӧԁӧм вылӧ, меԁ лыԍтыԍыԍјас ез вежлаԍны гырыԍ помкајастӧг.
Лыԍтыԍыԍјас ԁінӧ мӧсјасыс велаласны-ԁа унҗык јӧв ԍетӧны.
Проізвоԁственнӧј план лӧԍӧԁігӧн колӧ торјӧн бурҗыка тӧԁмавны, кущӧм кыскаԍан ужјас лоӧны тӧварішществојаслӧн, шуам: турун вајан уҗјас, кујӧԁ петкӧԁан уҗјас ԁа мукӧԁ, інԁавны воԇвыв коԁлы кущӧм уҗ, кущӧм каԁ кежлӧ колӧ вӧчны.
Турун пуктігјасӧн быԁ мортлы колӧ ԍетны норма уна-ӧ колӧ сылы пуктыны турун. Став уҗалыԍсӧ страԁна ԁырјі колӧ торјӧԁавны брігаԁајас вылӧ — ыщкыԍјас, куртыԍјас, чӧвтыԍјас ԁа с. в. Нормајас колӧ ԍетны ӧтувја картаын віԇан скӧт лыԁ ԍерԏі, шуам: віԇӧ-кӧ ӧԏі мӧс — вӧчӧ ӧԏі норма, кыкӧс-кӧ — кык норма ԁа с. в.
Устав ԍерԏі товарішществојаслӧн среԁствојас чукӧрмӧны товарішществоӧ пырігӧн мынтӧм взносјасыԍ. Взносјас боԍтчӧны вермӧм ԍерԏі: гӧԉјасыԍ 5 шајт гӧгӧр, верманаҗыкјасыԍ — 15 шајт гӧгӧр. Вермӧм артавԍӧ віԇму вот ԍерԏі — уна-ӧ кущӧм овмӧс мынтӧма віԇму вот товарішществоӧ пыртӧԇ. Батракјаслыԍ ԁа ԍеԉхозԉесрабочӧјјаслыԍ взнос боԍтчӧ 3 шајтыԍ ԋе унҗык. Тајӧ взносјасыс пасјаԍӧны јуклытӧм фонԁӧ. Пыран взносјас кынԇі товарішществоӧ пырыԍјас мынтӧны пајевӧј взнос: батракјас — 5 шајтыԍ ԋе унҗык, гӧԉјас — 40 шајт, шӧркоԃԃем олыԍјас — 25 шајт быԁ торја овмӧсыԍ.
Скӧт лыԁ соԁтӧм вылӧ, скӧт віԇанінјас бурмӧԁӧм вылӧ, выԉ оборуԁоваԋԋӧјас ԋӧбӧм вылӧ товарішщество быԁ воӧ торјӧԁӧ јуклытӧм фонԁӧ 5 прӧчентԍаԋ 10 прӧчентӧԇ став ӧтувја валӧвӧј проԁукціјаԍыс.
Вылынҗык мі шулім-ԋін, мыј ӧтувја картаын віԇан скӧт оз ӧтувтчыԍԍы, лыԃԃыԍԍӧ товарішществоса шԉенлӧн. Но тані колӧ шуны, мыј став јӧвсӧ аслас мӧсԍыс сіјӧ оз вермы боԍтны.
Ӧтувја картајасын скӧтвіԇан товарішществојас сы понԁа і лӧԍӧԁчӧны, меԁ еԍкӧ бурҗыка ԁӧԅӧрітӧмӧн, раціонаԉнӧј верԁӧмӧн ԁа мукӧԁ ногӧн кыпӧԁны мӧсјаслыԍ лыԍтӧм ԁа соԁтыны сіԇӧн вузӧс проԁуктајас. Сы понԁа товарішществоса шԉенјаслы ԍетчӧ јӧв ԍојыԍ лыԁ ԍерԏі аслыныс ԍојӧм вылӧ. Мӧԁ мӧскӧ најӧ віԇӧны гортаныс — јӧлӧн пӧԉзујтчӧны меԁвојԁӧр сіјӧ мӧс помԍыс.
Ӧтувја картаын віԇан мӧсјас помыԍ боԍтӧм став вузӧс јӧвсӧ товарішщество ԍетӧ матіҗык ԍԉівнӧј пункт вылӧ контрактаціја ԍерԏі.
Ӧтвылыԍ скӧтвіԇан товарішществојас вермасны лоны панасӧн (основаӧн) јӧла скӧт вӧԃітӧм кыпӧԁӧмлы, паԍкӧԁӧмлы, выԉ ӧтувја јӧла скӧтвіԇан овмӧсјас лӧԍӧԁӧмлы. Мувіԇ уҗалан арԏеԉ, коԁі артмӧ ӧтвылыԍ скӧтвіԇан товарішществојасыԍ, лоӧ ыҗыԁ опыта јон колхозӧн.
КУЩӦМ НОГЈАСӦН ПОԄАС ЛӦԌӦԀНЫ 500 ԌУРС ЦЕНТԊЕР ВЫЈ
СКӦТ ЛЫԀ СОԀТӦМ — БОЈЕВӦЈ МОГ
Меԁ лоӧ пјаԏіԉетка помаԍан воӧ ԍетӧма госуԁарстволы 500 ԍурс центԋер выј, ковмас јона соԁтыны скӧт лыԁ ԁа кыпӧԁны мӧсјаслыԍ лыԍтӧм.
Меԁ еԍкӧ скӧт лыԁ ез чін, а век ӧтарӧ соԁіс, ковмас нуӧԁны со кущӧм мерајас: 1) ԍо прӧчент вылӧ быԁтыны кукјасӧс совхозјасын ԁа колхозјасын, сіԇ-жӧ-і асторјӧга креԍԏана овмӧсјасын; 2) меԁ воԇӧкежлӧ скӧт лыԁ понԁас соԁны бурҗык пӧрӧԁајасӧн, ковмас лӧԍӧԁавны унҗык случнӧј пунктјас бур пԉеменнӧј ӧшјас сетчӧјасӧ лӧԍӧԁӧмӧн, а кытӧн пԉеменнӧј ӧшјас оз лоны — ковмас лӧԍӧԁавны іскусственнӧј случнӧј пунктјас.
Меԁыҗыԁ мог скӧт лыԁ соԁтӧмын — кукјасӧс віԇтӧм ԁа быԁтӧм.
Став чужыԍ куксӧ-кӧ быԁтыны (ԃерт, шогмытӧмјассӧ ԁа бракујтӧмјассӧ лыԃԃытӧг), скӧт лыԁ міјан крајын лоі еԍкӧ віт воӧн ӧніјаԍа ԁорыԍ кык мынԁа, ԉібӧ став крај паԍта-кӧ став скӧтсӧ ӧні арталӧны 625 ԍурс мӧс, 1935 воын верміс еԍкӧ лоны 1.360 ԍурс мӧс.
Сӧмын тајӧ лыԁпасјасыс-ԋін петкӧԁлӧны кущӧм выгоԁајас ԍетӧ кукјасӧс быԁтӧм. Ԋекущӧма оз ков вунӧԁны: колхозјаслӧн скӧт лыԁ вермас соԁны сӧмын кукјасӧс быԁтӧмӧн. Мӧԁ-кӧ, сӧмын ӧтувја овмӧсјасын, — колхозјасын — ем став возможноԍтјасыс быԁтыны кукјасӧс. Ӧԁ колхозјасаԁ, ӧԏі-кӧ, верԁасыс унҗык, мӧԁ-кӧ — бурҗык скӧтвіԇанінјасыс ӧтка овмӧсјасын ԁорыԍ.
Тајӧјасыԍ кынԇі колхозјаслы ԁа колхозса шԉенјаслы скӧт лыԁ соԁтӧмыԍ правіԏеԉство ԍетӧ уна кокԋӧԁјас (ԉготајас): чінтӧ віԇму вотсӧ соԁӧм скӧт јурӧ ԁа с. в.
Наркомԅем ԁа колхозцентр ԍетісны права колхозса шԉенјаслы віԇны сымынԁа скӧт, мыјтта налы окота, сӧмын меԁ суԇԍісны кӧрымјасыс-а.
Меԁ еԍкӧ унҗык віԇтыны ԁа быԁтыны кукјасӧс, правіԏеԉство щӧктӧ чорыԁа топӧԁны кукјасӧс начкӧмыԍ.
Но кукјасӧс куш віԇтӧмыԁ сӧмын-на җын уҗ. Колӧ кукјасӧс кужӧмӧн верԁны, быԁтыны. Кужӧмӧн верԁӧмӧн ԁа бура ԁӧԅӧрітӧмӧн поԅӧ быԁтыны бур, ԇоԋвіԇа, уна прӧԁукта ԍетыԍ скӧт.
Креԍԏанскӧј скӧтлӧн ԍӧктаыс (ловјаӧн веԍітӧмӧн) овлӧ сӧмын 250 кілограммԍаԋ 300 кілограммӧԇ. Колхозјасын бура ԁӧԅӧрітӧмӧн ԁа тырмымӧн верԁӧмӧн быԁтӧм кукјас овлӧны та ԍӧктаӧԍ арӧс тырігӧн-ԋін.
Меԁ еԍкӧ бурҗык скӧтӧс лоӧ быԁтӧма, Крајса ԅемеԉнӧј органјас кӧсјӧны нуӧԁны со кущӧм мерајас: 10 прӧчент став лыԍтӧм јӧвсӧ јуктавны кукјаслы, верԁны кукјасӧс вынаҗык (пӧтӧсҗык) верԁасјасӧн, ԍетны јонҗыка скӧтвӧԃітан рајонјасын быԁ кук вылӧ 250 кілограммӧн пӧтӧс верԁасјас, а мукӧԁ рајонјасын — 160 кілограммӧн.
Контрактаціјаӧн шуӧма быԁтыны 1931 воын (ԍурсјасӧн лыԃԃӧмӧн):
Віԇӧм вылӧ
Јај вылӧ
Колхозјасын
5
6
Поԍелковӧј товарішшествојасын
37
19
Ставсӧ
42
25
Кукаԋјасӧс быԁтӧмкӧԁ щӧщ ковмас быԁтыны ӧшпіјанӧс-і. Кымын уна лоӧ мӧс, сымын уна ковмас і бур пӧрӧԁаа ӧш. 1930 воын, кор кулакјас агітаціја ԁа вреԃіԏеԉство понԁа јона завоԃітлісны начкавны скӧт, меԁ јонасӧ начкалісны ӧшјасӧс. Ӧш лыԁ сіјӧ вонас чінӧма 20 прӧчент вылӧ, а мӧс лыԁ сӧмын 15 прӧчент вылӧ. Колӧм ԍерԏі ӧш лыԁ оз понԁы суԇԍыны-ԁа, унаыԍ мӧсјас ветлӧны куԅа тырԍавтӧг ӧш абутӧмла. Воԇӧ ӧштӧг коԉтчыны ԋекущӧма оз поԅ.
