КОЛХОЗЫН ЧЕԈАԂӦС ԀӦԄӦРІТӦМ
ВОԆԆА ЈУКӦԀ.
Ԁошкоԉԋікјас колхозын
Ԁошкоԉнӧј воԍпітаԋԋӧ колхозын
1929 во помын Мӧскуаын вӧлі колхоԅԋітсајаслӧн сјезԁ. Ас уҗ јылыԍ ԍорԋітігӧн колхоԅԋітсајас нораԍӧны: колхозын-пӧ нывбабајас бӧрӧ коԉӧны велӧԁчӧмӧн і уҗӧн. Унҗык колхоԅԋітсајас ԇік велӧԁчытӧмӧԍ. Мужікјас уҗаласны ԁај прӧстӧԍ, а бабалӧн колхозса уҗыԍ ӧтԁор, гортса ԁа чеԉаԃ гӧгӧрса уҗ — ԇік тыр: колӧ-ӧԁ чеԉаԃтӧ верԁны, мыԍкыны, кӧмӧԁны-паԍтӧԁны. Кӧн-нӧ сені корԍан прӧст каԁ велӧԁчыны?
Таԍ тыԁалӧ, меԁым боԍтԍыны колхозјасын велӧԁчӧмӧ, колӧ војԁӧр мынтӧԁчыны чеԉаԃ ԁорын ԁӧԅӧрітчӧмыԍ, сы вылӧ колхозјасын лӧԍӧԁавны ԃетскӧј учрежԃеԋԋӧјас: ічӧтјаслы (3 арӧԇ) — јаԍԉі, гырыԍјаслыҗык (3 арԍаԋ 8 арӧԇ) — ԃетскӧј саԁ.
Гожӧмын страԁа ԁырјі јаԍԉі ԁа ԃетскӧј саԁ, ԉібӧ ԃетскӧј плошщаԁка, торја јона колӧны. Мамјас мунӧны лунтыр кежлӧ віԇ вылӧ, а чеԉаԃ коԉӧны аскежаныс ԋекоԁ віԇтӧг. Пӧрыԍ пӧԉјас-пӧчјас ԁа посԋі ԋаԋкајас оз вермыны чеԉаԃ бӧрԍа тырмымӧн бура віԇӧԁны. Страԁа ԁырјі овлӧ меԁуна пакӧԍтыс: коԁкӧ уԍӧма пруԁјӧ ԁа пӧԁӧма, коԁкӧ помӧјыԍ ԍојӧма пежсӧ ԁа кулӧма вір поносыԍ, ԉібӧ кущӧмкӧ арӧса нывлыԍ порԍ чуԋјассӧ ԍојӧма. А ԋоԉ арӧса ԃеԏіна ізтӧгӧн ворсіг ӧзтӧма керка ԁа сотӧма грезԁсӧ. Чеԉаԃ бӧрԍа віԇӧԁтӧмыс омӧԉсӧ вајӧ ԋе сӧмын аслыныс, но-і баԏ-мамныслы, став колхознӧј овмӧсыслы-і.
А кущӧм-нӧ секі мамлы, кырымыс-кӧ сылӧн уҗалӧ, а мӧвпыс чеԉаԃ ԁінын. Велӧԁчӧмыԁ секі ԃерт-ԋін мӧвп вылӧ оз волы. А колхоԅԋітсалы велӧԁчыны колӧ ԋе сӧмын ас вӧснаыс, а меԁым лӧԍӧԁчыны ответственнӧј уҗ нуны. Велӧԁчӧм колхоԅԋітсајас колӧны ԋе сӧмын колхозјаслы, но і став Сӧвет страналы.
Віԇму овмӧс ӧні вӧчԍӧ выԉног. Гӧрӧс ԁа плугӧс вежӧны комбајнјасӧн, кӧԇан куԁӧс — ԍејалкаӧн, вартан чап — молоԏілкаӧн, коса ԁа чарла — ыщкан-вунԁан машінаӧн.
Віԇму уҗалан гырыԍ машінајас кокԋӧԁасны креԍԏаналыԍ ԍӧкыԁ уҗ. Но меԁым веԍкӧԁлыны сложнӧј машінајасӧн, колӧны бура велӧԁчӧм уҗалыԍјас — мехаԋікјас, тракторістјас. Кыпӧԁны мујаслыԍ урожајноԍт ԁа бурмӧԁны скӧтвіԇӧм, колӧны бура велӧԁчӧм уҗалыԍјас, агронаука тӧԁыԍ јӧз — агрономјас. Чеԉаԃ бӧрԍа ԁӧԅӧрітчыԍ колхоԅԋітсајаслӧн абу ԋӧԏі прӧст каԁ велӧԁчыны. Но велӧԁчыны колхоԅԋітса вермас еԍкӧ, мезԁасны-кӧ сіјӧс ас чеԉаԃ бӧрԍа ԁӧԅӧрітчӧмыԍ. Сы вӧсна ԃетскӧј јаԍԉіјас, саԁјас, площаԁкајас лӧԍӧԁны колӧ ԋе сӧмын колхоԅԋітсајаслы, ԋе сӧмын ӧтувја овмӧс кыпӧԁӧм вӧсна, но і став сӧвет страналы.
Колхозјасын чеԉаԃ учрежԃеԋԋӧјас
Ӧтувја воԍпітаԋԋӧлыԍ коланлунсӧ гӧгӧрвоісны-ԋін аԍныс колхоԅԋітсајас, аснаукӧн најӧ воԍталӧны ԃетскӧј саԁјас, плошщаԁкајас, јаԍԉіјас, чеԉаԃ оланінјас-ԁа.
Ԃетскӧј саԁ ԁа плошщаԁка лӧԍӧԁчыԍԍӧны 3–8 арӧса чеԉаԃлы, јаԍԉі — 3 арӧсыԍ ԋе ыҗыԁ чеԉаԃлы.
Саԁјын чеԉаԃ коԉԉӧны унҗык каԁсӧ: тӧлын 8–9 час асывԍаԋ 4–5 час лунӧԇ, гожӧмын, страԁа ԁырјі — воԇ асывԍаԋ ԍор рытӧԇ. Сіԇі-жӧ јаԍԉіјасын-і.
Ԃетскӧј саԁ уҗалӧ ԁугԁывтӧг вогӧгӧр чӧж, плошщаԁка — гожԍа ԁа арԍа уҗјас ԁырјіҗык. Мукӧԁ колхозјасын јаԍԉіјас лӧԍӧԁалӧны сӧмын гожӧм ԁа тулыс кежлӧ. Мукӧԁ ԁырјі гожԍа плошщаԁка уҗалӧ і тӧвнас, ем-кӧ тујана керка ԁа среԁство. Гожӧмын плошщаԁка воԍтыны керка оз ков, сӧмын лӧԍӧԁыштӧны вевттор зерыԍ ԇебԍыны.
Таво став гожԍа плошщаԁкајас кутасны уҗавны тӧлын-і. Коԉан во уҗалыԍјасыс ез тырмыны-ԁа, гожӧм кежлӧ најӧс лоі боԍтавны карјасыԍ. Ӧні-жӧ унҗык колхоз берԁса ԃетплошщаԁкајасӧн веԍкӧԁлӧны аԍныс колхоԅԋітсајас, коԁјас велӧԁчісны ԁошкоԉнӧј курсјас вылын.
Ӧні тащӧм курсјас пыр леԇӧма 20 ԍурс колхоԅԋітса-акԏівісткаӧс. Сіԇ-кӧ, гожԍа плошщаԁкајас вермасны ԋужӧԁны тӧв кежлӧ.
Мукӧԁ колхозјасын јаԍԉі ԁа плошщаԁка воԍтӧны ӧԏілаӧ, став школаӧԇса чеԉаԃсӧ чукӧртӧны ічӧт кагајаскӧԁ ӧтлаӧ. Сӧмын тајӧ абу бур: ічӧтјаслы јаԍԉі колӧ вӧчны торјӧн плошщаԁкаыԍ ԉібӧ ԃетсаԁыԍ.
Мыј вӧсна?
Со мыј вӧсна: јаԍԉіӧ чукӧртӧм чеԉаԃ ԇоԋвіԇалуннаныс омӧԉҗыкӧԍ-ԁа, ічӧтјаслы кокԋіԁҗыка ԍурӧ вуҗана віԍӧмјас. Сеԍԍа, посԋі чеԉаԃ јона бӧрԁыԍӧԍ, најӧ кутасны торкны гырыԍҗык чеԉаԃлыԍ унсӧ.
Пуԍыны поԅӧ ӧтлаын, но ԍојансӧ лӧԍӧԁны торјӧн арлыԁ ԍерԏіыс: јаԍԉіса чеԉаԃ оз вермыны овны ԁошкоԉԋікјас ԍојан вылын, і мӧԁарӧ. Колӧ лӧԍӧԁчыны коопераԏівкӧԁ, меԁым јаԍԉілы сіјӧ лӧԍӧԁіс став колана проԁуктјас (ріс, маннӧј крупа, картупеԉ пыԅ кіԍеԉ пуны, сакар, кос компот ԁа м. т.).
Јаԍԉіса чеԉаԃлы колӧ кык пара уԅлан ԁа новлан беԉјӧ. Крӧваԏјас вӧчӧны камышыԍ, ԉібӧ ԋӧрјыԍ, бокас җуҗыԁа кыӧны, меԁ кагаыс уԅігас оз уԍ.
Јаԍԉіјасӧ завеԁујушщӧјјасӧс лӧԍӧԁӧм могыԍ котырталӧны торја курсјас. Та вылӧ карјасԍаԋ ысталӧны местајас вылӧ врачјасӧс, кык кымын тӧлыԍ кежлӧ, сеԍԍа најӧс мукӧԁјас вежӧны; сіԇ вежлаԍӧны, кытчӧԇ оз лӧԍӧԁӧны чеԉаԃ бӧрԍа тырмымӧн ԁӧԅӧрітыԍјасӧс.
Быԁ јаԍԉіӧс прікрепітӧны матыса боԉԋіча берԁӧ. Секі чеԉаԃӧс віԁлавны врач вермас быԁ вежонын ӧтчыԁ ԉібӧ унҗыкыԍ. Чеԉаԃӧс-кӧ абу-на піԍԏіалӧмны, јаԍԉіӧ најӧс оз боԍтны. Посԋі чеԉаԃ жебӧԍ, ԋарӧԍ. Најӧс колӧ віԇны сӧстӧма, сӧстӧма верԁны ԁа лӧԍӧԁны ԍојан. Ԁурка ԁа омӧԉа ԁӧԅӧрітӧм вӧсна чеԉаԃ јона кулӧны. Со мыј вӧсна врачлӧн уҗыс јона колана јаԍԉіјаслы.
Школаӧԇса чеԉаԃлы (3–8 арӧсајаслы) меԁбур лӧԍӧԁны чеԉаԃ керка. Чеԉаԃ керка — чеԉаԃлӧн векԍа оланін: сені најӧ коԉԉӧны лун і вој, ворсӧны, уҗалӧны, сені ԍојӧны і уԅлӧны. Та бокԍаԋ чеԉаԃ керка јона бур ԃетсаԁ ԉібӧ плошщаԁка ԁорыԍ. Чеԉаԃ керкаын ставсӧ вӧчӧма ԁа лӧԍӧԁӧма чеԉаԃлы ԍерԏі. Сені оз јортчыны, оз курітчыны, чеԉаԃ оз велавны ԉокторјас вӧчны.
Унҗык баԏ-мам оз кужны віԇны асԍыныс чеԉаԃнысӧ. Сіјӧ јона торкӧ ԃетсаԁ уҗлы, чеԉаԃӧс бура воԍпітајтӧмлы.
Чеԉаԃ керка бурҗык і мамлы колхоԅԋітсалы. Сіјӧс мынтӧԁӧ ԁӧԅӧрітчан уҗыԍ суткі кежлӧ. Кагаыс-кӧ чеԉаԃ керкаын, сылӧн каԁ коԉӧ ԋе сӧмын колхозса овмӧсын уҗавны, но і велӧԁчыны, шојтчыны.
Чеԉаԃ оланінјас вӧчалӧны віԇму уҗалан коммунајасын, кӧні гырыԍјас олӧны ӧтувја керкаын ԁа ԍојӧны ӧтувја пӧртјыԍ.
Кыԇі котыртны чеԉаԃ олӧм колхозын
Кыԇі боԍтԍыны колхозын чеԉаԃ учрежԃеԋԋӧ лӧԍӧԁны?
Војԁӧр ԃеԉегаткајас ԁа колхоԅԋітса-мамјас та јылыԍ јуӧртӧны колхоз сӧветӧ, ԍорԋітӧны парԏіјнӧј ԁа комсомоԉскӧј јачејкајаскӧԁ, корӧны налыԍ отсӧг, сеԍԍа — кыпӧԁӧны та јылыԍ ԍорԋі ӧтувја чукӧртас вылын. Ӧтувја чукӧртас вылӧ локны лӧԍӧԁчӧны: боԍтӧны лыԁулӧ став колхоԅԋіклыԍ ԁа матігӧгӧрса ӧтка олыԍјаслыԍ — гӧԉјаслыԍ ԁа батракјаслыԍ чеԉаԃсӧ, арталӧны уна-ӧ ковмас ԍӧм ԍојан-јуан ԁа паԍкӧм-кӧлуј лӧԍӧԁӧм вылӧ ԁа мукӧԁ торјас вылӧ.
Ԍојӧм-јуӧм, паԍтаԍӧм-кӧмаԍӧм, керка ԁа сіјӧс ломтӧм ԁа југԁӧԁӧм ԁа оборуԁујтӧм нуӧԁӧны колхоз среԁство вылӧ. Среԁствоӧн отсаԍӧм куԅа кыскӧны кооператсіјаӧс, мӧԁа-мӧԁлы отсаԍыԍ коміԏетјасӧс, „
Пызанјас, җаҗјас, улӧсјас вермасны лӧԍӧԁны аԍныс колхоԅԋікјас, чачајас ԁа велӧԁчан кӧлуј — піоԋерјас вӧчасны.
Кооператсіја леԇас чеԉаԃ паԍкӧм вылӧ маԏеріал, а ԃеԉегаткајас ԁа колхоԅԋітсајас суббоԏԋік ԁырјі вурасны-вӧчасны.
Меԁым став уҗыс муні оргаԋізованнӧја, лӧԍӧԁӧны торја коміԍԍіја обществеԋԋік акԏівістјасыԍ, колхоԅԋітса ԁа колхоԅԋікјасыԍ, коԁјаслы колӧ чеԉаԃ учрежԃеԋԋӧыԍ, ԃеԉегаткајасыԍ, комсомоԉечјасыԍ ԁа мукӧԁыԍ.
Колхозын-кӧ воԍԍӧ јаԍԉі, ԍетны шыӧԁчӧм ԇоԋвіԇа кутан јукӧԁӧ, меԁым јаԍԉіӧн јуравны ыстісны боԉԋічаса ԍестраӧс. Вермас лоны, ԇоԋвіԇа кутан јукӧԁлӧн ԋі јӧзӧс велӧԁан јукӧԁлӧн ԍӧмыс абу, секі ԍӧм кӧрԍӧм вылӧ кыскӧны щӧщ мукӧԁ общественнӧј оргаԋізатсіјајасӧс-і. Бура велӧԁчӧм руковоԃіԏеԉјас-кӧ оз лоны, оз-кӧ најӧс ыстыны кущӧм-кӧ учрежԃеԋԋӧјасԍаԋ, секі колхоԅԋітсајас пӧвсыԍ бурҗыкјассӧ ысталӧны җеԋыԁ каԁа курсјас вылӧ центрӧ ԉібӧ рајонӧ (облаԍтӧ). Коԉан во тащӧм җеԋыԁ каԁа курсјас пыр леԇӧма ещавылӧ 20 ԍурс нывбаба. Ӧні најӧ ставныс лоісны ԁошкоԉнӧј уҗалыԍјасын.
