ТРАКТОРЈАС ԀА КОМБАЈНЈАС
ԊІГА ЛЕԆАНІНԌАԊ
Савченко-Беԉскіјлӧн „Тракторјас ԁа комбајнјас“ ԋіга зев колана ԋіга. Тајӧ ԋігаыс колӧ лоны велӧԁчан ԋігаӧн быԁ колхоԅԋіклы, коԁі уҗалӧ тракторӧн. Ԋіга віԍтавлӧ уна ԍікас ԍіԍԏемаа тракторјас јылыԍ, тӧԁмӧԁӧ тракторјасӧн ԁа велӧԁӧ кыԇі колӧ тракторкӧԁ вӧԃітчыны, кыԇі сіјӧс віԇны.
Міјан уҗ петкӧԁліс, кущӧм ԉока-на пуктӧма міјан тракторјас вылын уҗалыԍ каԁрјас лӧԍӧԁӧм, кущӧм-на јона міјан уҗалігӧн жугавлӧны тракторјас.
Сӧмын коланлуныс тајӧ ԋігалӧн мунӧ ылӧҗык ԏехԋіческӧј руковоԁство ԁіныԍ. Тајӧ ԋіга оз сӧмын віԍтав трактор јылыԍ, но і нуӧԁӧ агітатсіја трактор вӧсна. Ԋігаыԍ лыԃԃыԍ аԁԇас уна колана маԏеріалјас, коԁі петкӧԁлӧ тракторӧн уҗалӧмыԍ гырыԍ преімушществојас, тракторлыԍ ыҗыԁ проізвоԃіԏеԉноԍт. Лыԁпасјас петкӧԁлӧны: 1 гектарӧс вӧлӧн гӧрӧм ԁа піԋовтӧм сувтӧ 9 шајт, а тракторӧн уҗалігӧн 7 шајтыԍ ещаҗык. Вӧлӧн кӧԇӧм 4 ш. 75 ур, тракторӧн 2 ш. 25 ур, урожај іԁралӧм вӧлӧн 4 ш. 50 ур, тракторӧн 2 ш. 96 ур. Помасӧԇыс 1 гектарӧс уҗалӧм сувтӧ вӧлӧн 17 ш. 25 ур, тракторӧн 13 ш. 20 ур.
Ԉібӧ мӧԁ лыԁпасјас Таловскӧј машінно-тракторнӧј станціјалӧн (ЦЧО): креԍԏана мујас вылын шабԁілӧн урожај 1 гектарыԍ воӧ 8 центԋер, зӧр — 13 центԋер, а МТС мујас вылын шобԁі 12 центԋер, зӧр — 15 центԋер. Тащӧм лыԁпасјассӧ ԋігаыԍ аԁԇан уна. Нӧшта ӧԏі лыԁпас, кытыԍ тыԁалӧ, кыԇ МТС мынтӧԁӧ уҗалыԍ креԍԏанаӧс кулак експлоатаціја кі улыԍ. Лыԁпасјас петкӧԁлыԍӧны кујім рајоныԍ: Ԏемірчајевскӧј, Бугурусланскӧј ԁа Старо-Оскоԉскӧј. МТС оргаԋізујтчытӧԇ тајӧ рајонјасын му вӧлі кӧртымалӧма (аренԁујтӧма) кулакјаслы первоја рајонас 1970 га, мӧԁас 665 га ԁа којмӧԁас 3500 га. МТС оргаԋізујтчӧм бӧрын кӧртымалӧм му коԉіс первој рајонын ставыс 162 га.
Тајӧ петкӧԁлӧ кущӧм ревоԉутсіја нуӧԁӧ ԍіктса овмӧсјасын трактор.
Сещӧм-жӧ ыҗыԁ роԉ ворсӧ мӧԁ сложнӧј машіна — комбајн, коԁ јылыԍ ԋігаын зев-жӧ бура гіжԍӧ.