Пԉеменнӧј бур ӧшјасӧс быԁтыны колӧ уна каԁ. Еща каԁӧн ԋекыԇ он вермы тырмымӧн лӧԍӧԁны случнӧј пунктјасӧ бур пԉеменнӧј ӧшјасӧс. Ковмас корԍны мукӧԁ ногӧн мӧсјасӧс тырԍӧԁан метоԁјас. Боԍтам іскусственнӧј тырԍӧԁан метоԁ. Сіјӧ метоԁыс абу-на јона паԍкалӧма но бур ӧшјас тырмытӧм понԁа, ԃерт тыԁалӧ, јона паԍкалас. Вӧчавлӧм опытјас лоӧмаӧԍ уԁачнӧјӧԍ, веԍігтӧ ԍетӧмаӧԍ зев бур резуԉтатјас. Щаповскӧј ԍеԉско-хоԅајственнӧј ԏехԋікумӧн іскусственнӧја тырԍӧԁӧм мӧсјас пӧвсыԍ 77 прӧчентыс тырԍалӧма. Ӧԏі Ураԉскӧј совхозын веԏерінарнӧј врач Ԍмірнов опытјас вӧчӧм куԅа іскусственнӧја тырԍӧԁӧм мӧсјас пӧвстыԍ тырԍалӧмаӧԍ 93 прӧчент. Та мынԁа мӧс оз тырԍавлы веԍігтӧ ӧшјаскӧԁ нӧјтчӧԁӧмӧн.
Первојјасӧ креԍԏана гашкӧ оз понԁыны ескыны іскусственнӧј тырԍӧԁӧмыԁлы. Ковмас креԍԏана пӧвсын прамӧјҗыка нуӧԁны агітаціја, гӧгӧрвоӧԁны најӧс, мыј іскусственнӧја тырԍӧԁан опытјас збыԉмӧны. Агітаціја ԁа гӧгӧрвоӧԁӧм кынԇі ковмас креԍԏаналы петкӧԁлыны опытјасӧн, ԁокажітны налы, мыј та ногӧн мӧсјасӧс тырԍӧԁӧм выгӧԁнӧ.
Кујім воӧн крај паԍта шуӧма воԍтыны случнӧј пунктјас:
1931 во
1932 во
1933 во
Пункт лыԁ
40
64
110
Лоӧ вајлӧма мӧс
40 ԍурс
51 ԍурс
88 ԍурс
Случнӧј пунктјас лӧԍӧԁалӧмӧн, бур пԉеменнӧј ӧшјасӧс сетчӧјасӧ сувтӧԁӧмӧн ԁа опытнӧј уҗалыԍјасӧс інԁӧмӧн поԅас јона боԍтчӧԁны крајын бур скӧт віԇӧм.
КУЩӦМА ПОНԀАС СОԀНЫ СКӦТ ЛЫԀ ԀА УНА-Ӧ ЛОӦ ӦТУВТӦМА ӦТУВЈА ОВМӦСЈАСЫН
Скӧт лыԁ тајӧ војасӧ соԁіс ԁа воԇӧ 1933 воӧԇ понԁас соԁны со кыԇ:
1930 в.
1931 в.
1932 в.
1933 в.
Став јӧла скӧтыс (ԍурсјасӧн)
1085,0
1486,2
1757,0
2076,4
Соԁӧма прӧчентӧн лыԁԃӧмӧн
100,0
134,0
161,0
191,4
На пӧвстыԍ лыԍтыԍ мӧслыԁ (ԍурсјасӧн)
652,0
679,3
748,5
885,2
Соԁӧма (прӧчентӧн) лыԃԃӧмӧн
100,0
104,1
114,7
135,7
Віт воӧн скӧт лыԁ вежлаԍӧма со кыԇі:
1) Кулӧм вылӧ шуӧма став скӧт пӧвсԍыс кукјасӧс лыԃԃытӧг 3 прӧчент, кукјас 7 прӧчент.
2) Лоӧ бракујтӧма мӧсјасӧс: 1931 воын — 5 прӧчент, 1932 воын — 8 прӧчент, 1933 воын — 10 прӧчент.
3) Понԁасны ветлыны тырԍавтӧг (јалӧвӧјӧн) — 3 прӧчент.
4) Торкԍӧмӧн кукјаԍасны — 10 прӧчент.
Торја соціаԉнӧј ԍекторјас вылӧ торјӧԁӧмӧн 1931–1933 војасын скӧт лыԁ лоӧ (ылӧсас):
1931 во
1932 во
1933 во
Став мӧскыс крајын (ԍурсјасӧн)
679,3
748,5
885,2
На пӧвсыԍ:
а) ӧтка овмӧсјасын
533,25
434,88
385,0
б) колхозјасын
122,30
254,50
416,0
в) совхозјасын
24,75
59,12
84,2
Став крај паԍта ӧтувтӧм мӧс лыԁыс прӧчентӧн лыԃԃӧмӧн лоас
18,0
34,0
47,0
Колхозјасын ӧтувтӧм скӧт лыԁ воыԍ-воӧ соԁӧ, ӧԏі-кӧ — асԍыс кукјассӧ быԁтӧмӧн, мӧԁ-кӧ — асторјӧга креԍԏана овмӧсјас колхозјасӧ пырӧм понԁа.
Колхозјасӧ скӧтӧс ӧтувтӧм вылӧ јонҗыка ковмас віԇӧԁлыны. Војвыв ԍіктса овмӧсын мӧсјасӧс ӧтувтӧмӧн јона боԍтчас ԁа бурмас јӧв прӧԁуктајас вӧԃітан овмӧс.
Агро-зооԏехԋіческӧј мерајасӧн јона поԅас бурмӧԁны ӧтувтӧм мӧсјасӧс. Тащӧм мерајассӧ паԍкыԁа поԅас пракԏікујтны ԁа боԍтны ыҗыԁ выгӧԁајас сӧмын уна скӧтӧс ӧԏілаын гырыԍ картајасын віԇігӧн. Торја мӧсјас ԁінӧ вајӧԁны агро-зооԏехԋіческој мерајас ԉібӧ ԇік оз поԅ, ԉібӧ вермасны лоны зев ԇоԉа резуԉтатјас.
КОЛАНА НОГӦН СКӦТӦС ВЕРԀӦМ
Унҗык выгӧԁа скӧт помыԍ поԅӧ боԍтны кор колана ногӧн понԁам сіјӧс верԁны. Опытјас петкӧԁлӧны, мыј кужӧмӧн мӧсјасӧс верԁӧмӧн поԅӧ соԁтыны налыԍ лыԍтӧм кык мынԁа, веԍігтӧ кујім мынԁа, а кымын уна понԁас мӧскыԁ ԍетны прӧԁуктајас, сымын ԁонтӧмӧԍ лоӧны сіјӧ прӧԁуктајасыс.
Боԍтам-кӧ міјанлыԍ Ԋанԁомаса ԁа Саԉкса мӧсјасӧс, кујӧԁ вӧчыԍ мӧсјасӧс, кыԇ шуасны, ԁа боԍтчам на бӧрыԍ бурҗыка ԁӧԅӧрітны ԁа колана ногӧн верԁны, зев регыԁӧн каԅалам налыԍ јӧв соԁтӧм, а боԍтам-кӧ холмогорса, ԁомшінса, печераса ԁа мукӧԁ бур пӧрӧԁаа мӧсјасӧс ԁа понԁам колана ногӧн најӧс верԁны, најӧ вермасны ԍетны сымынԁа јӧв, мыјтта мі вӧтӧн егӧ аԁԇывлӧј.
Мӧскыԁ ԍетас сымын уна јӧв, кымын кужӧмӧн понԁан сылы ԍетны колана ногӧн турун, ԉібӧ іԇас, ԍоркԋі ногас пуктасјас ԁа јона пӧтӧса кӧрымјас — жмык, пыԅ, панол. Куш туруннаԁ ԉібӧ іԇас сорӧн кӧԏ јешщӧ уна верԁ, тӧлкыԁ оз боԍт. Кос верԁасјасыԁлӧн пӧтӧсыс јона еща, жмыкјасын ԁа сочнӧј верԁасјасын ԁорыԍ. Тураса кӧрымӧн (турун іԇас) верԁӧмӧн мі мӧстӧ віԇам сӧмын кујӧԁ вӧчӧм вылӧ. Понԁам-кӧ тураса кӧрымыскӧԁ ԍетны пӧтӧсҗык кӧрымјас, мӧскыԁ пырыԍпыр соԁтас јӧвсӧ.
Та тујӧԁ зев іԋԏереснӧј опытјас вӧчалӧма 1930 воын Новозыбковскӧј опытнӧј станціја. Опытјас вӧчӧм могыԍ станціја ԋӧбӧма базарјас ԁа јармангајас вылын креԍԏаналыԍ кущӧм веԍкалӧ мӧсјасӧс. Шӧрвыјӧ лыԃԃӧмӧн, ӧԏі мӧслӧн ловја весыс вӧлӧма 262 кілограмм. Во чӧжӧн ԍетӧны вӧлӧм 70–80 веԁра јӧв.
Став мӧссӧ станціја сувтӧԁӧма колана ногӧн нормајасӧн верԁӧм вылӧ. Первојја вонас-жӧ таԇнаԁ верԁігӧн артмӧмаӧԍ со кущӧм резуԉтатјас: шӧрвыјӧ лыԃԃӧмӧн ловја вес мӧслӧн соԁӧма 320 кілограммӧԇ, а јӧвсӧ, сіԇ-жӧ шӧрвыјӧ лыԃԃӧмӧн, мӧс понԁӧма ԍетны 70–80 веԁра пыԃԃі 120 веԁра. Мӧԁ вонас мӧслӧн ԍӧктаыс соԁӧма 328 кілограммӧԇ, а лыԍтӧмыс 151 веԁраӧԇ.
Сеԍԍа станціја лӧԍӧԁӧма соԁтӧԁ верԁас ԋеуна каԁ кукјаԍтӧԇ. Тајӧ опытыс пырыԍпыр-жӧ ԍетӧма со кущӧм резуԉтат: мӧслӧн ԍӧктаыс, сіԇжӧ шӧрвыјӧ лыԃԃӧмӧн, 352 кілограммӧԇ, а лыԍтӧмыс 226 веԁраӧԇ.
Тащӧм резуԉтатјассӧ Новозыбковскӧј станціја шеԁӧԁӧма абу сӧмын бура, колана ногӧн нормајасӧн верԁӧмӧн, но і кӧрымјассӧ вежлалӧмӧн. Опытјас завоԃітігӧн верԁӧмаӧԍ мӧсјасӧс турунӧн, руԇӧг іԇасӧн, шабԁі ԁа кӧнтуԍ чазјӧн (жмык) ԁа картупеԉӧн. Воԇӧ опытјас вӧчалігӧн понԁӧмаӧԍ соԁтавны ӧтрубјас (панол) кукуруза пыԅ, поԁсолнук чаз, соԁтӧмаӧԍ картупеԉ ԉібӧ картупеԉ пыԃԃі понԁӧмаӧԍ ԍетавны турԋепс, каԉіга (галан), морков, тураса кӧрым (турун ԁа іԇас) понԁӧмаӧԍ чінтыны мукӧԁ пӧлӧс кӧрым соԁтӧмкӧԁ.