Җеԋыԁ каԁа ԁошкоԉнӧј курсјас вылын колхоԅԋітсајас ез-на вермыны бура велӧԁчыны, ез-на лоны настӧјашщӧј воԍпітаԏеԉԋітсајасӧн. А меԁым колхоԅԋітса-выԁвіженкајас вермісны справԉајтчыны уҗнас ԁа меԁым наӧн веԍкӧԁлыны, ԋекымын ԃетсаԁ прікрепітӧны ӧԏі образцовӧј ԃетсаԁ берԁӧ, коԁӧн веԍкӧԁлӧ бура велӧԁчӧм ԁошкоԉнӧј воспітаԏеԉ. Прікрепітӧм ԃетсаԁјаслы ԁа плӧщаԁкајаслы оз ков лоны зев ылын прімернӧј ԃетсаԁыԍ, меԁым воспітаԏеԉ верміс волывлыны колхоԅԋітсајас ԁінӧ ԍетны інԁӧԁјас. Ԃеткоміԍԍіја корӧ врачӧс віԁлавны шогмӧ оз помещеԋԋӧыс. Чеԉаԃлыԍ ԇоԋвіԇа віԁлавны врач ԉібӧ феԉԁшӧр волывлӧны быԁ тӧлыԍын ещавылӧ кыкыԍӧн. Луԁӧмӧн, тракомаӧн ԁа мукӧԁ віԍӧмјасӧн віԍыԍ чеԉаԃӧс јаԍԉіӧ оз боԍтны.
Ԃетскӧј саԁ.
Керка ԃетскӧј саԁулӧ стрӧітӧны җуҗыԁ местаӧ, вӧра берег ԁорӧ. Керка ԁінӧ лӧԍӧԁӧны граԁјӧр. Керкаыс-кӧ важ — лӧԍӧԁыштӧны: јеҗԁӧԁӧны ԍԏенјас, краԍітӧны җоҗјас, ӧшіԋјас ԁа ӧԇӧсјас, лӧԍӧԁалӧны пачјас. Абу-кӧ форточкајас — вӧчӧны; луԁікјасӧс, пыщјасӧс, тӧрӧканјасӧс — быԁԍамасӧ віјалӧны.
40 чеԉаԃлы колӧ 5 ԉібӧ унҗык жыр — уҗалан, ԍојан, ворсан, мыԍԍан (сіԇ-жӧ пӧртчыԍан) ԁа уԅлан.
Кукԋа лӧԍӧԁӧны бокӧҗык, чаԁыс ԁа ԉок рујасыс меԁ чеԉаԃ ԁінӧ оз веԍкавны. Ԃетсаԁлы ԍојан поԅӧ пуны колхозса кукԋаын, сӧмын меԁ ԍојаныс посԋі чеԉаԃлы вӧлі лӧԍӧԁӧма-а.
Столӧвӧјын колӧ ещавылӧ кык куԅ пызан ԁа ԋоԉ скамејка җуҗтанас бурещ чеԉаԃ туша ԍерԏі. Разнӧј пӧсуԁа віԇны лӧԍӧԁӧны шкап, ԉібӧ занавесӧн вевԏԏӧм җаҗјас.
Шкапсӧ ԁа җаҗјассӧ оз ков вӧчны җуҗыԁӧс, меԁ сеԍ чеԉаԃ аԍныс вермісны боԍтны ставсӧ мыј налы колӧ. Быԁ чеԉаԃлы колӧ торја таԍті, тӧрӧлка, чашка, чајнӧј ԁа ԍојан паԋјас ԁа вілкі. Быԁ пызанӧ кык сов ԁозјӧн ԁа куім ԋаԋ ԁозјӧн, меԁым чеԉаԃ ез зев ԋужмаԍны ԋаԋла ԁа совла ӧԏі пызан помԍаԋ мӧԁ помӧԇыс. Быԁ пызан вылӧ колӧ торја кӧструԉа ԁа ԁар — ԍојан кіԍтавны. Кӧструԉа пуктыны вӧчны пу пыԁӧсјас (меԁ кԉејонкасӧ оз сот). Фарфорӧвӧј ԉібӧ ԍԏекԉаннӧј пӧсуԁајасын ԍојан озҗык щык (оз окіԍԉајтчы), ԁај најӧс кокԋі віԇны сӧстӧмӧн, сӧмын јона жугавлӧны. Оловјаннӧј ԉібӧ жӧч пӧсуԁајасӧн вӧԃітчыны оз поԅ, ԍојаныс сені јона щыкӧ-ԁа; меԁԍа бур — аԉԉуміԋіјевӧј пӧсуԁајас.
Паԋјас чеԉаԃлы оз пуыԍ, а кӧртыԍ колӧ: пу паԋјас кокԋіа жуглаԍӧны, путорјасыс ԍојанас ԍуралӧны чеԉаԃ кынӧмӧ. Тајӧ зев омӧԉ, ԁа і сӧстӧмӧԇ мыԍкыны кӧрт паԋ кокԋіԁҗык пу паԋ ԁорыԍ. Став пӧсуԁаыс — паԋјас, кружкајас, таԍтіјас, міскајас — колӧ ічӧтӧԍ, меԁым чеԉаԃлы аслыныс вӧлі новлыны кокԋіҗык. Пызанјас вевԏԏӧны кԉејонкаӧн, кԉејонкасӧ быԁ ԍојӧм бӧрын мыԍкӧны. Столӧвӧјын-кӧ щӧщ уҗалӧны, ԍојӧм бӧрын кԉејонкасӧ боԍтлӧны. Пӧсуԁајас мыԍкыны колӧ таз, мочалкајас ԁа ԋекымын куԅчышјан. Столӧвӧј ԍԏенӧ ӧшӧԁӧны ԃежурнӧјјаслыԍ роспісаԋԋӧ. Ковтӧм мічјасӧн столӧвӧјӧс баԍітны ԋінӧмла.
Ԃежурітыԍ чеԉаԃ вевԏԏӧны пызан, вајалӧны ԍојан, уберіталӧны пӧсуԁајас, гырыԍҗыкјас мыԍкӧны. Ԃежурнӧј чеԉаԃ кԉејонка калатаӧԍ (партукаӧԍ).
Уҗалан жырјын пызанјас ԁа скамјајас столӧвӧјын коԃӧԍ-жӧ; шкапын віԇӧны колана інструментјас: каранԁашјас, краскајас, ԏетраԃјас, ԍој — ԉепкајас вӧчавны, піла, мӧлӧт, кӧрттувјас, картон, кԉеј — чачајас вӧчалӧм вылӧ. Уҗалан комната ԍԏенӧ поԅӧ ӧшлыны чеԉаԃлыԍ уҗсӧ: ԍерпасјас, ворсанторјас, карԁоныԍ вӧчӧм торјас ԁа м. т.
Ворсан жыр мукӧԁјас ԍерԏі ыҗыԁҗык, ԍԏенјассӧ мічаа мічмӧԁӧма ічӧԏік флагјасӧн, плакатјасӧн, портретјасӧн. Ӧшіԋјассӧ занавесалӧма. Мічјассӧ вочасӧн-вочасӧн вежлавлӧны, выԉ мічјас ӧшлӧны: ӧԏі пӧлӧс міч віԇӧԁігӧн чеԉаԃ ԁӧзмыны вермасны.
Бур еԍкӧ вежлавны быԁ ревоԉутсіоннӧј праԅԋік воԇвылын ԁа вӧчны тајӧ уҗсӧ чеԉаԃкӧԁ ӧтув. Ворсан жырјӧ колӧ сувтӧԁны шкап ԉібӧ полкајас віԇны чачајас, стрӧіԏеԉнӧј маԏеріалјас, скалкајас, мачјас ԁа мукӧԁ тор. Чеԉаԃӧс колӧ велӧԁны быԁ ворсӧм бӧрын іԁравны ворсанторјассӧ.
Кущӧм ворсанторјас колӧны ԃетсаԁын. Ворсантор ԁошкоԉнӧј учрежԃеԋԋӧын лоӧ велӧԁчан торјӧн. Ворсігӧн кага велӧԁчӧ, тӧԁмалӧ асгӧгӧрса олӧмсӧ. Чеԉаԃ зев окота пырыԍ вӧчалӧны керкајас, посјас, пачјас ԁа м. т. Сіԇкӧ — колӧ ӧктыны стоԉарнӧј маԍԏерскӧјыԍ ԉібӧ кыԍкӧ мӧԁлаыԍ путорјас, пӧвторјас ԁа мукӧԁ ԍама торјас; корԍнысӧ-кӧ ԋекыԍ — поԅӧ вӧчавны аслыныс. Чеԉаԃкӧԁ вӧрӧ ветлігӧн колӧ ԍӧрыԍ чукӧртны ԇоріԇјас, коԉ ԁа м. т. комнатајас мічмӧԁӧм вылӧ. Ԋекымын рос пуктыны бутулка ваӧ меԁ чеԉаԃ вермісны віԇӧԁны вужјас ԁа почкајаслыԍ быԁмӧмсӧ. Ваа ԁозјӧ поԅӧ пуктыны ԋекымын уԉітка, леԇны сетчӧ ваын быԁмӧм турунјас, меԁ чеԉаԃ віԇӧԁасны најӧ олӧм бӧрԍа. Тајӧ ловја пеԉӧс лӧԍӧԁны уҗалан жырјӧ.
Колӧ лӧԍӧԁны рӧма каранԁашјас, краскајас ԁа бумага рісујтчыны ԁа ԍој — ԉепкајас вӧчавны.
Чеԉаԃ јона раԃејтӧны гӧжӧмын ворсны лыаӧн, вӧчавны сеԍ быԁԍама торјас, а тӧлын — зев окотапырыԍ ворсӧны лымјӧн. Лыаӧн вӧԃітчыны колӧны солокјас ԁа міча формочкајас, саԁјын ԁа граԁ вылын уҗавны — ічӧԏік верајас, ԉејкајас, тачкајас, зырјас, куранјас: ставыс тајӧ колӧ ічӧԏікӧԍ. Тӧлын іславны колӧ коԋкі, ԁаԃ ԁа лыԅјас.
Колӧ сіԇі-жӧ ԋекымын ԋіга ԍерпасјасӧн, тӧԁмаԍны карса олӧмӧн, фабрік-завоԁ уҗӧн, Ԉеԋін олӧмӧн ԁа мукӧԁ сещӧм торјасӧн, мыјјылыԍ чеԉаԃ оз каԅавны ас гӧгӧрԍа олӧмбӧрԍа віԇӧԁіганыс.
Пӧртчыԍан-мыԍԍан жыр лӧԍӧԁӧны ӧԏі куԅ комнатаӧ ԁа јукӧны кык пеԉӧ паԍтаԍерԏіыс: ӧтарас ӧшӧԁӧны віт крана мыԍԍанԁоз, меԁ сені ӧтпырыԍӧн вермісны мыԍԍыны віт морт. Быԁ кран улӧ лӧԍӧԁӧны емаԉірованнӧј ԉібӧ жӧч таз. Мыԍԍан інын колӧ ічӧԏік веԁра пеж ва кіԍтавны і мӧԁ — сӧстӧм ва віԇны. Сені-жӧ колӧ веԏек ԁа беԃпомын щӧтка (рузумыԍ ԉібӧ щӧԏыԍ) җоҗ чышкыны. Быԁ чеԉаԃлӧн меԁ вӧлі торја кружка, піԋ чіԍԏітан щӧтка ԁа зубнӧј порошок, мыԉԋітса ԁа торја куԅчышјан. Мыԍԍанԁозкӧԁ ортчӧн ӧшлан тув куԅчышјаныслы — ставсӧ колӧ тувјавлыны туша ԍерԏі.
Школаӧԇса чеԉаԃ оз-на кужны лыԃԃыԍны. Асԍыныс кружка, паԋ, щӧтка најӧ тӧԁмалӧны ԉаскӧм ԍерпас ԍерԏі: ӧԏілӧн полка горулас кԉеітӧма пон, мӧԁлӧн — баԉа, којмӧԁлӧн — оз ԍерпас ԁа с. в.
Пӧртчыԍан інӧ сувтӧԁчыԍӧ куԅ ԁа лажмыԃіка вӧчӧм пу вешалка вылыс паԍкӧмлы, вылӧҗык — вӧчԍӧ шапкајаслы полкајас, улысас — колоші віԇны горсторјас. Быԁ жырјын лӧԍӧԁӧма форточка, проветрівајтӧны луннас унаыԍ. Җоҗјассӧ колӧ краԍітны, ԍԏенсӧ јеҗԁӧԁны.
Чеԉаԃлӧн асмогаԍанін торја, сӧстӧм ԁа шоныԁ.
Оз поԅ вурны чеԉаԃлы вывті ыҗыԁ ԁа паԍкыԁ паԍкӧм. Тащӧм паԍкӧмыс чеԉаԃӧс соралӧ вӧԉаа ворсны ԁа пышјавны, оз і ԇескыԁӧс вӧчны: ԇескыԁ паԍкӧм жмітӧ, оз леԇ вӧԉаыԍ вірлы ветлыны. Гожӧмын нывјас ԁа ԃеԏінајас новлӧны җеԋыԁ јеҗыԁ труԍікјас. Туша ԁа сојјас коԉӧны вевԏԏытӧг. Јурјас вевԏԏӧны јеҗыԁ шапкаӧн. Кӧԇыԁјас ԁырјі чеԉаԃ паԍталӧны ԁӧрӧм-гач, нывјас — плаԏԏе.
Гожӧмын чеԉаԃ вермӧны котравны кӧмтӧг, колӧ сӧмын ԋекымын гоз паруԍінӧвӧј туфԉі.
Коԁкӧ-кӧ коксӧ ԁојԁас, секі сылы кӧмтӧг оз поԅ ветлыны: колӧ тупԉіаԍны, меԁ ранаыс ез ԋајтӧԍԍы. Рана ԋајтӧԍԍӧм вӧсна вермӧ вірыс пежаԍны, пежаԍӧм вірӧн морт кувтӧԇ воӧ.
Арын, тӧлын, тулысын чеԉаԃ вермӧны ветлыны бумаԅејнӧј паԍкӧмӧн. Паԍкӧм колӧ вурны ԋебыԁ, бура мыԍкавԍыԍ ԁӧрајасыԍ. Ас кыӧм ԁӧра оз шогмы: сіјӧ зев чорыԁ ԁа зыртӧ чеԉаԃлыԍ ԋебыԁ кучіксӧ. Чеԉаԃӧс арын ԁа тулысын колӧ кӧмӧԁны башмакӧ галошіӧн, тӧлын — гынкӧмӧн. Вылысса паԍкӧм чеԉаԃлӧн — ыжку вороԏԋіка паԍјас ԁа пеԉа шапкајас.
Ԍојан ԃетсаԁјын колӧ пӧтӧса, кокԋі, чӧскыԁ. 8 час асылын чеԉаԃлы ԍетӧны кружка јӧв ԁа выја ԋаԋ. 12 часын — ӧбӧԁ. Чеԉаԃ ԍојан щӧкыԁа вежлалӧны. Колхозјасын ем јӧв, выј, коԉк, рыԍ, нӧк і уна пӧлӧс граԁвыв пуктасјас. Татчӧ-кӧ соԁтыны шыԁӧсјас, сакар ԁа тӧкӧԏӧ јај — тані ставыс ԃетсаԁлы ԍојан лӧԍӧԁны. Мукӧԁ колхозјасас, кӧні ем ӧтувја кухԋа, чеԉаԃ ԍојӧны ӧԏілаын гырыԍјаскӧԁ, сӧмын таԇі оз поԅ: гырыԍјас мукӧԁԁырјі ԍојӧны јона сыла ԍојан, коԁі оз туј чеԉаԃлы. Чеԉаԃ пызан вылын колӧны унҗык пуктасјас, јӧв ԁа выј. Чеԉаԃлы поԅӧ лӧԍӧԁны сіјӧ-жӧ кукԋаас, но торјӧн — сӧмын шогмана ԍојан. Мукӧԁ колхозјасын чеԉаԃлы јӧв ԍетӧны ԍојӧм бӧрын. Јӧв зев бур, но сыла-пӧтӧса ԍојан бӧрԏі јӧв ԍетны оз шогмы: јӧв ԍетны бурҗык лунја уԅӧм і бӧрын.
Ԃетсаԁјын уҗалыԍјас
40 морта ԃетсаԁјӧ колӧ јуралыԍ, ԋекымын (группаын ԍерԏі) руковоԃіԏеԉԋітсајас, кукарка, іԁраԍыԍ ԁа врач, коԁі каԁыԍ-каԁӧ віԁлавлӧ чеԉаԃӧс, віԇӧԁӧ кущӧма віԇӧны чеԉаԃӧс.
Јуралыԍӧн вермӧ лоны меставывса ущіԏеԉ, ԉібӧ грамотнӧј колхоԅԋітса; руковоԃіԏеԉԋітсајасӧн — ԁошкоԉнӧј курсјас помалӧм колхоԅԋітсајас. Ԃетсаԁ уҗлы јона отсалӧ бур прімернӧј ԃетсаԁлӧн шефство: шефјас кутасны волыны колхозӧ інԁавны отсавны тырмытӧм торјассӧ бырӧԁны, бурмӧԁны став уҗсӧ.
Чеԉаԃ керка
Чеԉаԃ керка воԍталӧны віԇмууҗалан коммунајасын, гырыԍ колхозјасын-ԁа. Чеԉаԃ керкаын жырјас ԃетсаԁјын мынԁа-жӧ, сӧмын сені колӧ соԁтыны уԅанін ԁа ізоԉатор — торјӧԁны віԍмӧм чеԉаԃӧс боԉԋічаӧ нутӧԇ, меԁым мукӧԁ чеԉаԃыс вуҗана віԍӧмнас ез віԍмыны.
Ԃетԁом ԃетсаԁыԍ торјалӧ сіјӧн, мыј тані чеԉаԃ олӧны вој і лун гортӧ ветлытӧг. Лунын ԃетԁомын олӧны ԃетсаԁјын моз-жӧ, сӧмын рытнас 7 часын ужынӧн верԁӧны. Ԍојӧм воԇвылын руковоԃіԏеԉԋітса чеԉаԃкӧԁ нуӧԁӧ ворсӧмјас, лыԃԃӧ-віԍтавлӧ колана торјас.
Уԅланінӧ лӧԍӧԁӧны ԁӧра пыԁӧса крӧваԏјас ԁа быԁ крӧваԏ ԁінын — ӧԏі табуретка ԁӧрӧм гач пуктавны. Паԍкӧм ӧшлӧны крӧваԏ ԁінӧ тувјӧ. Чеԉаԃ уԅланінын вермӧ сулавны ԃежурнӧј ԋаԋкалӧн крӧваԏ. Бурҗык ԃерт, сіјӧ-кӧ сулаліс торја жырјын.
Посԋіԁҗык чеԉаԃӧс уԅӧм воԇвылын пукԍӧԁавлӧны кашԋік вылӧ асмогаԍны. Асылын ставсӧ мічаа пеԉкӧԁӧны, сӧстӧммӧԁӧны. Ԃетԁом берԁын колӧ торја пывԍан сӧмын чеԉаԃлы, ԁа меԁым сіјӧ вӧлі матын, ыҗыԁ, југыԁ, ԋекущӧма ез чаԃіт, мыԍԍан ԁозјас ԋӧбӧны выԉӧс. Пывԍанӧ чеԉаԃӧс новлӧԁлӧны быԁ вежонын ӧтчыԁ.
Пывԍан воԇын ԃеԏінкајаслыԍ і нывјаслыԍ јурԍінысӧ шырӧны, новлан ԁа уԅлан беԉјӧсӧ вежӧны. Чеԉаԃӧс мыԍкігӧн ԃетԁомын уҗалыԍјаслы отсавны волӧны ӧчереԁӧн мамјасыс. Пывԍӧм воԇвылын ԃетԁомын вӧчӧны уборка: чышкалӧны бус јіркыԍ, ԍԏеныԍ, мыԍкӧны ӧшіԋјас, ӧԇӧсјас, җоҗјас.
Ԃетскӧј плӧщаԁка
Керка абутӧм вӧсна лӧԍӧԁӧны ԃетплошщаԁка ԃеревԋа ԁінӧ, щӧщыԁ, косӧԁ местаӧ, ԋеылын јуыԍ ԉібӧ вӧрыԍ ԁа ылӧҗык буса тујыԍ. Местасӧ гӧгӧр щӧщӧԁӧны-топӧԁӧны. Комсомоԉечјас ԁа піоԋерјас лӧԍӧԁасны граԁјас кытчӧ чеԉаԃ кутасны саԃітны ԇоріԇјас, вајасны лыа, вӧчасны лыа јашщік; чеԉаԃлы лыаыԁ зев муса ԁа ԇоԋвіԇалы сіјӧ бур. Ветлан-котралан тујјас лыаавны-жӧ колӧ.
Меԁым чеԉаԃӧс вевԏԏыны зерыԍ, плӧщаԁка вылӧ вӧчԍӧ лебул-вевт. Вевт улын ԍојӧм бӧрын чеԉаԃ шојтчӧны. Крӧваԏјас-кӧ абуӧԍ, поԅӧ чеԉаԃӧс уԅтӧԁлыны турунӧн ԉібӧ іԇасӧн тыртӧм мешӧкјас вылын. Тащӧм уԅланінјас ԁонтӧмӧԍҗыкӧԍ. Җекјас ԁа пызанјас плошщаԁка вылын вӧчавны чеԉаԃ туша ԍерԏі, муас тувјалӧмӧн.
Уборнӧј лӧԍӧԁчыԍӧ меԁылыса плошщаԁка пеԉӧсӧ, ылӧҗык ворсан ԁа велӧԁчан уҗаланіныԍ. Уборнӧј вӧчԍӧ ԃетсаԁјын моз-жӧ. Зев еԍкӧ бур, вӧлі-кӧ плошщаԁка берԁын прӧст керка ԇебԍыны ԉок повоԃԃа ԁырјі ԁа віԇны ворсанторјас ԁа мыјԁа. Сен-жӧ поԅіс еԍкӧн пуны чеԉаԃлы ԍојан. Сывӧсна плошщаԁка колӧ лӧԍӧԁны прӧст керка берԁӧ, лыԃԃыԍан керка берԁӧ, гӧрԁ пеԉӧс берԁӧ, школа берԁӧ, кӧні еԍкӧ чеԉаԃ аԁԇісны аслыныс шоныԁ местасӧ.
Гожԍа плошщаԁка колӧ старајтчыны коԉны тӧв кежлӧ, сы местаӧ лӧԍӧԁны тӧвԍа ворсанторјас: іслалан кыр, јі чој, коԉны чеԉаԃлы шојтчан гожԍа пукаланінјас. Чачајас ԁа велӧԁчан кӧлуј колӧ пыртны шонтыԍан керкаӧ, кӧні чеԉаԃ кутасны шонтыԍны ворсӧм бӧрті. Ԃерт, абу-кӧ бур помешщеԋԋӧ, он вермы лӧԍӧԁны ԍојӧм ԋі шојтчӧм. Но уҗсӧ колӧ нуны воԇӧ, кытчӧԇ ԃетсаԁ улӧ помӧԇ оз вӧчԍы керка.
Плошщаԁка вылӧ рӧскоԁјас ԃетсаԁ ԁорыԍ јона ічӧтӧԍ. Плошщаԁкаын колӧны сӧмын руковоԃіԏеԉԋітсајас. Іԁраԍан ԁа ԍојан пуан уҗ ԁон мынтытӧг ӧчерӧԁӧн вӧчасны мамјасныс. Стӧрӧжӧ інԁас колхозса правԉеԋԋӧ уҗавны вермытӧм мортӧс. Паԋјас, таԍтіјас, кружкајас, каструԉа, веԁра, чугун ԁа мукӧԁ куконнӧј кӧлуј мамјас раԁпырыԍ гожӧм кежлӧ ԍетласны. Площаԁка тупкӧм бӧрын став тајӧ кӧлујыс бӧр налы ԍетчӧ.
Мыј колӧ тӧԁны чеԉаԃкӧԁ уҗалӧм јылыԍ акԏівіст-оргаԋізаторлы
Тані мі тӧԁмӧԁам ај-мамӧс, кыԇі нуӧԁны чеԉаԃкӧԁ уҗ быԁԍікас ԃетскӧј учрежԃеԋԋӧјасын.
Меԁвојԁӧр колӧ бӧрјыны площаԁкаса руковоԃіԏеԉԋітсаӧс ԁа сещӧмӧс, меԁым сіјӧ выԉ олӧм лӧԍӧԁӧм понԁа тӧжԁыԍіс, раԃејтіс чеԉаԃӧс, кужіс најӧкӧԁ бура вӧԃітчыны.
Сылы колӧ лоны велӧԁчӧм мортӧн, лыԃԃавны гаԅетјас, чеԉаԃӧс воԍпітајтӧм јылыԍ ԋігајас, сіԇӧн ԁугԁывтӧг соԁтыны асԍыс тӧԁанлунсӧ. Таыԍ ӧтԁор сылы колӧ кутны јітӧԁ ас грезԁса олыԍјаскӧԁ, нуӧԁны мамјаскӧԁ чеԉаԃ ԁӧԅӧрітӧм јылыԍ ԍорԋіјас, мукӧԁ ԍікас общественнӧј уҗјас-і.
Ԃетсаԁјын-кӧ сӧмын 20 морт, најӧс котыртны ӧԏі группаӧ. 40 чеԉаԃӧс-ԋін торјӧԁны кык группаӧ.
Группајас заԋімајтчӧны торјӧн, торја комнатајасын, меԁ ԋе сораԍны мӧԁа-мӧԁлы.
Воԇԇа группаас ӧтувтӧны чеԉаԃӧс 3 арԍаԋ 5-ӧԇ, мӧԁас — 6-ԍаԋ 7-ӧԇ. Группајас вылӧ јуклігӧн віԇӧԁӧны оз сӧмын арлыԁ вылӧ, но-і быԁмӧм сӧвмӧмыс вылӧ. Мукӧԁ ԁырјі ԇӧԉаҗыкјас ԁінӧ лоӧ ԍујны гырыԍҗыкјасӧс, і мӧԁарӧ. Быԁ группакӧԁ уҗалӧ торја руковоԃіԏеԉԋітса. Руковоԃіԏеԉԋітса чеԉаԃлы лыԃԃалӧ шогмана кывбурјас, віԍтјас, нуӧԁӧ накӧԁ ворсӧмјас ԁа заԋаԏԏӧјас.
Ԃетсаԁын уҗалыԍјаслы отсаԍӧны піоԋерјас: нуӧԁӧны чеԉаԃкӧԁ ворсӧмјас ԁа заԋаԏԏӧјас, новлӧԁлӧны најӧс екскурԍіјаӧн меԉԋічаӧ, матыса фабрікаӧ ԉібӧ завоԁӧ. Отсаԍӧны мамјасыс-і.
Каԁ јуклӧм. Быԁ уҗ — уԅӧм, ԍојӧм, ветлӧм, ворсӧм, уҗалӧм — чеԉаԃ нуӧԁӧны ас каԁын. Тащӧм каԁ јуклӧмыс јона бурмӧԁӧ чеԉаԃлыԍ ԇоԋвіԇасӧ ԁа велӧԁӧ овны ӧтувја правілӧјас куԅа, вӧчны ставсӧ щук урчітӧм каԁӧ, мӧԁ ног-кӧ — велӧԁӧ колхозын уҗавны.
Ԃетсаԁјасын таԇікымын каԁсӧ јуклӧны: чеԉаԃ локтӧны саԁјӧ 6–7 часын (тӧлын ԍорҗык). Ԍіԅім час ԁа җынјын — ԍојыштӧны, 8 часын — іԁралӧны пӧсуԁајас ԁа комнатајас, 9 часын — руковоԃіԏеԉԋітса ԍорԋітӧ чеԉаԃкӧԁ тӧрытја уҗ јылыԍ ԁа талун кежлӧ уҗ інԁӧ. 9,5 — заԋаԏԏӧјас: гожӧмын чеԉаԃ уҗалӧны граԁјӧрын, саԁјын, ԉібӧ лебачјас віԇанінын, тӧлын ԍојыԍ вӧчӧны быԁԍама торјас, рісујтчӧны міча каранԁашјасӧн ԁа мукӧԁтор. 10½ — ветлӧны, ворсӧны ывлаын (гожӧмын лыаыԍ вӧчӧны крепӧԍтјас, шонԁі воԇын гожјӧԁчӧны, купајтчӧны пруԁјын ԉібӧ јірын; тӧлын — ворсӧны лымјӧн, вӧчӧны лымјыԍ морт ԁа мукӧԁтор). 11,5 — іԁралӧны ворсанторјас, мыԍкӧны кісӧ ԁа лӧԍӧԁчӧны ԍојны. 12 часын — ԍојӧны, сы бӧрԏі чеԉаԃ уԅӧны ԉібӧ шојтчӧны. 2 часын чеԉаԃ мунӧны ветлыны ворсны ывлавылын. 4 — часын јуӧны чај ԁа муналӧны гортјасаныс.
Площаԁкалы колӧ ԍетны ԋе сӧмын веԍкыԁ коммуԋізм нога велӧԁӧм, но і бурмӧԁны налыԍ ԇоԋвіԇасӧ, меԁым ԁорны выԉ јон вежтас (ԍмена) колхоԅԋікјаслы.
Меԁым чеԉаԃлыԍ бурмӧԁны ԇоԋвіԇасӧ, колӧ бура лӧԍӧԁны налыԍ олӧмсӧ, оланногсӧ: шуӧм часӧ верԁны, купајтны, новлӧԁлыны прогулка вылӧ, воԁтӧԁны уԅны.
Таыԍ ӧпріч чеԉаԃӧс колӧ віԇны зев сӧстӧма. Колӧ щӧктыны чеԉаԃлы мыԍԍыны (мыԍкыны чужӧм, гоԉа, пеԉјас, кіјас) рытын і асылын. Мыԍкыны кі быԁ ԍојӧм воԇын, меԁ чеԉаԃ унҗык каԁ олісны шонԁі воԇын, сӧстӧм сынӧԁ піын, купајтчӧны јуын. Жырјасын щӧкыԁҗыка воԍтавлыны ӧшіԋјас ԁа форточкајас, іԁравлыны-пеԉкӧԁны керка пыщкӧссӧ, мыԍкыны җоҗјас, ӧшіԋјас, ӧԇӧсјас, бырӧԁны ԍојыԍјассӧ (тојјасӧс, луԁік-пыщ). Сӧстӧма олӧм ԁа бура каԁ јуклӧм — меԁ коланторјас, меԁым віԇны чеԉаԃлыԍ ԇоԋвіԇасӧ.
Чеԉаԃлӧн уҗ ԁа ворсӧм
Ԃетучрежԃеԋԋӧ ас олӧмнас ԁа уҗнас оз вермы торјӧԁчыны колхоз олӧмыԍ. Ставыс, мыјӧн олӧ ԁа лолалӧ колхоз, зев матын ԁа ԁона чеԉаԃлы. Колхозјас воԇын ӧні сувтӧԁӧма мог: кыпӧԁны віԇму овмӧс, кыпӧԁны урожајноԍт. Ԃетԁомлы тајӧ могԍыс оз поԅ ылӧԁчыны бокӧ.
Кыԇі-нӧ школаӧԇԍа чеԉаԃ вермасны отсавны гырыԍјаслы?