Жебіԋік кущӧмԍурӧ мӧсјас вылын опытјас вӧчӧмӧн Новозыбковскӧј станціја вермӧма кыпӧԁны мӧсјаслыԍ лыԍтӧм кујім мынԁа — 226 веԁра јӧлӧԇ 75 веԁра пыԃԃі. Опытјасыс воԇӧ-на мунӧны. Вермас лоны: мӧсјас і воԇӧ на понԁасны соԁтыны јӧв.
Ԁаԋіјаын креԍԏана ԋаԋ кӧԇа пӧвсын мујас вылӧ кӧԇӧны ԍоркԋі, турԋепс, скӧт морков ԁа мукӧԁ сещӧм пуктасјас. Таԇӧн најӧ соԁтӧны скӧтлы зев бур верԁасјас, ӧԏі-кӧ, а мӧԁ-кӧ — бурмӧԁны мунысӧ. Тащӧм пуктасјаснас верԁігӧн мӧсјас јона соԁтӧны јӧв, сы понԁа шуԍӧны јӧв пычкыԍ верԁасӧн. Пуктасјас шогмӧны верԁны кӧԏ вогӧгӧр, но меԁколана верԁан каԁ — ар, кор мӧсјасӧс веж турунԍаԋ вуҗӧԁӧны кос турун вылӧ.
Меԁколана кӧрымјас — вына кӧрымјас. Вына кӧрымјас — жмыкјас ԁа ӧтрубјас — меԁбур скӧт кӧрымјас. Жмыкын ԁа ӧтрубјасын уна белок, уна жыр.
Міјан крајын тащӧм кӧрымјасыԁ оз суԇԍыны. Став СССР паԍта жмыкјас ԁа ӧтрубјас вылӧ спрос соԁӧ. Став жмыкјасыс ԁа ӧтрубјасыс најӧ петанінјасас-жӧ разалӧны, сы понԁа міјан крајлы зев еща вічмавлӧ.
Мыј-жӧ колӧ вӧчны? Поԅӧ оз мыјӧнкӧ најӧс вежны міјан војвыв условіјӧјасын, меԁым еԍкӧ кыпӧԁны качествосӧ міјан скӧтлыԍ.
Поԅӧ. Кӧԇа пуктасјас (турԋепс, галан, скӧт морков) вӧԃітӧм кыԋԇі, колӧ јонҗыка боԍтчыны вӧԃітны бобӧԋаԋ куԉтурајас (бобӧԋаԋ, віка, аԋкыщ), турун вылӧ, вежнас верԁӧм вылӧ і туԍнас верԁӧм вылӧ. Бобӧԋаԋ куԉтурајас тырмымӧн озырӧԍ белковӧј вешществојасӧн.
Картупеԉ, сіԇжӧ, зев бур верԁас скӧтлы. Картупеԉтӧ колӧ унҗык вӧԃітны кӧԇајас пӧвсын. Міјан опытјас вӧчалыԍ учрежԃеԋԋӧјас ӧнӧԇ зев-на омӧԉа віԇӧԁлісны картупеԉ вӧԃітӧм паԍкӧԁӧм вылӧ.
Енгеԉгарԁовскӧј опытнӧј станціја віԍталӧ, мыј тураса кӧрымјас чінтӧм пыԃԃі картупеԉ кӧрым соԁтӧм оз чінты мӧсјаслыԍ јӧв ԋі јӧвлыԍ жыр. Ԍіктса овмӧсын поԅӧ вӧԃітны быԁԍама пӧлӧс кӧԇа пуктасјас, кӧԇа турунјас. Меԁ еԍкӧ унҗык ԁај ԁырҗык кежлӧ тырміс сочнӧј кӧрым, поԅӧ вӧчны гырыԍ запасјас ԍілосујтӧмӧн.
Быԁтасјас ԍілосујтӧмӧ ӧні боԍтчісны уна скӧтвіԇан рајонјасын. Быԁтасјас ԍілосујтӧмӧн поԅӧ лӧԍӧԁны веж кӧрым во гӧгӧр кежлӧ. Пуктас корјасыԍ ԁа картупеԉ ботвајасыԍ, коԁјас ӧні унҗыкыԍсӧ веԍ вошӧны, ԍілосујтӧмӧн артмӧ зев бур скӧт верԁас.
Таԇӧн ԋеыҗыԁ рӧскоԁјас вӧчӧмӧн поԅӧ уна заптыны кӧԏ кущӧм каԁ кежлӧ верԁас. Пракԏіка ԍерԏі ӧні тӧԁмалӧмаӧԍ ԋін — тӧв кежлӧ ԍілосујтӧм верԁас сувтӧ јона ԁонтӧмҗыка пуктасјас ԁорыԍ. Ԍілосујтны поԅӧ кӧԏ кущӧм повоԃԃа ԁырјі. Сеԍԍа ԍілосујтӧм кӧрым віԇны колӧ ічӧтҗык места косӧн чукӧртӧм кӧрым ԁорыԍ.
Ԍілосујтны поԅӧ сіԇ-жӧ турунјас, кԉевер, кԉевер ӧтава, ԋур турунјас, шогмытӧм јогтурунјас, капуста кор, ԍоркԋі кор, мукӧԁ.
Ԍілосујтӧм могыԍ меԁԍа бур кӧԇны кущӧмкӧ быԁтасјас. Војвыв крајын поԅӧ кӧԇны зӧр сора віка, ԉібӧ аԋкыщ.
Ԍілосӧ мӧскӧс колӧ велӧԁны ԋӧжјӧԋікӧн. Ԍілостӧ скӧтыԁ оз ԍој, кытчӧԇ оз велав, а велалӧм мыԍԏі понԁас ԍојны зев окотапырыԍ. Уна ԍілос ӧтпырјӧн оз ков верԁны, вермас скӧтлӧн віԍмыны кынӧмныс. Сіԇ-жӧ ԍілосӧн оз поԅ верԁны мӧсјасӧс тӧлыԍ кымын каԁ кукјаԍтӧԇ ԁа тӧлыԍ гӧгӧр кукаԋаԍӧм бӧрын. Кукјасӧс ԍілосӧн поԅӧ верԁны ԋоԉ тӧлыԍ мыԍт.
ВІԆЈАС ԀА ПӦСКӦԎІНА БУРМӦԀӦМ
Скӧтлы тырмымӧн верԁасјас лӧԍӧԁны он вермы віԅјас ԁа пӧскӧԏінајас бурмӧԁтӧг.
Вылынҗык мі віԍталім-ԋін, мыј міјан крај зев озыр віԇјасӧн, пӧскӧԏінајасӧн. Сіԇ-жӧ мі каԅтыштлім, мыј уна віԇ ԁа пӧскӧԏінајас тырӧмаӧԍ кламӧн, кустјасӧн. Сы понԁа ковмас уна вын пуктыны најӧ бурмӧԁӧм вылӧ ԁа воԇӧ кежлӧ најӧ ԋе енԁӧԁавны.
Ӧнӧԇ віԇјасӧс ԁа пӧскӧԏінајасӧс омӧԉа-на бурмӧԁӧма, омӧԉа-на весалӧма, коԍтӧма ԁа с. в.
Локтан кык-кујім воӧн ковмас збыԉвылӧ боԍтчыны тајӧ уҗјасӧ ӧтувтчӧм овмӧсјаслы, ӧтувја вынӧн, колхозјаслы ԁа совхозјаслы. Ковмас весавны віԇјас вылыԍ ізјас, вущјас, кустјас, коԁјавны канавајас. Ковмас ԋіщԍалӧм віԇјас піԋовтавны (агсавны), мувынԍӧԁанјас кӧԇны ԁа с. в.
Тајӧ став уҗсӧ локтан кык-кујім воӧн ковмас вӧчны важ віԇјас вылын. Кор важ віԇјасыс ԁа пӧскӧԏінајасыс лоӧны тырмымӧн шогманаӧԍ, бурӧԍ, сек поԅас боԍтчыны вӧчавны выԉ віԇјас, выԉ пӧскӧԏінајас.
Машіна-тракторнӧј станціјајаслӧн та тујӧԁ емӧԍ-ԋін гырыԍ опытјас. Сіјӧ опытјассӧ ковмас боԍтны Војвыв крајын-і.
Ковмас лӧԍӧԁавны крајын куԉтурԏехԋіческӧј базајас. Тајӧ базајасас вајны тракторјас, гӧрјас, агасјас, вущвунԁанјас ԁа мукӧԁ тор. Сӧмын тащӧм базајас лӧԍӧԁӧмӧн ԁа унҗык машінајас сетчӧјасӧ вајӧмӧн поԅас регыԁҗык каԁӧн бурмӧԁны віԇјас, пӧскӧԏінајас.
Вывті јона колӧны, меԁ еԍкӧ тајӧ уҗас боԍтчыны став колхозјасыс, коопераԏівјасыс ԁај став ӧткӧн олыԍ креԍԏанаыс. Мӧԁа-мӧԁныскӧԁ соціаԉіԍԏіческӧј орԁјыԍӧмӧн, чорыԁ заԁаԋԋӧјас ас вылӧ боԍтӧмӧн тајӧ став гырыԍ могјассӧ најӧ пӧртасны олӧмӧ.
ВЕРԀАС БАЗА БУРМӦԀАН ПЛАНЈАС
Бур кӧрым база лӧԍӧԁтӧг он вермы пӧртны олӧмӧ міјан воԇӧ сувтӧԁӧм мог — он вермы ԍетны 500 ԍурс центԋер вузӧс выј страналы. Крајса віԇму овмӧс нуӧԁыԍ ԁа планӧвӧј ԁа коопераԏівнӧј органјас корԍӧны тујјас, кыԇ еԍкӧ регыԁҗык каԁӧн бурмӧԁны верԁасјас перјӧм.
а) ВЕРԀАС КУԈТУРАЈАС КӦԆӦМ
1931 во вылӧ контроԉнӧј лыԁпасјас ԍерԏі шуӧма вӧлі соԁтыны кӧԇа турунјас вӧԃітӧм со кыԇі:
1929 во.
1930 во.
1931 во.
Соԁӧма ԉібӧ чінӧма 1920 во ԍерԏі.
Ԋаԋ кӧԇајас
83,91
82,5
65,7
−16,8
Ԏехԋіческӧј (шабԁі, пыш)
4,67
4,2
8,1
+5,9
Пуктасјас
4,62
5,0
9,2
+4,9
Кӧԇа турунјас
5,98
7,7
15,6
+7,9
Мукӧԁ
0,82
0,6
1,4
+0,8
Ставыс
100%
100%
100%
—
Лоӧ-кӧ пӧртӧма олӧмӧ тајӧ контроԉнӧј лыԁпасјассӧ, поԅас вына верԁасјас (жмык, ӧтрубјас) мукӧԁ рајонјасԍыс вајны ещаҗык. Воԇӧ кӧԇа турунјас вӧԃітӧм понԁас соԁны воыԍ-воӧ. Ԋаԋ кӧԇајас соԁтӧм могыԍ воԇӧ ковмас вӧчавны выԉ мујас, меԁ еԍкӧ турун кӧԇӧмкӧԁ щӧщ крајын поԅіс вӧԃітны ԋаԋ кӧԇајас-і.
б) ԌІЛОС ВӦЧӦМ
Ԍілосујтны шогмана турунјас кӧԇӧмӧн поԅас вӧчны уна ԍілосујтӧм кӧрым. Планјас ԍерԏі шуӧма стрӧітавны крај паԍта со кымын ԍілос вӧчанінјас:
1931 во
1932 во
1933 во
Башԋајас
1030
2869
5875
Гујас ԁа траншејајас
14420
18795
18960
Ԍілоснӧј башԋајас лоӧ меԁвојԁӧр ԁа меԁуна вӧчалӧма совхозјасын ԁа колхозјасын. Торја овмӧсјасын ԁа коопераԏівјасын лоӧ вӧчалӧма унҗык гујас ԁа траншејајас.
Лоӧ вӧчӧма ԍілосујтӧм кӧрым (ԍурс тоннаӧн):
1931 во
1932 во
1933 во
459,0
1000,0
1790,0
Ԍілос норма ӧԏі ԁуш скӧт вылӧ лӧԍӧԁӧма во кежлӧ (кілограммӧн):
1931 во
1932 во
1933 во
Совхозса скӧтлы
4160
4160
4160
Колхозса
3000
3500
3700
Асторјӧгаса скӧтлы
250
420
500
Тајӧ нормајас ԍерԏіыс і лӧԍӧԁӧма крај паԍта ԍілос вӧчан план.
ВЫԈ ВІԆМУ ВӦЧӦМ ԀА ВАЖЈАССӦ БУРМӦԀӦМ (МЕԈІОРАЦІЈА)
Тајӧ војасӧ став крај паԍта выԉ віԇму вӧчӧм могыԍ ԁа важјассӧ бурмӧԁӧм могыԍ лоӧ вӧчӧма со кущӧм уҗјас: (Віԇӧԁ табԉ. 54-ӧԁ ԉістбокыԍ)
1931 во
1932 во
1933 во
Лоӧ коԍтӧма (ԍурс гектар)
25,8
37,4
46,6
Бертӧма мырјас, ԁа весалӧма кустјас (ԍурс гектар)
348,6
623,0
1104,5
На пӧвсыԍ:
Віԇјас улӧ
200,0
300,0
500,0
Пӧскӧԏіна улӧ
70,0
240,0
500,0
Мујас улӧ
78,6
83,0
104,5
Коԍалӧма ежа ԁа кӧԇӧма шогман кӧԇајас (ԍурс гектар)
35,1
77,0
176,0
Лӧԍӧԁӧма кӧԇа туруна віԇјас ԁа пӧскӧԏінајас (ԍурс гектар)
2,5
7,0
22,5
Ежа бурмӧԁӧма (вынԍӧԁӧмӧн, агсалӧмӧн, — ԍурс гектар)
0,5
1,2
3,0
Весалӧма віԇјас вылыԍ ԁа пӧскӧԏінаыԍ клам ԁа ізјас (ԍурс гектар)
108,4
110,6
129,4
Лыаалӧмыԍ ԁа бужԁӧмыԍ віԇӧм могыԍ крепітӧмјас (ԍурс гектар)
0,1
0,2
0,3
Тајӧ став уҗсӧ вӧчӧмыс сувтас (ԍурс шајт)
10107,0
48373,4
70908,4
Пӧскӧԏінајас вылын мырјас перјавны ставсӧ ԃерт он вермы ԁај ԋінӧмла, сӧмын ковмас весавны кламсӧ. Сы понԁа мырбертан машінајас вајны оз ковмы, віԇјас вӧчігӧн сіԇ-жӧ тащӧм машінајасыс оз ковны. Сӧмын вӧрулыԍ выԉмујас ԁа выԉвіԇјас вӧчігӧн ковмас лӧԍӧԁны тащӧм машінајассӧ. Локтан кујім во чӧж лоӧ вӧчӧма вӧр улыԍ 48 гектар му ԁа 12 ԍурс гектар ојԁлытӧм віԇ.
Вӧчӧм выԉ віԇмујасыԍ ԁа важ віԇмујассӧ бурмӧԁӧмыԍ поԅӧ віԁчіԍны со кущӧм резуԉтатјас:
1931 во
1932 во
1933 во
Плошщаԃ ԍурс гектарӧн
Урожај центԋерӧн
Прӧԁукціја ԍурс тоннаӧн
Плошщаԃ ԍурс гектарӧн
Урожај центԋер.
Прӧԁукціја ԍурс тоннаӧн
Плошщаԃ ԍурс гектар.
Урожај центԋер.
Прӧԁукціја ԍурс тоннаӧн
Коԍтӧмыԍ
25,9
1,5
8,87
37,4
1,5
5,61
46,6
1,5
7,00
Мыр бертӧмыԍ ԁа весалӧмыԍ віԇјас улӧ
200,0
1,0
20,0
300,0
1,0
30,0
500,0
1,0
50,0
Кукјӧрјас улӧ
70,0
2,5
17,5
210,0
2,5
60,0
500,0
2,5
125,0
Ежајас вылӧ кӧԇӧмыԍ
35,1
25,0
87,75
77,0
25,0
192,50
176,0
25,0
440,0
Выԉ кӧԇа туруна віԇјас ԁа кукјӧрјас лӧԍӧԁӧмыԍ
2,5
30,0
7,5
7,0
30,0
21,0
22,5
30,0
67,5
Віԇјас ԁа кукјӧрјасыԍ ежасӧ бурмӧԁӧмыԍ
0,5
2,0
0,1
1,2
2,0
0,2
3,0
2,0
0,6
Віԇјас ԁа мујас вылыԍ ԁа кукјӧрјасыԍ клам ԁа ізјас весалӧмыԍ
108,4
1,0
10,84
110,6
1,0
11,06
129,4
1,0
19,94
г) ВЕРԀАН НОРМАЈАС
Верԁас база паԍкӧԁӧмкӧԁ ԁа јонмӧԁӧмкӧԁ щӧщ поԅас лӧԍӧԁны скӧтлы сещӧм нормајас, меԁ еԍкӧ најӧ ԍетісны унҗык прӧԁуктајас.
Крај паԍта лӧԍӧԁӧма гырыԍ скӧтлы со кущӧм нормајас ԁуш вылӧ (центԋерӧн):
1931 во
1932 во
1933 во
Тураса кӧрым (турун, іԇас)
Сочнӧј кӧрым (ԍоркԋі, ԍілос)
Вына кӧрым (жмык, ԋаԋ)
Тураса кӧрым
Сочнӧј кӧрым
Вына кӧрым
Тураса кӧрым
Сочнӧј кӧрым
Вына кӧрым
Мӧсјаслы
27,66
0,52
1,6
21,82
10,33
2,28
22,20
20,85
2,01
Ӧшјаслы (5 арԍаԋ ыҗыԁҗык)
21,65
—
2,0
20,0
—
2,0
20,0
—
2,0
Том скӧтлы (1 ар. ыҗыԁҗык)
18,75
—
0,45
17,0
—
0,5
17,0
—
0,5
Кукјаслы (1 арӧсӧԇ)
4,45
—
0,63
5,0
0,5
0,7,
5,0
0,5
0,7
Ԃерт, тајӧ нормајас вермасны вежлаԍны соԁӧмлаԋ ԉібӧ чінӧмлаԋ. Боԍтӧма тајӧ нормајассӧ став скӧтсӧ ԁа став кӧрымсӧ крај паԍта тӧԁмалӧм бӧрын ԁа шӧрвыјӧ лӧԍӧԁӧма торја ԁушвылӧ. Інԁӧм нормајас ԍерԏі-кӧ верԁны, ԃерт-жӧ јӧла скӧтыԁлӧн лыԍтӧмыс соԁас.
Сеԍԍа емӧԍ торја овмӧсјаслӧн аслыс нога скӧт: ӧԏілаын пԉеменнӧј скӧт, јона лыԍтӧны, мӧԁлаын — кущӧм-ԍурӧ скӧт, лыԍтӧны жебыԋіка. Ловја весыс скӧтлӧн сіԇ-жӧ зев јона торјалӧ. Тајӧ ставсӧ колӧ тӧԁвылӧ боԍтны торја овмӧсјасын нормајас лӧԍӧԁігӧн. Сіјӧ-жӧ норма лӧԍӧԁігӧн тӧԁвылӧ колӧ боԍтны скӧтыслыԍ арлыԁсӧ ԁа налыԍ ԍӧктасӧ. Оз поԅ лӧԍӧԁны ӧткоԃ норма, шуам, 5 арӧса мӧсјаслы, ӧԏіыслӧн-кӧ ԍӧктаыс 250 кг, а мӧԁыслӧн — 300 кгр.
Ԋекущӧм ногӧн абу выгӧԁнӧ верԁны скӧтӧс ӧтмоза. Ԉішнӧј кӧрым ԍетӧм сіԇ-жӧ скӧтлы вреԁнӧ, кыԇі щыг норма вылын віԇӧм.
Бур резуԉтатјас скӧтӧс верԁӧмын вермасны лоны, нормајас-кӧ лӧԁӧма торја мӧсјас ԍерԏі.
ԁ) СКӦТӦС ВІԆӦМ ԀА ԀӦԄӦРІТӦМ
Скӧт вӧԃітӧмыԁ абу-на сӧмын бур верԁасјас сајын ԁа верԁӧм сајын. Зев тӧԁчана тор скӧт вӧԃітӧмаԁ сіԇ-жӧ ԉучкіја скӧтӧс віԇӧм ԁа ԁӧԅӧрітӧм.
Кӧԏ јешщӧ јона верԁ мӧстӧ меԁԍа бур верԁасјаснас, сіјӧ оз шаԋмы ԁај оз соԁты јӧвсӧ, понԁан-кӧ віԇны тӧв јылын, ԋајт картаын, ԉібӧ гіԁјын ԁа пемыԁінын. Сіԇ-жӧ зев тӧԁчанатор скӧт вӧԃітӧмын лыԍтӧмыс. Термаԍӧмӧн-кӧ ԁа кыԇ веԍкалӧ піԋалӧм ԁа кучкалӧм сорӧн понԁан мӧскӧс лыԍтыны, јӧв соԁтӧмјастӧ ԋінӧм-жӧ віԁчыԍны.
Мӧстӧ колӧ бура віԇны, бура верԁны аграномјас щӧктӧм ԍерԏі, бура ԁӧԅӧрітны. Асторјӧга овмӧсјасын скӧтвіԇӧм бурмӧԁӧмјас ӧԁва-кӧ лоӧ. Бурмӧԁны скӧтвіԇӧм поԅас сӧмын ӧтувја картајасын ԁа ӧтувја гіԁјасын віԇігӧн.
Міјан Војвыв крајын ӧтувја скотвіԇӧмјас омӧԉа-на стрӧіталам. Еща скӧта колхозјасыԁлы ԃерт ԍӧкыԁ, ԁај ԋінӧмла стрӧітавны выԉнога гырыԍ скӧтвіԇанјас тајӧ војасӧ.