Ԃерт, уҗӧн отсавны посԋі чеԉаԃ оз-на вермыны. Но сіјӧ оз шу, мыј гырыԍјаслы чеԉаԃ уҗ вылӧ колӧ ӧвтны кінас. Колхозса правԉеԋԋӧлы колӧ чеԉаԃӧс кыскыны ӧтувја уҗӧ, ԁа сещӧм уҗӧ, коԁі шогмана ԁа поԅана чеԉаԃлы. Гырыԍјаслы нараԁјас ԍетігӧн поԅӧ ԍетны уҗ чеԉаԃлы-і, шуам кӧԏ, став колхозлы ԇоріԇ граԁјас лӧԍӧԁны, курӧгјас віԇны, граԁвыв пуктас быԁтыны ԁа сіԇ воԇӧ.
Ԃетскӧј учрежԃеԋԋӧ-кӧ вермас лӧԍӧԁны курӧгјас віԇӧм ԁа бурмӧԁны сіјӧс (унҗык коԉк понԁасны вајны) ԁа вермасны-кӧ граԁ вылын быԁтыны гырыԍҗыка граԁвыв пуктасјас — сіјӧ-ԋін лоӧ зев ыҗыԁ вермӧм: сіԇӧн чеԉаԃ збыԉ уҗӧн отсаԍӧны колхозлы кыпӧԁны урожај. Сӧмын меԁыҗыԁ значеԋԋӧыс чеԉаԃ уҗлӧн абу тані. Меԁыҗыԁыс — велӧԁны чеԉаԃӧс уҗавны ӧтувјӧн, петкӧԁлыны, мыј ӧтувја уҗ бур выԉ олӧм течӧмын, мыј ӧтувја уҗ мунӧ ӧԁјӧҗык ӧтка уҗ ԁорыԍ. Колӧ віԍтавлыны чеԉаԃлы, мыј најӧ колхозса шԉенјас, колӧ налы отсаԍны колхоз течӧмын ԁа коԍаԍны кулакјаскӧԁ.
Оз сӧмын граԁјас вылын, саԁјын, ԉібӧ пԏічԋікын уҗӧԁны ԁошкоԉԋікјасӧс, а меԁ најӧ плӧшщаԁка, ԃетсаԁ ԉібӧ ԃетԁом лӧԍӧԁӧны аԍныс — аԍнысӧ ԁӧԅӧрітӧны. Колӧ чеԉаԃӧс велӧԁны овны ӧтувјӧн-коммунаӧн, велӧԁны ставсӧ вӧчны ас каԁӧ: ԍојны, уԅны, ворсны, уҗавны, велӧԁны меԁ ас бӧрын ставсӧ іԁралісны ԁа віԇӧԁісны сӧстӧма олӧм бӧрԍа. Оз ков чеԉаԃӧс вајӧԁны ԃетсаԁјӧ секі, кор сені ставсӧ-ԋін лӧԍӧԁӧма. Лоӧ бурҗык, став коланаторсӧ-кӧ лӧԍӧԁны чеԉаԃкӧԁ ӧтув: сувтӧԁлыны пызанјас, шкапјас, кԉеітны карԏінајас. (Меԁ чеԉаԃ кутісны тӧԁны аԍԍыныс кружкајас, кічышкӧԁјас). Лӧԍӧԁчӧм помалӧм бӧрын оланінсӧ чеԉаԃ гажӧԁӧны гӧрԁ ԁӧра пасјасӧн, бумага ԉентајасӧн, ԇоріԇјасӧн, воԍтігӧн корӧны щӧщ гырыԍјасӧс-і, віԍтавлӧны налы ԃетсаԁ вӧчӧм јылыԍ, кыԇі уҗалісны, мыј быԁӧн вӧчісны.
Тајӧ уҗыс зев інԏереснӧј, вајӧ чеԉаԃлы зев ыҗыԁ бур. Ӧтувја олӧм лӧԍӧԁӧм куԅа прівычка лӧԍӧԁны налы отсалас колхозын бур олӧм. Ӧтувја олӧм лӧԍӧԁӧмын чеԉаԃ вермӧны участвујтны і ӧні: најӧ ас чеԉаԃ учрежԃеԋԋӧаныс вермаԍӧны ԁурка олӧмкӧԁ, лӧԍӧԁӧны саԋітарнӧј коміԍԍіја ӧтувја кухԋа віԁлавны. Сіјӧ сеԍ вермас бырӧԁны гутјасӧс, тӧрӧканјасӧс, вермӧ сӧстӧма олӧм куԅа правілӧјас гіжавны, шуам: „Быԁ ԍојӧм воԇын мічаа мыԍкӧј кіныԁтӧ“, „Іԁралӧ ставсӧ гутјасыԍ“, „Енӧ коԉалӧј ԋаԋ торпырігјас, ԍојан ен кіԍкалӧј, тӧрӧканјас меԁ оз рӧԁмыны“. Тајӧ гіжӧԁјассӧ колӧ ӧшны ԍојан інӧ, кукԋаӧ.
Посԋі чеԉаԃлы колӧ тӧԁмаԍны гырыԍјас уҗӧн. Сы-вылӧ руковоԃіԏеԉ нуӧԁлӧ чеԉаԃӧс му вылын ԁа граԁ вылын уҗалыԍјас ԁінӧ, сені віԍтавлӧ кущӧм омӧԉ вајӧны ԉоктурунјас, мытчӧԁлӧ ԉок турунјассӧ, ԁа вежӧртӧ кыԇі мынтӧԁчыны наыԍ. Урожај празнујтан лунӧ чеԉаԃ вермӧны отсаԍны гырыԍјаслы граԁвыв пуктасјас чукӧртӧмын: пуктасјассӧ сорԏірујтӧны кӧрԅінајасӧ, ԉібӧ јащікјасӧ течӧны.
Кооператсіја уҗӧн тӧԁмаԍӧм могыԍ ԁа меԁым вежӧртны, мыј ԍетӧ кар ԍіктлы граԁвывпуктасјас пыԃԃі, ветлӧны карӧ екскурԍіјаӧн віԇӧԁлыны фабрік-завоԁлыԍ уҗсӧ.
Став гырыԍ колхозԋікјаслы, меԁԍа-ԋін правԉеԋԋӧлы ԁа акԏівістјаслы колӧ збыԉыԍ віԇӧԁны чеԉаԃ отсаԍӧм вылӧ. Ԋе ԍеравны чеԉаԃ уҗ вылын, ԋе торкны најӧс, а мӧԁарӧ — налы колӧ быԁног отсавны. Колӧ тӧԁны: чеԉаԃ уҗ — абу ԏеш, абу ԋекоԁлы ковтӧм тор, а велӧԁчӧм, воԍпітаԋԋӧ, колхозын овны ԁа уҗавны лӧԍӧԁчӧм, најӧ быԁмасны-ԁа лоасны збыԉыԍ колхозса шԉенјасӧн.
Чеԉаԃлы плӧшщаԁка вылын колӧ ԋе сӧмын уҗавны, но сіԇ-жӧ-і ворсны. Ворсігӧн чеԉаԃ четчалӧны, котралӧны, вӧчӧны быԁԍама торјассӧ, ԍуԍмӧны, ыҗыԁҗык ԍам аслыныс шеԁӧԁӧны.
Вӧвлӧны бур і омӧԉ ворсанторјас: ворсӧны-кӧ шуам, коԁалӧмӧн, ԉібӧ кулак моз коԁјӧны гуӧ ԋаԋ — тајӧ-ԋін омӧԉ ворсанторјас, велӧԁӧны ԉок вылӧ, обществолы паныԁ овны. Тащӧм ворсӧмыԍ чеԉаԃӧс колӧ ӧлӧԁны.
Ворсігӧн-кӧ чеԉаԃ поԁражајтӧны колхозса олӧмлы, ворсӧны ԃетсаԁјын јаԍԉіӧн, ӧтувја ԍојан-јуанјасӧн-ԁа — тащӧм ворсанторјас колӧ ошкыны, најӧ ԍетӧны чеԉаԃлы колана навыкјас.
Оз ков чеԉаԃлы ԋӧбавны разнӧј ԍікас чачајас. Ем-кӧ чеԉаԃлӧн путорјас, пӧвторјас, тыртӧм ԁозјас, важ кірпічјас, росјас, лыа — тајӧ налы тырмас: таԍ чеԉаԃ вӧчасны быԁԍама торјас.
Сеԍԍа, меԁ чеԉаԃ аԍныс аԁԇӧны ԁа бӧрјӧны аслыныс колан ворсанторјассӧ. Сӧмын колӧ віԇӧԁны, меԁ чеԉаԃ омӧԉ ворсантор оз бӧрјыны ԁа меԁ мӧԁа-мӧԁ костас ез піԋаԍны ԁа мырԃԃыԍны.
Мыј ԍетӧ чеԉаԃлы му вылын уҗалӧм.
Саԁјын ԉібӧ граԁ јӧрын чеԉаԃ велалӧны оз сӧмын ӧтувјӧн уҗавны, но сіԇі-жӧ — мынтӧԁчыны ԋінӧм абуӧ ескӧмкӧԁ. Уҗаліганыс чеԉаԃ каԅалӧны, мыј бур урожај воӧ машінаӧн уҗалӧм вӧсна, наука велӧԁӧм ԍерԏі му вынԍӧԁӧмӧн ԁа вреԃіԏеԉјаскӧԁ коԍаԍӧмӧн.
Бур еԍкӧ вӧлі чеԉаԃлыԍ ԋінӧм абуӧ ескӧмсӧ бырӧԁӧм могыԍ вӧчны опыт: кӧԇны ӧтԍама кӧјԁысӧн граԁјӧрын кык граԁ: ӧԏісӧ ԉоктуруныԍ бура весавлыны, кіԍкавлыны, ԁӧԅӧрітны сіјӧс колана ногӧн, а мӧԁсӧ — коԉны ас ӧԁ вылас. Кор воԇԇа граԁјыԁ ԍетас бур урожај, мӧԁыс ԉок туруныԍ ӧпріч ԋінӧм оз ԍет, секі чеԉаԃ збыԉыԍ аԁԇасны: урожај оз ԍет „мӧԁ-кӧ“, а ԍетӧ мортлӧн уҗ.
Сіԇі-жӧ чеԉаԃӧс колӧ новлӧԁлыны скӧт віԇанінӧ, выј вӧчан ԁа сыр пуан завоԁјасӧ, віԍтавлыны сені мыј вӧчԍӧ јӧлыԍ, кытчӧ колхоз ыстӧ сырсӧ, выјсӧ ԁа јӧлыԍ вӧчӧм торјас ԁа мыј вајӧны сы вылӧ воԇӧссӧ.
Јенлы ескӧмкӧԁ вермаԍӧм
Ас гӧгӧрса олӧмкӧԁ ԁа пріроԁакӧԁ тӧԁмӧԁігӧн колӧ бырӧԁны чеԉаԃлыԍ став преԁрассуԁокјассӧ ԁа сујеверіјесӧ, коԁі налы ԍурі пӧрыԍјасԍаԋ. Колӧ віԍтавлыны чеԉаԃлы, мыј војын оз вӧрса, а ԍуԅ буксӧ, мыј олыԍајас ԁа вӧрсајас абуӧԍ.
Колӧ вежӧртны чеԉаԃлы, мыј вӧсна југјалӧ ԁа гымалӧ (оз Іԉԉа пророк ԏеԉегаӧн јенежын ветлӧԁлы, а еԉектрічество муркӧԁӧ).
Уна тор асгӧгӧрас чеԉаԃлы кажітчӧ ԃівӧӧн, гӧгӧрвотӧмӧн. Сіјӧ оз вермы аԁԇыны пулыԍ, турунлыԍ, пемӧсјаслыԍ ԋӧжјӧ вежԍӧмсӧ. Кыԇі куколкаыԍ артмӧ бобул, кыԇі јурагагјыԍ артмӧ ԉагуша. Меԁым чеԉаԃ аԁԇісны, мыј танјасын абу ԋекущӧм ԃівӧ, плошщаԁка вылӧ колӧ лӧԍӧԁны ловја пеԉӧс, лӧԍӧԁны ԋекымын пӧсуԁа кущӧмкӧ быԁтасјасӧн. Чеԉаԃ тајӧ торјас бӧрԍа ԁӧԅӧрітчігӧн аԁԇасны уна тор, коԁі отсалас бырӧԁны ԋінӧм абу вылӧ ескӧмјас. Чеԉаԃ локтӧны плошщаԁка вылӧ і мукӧԁ пӧлӧс сујеверіјејасӧн, коԁјасӧс колӧ мыј верман бырӧԁны. Колӧ віԍтавлыны чеԉаԃлы, мыј ревоԉутсіјаӧԇ ыҗыԁалыԍ классјас — помешщікјас ԁа капітаԉістјас — міјан странаын јенлы ескӧмӧн нарԏітісны уҗалыԍјасӧс — робочӧјјасӧс ԁа креԍԏанаӧс.
Помешщікјас ԁа капітаԉістјас уҗалыԍ јӧзӧс нарошнӧ кутісны пемыԁлунын, пемԁӧԁісны сылыԍ јурсӧ јенлы ескӧмӧн. Најӧ віԍтавлісны јӧзлы: сартӧ-пӧ јен пуктӧма-ԁа вежны ԋекущӧма оз поԅ, уҗалыԍлы ԁа креԍԏаналы колӧ уҗавны пӧԍавтӧԇ, меԁ озырмӧԁны капітаԉістјасӧс ԁа помешщікјасӧс, а сы пыԃԃі — јен налы ԍетас лӧԍыԁ олӧм мӧԁар југыԁын. Заграԋітсаын озырјас век-на таԇі-жӧ вевԏԏыԍӧны јенмӧн, а міјан сіјӧ-жӧ вӧчӧны кулакјас. Міјан тајӧ торјассӧ колӧ чеԉаԃ јурыԍ паԍԍыны ԁа велӧԁны најӧс коԍаԍны классӧвӧј врагјаскӧԁ.
Кыԇі ԁа мыј јылыԍ віԍтавлыны чеԉаԃлы
Руковоԃіԏеԉԋітса велӧԁӧ чеԉаԃӧс бура шыԉыԁа ԍорԋітны.
Мыј јылыԍ ԁа кыԇі ԍорԋітны чеԉаԃкӧԁ. Разнӧј арлыԁа чеԉаԃкӧԁ поԅӧ ԍорԋітны ӧԏі тор јылыԍ разнӧј ног. Трактор јылыԍ, шуам, ічӧтҗыкјаскӧԁ колӧ ԍорԋітны сӧмын тракторсӧ аԁԇылӧм бӧрын, сеԍԍа петкӧԁлыны нӧшта ԍерпас вылыԍ ԁа віԍтавны мыјӧн трактор јансалӧ вӧв ԁорыԍ.
Гырыԍҗык чеԉаԃкӧԁ колӧ-ԋін ԇік мӧԁног ԍорԋітны. Інԁыны налы мыјӧн трактор торјалӧ плуг ԁорыԍ, мыјмынԁа тракторӧн ӧԁјӧҗык вӧв ԁорыԍ уҗалӧны ԁа кущӧм сыыԍ выгоԁа овмӧслы.
Ԍорԋіјасын колӧ сіԇі-жӧ тӧԁмӧԁны мукӧԁ ԍорԋіа јӧз олӧмкӧԁ. Чеԉаԃлы петкӧԁлӧны ԋегрыӧс „Вокјас“ ԋіма ԋігаыԍ (гіжӧма Борта). Тӧԁмӧԁӧны чеԉаԃӧс, мыј најӧ ԍӧԁӧԍ, паԍтӧмӧԍ пӧԍместаын олӧм вӧсна. Гырыԍҗык чеԉаԃлы колӧ віԍтавлыны, мыј уҗалыԍјас ԁа креԍԏана, кущӧм ԍорԋіа, кущӧм рӧма кучіка ез вӧвны — ставныс најӧ вокјас, мыј міјан најӧкӧԁ ӧтув колӧ коԍаԍны озырјаскӧԁ — помешщікјаскӧԁ ԁа капітаԉістјаскӧԁ.