Унҗык скӧта колхозјас, боԍтам кӧԏ Холмогор гӧгӧрса колхозјас „Ԏігіно“, „Оргаԋізатор“ ԁа мукӧԁ, вӧчісны-ԋін ӧтувја скӧтвіԇанінјас. Резуԉтатјас ӧтувја скӧтвіԇӧмлӧн лоіны зев бурӧԍ. Но тащӧм колхозыԁ Војвыв крај паԍта зев-на еща.
Скӧтвіԇӧм бурмӧԁӧмыԁ, кыԇі мі шулім-ԋін војԁӧрҗык, скӧтӧс ӧтувтӧм сајын ԁа ӧтувја віԇанінјасын спеціаԉістјас інԁалӧм ԍерԏі віԇӧм сајын. Сы понԁа јона ковмас паԍкӧԁны ӧтувја скӧтвіԇанінјас стрӧітӧм ԁа быԁторјӧн оборуԁујтны.
Еԉектрічество бі скӧтвіԇанінјасӧ вајӧԁӧмӧн (ԃерт кӧн-ԋін ем еԉектрічествоыс), сынӧԁ весаланјас (веԋԏіԉаторјас) лӧԍӧԁӧмӧн, лӧԍыԁ верԁанінјас (кормушкајас) сувтӧԁӧмӧн шоныԁ ваӧн јуктӧԁӧм лӧԍӧԁӧмӧн, веԍігтӧ еԉектрічествоӧн лыԍтыԍны боԍтчӧмӧн поԅӧ зев јона кыпӧԁны мӧсјаслыԍ лыԍтӧм. Но тајӧ став уҗсӧ поԅӧ вӧчны сӧмын јон гырыԍ колхозјаслы, но ԋе ӧтка креԍԏаналы коԁјаслӧн, ӧԏі-кӧ — выныс оз суԇԍы, мӧԁ-кӧ среԁствојасныс оз тырмыны.
Ӧтувја скӧтвіԇанјас колӧ стрӧјітавны сы гырԍаӧс, мыј ыҗԁа збыԉвылӧ најӧ колӧны. Ԋекущӧм ԉішнӧј рӧскоԁјас ӧтувја скӧтвіԇанінјас оборуԁујтӧм вылӧ оз ков вӧчны. Колӧ ԋӧбавны сӧмын сещӧмторјас, коԁјас збыԉ быԁлун колӧны, а ԋӧбны веԍ сулалӧм вылӧ, ԃерт, ԋінӧмла, сӧмын лоӧ вӧчӧма рӧскоԁсӧ.
Тајӧ војасӧ ӧтувја скӧт віԇанінјас шуӧма стрӧјітавны:
Војас
Совхозјас
Колхозјас
Ставыс
Овмӧс лыԁ
Кымын ԁуш-вылӧ (ԍурс).
Овмӧс лыԁ
Кымын ԁуш-вылӧ (ԍурс).
Овмӧс лыԁ
Кымын ԁуш-вылӧ (ԍурс)).
1931 во
214
23
1002
100
1216
123
1932 во
310
31
1200
120
1510
151
1933 во
328
33
1456
145
2484
176
Прӧчентјасӧн лыԃԃӧмӧн лоӧ стрӧітӧма ӧтувја овмӧсӧн скӧтӧс віԇӧм могыԍ.
1931 во
1932 во
1933 во
Ставыс скӧт лыԁԍыс
82
86
88
Бурҗык пӧрӧԁа кукјасӧс быԁтӧм могыԍ ԁа меԁ еԍкӧ быԁтӧмыс лоі спеціаԉістјасӧн велӧԁӧм-інԁалӧм ногӧн, віԇму понԁа тӧжԁыԍыԍ крајувса оргаԋізаціјајас ԁа коопераԏівнӧј оргаԋізаціјајас планјас ԍерԏі шуӧма стрӧітавны кукјасӧс віԇанінјас.
ј) ВЫНА ВЕРԀАСЈАС ВАЈӦМ ЈЫЛЫԌ
Меԁвојԁӧр вына верԁасјас ковмас перјыны (лӧԍӧԁны) асланым крајын. Сы понԁа ковмас нуӧԁны пракԏіческӧј мерајас: лӧԍӧԁавны комбіԋірованнӧј верԁасјас, чукӧртавны ԍојан-јуан коԉасјас (помӧјјас), лӧԍӧԁавны ԋаԋ верԁасјас ԁа с. в. Тащӧм верԁасјассӧ крај сајыԍ поԅӧ-на ԋеуна вајны тајӧ војасӧ, а воԇӧ кежлӧ бокыԍ вајӧмыԍ ԇікӧԇ ковмас ԁугԁыны.
Тајӧ војасӧ шуӧма вајны мукӧԁлаыԍ со мыјтта вына верԁас (ԍурс тоннаӧн):
1931 во
1932 во
1933 во
Став вына верԁасыс ковмас
138,1
220,7
335,8
Ӧԏі Мӧскуа берԁса совхозын агроном Е. Л. Ԍіԋіцкіј вӧчлӧма зев інԏереснӧј опыт. Став скӧтсӧ торјӧԁӧма торја группајас вылӧ вына верԁас норма ԍерԏі. Кымын ыҗыԁ вӧлӧма вына верԁас нормаыс, сымын уна јӧв ԍетӧмаӧԍ мӧсјас:
Во гӧгӧрӧн верԁӧм верԁаслӧн пӧтӧс муртӧс (кормоваја јеԃіԋіца)
200-ӧдз,
200–300,
300–400,
400–500,
500–600,
600 да унджык.
Вогӧгӧрӧн ԍетӧмаӧԍ јӧв (шӧрвыјӧ лыԃԃӧмӧн) центԋерӧн
17,24,
20,14,
20,78,
22,03,
23,94,
24,98.
Ԍіԋіцкӧјлӧн лыԁпасјасыс зев мічаа петкӧԁлӧны, кущӧм јона соԁтӧны мӧсјаслыԍ јӧв вына верԁасјас.
ПРОІЗВОԀСТВО МЕХАԊІԄІРУЈТӦМ
Рытыввывса госуԁарствојасын мӧсјас помыԍ боԍтӧм прӧԁуктајас вӧчӧм јона мехаԋіԅірујтӧма. Мі ӧнӧԇ та вылӧ віԇӧԁлім чуԋпырным.
Боԍтам Гермаԋіјаӧс. Сені ӧніја бӧрја каԁјаснас уҗ мехаԋіԅірујтӧм понԁа лоӧмаӧԍ зев гырыԍ уԍпехјас. Скӧтвіԇан гырыԍ промышԉеннӧј овмӧсјасын быԁ скӧт віԇанін берԁын ем верԁасјас лӧԍӧԁанін. Верԁасјас лӧԍӧԁанін торјалӧ кык јукӧԁ вылӧ; ӧԏіас — ԍілос, мӧԁас — лӧԍӧԁӧны верԁас. Верԁас лӧԍӧԁанінас сувтӧԁӧмаӧԍ іԇасшыран, ԍоркԋі вунԁалан, жмык ԁрӧбітан машінајас. Тајӧ став машінајасын уҗалӧны еԉектрічество вынӧн. Ԍілос віԇанінјасас турунјассӧ ԍујӧны машінајасӧн-жӧ. Верԁасјас лӧԍӧԁанін ԁа скӧтвіԇанін костӧԁ лӧԍӧԁӧмаӧԍ реԉса туј. Став верԁас разӧԁан уҗсӧ мехаԋіԅірујтӧма-жӧ.
Унҗык скӧтвіԇанінјасас лӧԍӧԁӧмаӧԍ воԁопровоԁјас. Скӧтӧс јуктӧԁӧм лӧԍӧԁӧма сіԇӧн, меԁ ԋајт ва ԋекущӧм ногӧн скӧтлы ез веԍкав. Таԇӧн лӧԍӧԁӧмнаԁ ԋінӧм повны скӧт зараԅітчӧмыԍ.
Гермаԋіјаын мӧсјаснысӧ тащӧм гырыԍ овмӧсјасас лыԍтӧны сіԇ-жӧ еԉектрічество вынӧн. Наукаӧн аԁԇӧма, мыј еԉектрічествоӧн лыԍтыԍӧм ԋекущӧм ногӧн оз поԅ шуны вреԁнӧјӧн. Ԃерт, еԉектрічество вынӧн лыԍтыԍӧны кор-ԋін уҗалыԍјаслӧн (лыԍтыԍыԍјаслӧн) оз суԇԍы кіныс, ԉібӧ вывті ԁонӧн боԍтӧны лыԍтыԍӧмыԍ.
СССР-ын еԉектрічествоӧн лыԍтан опытјас еща-на вӧліны. Вӧлі вӧчӧма опыт совхоз „Ԁубровіцаын" Мӧскуа облаԍтын. Тајӧ опытнас тӧԁмалӧмаӧԍ: еԉектрічествоӧн лыԍтӧм јӧв, ӧԏікӧ, сӧстӧм, а мӧԁ-кӧ — сувтӧ јона ԁонтӧма кіӧн лыԍтӧм ԁорыԍ.
Міјан скӧтвӧԃітан овмӧс воԇыԍ-воԇӧ соԁӧ. Колӧ зев збыԉыԍ боԍтчыны мехаԋіԅірујтны став уҗсӧ верԁас перјӧмԍаԋ, меԁ еԍкӧ ԋеуна каԁӧн мі вермам суӧԁны ԁај бӧрӧ коԉны рытыввывса ԁа амерікаса ԏехԋікајасӧс. Скӧт гӧгӧрса став уҗсӧ мехаԋіԅірујтӧмӧн міјанлы ещаҗык ковмас морт вын і ԉішалан став војтырсӧ поԅас сувтӧԁны вӧр промышԉенноԍт уҗ вылӧ.
З) ЈӦВ СОԀТӦМ
Верԁасјас тырмымӧн лӧԍӧԁӧмӧн, выԉ скӧтвіԇанінјас стрӧіталӧмӧн, скӧтвіԇӧм ԁа ԁӧԅӧрітӧм бурмӧԁӧмӧн ԁа ԍӧкыԁҗык уҗјас мехаԋіԅірујтӧмӧн, мі вермам јона кыпӧԁны мӧсјаслыԍ лыԍтӧм.
Кымын уна јӧв понԁасны ԍетны мӧсјас, сымын ӧԁјӧнҗык мі вермам олӧмӧ пӧртны асԍыным мог — пјаԏіԉетка помаԍіг кежлӧ ԍетны госуԁарстволы 500 ԍурс центԋер выј.
Мыј міјан мӧсјас вермасны соԁтыны јӧв — ԁокажітӧма-ԋін уна опытјасӧн коԉан војасӧ.
Став меропріјаԏԏӧјассӧ-кӧ пӧртам олӧмӧ, а олӧмӧ пӧртны колӧ быԏ, тајӧ куім вонас уԁајтчас соԁтыны мӧсјаслыԍ лыԍтӧм со кытчӧԇ (мӧс вылӧ центԋерӧн лыԃԃӧмӧн):
Ӧтка овмӧсса мӧсјаслыԍ
Ӧтувтӧм мӧсјаслыԍ
Выјвӧчан фермаса мӧсјаслыԍ
Совхозса мӧсјаслыԍ
Шӧрвыјӧ лыԃԃӧмӧн
1931 во
14,0
15,11
19,0
24,75
14,7
1932 во
15,0
17,0
20,7
31,0
17,2
Соԁӧм %
107,1
112,2
108,9
125,2
117,0
1933 во
16,0
19,0
23,4
36,0
20,0
Соԁӧм %
106,6
111,7
111,7
116,1
116,2
Мыј мӧсјаслӧн лыԍтӧм понԁас соԁны таԇӧн ԁорыԍ ԋе ещаҗык, віԍталӧны контроԉувса мӧсјасӧн јӧв соԁтӧм (25–26 центԋерӧԇ). Сӧмын колӧ став вылынҗык інԁӧм меропріјаԏԏӧјассӧ пӧртны олӧмӧ.
ВЫЈВӦЧАН СОЦІАԈІԌԎІЧЕСКӦЈ ПРОМЫШԈЕННОԌԎ ЛӦԌӦԀӦМ
ВӦЧНЫ УНҖЫК ВУЗӦС ВЫЈ
Скӧт вӧԃітӧм помыԍ артман проԁуктјас соԁтӧмын меԁыҗыԁ могыс — вӧчны унҗык вузӧс выј.
Војвыв крајса ӧніја еща скӧта колхозјасаԁ скӧтвӧԃітӧм помыԍ боԍтан проԁуктајас пӧшԏі ставнас разалӧны колхоԅԋікјас пӧвсын. Проԁуктајас ԉішавлӧны зев-ԋін шоча ԁај еща. Боԍтам веԍігтӧ ыҗыԁ колхоз „Оргаԋізатор“ (Карԁорԍаԋ матын). Тајӧ колхозас уҗ мукӧԁ колхозјасын ԁорыԍ мунӧ шыԉыԁҗыка, но ӧтувтӧм скӧтԍыс вузӧс проԁуктајас вермӧ ԍетны јона-на еща.
Став ӧтувтӧм мӧскыс колхозлӧн 176. 1930 воын стрӧітӧмаӧԍ кык скӧтвіԇанін. Віԇӧмаӧԍ тајӧ стрӧјбајасыс вылӧ 40 ԍурс шајт. Став проԁукціјаыс ӧтувтӧм мӧсјаслӧн 4 ԍурс центԋер јӧв, на пӧвсыԍ ԍетчӧ контрактаціја ԍерԏі сӧмын ӧԏі ԍурс центԋер (25 прӧчент). Тајӧ ӧтувтӧм скӧтыԍ кынԇі колхоԅԋікјас віԇӧны ас орԁаныс мӧсјасӧс, но став проԁуктајассӧ ԉібӧ ԍојӧны аԍныс, ԉібӧ вузалӧны частнӧј рынок вылын.
Ӧтувтӧм скӧтвіԇӧм помыԍ вузалӧм проԁуктајасыԍ, еща вузалӧмыс понԁа, колхозлӧн чукӧрмӧ еща ԍӧм, а ӧԁ ԍӧмыԁ меԁвојԁӧр колӧ скӧтвӧԃітӧм бурмӧԁӧм вылӧ, ӧԏікӧ, а мӧԁкӧ — колхоз оз ԍет наԃеја — понԁас-ӧ ԁорвыв вузавны проԁуктајас робочӧј рајонјаслы ԁа інԁустріаԉнӧј центрјаслы.
Воԇӧ кежлӧ колхозјасын колӧ лӧԍӧԁавны торја стаԁајас вузӧс проԁуктајас вӧчӧм могыԍ. Госуԁарство ԍетӧ уна среԁство тащӧм ӧтувтӧм скӧтвіԇанінјас стрӧітӧм вылӧ.
ВУЗӦС ЈӦВ ФЕРМАЈАС
Меԁколана ӧніја каԁын — колхозјас берԁын ԁа выјвӧчан мехаԋіԅірованнӧј завоԁјас гӧгӧрын вузӧс јӧв фермајас лӧԍӧԁалӧм. Мехаԋіԅірованнӧј выјвӧчан завоԁјас гӧгӧрын колхозса сырјӧвӧј базајас лӧԍӧԁалӧмӧн јона поԅас ӧԁԇӧԁны јӧв промышԉенноԍт паԍкалӧм.
Ӧтка овмӧсјасыԍ ԋекор ԋе лӧԍӧԁны сещӧм сырјӧвӧј база, коԁі еԍкӧ верміс тырмымӧн ԍетны јӧв мехаԋіԅірованнӧј завоԁлы.
Вузӧс јӧв фермајасӧ колхозјаслы колӧ торјӧԁавны меԁԍа бур мӧсјассӧ, сеԍԍа сетчӧ-жӧ колӧ ԍетны кулакјаслыԍ мырԃԃӧм мӧсјасӧс ԁа колхознӧј ԍіԍԏема пыр ԍетӧм креԃіт вылӧ бокыԍ ԋӧбӧм мӧсјасӧс. Воԇӧ фермајаслыԍ скӧт лыԁ колӧ соԁтыны бурҗык кукаԋјасӧс контрактаціја ԍерԏі ԋӧбӧмӧн ԁа бурҗык мӧсјасӧс јај вылӧ чукӧртыԍ оргаԋізаціјајаслыԍ бӧрјӧмӧн ԁа ԋӧбӧмӧн.
Меԁыҗыԁ мог вузӧс јӧв фермајаслӧн — кыԇ-мыј поԅӧ јона соԁтыны вузӧс проԁуктајас. Меԁ еԍкӧ боԍтны унҗык проԁуктајас, колӧ соԁтыны верԁас плошщаԃ быԁ мӧс вылӧ гектарӧԇ ԁа бурмӧԁны фермалыԍ овмӧс нуӧԁан ԏехԋікасӧ.
Фермајаслӧн став вузӧс проԁукціјаыс колӧ лоны 30–90 прӧчент гӧгӧр став проԁукціјаԍыс. Сӧмын 10–20 прӧчент гӧгӧр став проԁукціјаԍыс поԅӧ віԇны колхоз пыщкын. Вузӧс проԁукціјасӧ ферма ԇоԋнас ԍетӧ выјвӧчан завоԁӧ.
Шӧрвыјӧ лыԃԃӧмӧн быԁ колхоз берԁса фермаын колӧ лоны ԁуш 60–70 мӧс. Меԁещавылӧ выгӧԁнӧ віԇны торја фермајасын ԁуш 35–40 мӧс.
Посԋі колхозјаслы тамынԁа мӧс торјӧԁны, ԃерт, лоӧ ԍӧкыԁ, сы понԁа колӧ ӧтувтчыны матігӧгӧрса колхозјаслы ԁа лӧԍӧԁны ӧԏі ӧтувја ферма ӧтувја скӧтвіԇанін стрӧітӧмӧн. Тащӧм ӧтувја фермајассӧ поԅӧ лӧԍӧԁавны сӧмын, кор колхозјас оз торјавны мӧԁа-мӧԁԍыныс 5–6 кілометрыԍ ылӧҗык. Ылынҗык-кӧ колхозјас костын коласыс, секі ӧтувја фермајас лӧԍӧԁавны оз-ԋін ло ківыв.
Верԁас фермаса скӧтлы верԁассӧ колӧ перјыны колхозлы сіԇӧн, меԁ став перјӧм верԁассӧ вӧлі ԍетӧма ԇоԋнас фермалы. Мӧԁногӧн верԁас лӧԍӧԁӧм јылыԍ ԍорԋі оз вермы лоны.
Вузӧс јӧв фермајас Војвыв крајын понԁісны воԍԍавны колхозјас соԁӧмкӧԁ щӧщ. Кымын уна лоӧ колхозјаслӧн скӧт, сымын ӧԁјӧ понԁасны воԍԍавны выԉ фермајас, кымын уна лоӧны фермајас, сымын ӧԁјӧ вермам пӧртны олӧмӧ асԍыным мог — 1933 во кежлӧ вӧчны 500 ԍурс центԋер вузӧс выј. Пјаԏіԉетка помаԍан каԁӧ став скӧтыс вузӧс јӧв фермајасын колӧ лоны 119 ԍурс гӧгӧр. Скӧт лыԁ фермајасын понԁас соԁны со кыԇі (ԍурс ԁушӧн).
(Віԇӧԁ табԉіца 68-ӧԁ ԉістбокыԍ.)
1931 во.
1932 во.
1933 во.
Ӧтувтӧм мӧс лыԁ ставнас
83,1
228,9
371,6
На пӧвсыԍ торјӧԁӧма фермајасӧ
33,0
60,0
85,0
Шуӧма ԋӧбны
12,0
22,0
34,0
Лоӧ став скӧтыс фермајасын
45,0
82,0
119,0
Фермајасӧ ӧтувтӧм мӧсјас, кыԇі мі шуім-ԋін, понԁасны ԍетны унҗык јӧв мукӧԁ ӧтувтӧм мӧсјас ԁорыԍ (совхозјасӧс лыԃԃытӧг, ԃерт). 500 ԍурс центԋер вузӧс выј вӧчӧм могмӧԁӧмын фермајас лоӧны јона тӧԁчана вузӧс выјвӧчыԍ овмӧсјасӧн.
Вузӧс јӧв фермајас лӧԍӧԁӧны јӧлыԍ проԁуктајас вӧчан промышԉенноԍтлы сырјӧвӧј база. Тајӧ промышԉенноԍтлӧн меԁыҗыԁ могыс — ԍетны унҗык проԁуктајас робочӧј рајонјаслы ԁа інԁустріаԉнӧј центрјаслы. Сы понԁа міјан воԇын зев ыҗыԁ мог — ӧтувтны став вын колхозјасын уҗалыԍјаслыԍ ԁа рајонын колхозјас течан уҗӧн веԍкӧԁлыԍјаслыԍ ԁа ӧтвылыԍ, ӧтувја вынӧн, боԍтчыны лӧԍӧԁавны унҗык ԁај бурҗык фермајас. Сіԇ-кӧ тајӧ уҗ берԁас ковмас ԍібӧԁны ԍіктса став сӧветскӧј ԁа общественнӧј акԏівӧс, батракјас ԁа гӧԉ креԍԏана группајасӧс ԁа колхозса проізвоԁственнӧј совешщаԋԋӧјасӧс.
Фермајас котыртан уҗ крај паԍта ӧні мунӧ зев-на омӧԉа.
Ӧнӧԇ оргаԋізујтӧма ставсӧ 380 колхозса ферма. Став скӧтыс сенјасын сӧмын-на 13 ԍурс ԁуш.
Ԍібырын, Војвыв Кавказын, веԍігтӧ Центраԉно-Черноԅомнӧј облаԍтын тајӧ уҗын емӧԍ зев тӧԁчана вермӧмјас.
Міјан крајувса колхозјасӧн веԍкӧԁлыԍ оргаԋізаціјајас ԁа ԅемеԉнӧј оргаԋізаціјајас фермајас лӧԍӧԁалӧм уҗ вылӧ віԇӧԁісны зев-на омӧԉа. Сіԇ-жӧ віԇӧԁісны і рајонувса оргаԋізаціјајас. Квајтымын рајон пӧвсын (та мынԁа став рајоныс крајын) фермајас лӧԍӧԁалан планјас вӧчӧмаӧԍ сӧмын-на ԁасвіт рајонын. Но і тајӧ ԁасвіт рајон пӧвсԍыс пӧртӧны олӧмӧ асԍыныс планнысӧ сӧмын ԍіԅім рајонын.