Меԁым велӧԁны чеԉаԃӧс шыԉыԁа ԍорԋітны, колӧ быԁ екскурԍіја бӧрын кывзыны асԍыныс аԁԇылӧм јылыԍ віԍталӧмјас. Сіјӧ отсалас воԇӧ кежлӧ вӧчавны отчотјас ԁа ԁоклаԁјас.
Колӧ чеԉаԃкӧԁ ԍорԋітны ԋебыԁа, шыԉыԁа, ԋӧԏі горӧԁлытӧг, віԁчытӧг. Лыԃԃыны чеԉаԃлы шогмана ԋігајас, боԍтам кӧԏ „Колхозын олӧм јылыԍ“ Увеԉевлыԍ, Заклыԍ, — „Чеԉаԃ јылыԍ ԁа ԃетсаԁ јылыԍ“, Венгровлыԍ — „Окԏабрса ԍыланкывјас“, „Пуыԍ вӧчам“ — Феԁоровлыԍ ԁа с. в.
Чеԉаԃлы колӧ лыԃԃыны сіԇ-жӧ пріроԁа јылыԍ, колхоз јылыԍ, кар ԁа грезԁ јылыԍ, Ԉеԋін јылыԍ, гражԁанскӧј војна јылыԍ, јенлы ескӧмкӧԁ коԍаԍӧм јылыԍ, уна пӧлӧс јӧз олӧм јылыԍ, мыј став уҗалыԍыс мувылас вокјас ԁа с. в. Колӧ лыԃԃыны ставсӧ, мыј ԍетӧ веԍкыԁа классӧвӧј воспітаԋԋӧ.
Общественно-поԉіԏіческӧј воспітаԋԋӧ
Площаԁка вылӧ чукӧртԍӧны батракјаслӧн, гӧԉјаслӧн ԁа шӧркоԃԃем креԍԏаналӧн чеԉаԃ. Најӧ војԁӧр полӧны мӧԁа-мӧԁԍыныс. Овлӧ і сіԇі, батрак пікӧԁ омӧԉ паԍкӧм вӧсна шӧркоԃԃема олыԍлӧн чеԉаԃ оз кут ворсны ӧԏілаын.
Тајӧс чеԉаԃ вајӧны гортԍыныс. Первој лунԍаԋыс-жӧ чеԉаԃӧс колӧ перевоспітајтны. Кыԇі? Руковоԃіԏеԉԋітсалы колӧ ӧтԍама раԃејтны чеԉаԃсӧ, секі чеԉаԃ кутасны лыԃԃыны аԍнысӧ ставнысӧ ӧтԍамаӧн.
Кор чеԉаԃ тӧԁмаԍасны мӧԁа-мӧԁыскӧԁ ԁа налы площаԁкаыс ԉубӧ лоӧ, секі колӧ віԍтавлыны, мыј площаԁка лӧԍӧԁӧны став уҗалыԍ јӧз ԁа креԍԏана чеԉаԃлы. Озырјаслы ԁа кулакјаслы оз ков площаԁкаыԁ. Сіјӧ сы вӧсна, мыј најӧ тӧжԁыԍӧны сӧмын ас чеԉаԃ вӧснаыс, меԁ најӧ чеԉаԃлы овԍіс бура, а мукӧԁӧԇ мог абу.
Та бӧрын поԅӧ віԍтавлыны чеԉаԃлы кооператсіја јылыԍ. Кытыԍ боԍԍӧ среԁство площаԁка вӧчӧм вылӧ? Ԍетӧ госуԁарство, колхоз, кооператсіја. А коԁі колхозлы ԁа кооператсіјалы паныԁ? Коԁі торкӧ тајӧјасӧс вӧчны, — кулакјас ԁа ԍпекуԉантјас.
Мыј вӧсна?
А сы вӧсна, мыј кооператсіја ԁа колхозјас кулаклыԍ мырԃԃӧны ԁохоԁсӧ.
Коопераԏівын вузаԍӧмыԍ прібыԉ ԁа колхозјаслӧн ԁохоԁыс мунӧ ӧтувја колана інјасӧ: ԃетсаԁјас, школајас, боԉԋічајас, площаԁкајас воԍталӧм вылӧ. Кулак овмӧсыԍ прібыԉ мунӧ кулак ԅептӧ. Тајӧ віԍталӧмјассӧ кӧлӧ лӧԍӧԁны „Кооператсіја лун“ празнујтіг кежлӧ.
Колӧ сіԇі-жӧ віԍтавлыны чеԉаԃлы кар ԁа ԍікт кост јітӧԁ кутӧм јылыԍ. Та могыԍ гырыԍҗык чеԉаԃјаскӧԁ кущӧм-кӧ фабрікӧ ветлыны екскурԍіјаӧн ԁа сені петкӧԁлыны, мыј ԍетӧ кар грезԁлы ԁа грезԁ карлы. Тӧԁмӧԁны, мыј уҗалыԍ креԍԏаналы робочӧјјаслы колӧ мӧԁа-мӧԁлы отсавны выԉ олӧм течӧмын.
Сеԍԍа быԁ случајын колӧ тӧԁмӧԁны заграԋітсаса робочӧјјас олӧмӧн ԁа кыԇі сені мунӧ классӧвӧј коԍ.
Коммуԋістјасӧс лыјлӧм јылыԍ гаԅетыԍ лыԃԃӧм бӧрын прӧстӧја җеԋыԁа ԁа гӧгӧрвоана віԍтавлыны та јылыԍ ыҗыԁ группаса чеԉаԃлы.
Ԉібӧ со јешщӧ мыј: кӧнкӧ матыса грезԁын нӧјтӧмаӧԍ комсомоԉеч-ԍеԉкорӧс. Колӧ чеԉаԃлы віԍтавлыны та јылыԍ ԁа тӧԁмаԍны, мыј тајӧ уҗыс кулакјаслӧн, на јылыԍ ԍеԉкорыс гаԅетӧ гіжӧма-ԁа.
Таԇі віԍтавлӧмӧн, вежӧртӧмӧн, — коԁі налы јорт ԁа коԁі враг, — ԃетплощаԁкаса уҗалыԍјас чеԉаԃлы ԍетӧны классӧвӧј воспітаԋԋӧ.
Куш ԍорԋіыԁ еща-на. Чеԉаԃлы колӧ воԇмӧстчӧмӧн отсаԍны комсомоллы ԁа мукӧԁ общественнӧј оргаԋізатсіјајаслы нуӧԁны став кампаԋԋӧјас ԁа ревоԉутсіоннӧј праԅԋікјас: разӧԁны зајӧм, ԍӧм чукӧртны ԁа с. в.
Мӧԁмӧԁ ԍорԋіја јӧзјас кост волыԍӧм јылыԍ
Щӧкыԁа площаԁка вылӧ выԉ локтӧм чеԉаԃ оз бура віԇӧԁны мукӧԁ ԍорԋіја чеԉаԃ вылӧ: накӧԁ ӧтлаын оз ворсны, ԁӧзмӧԁӧны најӧс, мукӧԁ ԁырјі веԍіг нӧјтӧны. Тащӧм торсӧ бара-жӧ чеԉаԃ вајӧны гортԍаԋыс.
Кыԇі бырӧԁны тащӧм ԉокторсӧ, мӧԁ ԍорԋіја јӧзӧс увтыртӧмсӧ?
Колӧ віԍтавлыны чеԉаԃлы, мыј став натсіонаԉноԍтса уҗалыԍ јӧзлӧн могјасыс ԇік ӧткоԃӧԍ, мыј мӧԁа-мӧԁыслы најӧ сіјӧ став му паԍтаса уҗалыԍ јӧз — вокјас. Врагјасыс кулакјас, капітаԉістјас, помешщікјас кӧԏ кущӧм натсіонаԉноԍтыԍ најӧ ез вӧвны.
Колӧ віԍтавлыны чеԉаԃлы, мыј мӧԁ-мӧԁ ԍорԋіја јӧз пӧвсӧ ԉока віԇӧԁӧм кӧԇӧны кулакјас, меԁым уҗалыԍ јӧзӧс ылӧԁны збыԉ врагјаскӧԁ (кулакјаскӧԁ — Сӧвет сојузын, помешщікјаскӧԁ, капітаԉістјаскӧԁ — мукӧԁ госуԁарствојасын) коԍаԍӧмыс. Колӧ віԍтавлыны МОПР уҗ јылыԍ, кыԇі отсалісны ангԉіјаса горԋакјаслы забастовка нуігӧн.
Таыԍ ӧпріч колӧ лӧԍӧԁны мукӧԁ натсіонаԉноԍтса чеԉаԃкӧԁ јітӧԁ, тӧԁмӧԁны налыԍ баԏ-мамсӧ мукӧԁ јӧз оласногкӧԁ. Маті гӧгӧрын-кӧ ем јеврејскӧј, татарскӧј ԉібӧ армјанскӧј колхоз ԁа ԃетплощаԁка — колӧ татчӧ ветлыны чеԉаԃкӧԁ.
Ныв ԁа зон чеԉаԃ
Площаԁка воӧм мыԍт ныв ԁа зон чеԉаԃ ывсӧԁчӧны моԁа-мӧԁԍыныс, ворсӧны оз ӧтԍама ворсанторјас.
Ас ворсӧмӧн чеԉаԃ поԁражајтӧны гырыԍјаслы. Сӧвет закон ӧткоԃаліс праванас нывбабајасӧс ԁа мужікјасӧс, сӧмын олӧмас сіјӧ ез-на стӧч артмы. Нывбабајас јона-на омӧԉа кыскӧма јӧзкост ԁа проізвоԁственнӧј уҗ вылӧ. Сіјӧ тырӧма гортса уҗнас, чеԉаԃ берԁас. Меԁым нывбабајас лоісны олӧмын мужікјаскӧԁ ӧткоԃӧԍ, колӧ најӧс сы вылӧ велӧԁны ічӧтыԍаԋыс: ічӧтыԍаԋ ԁӧԅӧрітны зон чеԉаԃкӧԁ ӧтмоза. Колӧ чеԉаԃлы олӧмнас петкӧԁлыны, мыј нывбабајас вермӧны ԋе сӧмын пуны ԁа пӧжавны, а щӧщ — веԍкӧԁлыны тракторӧн, јуравны ԍіктсӧветын і с. в.
Мыј колӧ тӧԁны колхоԅԋітсалы кага віԇӧм јылыԍ
Абу-на быԁ колхозын вӧчӧма ԃетсаԁјас ԁа ԃетплощаԁкајас. Ԃетԁомјас, кӧні чеԉаԃ олӧны лун і вој, нӧшта шочӧԍ. Кӧні і уҗалӧ-ԋін ԃетсаԁ ԉібӧ ԃетплощаԁка, сені чеԉаԃ оз-на овны суткічӧж. Та вӧсна колхоԅԋік ԍемјалы оз ков сӧмын тӧжԁыԍны ԃетскӧј учрежԃеԋԋӧ лӧԍӧԁӧм куԅа, а щӧщ чеԉаԃлыԍ гортса олӧм бурмӧԁӧм куԅа-і.
Кыԇі гортас олӧны креԍԏаналӧн чеԉаԃ?
Најӧ уԅлӧны гырыԍјаскӧԁ ӧтлаын кыкӧн ԉібӧ кујімӧн ԁурка сынӧԁын, луԁік-пыщ піын. Ԁурка сынӧԁ омӧԉтӧ чеԉаԃӧс, кага уԅӧ омӧԉа, зев щӧкыԁа саԃмывлӧ. Асыв четчӧ віԍігтыр, шојтчыны војын оз вермы. А бура чӧскыԁа уԅӧм чеԉаԃлы меԁвоԇԇа колантор.
Овлӧ і нӧшта ԉокҗык: мамыс пӧԁтӧ шебрас улысас асԍыс кагасӧ. Та вӧсна быԁ кагаӧс чужан лунԍаԋыс колӧ уԅтӧԁлыны торја воԉпаԍ вылын, сӧстӧм кӧрԅінаын. Улас пуктыны ԋебыԃік воԉӧс, кԉејонка ԁа прӧстыԋа.
Прӧстыԋа колӧ частӧ вежлавны, а кԉејонка мыԍкыны пӧԍ ваӧн. Јурлӧс ԍујны наволочка піӧ. Гожӧмын кага паԍтӧԁӧны кокԋіја мыԍкыԍан паԍкӧмӧн ԁа кокԋіԃік шебрасӧн, тӧлын ватнӧј ешкынӧн.
Кор кага кутӧ пукавны, секі ԋӧбӧны җуҗыԁ бокјаса камышевӧј крӧваԏ, меԁ ез вермы уԍны бокті.
Кујім арԍаԋ кага вермӧ уԅлыны склаԁнӧј крӧваԏ вылын. Ԏуфјак, ешкын, јурлӧс, ԁа уԅлан беԉјӧ ыҗԁанас ыҗыԁӧԍҗыкӧԍ-ԋін. Прӧстыԋа улӧ кԉејонка колӧ пуктыны сетчӧԇ, кытчӧԇ кага оз ԁугԁы кӧтӧԁны. Улыс ԁа вылыс беԉјӧ гырыԍҗык чеԉаԃлыԍ вежлавны быԁ ԋеԃеԉ, а ічӧт чеԉаԃлыԍ улысса прӧстыԋа быԁ ԉакӧԍԍӧм ԉі кӧтаԍӧм бӧрын. Чеԉаԃлы лӧԍӧԁны ԋе сӧмын торја уԅланін, но сіԇі-жӧ і торја куԅчышјан, кружка јуны, таԍті, паԋ, вілкі ԁа с. в.
Грезԁјасын уна віԍӧны тракомаӧн, луԁӧмӧн, екԅемаӧн ӧԏі куԅчышјанӧн чышкыԍӧм вӧсна. Ӧԏі-кӧ віԍмӧ, сіјӧ віԍӧмыс вуҗӧ ставыслы.
Ӧԏі таԍтіыԍ ԍојігӧн вуҗӧны ԍіфіԉіс ԁа мукӧԁ сещӧм ԉок віԍӧмјас (туберкуԉез, біја віԍӧмјас ԁа с. в.).
Сӧстӧма кагаӧс віԇӧм — меԁколанатор кага ԁӧԅӧрітӧмын. Меԁым кагаӧс віԇны віԍӧмјасыԍ, колӧ аԍсӧ кагасӧ ԁа маті гӧгӧрсӧ — паԍкӧм, пызанјас, җоҗјас, ԍтенјас, ӧԇӧсјас, ӧшіԋјас — віԇны сӧстӧма.
Колӧ велӧԁны чеԉаԃӧс мыԍԍыны, пеԉкӧԁчыны. Асыв і рыт чеԉаԃлы весавны піԋјас порошкіӧн ԁа щӧткаӧн. Піԋвесалан щӧтка лун мыԍт мыԍкавны пуан ваӧн. Быԁ ԍојӧм воԇын кіјассӧ мыԍкыны, воԁігӧн кырым-чужӧм. Гожӧмын, кор котралӧны ывлаын кӧмтӧг, колӧ војулӧ мыԍкыны щӧщ кокјассӧ-і.
Купајтны шоныԁ ваын ԁа мыԍкыны мајтӧгӧн колӧ быԁ вежонын. Вывті пӧԍ ваын купајтны оз поԅ. Гожӧмын чеԉаԃӧс ԁа кагајасӧс бур купајтны пруԁјын, ваыс кӧ абу зев кӧԇыԁ. Ваын чеԉаԃӧс пукӧԁӧны ԋе ԁырҗык 5–10 мінутыԍ. Купајтчӧм воԇын кујлыштны шонԁі воԇын пӧртчыԍӧмӧн. Шонԁі воԇын гожјавны абу бур быԁ чеԉаԃлы, сы јылыԍ војԁӧр колӧ ԍорԋітны врачкӧԁ. Кӧні абу матын ју ԋі пруԁ, шонԁі ванна вӧчӧм бӧрын колӧ кіԍкавны ԁебыԃік ваӧн.