Сӧмын ԍіктјасыԍ ԁа рајонјасыԍ став общественнӧј вын мобіԉізујтӧмӧн ԁа карса оргаԋізаціјајас отсӧгӧн уԁајтчас паԍкыԁа боԍтчӧԁны фермајас лӧԍӧԁалӧм.
500 ԌУРС ЦЕНТԊЕР ВЫЈ ПОНԀА ВЕРМАԌІГӦН ВЕРМЫНЫ СТАВ ԌӦКЫԀТОРЈАССӦ
Лыԍтыԍ мӧс лыԁ соԁтӧмӧн ԁа лыԍтӧмсӧ налыԍ кыпӧԁӧмӧн вузӧс прӧԁукціја соԁас со кыԇі:
(Віԇӧԁ табԉіца 70-ӧԁ ԉістбокыԍ.)
Ӧтка овмӧсјас.
Ӧтувтӧм овмӧсјас.
Вузӧс јӧв фермајас.
Став колхозыс.
Став совхозыс.
Ставыс.
1932 во.
Став вузӧс јӧлыс ԍурс центԋерӧн
176,17
39,56
56,85
96,41
51,66
324,24
На пӧвсыԍ лоӧ вузалӧма прӧчентӧн лыԃԃӧмӧн
23,8
28,9
93,5
48,8
93,5
32,6
Торја овмӧсјаслӧн (ԍекторјаслӧн) уԃеԉнӧј весыс
54,3
12,2
17,5
29,7
16,0
100,0
1933 во.
Став вузӧс јӧлыс ԍурс центԋерӧн
308,09
314,81
261,58
576,39
290,24
1174,11
На пӧвсыԍ лоӧ вузалӧма прӧчентӧн лыԃԃӧмӧн
60,8
57,8
95,0
70,3
95,0
67,8
Торја овмӧсјаслӧн (ԍекторјаслӧн) уԃеԉнӧј весыс
26,2
26,8
22,3
49,1
34,7
100,0
Тајӧ лыԁпасјасԍыс тыԁовтчӧ, мыј вузӧс јӧв фермајаслӧн став вузӧс јӧлыслӧн вевтыртӧмыс (уԃеԉнӧј весыс) омӧԉа соԁӧ. Сы вӧсна фермајасӧ колӧ торјӧԁавны колхозјасыԍ меԁ бур мӧсјассӧ, а тащӧм мӧсјасыԁ кӧԏ меԁ еԍкӧ колхозјасыԁлӧн скӧт лыԁыс і јона соԁӧ — ԍурӧ еща-на, сіԇ-жӧ јона бӧрјыԍнысӧ лоӧ сы понԁа, меԁ еԍкӧ фермајасӧ лоі чукӧртӧма меԁԍа бур скӧтсӧ, коԁлӧн проԁукціјаыс (80–90 прӧчент гӧгӧр) мунӧ ԇоԋнас выј вӧчӧм вылӧ.
Војвыв крајын 23 центԋер јӧлыԍ артмӧ ӧԏі центԋер выј. Тајӧ норма ԍерԏіыс лыԃԃӧмӧн пјаԏіԉетка меԁбӧрја воын став вузӧс јӧлԍыс, коԁӧс мі арталім вылынҗык, мі боԍтам 51 ԍурс тонна, ԉібӧ 510 центԋер выј.
Ԃерт, тајӧ ставсӧ арталӧма ылӧсас. Точнӧја лыԃԃыны ԋекущӧм ногӧн он вермы. Но веԍіг ылӧсас арталӧмӧн поԅӧ веԍкыԁа шуны, мыј пјаԏіԉетка меԁбӧрја воӧ, кӧԏ кущӧм ԍӧкыԁторјас ез паныԁаԍлыны, мі вермам ԁобітчыны пӧртны олӧмӧ ас вылӧ боԍтӧм мог — ԍетны госуԁарстволы 500 ԍурс центԋер выј. Ԍӧкыԁторјасыԍ повны ԋінӧмла. Коммуԋіст парԏіја ԁа Сӧвет правіԏеԉство веԍкӧԁлӧмӧн Совет сојуз інԁустріаԉіԅірујтчігӧн, ԍіктса овмӧс соціаԉізмӧ бергӧԁігӧн став ԍӧкыԁторјасыс вермана.
Меԁ еԍкӧ пӧртны олӧмӧ парԏіјаӧн ԁа правіԏеԉствоӧн міјанлы ԍетӧм могјас, ковмас став паныԁаԍыԍ ԍӧкыԁторјассӧ сіԇ-жӧ быԏ вермыны, сӧмын меԁ вӧлі чорыԁа боԍтчӧма нуӧԁны став уҗсӧ, меԁ вӧлі быԁлаын боԉшевістскӧј выԃержка.
КРАЈЫН ВЫЈВӦЧАН ПРОМЫШԈЕННОԌԎ ПАԌКӦԀАН МОГЈАС
Воԇынҗык мі інԁім-ԋін, мы выјвӧчан промышԉенноԍт крајын паԍкалӧма зев-на омӧԉа. Вузӧс јӧв соԁӧм бӧрԍа ӧнӧԇ промышԉенноԍт ез вермы вӧтчыны.
Ковмас ӧні-жӧ боԍтчыны стрӧітавны јӧлыԍ проԁуктајас вӧчан преԁпріјаԏԏӧјас.
Војвыв крајын уна рајонын-на ӧнӧԇ ез вӧвлы тащӧм промышԉенноԍтыс, а ӧԁ уна рајонјасын верԁас бокԍаԋ і скӧт лыԁ бокԍаԋ поԅӧ зев јона сіјӧ паԍкӧԁны. Зев гырыԍ перԍпекԏівајас та бокԍаԋ емӧԍ Комі облаԍтлӧн ԁа воԇԇа Вој-Ԁвінаса округлӧн.
Тајӧ војасӧ Војвыв крајын лоӧ боԍтчӧма стрӧітавны јӧлыԍ проԁуктајас вӧчан уна гырыԍ преԁпріјаԏԏӧјас. Крај воԇын та бокԍаԋ сулалӧ кык мог:
1) ештӧԁны выԉ завоԁјас стрӧітӧм;
2) стрӧітны коланінјасын выԉ завоԁјас, меԁ еԍкӧ лоіс іспоԉзујтӧма став вузӧс јӧвсӧ.
Меԁ-ԋін јона колӧ стрӧітавны мехаԋіԅірованнӧј завоԁјас. Мехаԋіԅірованнӧј завоԁјасыԁ вермӧны вӧчны ӧткоԃ качествоа гырыԍ парԏіјајасӧн експортнӧј выј, ӧԏі-кӧ, а мӧԁ-кӧ — чінӧны проізвоԁственнӧј рӧскоԁјас посԋі (кіпомыԍ уҗалыԍ) завоԁјаслӧн ԍерԏі, сы понԁа мехаԋіԅірованнӧј завоԁјасын вермӧны мынтыны јӧлыԍ ыҗыԁҗык ԁон.
Мыј збыԉ мехаԋіԅірованнӧј завоԁјаслӧн чінӧны проізвоԁственнӧј рӧскоԁјасыс тыԁалӧ Ԍібкрајжівотновоԁсојуз 1928 воԍа отчотыԍ. Отчотын ыстыԍӧны со кущӧм лыԁпасјас вылӧ:
(Віԇӧԁ табԉіца 73-ӧԁ ԉістбокыԍ.)
Мехаԋіԅірованнӧј завоԁјас.
Кіпомыԍ уҗалыԍ завоԁјас.
Завоԁ лыԁ
9
1014
Уҗалӧма тӧлыԍ лыԁ
12
9
Мӧс лыԁ ӧԏі овмӧс вылӧ
2,8
2,4
Завоԁӧ јӧв вајыԍ лыԁ
1192
307
Мӧс лыԁ коԁјас помыс вајӧны јӧв
3273
743
Вајӧма став јӧвсӧ шӧрвыјӧ ӧԏі завоԁ вылӧ лыԃԃӧмӧн (ԍурс ԉітрӧн)
2007
432
Вӧчӧма став выјсӧ тоннаӧн лыԃԃӧмӧн
101,6
21,3
Мынтӧма ӧԏі кілограмм јӧлыԍ (урӧн)
6,5
4,9
Проізвоԁственнӧј рӧскоԁ ӧԏі кг. выј вылӧ (ур)
25,3
25,5
Вајӧма завоԁӧ јӧв ӧԏі мӧс вылӧ (ԉітр)
613
594
Боԍтӧма ԁокоԁ ӧԏі мӧс вылӧ (шајт)
33,85
28,34
Тајӧ лыԁпасјасыс петкӧԁлӧны: мехаԋіԅірованнӧј завоԁјаслӧн-кӧ ем тырмымӧн сырјо (јӧв) вочӧж кежлӧ, најӧ ԍетӧны ыҗыԁҗык ԁохоԁ креԍԏаналы кіпомыԍ уҗалыԍ ԉібӧ вӧв вынӧн уҗалыԍ завоԁјас ԁорыԍ. Мехаԋіԅірованнӧј завоԁӧ јӧв вајалыԍјас боԍтӧны ԁохоԁ ӧԏі мӧс вылӧ 33 шајт 85 ур, а кіпомыԍ уҗалыԍ ԁа вӧв вынӧн уҗалыԍ завоԁјасӧ вајалыԍјас сӧмын 28 шајт 34 ур (20% вылӧ ещаҗык).
Мехаԋіԅірованнӧј завоԁјас стрӧітӧмӧн поԅас обслужівајтны гырыԍ рајонјас, ӧԏі-кӧ, а мӧԁкӧ — поԅас вӧчны ӧткоԃ бур прӧԁукціја гырыԍ парԏіјајасӧн.
Сіԇ-жӧ поԅас тащӧм завоԁјасӧ меԁавны јонҗык велӧԁчӧм ԏехԋікјасӧс ԁа бурмӧԁны кокԋӧԁны став уҗсӧ.
Мехаԋіԅірованнӧј завоԁын вӧчӧм выј качествонас вермас лоны јона бур. 1929 воын лонԁонса біржа вылын ԁонјалӧмаӧԍ сӧветскӧј выјлыԍ качествосӧ ԁа 1-ј сортӧн шуӧмаӧԍ мехаԋіԅірованнӧј завоԁјасӧн вӧчӧм выј пӧвсыԍ 42 прӧчент, а став выј пӧвсԍыс коԁӧс вӧлі петкӧԁӧма РСФСР-ыԍ, шуӧмаӧԍ тујны 1-ј сортӧ сӧмын 12 прӧчент.
Колхозјас течӧмын лоӧм гырыԍ вермӧмјас воԍтӧны јӧв-выј промышԉенноԍтлы зев гырыԍ перԍпекԏівајас. Колӧ колхозјасын ӧԁјӧҗыка ԁа паԍкыԁҗыка кыпӧԁны јӧв овмӧс ԁа корны стрӧітавны мехаԋіԅірованнӧј завоԁјас. Ковмас соԁтыны јонҗыка скӧт лыԁ сещӧм рајонјасын, кытӧн понԁасны стрӧітавны мехаԋіԅірованнӧј завоԁјас, лӧԍӧԁны, меԁ мӧсјас кукјалӧны ӧԏіҗык каԁӧ ԁа мукӧԁтор.
Таԇӧн артмас пыр кежлӧ јітӧԁ інԁустріаԉнӧј преԁпріјаԏԏӧ (мехаԋіԅірованнӧј завоԁ) костын ԁа ӧтувтӧм овмӧс (колхоз) костын. Промышԉеннӧј преԁпріјаԏԏӧ лӧԍӧԁӧмӧн вежԍӧ став овмӧсыс. Тащӧм преԁпріјаԏԏӧјасыс веԍкӧԁасны ӧтувја ԍіктса овмӧсӧс јӧв овмӧс паԍкӧԁӧмлаԋ ԁа бурмӧԁӧмлаԋ.
Зев колана тор, меԁ еԍкӧ выјвӧчан завоԁјасыс вермісны лӧԍӧԁны бурҗык уҗалыԍјасӧс, кіпомыԍ уҗалыԍ завоԁјас оз вермыны віԇны кваԉіфіцірованнӧј робочӧјјасӧс ԁа маԍԏерјасӧс. Тащӧм завоԁјасын уҗалӧны ԍезон кежлӧ меԁаԍӧм робочӧјјас, коԁјас оз зев јона ԁорожітны асланыс местананыс. Сы понԁа најӧ унҗыкыԍсӧ уҗалӧны ԋебыԁа пырыԍ.
Гырыԍ завоԁскӧј преԁпріјаԏԏӧјас понԁасны уҗавны орлавлытӧг вочӧж (сіԇӧн лоӧ лӧԍӧԁӧма сырјевӧј базасӧ), сы понԁа најӧ вермасны меԁавны пыр кежлӧ бур кваԉіфікаціјаа робочӧјјасӧс ԁа маԍԏерјасӧс, коԁјаслы лӧԍӧԁасны бур оланінјас, обеспечітасны уҗԁонӧн. Сӧмын та ногӧн вермас лоны зіԉа уҗалӧм ԁа бур качествоа проԁукціја вӧчӧм.
Меԁ еԍкӧ став вузӧс јӧвсӧ лоӧ іспоԉзујтӧма, ковмас крај паԍта стрӧітавны пјаԏіԉетка помаԍіг кежлӧ:
Мехаԋіԅірујтӧм завоԁјас
51
Җынвыјӧ мехаԋіԅірујтӧм завоԁјас
100
Кіӧн уҗалыԍ завоԁјас
400
Мукӧԁ пӧлӧс вынӧн уҗалыԍ завоԁјас
400
Сук ԁа кос јӧв вӧчан завоԁјас
2
Каԅеін вӧчан завоԁјас
10
Сыр вӧчан завоԁјас
200
Ԍԉівкі торјӧԁанінјас
500
Став тајӧ завоԁјасыс вермасны ԍетны 1933 воын (ԍурс центԋерӧн):
(Віԇӧԁ табԉіца 76-ӧԁ ԉістбокыԍ).
Уҗалыԍ завоԁ лыԁ.
Лоӧ выј.
Сыр.
Вӧчӧма каԅеін.
Кос јӧв.
Сук јӧв.
Мехаԋіԅірујтӧм завоԁјас
65
155,2
72,7
19,3
—
—
Җынвыјӧ мехаԋіԅірујтӧм завоԁјас
100
51,2
50,0
—
—
—
Кіјӧн уҗалыԍ завоԁјас
545
200,9
17,7
—
—
—
Мукӧԁ пӧлӧс вынӧн уҗалыԍ завоԁјас
400
43,5
—
—
—
—
Каԅеін вӧчан завоԁјас
20
—
—
6,2
—
—
Сук јӧв вӧчыԍ завоԁјас
3
5,0
—
—
10,0
60,0
Ставыс
—
455,0
140,0
26,0
10,0
60,0
1933 воԍаԋ крајса јӧв-выј промышԉенноԍтлы лоӧ зев уна коԉасјас ԁа шыбласјас (жоԇ јӧв, јӧвва ԁа мукӧԁ). Робочӧјјасӧс бурҗыка верԁӧм могыԍ ковмас боԍтчыны вӧчны тајӧ коԉасјасԍыс ԁа шыбласјасԍыс прӧԁуктајас. Меԁбур прӧԁукта тащӧм коԉасјасԍыс ӧніја ԏехԋіка метоԁјасӧн вӧчӧмӧн артмӧ сыр. Сӧмын 25 прӧч. (став коԉӧм јӧв пӧвсԍыс) ԍԉівкі торјӧԁӧм бӧрын коԉӧм јӧлыԍ, ԋеуна јӧв ԉібӧ ԍԉівкі соԁтыштӧмӧн (7 прӧч гӧгӧр уԉјӧв), поԅас вӧчны 140 ԍурс центԋер сыр. Та мынԁа сырнас мі вермам тырмымӧн верԁны Војвыв крајын олыԍјасӧс ԁај уна-на вічмас петкӧԁны мукӧԁ крајјасӧ ԁа облаԍтјасӧ.
Ԍԉівкі торјӧԁӧм бӧрын коԉӧм јӧлыԍ, 10 прӧч. гӧгӧр став тащӧм јӧв пӧвсԍыс, мунас каԅеін вӧчан завоԁјасӧ (каԅеін — промышԉенноԍтлы колана прӧԁукт), а мукӧԁыс ԇоԋнас мунас кукјасӧс быԁтӧм вылӧ ԁа порԍјасӧс щӧгӧԁӧм вылӧ.
СКӦТ ВӦԂІТАН ПЈАԎІԈЕТКА ФІНАНԌІРУЈТӦМ
500 ԍурс центԋер выј вочӧмын міјан сајын — кужам-ӧ мі став могјаснымӧс пӧртны олӧмӧ, вермам-ӧ ԍібӧԁны тајӧ гырыԍ могјас берԁӧ гӧԉ ԁа шӧркоԃԃема креԍԏанаӧс. Меԁ ставсӧ, мыј кӧсјам вӧчны, лоӧ могмӧԁӧма, ковмас пуктыны зев уна вын госуԁарстволы, сӧветскӧј общественноԍтлы ԁа став креԍԏаналы.
Сӧмын меԁбӧрја тајӧ пјаԏіԉетка воӧ ковмас віԇны став могјаснымӧс олӧмӧ пӧртӧм вылӧ јона ылӧсас арталӧмӧн 229 міԉԉон шајт гӧгӧр.
Торја војас вылӧ јуклӧмӧн артмӧ со кыԇі (ԍурс шајтӧн).
(Віԇӧԁ табԉіца 78-ӧԁ ԉістбокыԍ.)
Ставсӧ лоӧ віԇӧма
На пӧвсыԍ
Совхозјасын
Колхозјасын
Коопераԏівјас пыр
Віԇму лӧԍӧԁӧм ԁа бурмӧԁӧм вылӧ
74172,5
21006,4
53166,2
—
Мехаԋізаціја вылӧ
583862,0
3000,0
58862,0
—
Скӧтвіԇанінјас стрӧітӧм вылӧ
58688,0
9336,0
48024,0
1310,0
Ԍілос вӧчанінјас стрӧітӧм вылӧ
5000,0
1800,0
3200,0
—
Скӧт ԋӧбӧм вылӧ
35601,0
21664,0
11989,0
1948,0
Промышԉеннӧј преԁпріјаԏԏӧјас стрӧітӧм вылӧ
19617,5 4
904,4
14713,1
—
Тујјас вӧчӧм вылӧ
24080,0
9155,2
14924,7
—
Му вынԍӧԁан торјас вылӧ
7845,0
850,0
6995,0
—
Ставыс
228866,0
71716,0
153892,0
3258,0
Та мынԁа среԁство госуԁарство ԍетны ԃерт оз вермы. Ковмас корԍны среԁствојас ас пӧвсыԍ — колхозјас пӧвсыԍ, креԍԏана пӧвсыԍ. Колӧ лӧԍӧԁны сіԇ, меԁ еԍкӧ госуԁарстволыԍ среԁствојассӧ лоӧ віԇӧма сӧмын сек, кор колхозјас ԁа креԍԏана овмӧс збыԉыԍ оз кутны вермыны торјӧԁны среԁствојас.
КУЛАКӦС ЛОӦ БЫРӦԀӦМА
Скӧт віԇӧм кыпӧԁӧм-паԍкӧԁӧм ԁа став ԍіктса овмӧс Војвыв крајын выԉ ногӧн, соціаԉіԍԏіческӧј ногӧн лӧԍӧԁӧм оз коԉ чӧв олӧмӧн кулакӧс. Кулак быԁ ногӧн ԁурпон-моз боԍтчас ԇугны став уҗсӧ.
Классӧвӧј коԍ ԍіктын јона јоԍмӧма. Гӧԉ креԍԏанаӧс нарԏітыԍјас аԁԇӧны, мыј ԍіктса овмӧс ӧтувтӧмӧн, коԉԉекԏівіԅірујтӧмӧн, сӧвет влаԍт налыԍ помӧԇ мырԃԃӧ вынсӧ, гӧԉјасӧс експлоаԏірујтан верманлунсӧ.
Кулакјас быԁ ногӧн нӧрӧвітӧны торкны соціаԉізм стрӧітан уҗ. Најӧ оз брезгујтны ԋекущӧм торјӧн, сӧмын меԁ еԍкӧ ԇугԍіс, торкԍіс колхозјас стрӧітан уҗ.
Проԉетарскӧј госуԁарстволӧн поԉіԏіка — бырӧԁны ԍіктыԍ експлоататорскӧј еԉементјасӧс. Сы понԁа кулакјас быԁ ногӧн зіԉӧны пырны колхозјасӧ, меԁ еԍкӧ колхоз пыщкӧ ԇебԍӧмӧн ԇугны выԉногӧн ԍіктса овмӧс лӧԍӧԁан уҗ.
Кытӧн муԃералӧмӧн кулакјаслы оз уԁајтчы торкавны уҗ, најӧ гуԍӧԋікӧн, ԇебԍаԍӧмӧн уԍлаԍӧны віјӧм могыԍ меԁбур ԍіктса сӧветскӧј ԁа общественнӧј акԏівістјас вылӧ.
Но став уԍлаԍӧмыс кулаклӧн — ԉок ԅверлӧн лов петан каԁын уԍлаԍӧм коԃ.
Коммуԋіст парԏіја веԍкӧԁлӧмӧн робочӧј класс ԁа гӧԉ ԁа шӧркоԃԃем креԍԏана лӧԍӧԁасны выԉ соціаԉіԍԏіческӧј общество, ԁорвыв коԉԉекԏівізаціја нуӧԁӧмкӧԁ щӧщ бырӧԁасны ԇікӧԇ кулачествоӧс, кыԇі классӧс.
Важ коми гижӧд