Шонԁі, сынӧԁ ԁа ва уна бур ԍетӧны чеԉаԃ ԇоԋвіԇалы. Сӧстӧма колӧ ԁӧԅӧрітны чеԉаԃ гӧгӧр: асылын воԍтыны форточка ԉібӧ ӧшіԋ, чышкыны җоҗ ԁа лабічјас кӧтӧԁӧм корӧԍӧн, меԁ ԋе кыпӧԁны уна бус. Быԁ вежонын кыкыԍ мыԍкыны җоҗ мајтӧгӧн ԁа соԁаӧн. Кыкыԍ кымын тӧлыԍ піын весавлыны став комната бусыԍ. Кыкыԍ кымын во јеҗԁӧԁны ԍтенјас ԁа јірк. Чужӧны-кӧ тӧрӧканјас, луԁікјас, пыщјас колӧ најӧс мӧрітны быԁ вежонын кытчӧԇ ԇікӧԇ оз бырны: кіԍкавны пуан ваӧн крӧваԏјас, ԍтенјас, щеԉјассӧ кіԍкавны караԍінӧн, ԉібӧ мавтны кԉејӧн.
Бур сынӧԁ чеԉаԃлы зев-жӧ јона колӧ. Форточка луннас колӧ воԍтывны унаыԍ: асылын уԅӧм бӧрԏі, лунын ԍојӧм бӧрԏі ԁа вој кежлӧ. Меԁбур форточка воԍтны војбыԁ кежлӧ тӧлын і гожӧмын. Ԍојанӧԍ бур пӧсуԁајас пырыԍпыр-жӧ ԍојӧм бӧрын комнатаыԍ петкӧԁлыны, помӧј ԁоз кіԍтавлыны частӧҗык ԁа ԋе коԉны помӧјсӧ вој кежлӧ, меԁ ԋе щыкӧԁны сынӧԁсӧ.
Чеԉаԃлы унҗык каԁ коԉԉавны ывла вылын. Гожӧмын сіԇі-жӧ тулысԍа ԁа арԍа бур лунјасӧ вермӧ ветлыны лун тыр. Тӧлын чеԉаԃлы ывлавылын быԁ лун колӧ коԉԉыны ԋе ещаҗык 4 час быԁ лун: кык час ԁорвыв — асылын ԁа кык час — лунԍа шојтчӧм бӧрын.
Ен нӧјтӧ, ен віԁӧ чеԉаԃӧс!
Мукӧԁ баԏ-мам чајтӧны, нӧјтӧмӧн-пӧ чеԉаԃӧс поԅӧ тӧлквыв вајӧԁны ԁа велӧԁны баԏ-мамӧс кывзыны.
Ез-на вӧвлы ӧнӧԇ сещӧм „ԃівӧ“, меԁ коԁкӧ јона нӧјтӧмыԍ ԍамміс. Бурыс нӧјтӧмыԍ абу грӧш ԁон, а ԉокыс ем шајт ԁон.
Скӧрмӧм бӧрын мам ԉібӧ баԏ нӧјтӧны кытчӧ ԍурӧ. Мукӧԁ ԁырјі нӧјтӧны јурӧ. Тајӧ зев ԉок. Јурӧ нӧјтӧмыԍ чеԉаԃ щӧкыԁа јӧјмылӧны, торкԍылӧны, чеԉаԃ лоӧны бокпӧлаӧԍ, гӧрбаӧԍ, ԁојмалӧны пыщкӧсса органјас: ты, мус, кынӧм ԁа с. в.
Нӧјтӧмыԍ чеԉаԃ ԁӧзмӧны, велалӧны пӧрјаԍны, полӧны. Сіјӧ-ӧԁ мыј-на јешщӧ. Нӧјтӧмыԍ чеԉаԃ ԉокмӧны, јӧз вылын нарԏітчыны велалӧны. Кытчӧԇ сіјӧ ічӧт ԁа вынтӧм, сіјӧс нӧјтӧны ԁа віԁӧны гырыԍјас, а кор ачыс быԁмас — секі і сіјӧ кутас нӧјтны, віԁны, експлоаԏірујтны мукӧԁӧс. Сещӧм чеԉаԃыԍ ԋекор оз артмы бур обществеԋԋік, колхозса бур шԉен.
„Оз-кӧ поԅ нӧјтны кыԇі-нӧ најӧс велӧԁан? — Јуалас мукӧԁ мам. — Нӧјтӧмыԍ ԁа віԁӧмыԍ полӧм быԏ щӧктас чеԉаԃӧс кывзыны. Оз-кӧ кут сіјӧ ԋемторјыԍ повны ԁа сіјӧс ԋе-ԋін велӧԁны. Секі сыкӧԁ еща справԉајтчан“.
Тајӧ абу збыԉ. Меԁым велӧԁны чеԉаԃӧс кывзыны ԁа вӧчны гырыԍјаслыԍ щӧктӧмсӧ, колӧ ԍетны налы гӧгӧрвоана ԁа шогмана требоваԋԋӧјас ԁа віԍтавлыны мыјла тајӧ вӧчԍӧ ԁа быԏ щӧктыны налы нуӧԁны тајӧ торсӧ олӧмӧ. Щӧктыны чеԉаԃлы ԋе ворсны, пукавны кі леԇӧмӧн ԇоԋ часјасӧн — оз шогмы, ԁај зев омӧԉ сіјӧ ԇоԋвіԇалы. Чеԉаԃ ԇік правӧԍ, кор оз пӧртны олӧмӧ тащӧм щӧктӧмјассӧ.
Кыԇі-нӧ щӧктыны чеԉаԃӧс кывзыны? Колӧ велӧԁны чеԉаԃӧс пӧртны олӧмӧ ԇік веԍкыԁ щӧктӧмјас. Сӧмын рабјас ставсӧ вӧчӧны ԋем гӧгӧрвотӧмӧн, оз тӧԁны мыјла сіԇі вӧчӧны. Меԁым быԁтыны паныԁ кыв шутӧм рабјасӧс, најӧс нӧјтӧны віԁӧны, ічӧтԍаԋ. Таԇі-жӧ крепостнӧј право ԁырјі нӧјтісны помешщікјас креԍԏанаӧс. Таԇі ӧнӧԇ віԇӧны проԉетаріат чеԉаԃӧс заграԋітсаын. Капітаԉістјас ԁа помешщікјас кӧсјӧны быԁтыны тајӧ чеԉаԃԍыс кыв шутӧм отсаԍыԍјасӧс, коԁі еԍкӧ немчӧжыс кутасны налы уҗавны.
Міјанлы мыјла нӧјтны асԍыным чеԉаԃсӧ. Міјан чеԉаԃ ԋекоԁлы лакејавны оз кутны. Најӧ аԍныс, кор быԁмасны, кутасны веԍкӧԁлыны мувыв озырлуннас, течны выԉ олӧм. Вермӧны-ӧ артмыны нӧјтӧм-повԅӧԁлӧм чеԉаԃыԍ выԉ олӧмӧс лӧԍӧԁыԍјас? Ԃерт-жӧ оз.
Сіԇ-кӧ — міјан чеԉаԃӧс оз ков нӧјтны ԁа віԁны, а велӧԁны вӧчны колана торјас. Овлӧ і сіԇі, мыј колана щӧктӧмјас баԏ-мамлыԍ оз кывзы. Кыԇі вӧчны секі?
Меԁым чеԉаԃ пӧртӧны олӧмӧ щӧктӧмјас, оз ков вунӧԁны баԏ-мамлы мыј, објазанноԍтјасыԍ ӧтԁор чеԉаԃлӧн ем правајас.
Чеԉаԃ — сіјӧ аслыс пӧлӧс јӧз, коԁјаслӧн ем аслыснога потребноԍтјас, колӧмјас, інԏересјас. Ыҗыԁјас тајӧс зев частӧ вунӧԁлӧны. Гырыԍјаслӧн ем аслыныс уԅлан кӧлуј туша ԍерԏі, уҗалан пызан, улӧс, шкап, сунԁук ԁа м. т. Чеԉаԃлӧн частӧ тајӧ ставыс абу. Уԅлӧ баԏ-мамкӧԁ ӧԏі воԉпаԍын, карабкајтчӧ җуҗыԁ улӧс вылӧ. Ворсанторјас ваԉајтчӧны, ԋекытчӧ течнысӧ-ԁа.
Лӧԍӧԁ комнатааԁ торја пеԉӧс, торја крӧваԏ, пызан, улӧс ԁа җаҗ, ԉібӧ шкап чеԉаԃ туша ԍерԏі. Ԋӧб сылы краска, каранԁаш, ԏетраԃ рісујтчыны, ԍој — ԉепкајас вӧчавны ԁа мукӧԁ пӧлӧс торјас, бурмӧԁ чеԉаԃлыԍ олӧмсӧ. Ԍет сылы бур ворсантор, сіјӧ оз кут ԁурны ԁа торкны гырыԍјаслы уҗавны.
Кор чеԉаԃ ветлӧны ԃетсаԁјӧ, јаԍԉіӧ, площаԁкаӧ, секі гортса олӧм колӧ бура лӧԍӧԁны.
Мыјла чеԉаԃ пӧрјаԍӧны
Оз век чеԉаԃ пӧрјаԍны нӧјтӧмыԍ мынтӧԁчӧм вӧсна. Овлӧ сіԇ, мыј гырыԍјас тӧԁлытӧг велӧԁӧны пӧрјаԍны.
Мыј-кӧ кӧсјыԍан вӧчны ԉібӧ ԍетны чеԉаԃлы — век пӧрт олӧмӧ, он-кӧ вермы — ен-і кӧсјыԍ, чеԉаԃ сіјӧс гӧгӧрвоас пӧрјаԍӧмӧн ԁа ачыс сеԍԍа кутас пӧрјаԍны. Сіԇі-жӧ овлӧ, кор гырыԍјас ԇебӧны мыјкӧ мӧԁа-мӧԁыԍ ԉібӧ суԍеԁјаскӧԁ ԍорԋітӧны зев бура, а ԍінсајԍаԋыс јортчӧны на вылӧ. Чеԉаԃ чужӧмԍаԋ веԍкыԁӧԍ, пӧрјаԍны кужтӧмӧԍ. Сіјӧ војԁӧр шенԅӧ гырыԍјас пӧрјаԍӧм вылӧ, оз гӧгӧрво најӧс, мукӧԁ ԁырјі віԍталас ԇік гуԍатор, баԏ-мамлы веԍіг јаԋԇім лолӧ. Но ыҗыԁјас вылӧ віԇӧԁӧмӧн чеԉаԃ велалӧны пӧрјаԍны ԁа ԉокавны гырыԍјас ԁорыԍ јонҗыка-на. Сені чеԉаԃыс абу мыжаӧԍ, ылӧԁчыны најӧ аԍныс велӧԁісны.
Мукӧԁ ԁырјі чеԉаԃ віԍтавлӧны ԇік лотӧм-вӧвлытӧм торјас ԁа нораԍӧны гырыԍјас веріттӧм вылӧ. Ылӧԁчӧм вӧсна мам віԁӧ. Ічет чеԉаԃ оз-на вермыны торјӧԁны вӧт збыԉыԍ. Мыјкӧ-кӧ вӧталас, сіјӧ-ԋін збыԉӧн чајтӧ. Ԁӧзмыны тані чеԉаԃ вылӧ ԋінӧмла. Колӧ сылы ԉучкі вежӧртны, мыј тајӧ вӧт.
Мукӧԁ ԁырјі, меԁым ылӧԁлыны гырыԍјасӧс чеԉаԃ лӧԍӧԁлӧны вӧвлытӧм мојԁкоԃ віԍтјас. Тајӧ абу-жӧ пӧрјаԍӧм, ԃівітны таыԍ чеԉаԃӧс оз шогмы. Мӧԁарӧ — колӧ чеԉаԃлыԍ кывзыны віԍтсӧ, ошкыны најӧс ԁа щӧктыны нӧшта віԍтавлыны. Ӧԁ тащӧм віԍтјассӧ лӧԍӧԁігӧн чеԉаԃ вӧчӧны сіјӧ-жӧ, мыј вӧчӧ ыҗыԁ гіжыԍ (пісаԏеԉ). Ԃерт, налӧн омӧԉік-на артмӧ но, век-жӧ кыпӧԁӧны асԍыныс вежӧрсӧ.
МӦԀ ЈУКӦԀ.
ВЕЛӦԀЧЫԌ АРЛЫԀА ЧЕԈАԂ КОЛХОЗЫН
Кыԇі уҗалӧ колхозса школа
Ԋеважӧн-на ԍіктса школајас сулалісны креԍԏана чеԉаԃ олӧмыԍ бокын. Школаын чеԉаԃ велӧԁчісны, а уҗалісны гортаныс, гортса овмӧсаныс. Школаса велӧԁчӧм ԁа гортса уҗ чеԉаԃлӧн мӧԁа-мӧԁыскӧԁ ез вӧв јітчӧма, мӧԁа-мӧԁыслы сӧмын сорԍісны, торкаԍісны. Гортын-кӧ чукӧрміс уна уҗ, чеԉаԃӧс уна лун чӧж оз леԇны ветлыны школаӧ.
Ԇік мӧԁ ног течԍӧ чеԉаԃ воԍпітаԋԋӧ ӧні колхозјасын. Чеԉаԃлы колхоз овмӧсса уҗ, гортса уҗ, школаын велӧԁчӧм, піоԋер отраԁын заԋаԏԏӧ — ставыс ӧткоԃа ԁӧԅӧрітӧны чеԉаԃӧс. Чеԉаԃ ԁӧԅӧрлӧн ԁа велӧԁчӧмлӧн ԍурӧсыс (основаыс) нуӧԁԍӧ проізвоԁственнӧј уҗ вылын. Гырыԍјаскӧԁ ӧтув чеԉаԃ течӧны выԉ овмӧс, коԍаԍӧны кулакјаскӧԁ, отсаԍӧны соціаԉізм стрӧітны.
Но, меԁым кужны уҗавны колхозса овмӧсын, кужны веԍкӧԁлыны машінаӧн, колӧ чеԉаԃлы ԍетны тӧԁӧм — знаԋԋӧ. Тајӧс і ԍетас школа, ԃерт ԋе важнога олӧмыԍ ԁа уҗыԍ торјалӧм школа, а выԉ школа, коԁі топыԁа јітчӧма колхоз уҗкӧԁ, став колхозса олӧмкӧԁ.
Ас сајԍаԋыс колхоз правԉеԋԋӧ тӧжԁыԍӧ школа вӧсна: шогмана выјӧԇ ремонԏірујтӧ — лӧԍӧԁӧ школасӧ, школалы торјӧԁӧ торја му участок опытјас вӧчавны. Торја му участок-кӧ абу, чеԉаԃлы ԍетӧны ӧтувја јӧрыԍ торја местајас, ӧтувја граԁјӧрыԍ торја граԁјас, торја пеԉӧсјас. Маԍԏерскӧјыԍ, мукӧԁ ԍікас преԁпріјаԏԏӧјасыԍ-і ԁа меԁым тані чеԉаԃ ез торкаԍны гырыԍјаслы уҗавны, а ԍетісны колхозса овмӧслы отсӧг.
Ем-кӧ школалӧн торја участок, колӧ ԍорԋітны колхоз правԉеԋԋӧкӧԁ мыј колӧ сені быԁтыны, меԁ еԍкӧ воіс бур став колхозса овмӧслы.
Шкоԉнӧј граԁјын быԁтӧны вӧвлытӧм граԁвыв пуктасјас, ԍујӧны сетчӧ міԋерала мувынԍӧԁанјас ԁа вӧчалӧны опытјас.
Школа віԇӧм вылӧ ԍӧм ԍетӧ ԍеԉсӧвет ԉібӧ РІК, а мукӧԁтор вылӧ (ԍојӧм јуӧм вылӧ, кышан-кӧм вылӧ, ӧтувја оланін лӧԍӧԁӧм вылӧ ԁа с. в.) колхоз ачыс чукӧртӧ.
Колхозса школаын јеԃіноԉічԋікјаслӧн чеԉаԃ імејтӧны ӧткоԃ права колхозса чеԉаԃкӧԁ. Сӧмын налӧн ај-мамыс чеԉаԃсӧ верԁӧм-јуктӧԁӧм вылӧ ԁа общежіԏԏӧын олӧм вылӧ мынтыԍӧны мыјтӧм полагајтчӧ. Батрак ԁа гӧԉ креԍԏана чеԉаԃ пыԃԃі мынтыԍԍӧ ԍеԉсӧвет ԉібӧ РІК.
Кущӧм школајас колӧны колхозлы
8–11 арӧса чеԉаԃ велӧԁчӧны ԋоԉ во 1-јја ступеԋа школаын, 12–14 арӧԇ ШКМ-ын.
Колхозса чеԉаԃлы-кӧ велӧԁчан школајасыс ещаӧԍ, поԁростокјаслы котырталӧны учебно-проізвоԁственнӧј брігаԁајас, лӧԍӧԁӧны ԍінсајса (заочнӧј) велӧԁчӧм.
Таыԍ ӧтԁор клубјас ԁа школајас берԁӧ воԍталӧны бібԉіоԏекајас, котырталӧны быԁԍікас кружокјас: раԃіо, віԇму уҗалан, ԁрамаԏіческӧј, фізкуԉтурнӧј ԁа с. в. Лоіс еԍкӧн нӧшта бур, вермім-кӧ лӧԍӧԁны чеԉаԃлы торја клуб.
Школа, чеԉаԃ клуб ԁа кружокјас воԍталӧмӧн оз-на став уҗыс ешты. Колӧ јешщӧ тӧжԁыԍны, меԁым став чеԉаԃ школаӧ быԁ лун ӧкуратнӧја ветлісны. Кышан-кӧм абутӧм вӧсна-кӧ школаӧ оз волывлыны — сіјӧ-ԋін вывті омӧԉ тор. Колхозлы тані колӧ тӧжԁыԍны, меԁым став чеԉаԃыс вӧліны шоныԁа кӧмаԍӧмаӧԍ ԁа паԍтаԍӧмаӧԍ.
Колхозԍаԋ-кӧ школаыс зев ылын, секі — меԁым туј вылас јона оз кынмавны — чеԉаԃӧс колӧ нуны вӧлӧн, а јешщӧ бурҗык школа берԁас лӧԍӧԁны общежіԏԏӧ: сені чеԉаԃ понԁасны овны гажаа, сӧмын коланторјассӧ лоӧ вајавны-а.
Орлытӧм велӧԁчан во
Војԁӧр креԍԏана чеԉаԃ велӧԁчісны тӧлын, а гожӧмын уҗалісны гортас. Тащӧм нога велӧԁчӧмыс верміс мунны секі, кор школаыс вӧлі олӧмԍыс ԇік торја. Нач мӧԁног пуктыԍԍӧ велӧԁчӧм ӧні, выԉ школајасын: олӧмыс, велӧԁчӧмыс, уҗыс і ставыс сені мӧԁамӧԁыскӧԁ јітчӧны, школа котыртӧ чеԉаԃӧс віԇмууҗалӧмӧ, школа пырӧ быԁлунја колхоз олӧмӧ. Проізвоԁственнӧј уҗкӧԁ щӧщ тӧвԍа каԁӧ колхоԅԋікјас пӧвсын кыптӧ мӧԁ уҗ — велӧԁчӧм. Поԅӧ шуны: колхозын уҗ мунӧ вочӧж орлытӧг (
Чеԉаԃлӧн олӧмыс, велӧԁчӧмыс ԁа уҗалӧмыс топыԁа јітчӧма гырыԍјас велӧԁчӧмкӧԁ ԁа уҗалӧмкӧԁ. Сы вӧсна — меԁым школалы ԋе коԉны колхоз олӧмыԍ — сылы колӧ уҗавны вогӧгӧр ԁугԁывтӧг.
Велӧԁчан во јукӧны 4 велӧԁчан-уҗалан каԁ вылӧ: ар ԁа тӧв, тӧв ԁа тулыс, тулыс ԁа гожӧм, гожӧм ԁа ар. Каԁјас коластын вӧчлывлӧны перерывјас 10–15 лунчӧж. Перерыв ԁырјі чеԉаԃ ԇік прӧстӧԍ: шојтчӧны, ворсӧны, јонмӧԁӧны асԍыныс ԇоԋвіԇасӧ. Перерыв кынԇі быԁ 4 лун мыԍԏі 5-ӧԁ луннас ԍетчӧ ӧԏі лун шојтчыны. Гожԍа страԁна ԁырјі чеԉаԃӧс поԅӧ леԇлыны тӧлыԍ кежлӧ гожԍа уҗ вылӧ, вежны велӧԁчӧмсӧ кокԋіԃік віԇму уҗӧн.
Ӧԏі велӧԁыԍлы колхозса школаӧн ԋе справітчыны. Аслыс отсӧг сіјӧ корԍӧ колхоԅԋікјасԍаԋ, врачԍаԋ, агрономԍаԋ, тракторістԍаԋ, партјачејкаԍаԋ, комсомоԉечјасԍаԋ, ԃеԉегаткајасԍаԋ, коԁјас тӧжԁыԍӧны школаын бура велӧԁӧм ԁа воԍпітаԋԋӧ пуктӧм вӧсна.
Чеԉаԃ уҗ најӧ нуӧԁасны ԇік-жӧ сіԇі, кыԇі-і став мукӧԁ уҗсӧ.
Шкоԉнӧј екскурԍіјајас
Школалы оз ков јӧршітчыны сӧмын ас піӧ, а јітчыны мукӧԁ колхозса чеԉаԃкӧԁ-і. Секі чеԉаԃ аԁԇасны ас ԍіннаныс кӧні бурҗык овны ԁа лӧԍыԁҗык велӧԁчыны, віԍтавласны сіјӧс став колхозыԍ бокын олыԍ чеԉаԃлы. Колӧ ветлывлыны матыса колхозјасӧ тӧԁмаԍны најӧ школа уҗкӧԁ ԁа ӧткоԃавны налыԍ уҗсӧ ас уҗкӧԁ.
Ем-кӧ колхозԍаԋ ԋеылын фабрік-завоԁ, ԉібӧ совхозјаслӧн ремонтнӧј маԍԏерскӧј, сетчӧ чеԉаԃлы колӧ щӧщ ветлыны ԁа тӧԁмӧԁны машіна ԇоԋтан ԁа вӧчан уҗкӧԁ, кыԇі вӧчӧны кучікыԍ, госыԍ, пышыԍ, шабԁіыԍ, вуруныԍ, граԁвыв пуктасјасыԍ, фруктајасыԍ ԁа мукӧԁ торјыԍ быԁԍама проԁуктјас ԁа вузӧсјас. Зев бур, ветлыны кущӧмкӧ хіміческӧј завоԁӧ тӧԁмаԍны кыԇі вӧчԍӧны міԋерала мувынԍӧԁанјас, а бӧрын сіјӧ мувынԍӧԁанјассӧ пуктыны школаса му участокӧ.
Фабрік-завоԁјас берԁын-кӧ ем робочӧј чеԉаԃлӧн торја школа, ԋеԁыр кежлӧ пыравны сетчӧ тӧԁмаԍны најӧ уҗӧн, олӧмӧн. Мӧԁа-мӧԁлы тајӧ ԍетас ыҗыԁ отсӧг.
Піоԋерјас колхозын
Колхоз овмӧс кыпӧԁӧм кынԇі чеԉаԃ участвујтӧны јӧз кост уҗын-і. Кущӧм јӧз кост уҗ вермӧны нуӧԁны чеԉаԃ? Воԍԍӧ-кӧ, шуам, колхозын ԃетплощаԁка — піоԋерјас ԁа велӧԁчыԍјас гырыԍјаслы ԍетӧны отсӧг: граԁјас ԁа чачајас вӧчалӧны. Площаԁка воԍтӧм бӧрын отсаԍӧны воԍпітаԏеԉԋітсалы нуӧԁны чеԉаԃкӧԁ ворсӧмјас, ветлӧны екскурԍіјајас вылӧ ԁа с. в. Гырыԍҗык піоԋерјас ԁа велӧԁчыԍјас велӧԁӧны гырыԍјасӧс грамотаӧ, котырталӧны саԋітарнӧј коміԍԍіајас віԁлавны ӧтувја столӧвӧјјас, пывԍанјас сӧстӧма віԇӧм бӧрԍа.
Тајӧ еща-на јешщӧ. Чеԉаԃ щӧкыԁа овлӧны воԇмӧстчыԍјасӧн колхозса бур уҗјасын. Боԍтам кӧԏ: чеԉаԃ тӧԁмалӧны оланін гагјаслыԍ, боԍԍӧны накӧԁ вермаԍны, нуӧԁӧны „Пӧтка лун“ („
Та бокԍаԋ зев бур прімер петкӧԁлісны чеԉаԃ Жерԃевскӧј ԃетскӧј колхоз (Орловскӧј облаԍт, Новоԍеԉјӧ ԍікт). Арнас најӧ јаблӧкјасыԍ чукӧртісны туԍјас ԁа лӧԍӧԁісны јаблӧк пітомԋік, сіԇӧн чеԉаԃ став јӧзсӧ снабԃітісны јаблӧк прівівкајасӧн. Таыԍ кынԇі ԍеԉсӧвет інԁӧм ԍерԏі быԁтісны капуста рӧсаԁа јеԃіноԉічԋік креԍԏаналы. Нӧшта јонҗык прімерјас віԇму овмӧс выԉтуј вылӧ пуктӧмын віԍталіс Саратовскӧј рајонувса піоԋер Тројаноcткӧј колхозса чеԉаԃ конферентсіја вылын:
„Кыԇі мі тӧԁмалім, мыј тувсов гӧра-кӧԇа кампаԋԋӧ колӧ нуӧԁны
Таԇі чеԉаԃ чукӧртісны 13 тонна кӧјԁыс ԁај 164 мешӧк. Сеԍԍа боԍтісны мувіԇуҗалан машінајас ԇоԋтавны ԁа вреԃіԏеԉјас бырӧԁны“.
— „Агроном міјанлы віԍталіс, амбарјасыԍ-пӧ уна ԍу вошӧ шырјас ԁа крысајас вӧсна. Чукӧртім ԍԉет чеԉаԃ акԏівыԍ. Гырыԍјас вӧлі ԍералӧны, војԁӧр-пӧ чеԉаԃ бура уҗалісны, а ӧні шырјас кыјӧны. Чеԉаԃ војбыԁӧн сулалӧны кыјԍанјас ԁорын. Таԇікӧн чеԉаԃ бырӧԁісны уна ԁас ԍурс шыр ԁа ԍурсыԍ унҗык крыса.
Чеԉаԃ јона уҗалісны кулак агітатсіјакӧԁ вермаԍӧм куԅа-і. Вежлалӧм вылӧ вајӧм кӧјԁыс вӧлі посԋі-коԃ, чіјӧб коԃ. Креԍԏана костын леԇӧмны пеж ԍорԋі, сӧвет влаԍт-пӧ пӧрјӧԁӧма — боԍтіс бур кӧјԁыс, а ԍетӧ омӧԉӧс.
Меԁым бырӧԁны тајӧс, чеԉаԃ кыкнан пӧлӧс кӧјԁыссӧ чужтілісны ԁа аԁԇісны: ас којԁыс чужі 93% мынԁа, а вајӧмыс — 99% мынԁа.
Сеԍԍа чеԉаԃ котыртісны кујім лунја курсјас тӧԁмаԍны кыԇі отсаԍны парԏіјалыԍ гырыԍ уҗјас нуӧԁӧмын.
Со кущӧм бур вӧчісны піоԋерјас.
„Јеԉшанскӧј колхозын мі тӧԁмалім, мыј меԁыҗыԁ коԋушԋаын јуралыԍ ԉішеԋеч, — акԏівнӧја нуӧԁӧ ԍорԋі сӧветвлаԍтлы паныԁ, торкалӧ собраԋԋӧјас ԁа с. в. Колхозса јуралыԍ, коԁлы мі јуӧртім та јылыԍ, рӧԃԋа вӧлӧма-ԁа ԋекущӧм мера абу прімітӧма. Гаԅетӧ гіжӧм мыԍт кыкнансӧ — коԋуксӧ і јуралыԍсӧ — уҗвылыԍ вештісны.
Міјан грезԁын кулакјас котыртлӧмаӧԍ аслыныс штаб: боԍтӧмны торја комната, ԋӧбӧмны шакматјас, меԁым креԍԏанаӧс ылӧԁны ԁа на пӧвсын нуӧԁны сӧвет влаԍтлы паныԁа агітатсіја. Ԉегкӧј каваԉеріја налыԍ штаб-кварԏірасӧ јӧзӧԁіс, а кулакјассӧ — коԁјас нуӧԁӧмны травԉа сӧвет влаԍт вылӧ, колхозӧс ԋімтӧны „барщінаӧн“, мукӧԁ пеж уҗ нуӧԁӧмын-і — выԍеԉітісны кытчӧ полагајтчӧ“.
Саратов рајонувса піоԋерјас моз-жӧ уҗалӧны піоԋерјас Сӧвет Сојуз паԍтала, отсалӧны парԏіјалы ԁа комсомоллы нуӧԁны кампаԋԋӧјас, сотсіаԉізм стрӧітан уҗјас.
Балашов рајонувса піоԋерјас весалӧмны 175 центԋер кӧјԁыс, тӧԁмалӧмны 900 віԍыԍ скӧт ԁа разӧԁӧмны 300 шајт ԁон ԍ/хоз ԉіԏература. Зев акԏівнӧја піоԋерјас уҗалӧны ԋаԋ чукӧртігӧн-і.
Став тајӧ прімерјасԍыс тыԁалӧ: колхозын абу сещӧм уҗ, кӧні-бы піоԋерјас ез участвујтны.
Піоԋерјас оз ӧтнасӧныс, а быԁса отраԁӧн уҗалӧны. Јӧзкост уҗӧ најӧ кыскӧны щӧщ став шкоԉԋікјассӧ ԁа котырттӧм чеԉаԃӧс. Піоԋер отраԁ — сіјӧ став колхозса чеԉаԃлӧн вожак, јурнуыԍ. Отраԁ зачін ԍерԏі боԍԍӧны уҗӧ став колхозса чеԉаԃ, меԁым парԏіјакӧԁ ԁа комсомолкӧԁ ӧтув течны сотсіаԉізм.
Піоԋер отраԁ ӧтвылыԍ школакӧԁ пыртӧ чеԉаԃ пӧвсӧ коммуԋіԍԏіческӧј воспітаԋԋӧ, кыскӧ чеԉаԃӧс гырыԍјаслы отсавны, кулаккӧԁ вермаԍны ԁа тӧԁмӧԁӧ чеԉаԃӧс мукӧԁ госуԁарствоса уҗалыԍ јӧз олӧмӧн, капітаԉістјаскӧԁ коԍаԍӧмӧн.
Піоԋер отраԁ тӧжԁыԍӧ лӧԍӧԁны колхозын бурҗык олӧм чеԉаԃлы, чеԉаԃ обшежіԏԏӧын вӧчалӧны ӧтувја уԅлан, ԍојан інјас, тырмымӧн кӧмкот-паԍкӧм ԁа с. в. Шојтчан каԁјас ԁырјі ԇоԋвіԇа бурмӧԁны лӧԍӧԁалӧны лагерјас, лӧԍӧԁӧны раԃіо, бібԉіоԏека, кіно, кружокјас ԁа с. в. Віԇму уҗалан арԏеԉјасын піоԋер отраԁ віԇӧԁӧ, меԁ чеԉаԃӧс колхозын ез уҗӧԁны ԍӧкыԁ уҗјас вылын.
Піоԋер отраԁ школакӧԁ котыртӧ став олӧмсӧ, велӧԁчӧмсӧ ԁа уҗсӧ колхозса чеԉаԃлыԍ.
Чеԉаԃ уҗ ԁорјӧм
Окԏабрса ревоԉутсіјаӧԇ чеԉаԃлы овԍіс ԍӧкыԁа. Уна ԍӧкыԁ уҗ налы лоі уҗавны гортса овмӧсын. Уна чеԉаԃ ревоԉутсіјаӧԇ батракавлісны кулакјаслы, коԁјас ԋӧԏі жаԉіттӧг уҗӧԁісны лун і вој.
Мыј-жӧ бурыс овмӧсыԁлы ԁа аслыныс чеԉаԃыслы чеԉаԃ уҗԍыс? Ԍӧкыԁ уҗын ужалӧмӧн чеԉаԃ воштӧ асԍыс ԇоԋвіԇасӧ, а бурсӧ зев еща вајӧ. Важнога овмӧсын ӧткӧн-ӧткӧн тіԉԍігӧн выԉ быԁмыԍ велӧԁчыны ез вермы.
Ӧні міјан став віԇму овмӧс течԍӧ выԉ ног. Посԋі овмӧсјас ӧтувтчалӧны колхозјасӧ, посԋі колхозјас мӧԁа мӧԁныскӧԁ бара-жӧ ӧтувтчӧны, артмӧны гырыԍ овмӧсјас-гігантјас. Гырыԍ овмӧсјасын став уҗыс мунӧ выԉ ԍамӧн, машінаӧн. Но меԁ уҗавны машінаӧн, колӧ кужны веԍкӧԁлыны машіна, колӧны наука бура тӧԁыԍјас — агрономјас, тракторістјас ԁа с. в.
Та ԍерԏі вежԍӧ чеԉаԃлӧн уҗ колхозјасын. Ԍӧкыԁ уҗыԍ чеԉаԃ вуҗӧны кокԋіԃік уҗјас вылӧ, сіԇӧн ԍетӧны унҗык бур колхозлы і ԇоԋвіԇалуныслы.
Чеԉаԃлы уҗ колӧ вын ԍерԏі. Вынԍерԏі уҗ јонмӧԁӧ чеԉаԃлыԍ ԇоԋвіԇасӧ, а ԍӧкыԁ уҗӧн чеԉаԃлӧн усырыс вермас орны.
14 арӧԇ оз поԅ гӧрны ежа ԁа ԍој му, коԁјыԍны ԍоӧԁ муын, ыщкыны чорыԁ турунјас, кырымӧн вартны, кујӧԁ сӧвтны ԁа пес лунтыр чӧж поткӧԁлыны. 12–14 арӧса чеԉаԃ вермӧны уҗавны прӧстӧј машінајас берԁын пуксӧн (вӧлӧн куртан машіна). 14-ԍаԋ 16 арӧсӧԇ оз поԅ уҗавны сещӧм машінајас вылын, кӧні абу бур пуклӧс ԁа мунӧ ԋе еща 4 кілометр быԁ час.
Тракторјас вылын оз поԅ уҗавны 18 арӧсӧԇ, тракторӧн уҗалігӧн торкԍӧм сынӧԁӧн лоӧ лолавны-ԁа.
15 арӧԇ оз поԅ новлыны ас вылын 16 кілограммыԍ ԍӧкыԁҗык торјас, сӧвтны лебынӧн (вілаӧн) турун коԉтајас, кујӧԁ ԁа мукӧԁ тор, кӧні лоӧ јона выншаԍны.
Оз поԅ уҗӧԁны чеԉаԃӧс гырыԍјаскӧԁ ӧԏі уҗ вылын. Вӧтчыны гырыԍјас бӧрԍа чеԉаԃ оз-на вермы, а сіјӧ кутас пуктыны став вын, меԁ еԍкӧн ԋе коԉтчыны гырыԍјасыԍ ԁа сіјӧн аԍсӧ орӧԁас. Оз поԅ уҗӧԁны војын, јона кӧԇыԁјас ԁа јона жар ԁырјі, зев бусӧԍ жырјын, шумын, ԍінјоран југыԁінын ԉібӧ пемыԁінын.
Уҗалігӧн чеԉаԃӧс паԍтӧԁны повоԃԃа ԍерԏі ԁа кокԋіԁҗыка. Гожӧмын нывјаслы і зонјаслы уҗавны труԍікӧн, тӧлын ывла вылын — паԍӧн ԁа гынкӧмӧн.
Тӧлыԍԍа мунігӧн нывјасӧс ԇікӧԇ мезԁыны ԍӧкыԁ ԁа буса уҗыԍ.
Ԁыр-ӧ вермӧны уҗавны чеԉаԃ?
8 арԍаԋ ԁа 12 арӧса чеԉаԃ вермасны уҗавны быԁ лун 2–3 час, 12–14 арӧса чеԉаԃлы — 4 час, а 14–16 арӧсајас — 6 час. 8–10 арӧса чеԉаԃ шојтчывтӧг уҗавны кык-куім час оз вермыны. Сы вӧсна быԁ час бӧрын најӧс колӧ шојтчӧԁны. 7–8 арӧса чеԉаԃлы часыԍ ԁыр ԁорвыв уҗавны оз поԅ, 11–12 арӧсајаслы — ԋе унҗык 2 часыԍ, 13–14 арӧсајаслы — 2 час ԁа җын, а 15–16 арӧсајаслы — 3 час. Шојтчан ԁырасӧ лӧԍӧԁӧны бара-жӧ арлыԁ ԍерԏі: кымын ічӧт, сымын шојтчан каԁ колӧ куԅ: 15–16 арӧса чеԉаԃ шојтчӧны быԁ час мыԍт 18–24 мінут; 12–14 арӧса чеԉаԃ — сы ԁыра-жӧ мыјԁта уҗалӧны, а 8–10 арӧса чеԉаԃ — шојтчӧны уҗалӧм ԁорԍыс 3 мынԁа унҗык.
Тајӧ правілӧјас лӧԍӧԁлісны врачјас ԁа вынԍӧԁӧма Наркомзԁрав.
Чеԉаԃлӧн уна вын мунӧ быԁмӧм вылӧ. Сылӧн лыјасыс ԋебыԁӧԍ-на, выныс абу-на, вежӧрыс ез-на сӧвмы тырмымӧн; ԍӧкыԁ уҗӧн сіјӧс поԅӧ ԇікӧԇ орӧԁны, торкны сылыԍ ԇоԋвіԇа.
Тавӧсна колхозса чеԉаԃӧс колӧ быԁ во петкӧԁлыны врачлы ԁа тӧԁмавны кущӧм уҗ вԉіјајтӧ чеԉаԃ ԇоԋвіԇа вылӧ. Кущӧмкӧ уҗ-кӧ ԇоԋвіԇасӧ торкӧ, колӧ сіјӧс вуҗӧԁны мӧԁ уҗ вылӧ.
Таыԍ ӧпріч колхозса чеԉаԃлы ԍетӧны каԁ уҗ бӧрын шојтчыны ԁа бурԁӧԁчыны нарошнӧ лӧԍӧԁӧм площаԁкајасын, сені најӧ ворсӧны, купајтчӧны, шонтыԍӧны гож воԇын ԁа с. в.
Гырыԍҗык поԁростокјасӧс ԇоԋвіԇа бурԁӧԁӧм могыԍ ыстывлӧны санаторіјајасӧ, шојтчан керкајасӧ-ԁа.
Чеԉаԃлӧн гортса уҗ
Мувіԇ уҗалан арԏеԉын шԉенјасыслӧн мыјкӧ-мынԁаӧн ем-на аскежса овмӧс тор: гортгӧгӧрса граԁјӧр, курӧгјас, тагјӧр ԁа мыј-ԁа.
Коԁлыҗык на гӧгӧр лоӧ вӧԃітчыны-бергавны?
Ԃерт-жӧ посԋі чеԉаԃлы, ӧԁ гырыԍјас — баԏ-мам, чојјас ԁа вокјас — колхозын ԁорвыв уҗалӧны, а чеԉаԃлӧн уҗԁорјан правілӧјас ԍерԏі ещаҗык лоӧ уҗавны. Ԃерт-жӧ міјан грамотатӧм ај-мамыԁ пырыԍтӧм пыр сіјӧ случајнас пӧԉзујтчасны ԁа горт гӧгӧрса уҗ чеԉаԃ вылӧ леԇасны.
Ԍіктса учіԏеԉјаслы тајӧс колӧ артыштны ԁа прімітны став колана мерајас, меԁым чеԉаԃӧс гортса уҗ вылын оз нарԏітны.
Коԁі віԇӧ-уԁӧ чеԉаԃӧс
Коԁі віԇӧ ԁа уԁӧ колхозса чеԉаԃӧс — гортсајас, аԉі став колхозыс?
Тані колӧ торјӧԁны віԇму уҗалан арԏеԉ коммунаыԍ.
Став чеԉаԃӧс віԇму уҗалан коммунаын віԇӧны коммуна среԁство вылӧ: коммуна чеԉаԃӧс верԁӧ, ԍетӧ став колана отсӧгјас-і. Тавылӧ овмӧс во панԍігӧн коммунаын правԉеԋԋӧ арталӧ чеԉаԃ віԇӧм вылӧ ԍӧм, а сеԍԍа сіјӧс торјӧԁӧ став ԍреԁствоыԍ.
Кыԇі мынтыԍԍӧ чеԉаԃ уҗыԍ
Кӧԏ чеԉаԃ олӧны ԇік ԁаԍ вылын — колхознӧј ԉібӧ коммуна среԁство вылын — а век-жӧ колӧ чеԉаԃлы уҗԁон мынтыны.
Уҗԁон 12 арӧсӧԇԍа чеԉаԃлы кіас быԁсӧнлы торјӧн оз ԍетчы, а мунӧ став колхозса чеԉаԃлы колана інјасӧ школалы, ԃетсаԁлы, ԃетԁомлы, јаԍԉілы ԁа с. в.), ӧтувтӧны колхозса чеԉаԃӧс віԇан ԁа велӧԁан фонԁӧ. Во помаԍігӧн колхоз правԉеԋԋӧ чеԉаԃ воԇын лыԃԃыԍӧ налыԍ ԍӧм бырӧԁӧм куԅа. Мыјла-нӧ ԍетавлыны чеԉаԃлы ԍӧм кырыманыс, кор сіјӧ бӧр воӧ колхознӧј кассаӧ аԍнысӧ віԇӧм вылӧ-жӧ?
Кор колхоз правԉеԋԋӧ локтан во кежлӧ кутчіԍіс лӧԍӧԁавны рӧскоԁнӧј ԍметајас чеԉаԃӧс віԇӧм вылӧ, чеԉаԃ секі щӧщ участвујтӧны.
12–14 арӧса чеԉаԃлыԍ уҗԁон ԍетӧны гортса ԍемјаныслы. Поԁростокјас 14 арӧсԍаԋ уҗԁон вермӧны боԍтны ас кіас.
Кыԇі-жӧ мынтыԍны чеԉаԃ уҗыԍ?
Ӧтԍама уҗыԍ чеԉаԃ боԍтӧны ӧтԍама ԁон. Гырыԍјас ԁорыԍ чеԉаԃлы, ԃерт, кутас воны ічӧтҗык уҗԁон сы вӧсна, мыј чеԉаԃ уҗалӧны оз лунтыр, кыԇі гырыԍјас, а кымын-кӧ час.
Оз поԅ ԍетны чеԉаԃлы уркӧвӧј уҗ. Уркӧвӧј уҗ вылын чеԉаԃ кутасны вывті јона термаԍны, ԍӧкыԁа уҗавны, а сіјӧ — кыԇі мі тӧԁам-ԋін — вајӧ налы зев ыҗыԁ омӧԉ тор.
Кытчӧ інны кулак чеԉаԃӧс
Кор кулак чеԉаԃ пырӧны школаӧ велӧԁчыны, најӧ ԍурӧны сӧвет общественноԍт вԉіјаԋԋӧ улӧ. Щӧкыԁа овлӧ: тајӧ вԉіјаԋԋӧыс гортса кулак ԍемја вԉіјаԋԋӧыԍ ыҗыԁҗык. Секі чеԉаԃ ԁугԁӧны ај-мамнысӧ лыԃԃыны веԍкыԁ јӧзӧн ԁа мунӧны — торјӧԁчӧны на ԁіныԍ.
Мыј вӧчны тащӧм чеԉаԃыскӧԁ? Поԅӧ-ӧ боԍтны најӧс гырыԍјас ԁа чеԉаԃ колхозјасӧ, піоԋер отраԁӧ?
Колхоԅԋік-піоԋерјас сјезԁ вылын, Мӧскуаын, Ԋіжԋе-волжскӧј облаԍтса піоԋер віԍтавлӧ:
„Кулакјаслыԍ чеԉаԃӧс піоԋер отраԁ пыр мі боԍтам ас коммунаӧ, но сувтӧԁам щупӧԁ: кор те локтін міјан ԁінӧ, міјан ԍамӧн і ов, а ен баԏ-мамыԁ ԍамӧн“.
Тајӧ віԍталӧмыс шыԅӧԁіс став ԃеԉегаткајассӧ. Поԅӧ-ӧ верітчыны кулак чеԉаԃлы? Озӧ најӧ бура уҗавны чеԉаԃ коммунајасын ԁа піоԋер отраԁын сӧмын сы вӧсна, меԁ еԍкӧ шеԁӧԁны аслыныс права? Уна чеԉаԃ та јылыԍ јуавлісны Наԃежԁа Констанԏіновна Крупскајалыԍ.
Крупскаја віԇіс тащӧм кыв:
„Важӧн бібԉіја шуӧмјас ԍерԏі ԍіԅімӧԁ кӧԉенаӧԇ чеԉаԃлы колӧ вӧлі кыввіԇны баԏ-мам грекыԍ. Мі ӧні огӧ вермӧ таԇі віԇӧԁны. Колӧ тӧԁмавны аԍсӧ мортсӧ, а ԋе сӧмын баԏ-мамӧс тӧԁны“.
Ԃерт, кулак чеԉаԃ кыв вылӧ верітчыны оз-жӧ поԅ. Колӧ сы вылӧ бура віԇӧԁлыны, кыԇі сіјӧ уҗалӧ ԁа мыј сіјӧ асԍыс преԁставԉајтӧ. Оз ков боԍтны став чеԉаԃсӧ, а сӧмын коԁі баԏ-мамԍыныс ԁорыԍ торјӧԁчӧмаӧԍ.
Бурҗык ԍорԋітны та куԅа комсомоԉечјаскӧԁ. Кулак чеԉаԃ пӧвсын ем збыԉыԍ выԉ олӧм ԁор сулалыԍјас, но емӧԍ-і сещӧмјас, коԁјас сӧмын правајас шеԁӧԁӧны. Најӧс пыр-пыр поԅӧ тӧԁмавны. Крупскаја віԍтавліс чеԉаԃԍаԋ локтӧм піԍмӧјас јылыԍ „Міјанӧс-кӧ-пӧ кутасны ӧтԁортны — мі вуҗам классӧвӧј врагјас ԁор“.
Таԍ-ԋін тӧԁчӧ: тајӧ чеԉаԃ сӧмын правајас перјӧны. Но емӧԍ-і веԍкыԁ піԍмӧјас. Ӧԏі вузаԍыԍлӧн піыс гіжӧ кыԇі сіјӧ кесјӧԁліс баԏсӧ шыбытны вузаԍӧм, но баԏыс ез кывзы-ԁа, ӧні сіјӧс арестујтісны. „А ме кор быԁма — лоа коммуԋістӧн ԁај мукӧԁӧс кута щӧщ кыскыны парԏіјаӧ“.
„Тащӧм чеԉаԃӧс боквывтны ас ԁіныԍ оз поԅ: колӧ најӧс віԇӧԁлыны ԁа тӧԁмавны налыԍ кывјаснысӧ збыԉ вылын“ — таԇі помаліс асԍыс ԍорԋісӧ Крупскаја јорт.