Тајӧ став віԍталӧм торјасыс міјанлы леԇӧ ошкыны Савченко-Беԉскіјлыԍ ԋігасӧ.
ТРАКТОР ԀА ԌІКТЈАСӦС СОТСІАԈІЗМ ТУЈӦ ВУҖӦԀӦМ
Вітвоԍа план помаԍіг кежлӧ колхозјас ԁа совхозјас мујас вылын Сӧвет Сојузын кутасны уҗавны 500 ԍурс гӧгӧр трактор ԁа 120 ԍурсыԍ унҗык ԇік выԉ машіна — комбајн.
10 во сајын на СССР-ын тракторјасыԁ вӧлі лыԃԃыԍӧны сӧмын ԁасјасӧн, а комбајнјасыԁ колхоз мујас вылӧ воісны сӧмын 1929-оԁ воын. Тајӧ кык торјыс петкӧԁлӧ, кыԇі міјан вужԍаԋыс вежԍӧ, пӧԉјасԍама мувіԇ уҗалан ԏехԋіка. 1927 воын-на посԋі креԍԏана овмӧсын СССР паԍта лыԃԃыԍліс 5 міԉԉон гӧгӧр ас вӧчӧм гӧр ԁа мукӧԁ пӧлӧс ас вӧчӧм уҗалан кӧлуј.
Вӧчны ревоԉуціја ԍіктса овмӧс ԏехԋікаын лоі поԅана сӧмын віԇму овмӧс сотсіаԉізм туј вылӧ вуҗӧԁӧм вӧсна, коԁӧс нуӧԁӧ коммуԋіст парԏіја. Сӧмын соціаԉісԏіческӧј коԉԉекԏівіԅірованнӧј ԍікт вермас вӧԃітны віԇму уҗалан гырыԍ машінајас. Оз ков вунӧԁны — трактор, коԁі колхоз ԁа совхоз кіын сотсіаԉізм туј вылӧ ԍіктӧс вуҗӧԁан ӧруԃԃӧ, кулак кіын (ԁа заграԋічаса капітаԉіст кіын) аԍнысӧ озырмӧԁан ԁа уҗалыԍ јӧзӧс нарԏітан ӧруԃԃӧ.
Кор первој-на лоіны міјан Сојузын тракторјас, кулакыԁ быԁ ногӧн вӧлі зіԉӧ боԍтны трактортӧ ас кіӧ, лӧжнӧј колхозјас котырталӧмӧн, быԁԍама пӧлӧс кооператсіјаӧ пырӧмӧн ԁа с. в. Кор кулаклы лоі ԍетӧма отпор, секі сіјӧ мӧвпсӧ вежіс, кутіс мунны віԇму овмӧсӧ трактор ԍујӧмлы паныԁ. Кулак бура тӧԁӧ — колхозын трактор меԁбур среԁство кулак нарԏітӧм улыԍ петны. Кулаклӧн пропаганԁаыс мукӧԁ ԁырјі інмыліс аслас пасӧ, гӧԉа ԁа шӧркоԃԃема олыԍјас трактор вылаԁ віԇӧԁісны міԍтӧма.
Сӧмын колӧ вӧлі кымынкӧ во колхозјасын тракторјасӧн уҗалӧм, меԁым гӧԉа ԁа шӧркоԃԃема олыԍ креԍԏана гӧгӧрвоісны тракторлыԍ ыҗыԁ бурлунсӧ, пӧԉзасӧ.
Ӧні ԋін Сӧвет Сојузын абу ԋіӧԏік пеԉӧс, кӧні еԍкӧ тракторлы мунісны воча, прӧԏів.
Веԍкыԁа наступајтӧмӧн кулак ез вермы ԋінӧм вӧчны-ԁа, сіјӧ бӧрјіс мӧԁ такԏіка.
Кулак зіԉӧ лӧԍӧԁны колхозлы пыкӧԁјас, орӧԁны коԉԉекԏівізатсіја уҗ ԁа нуӧԁны пропаганԁа вузавлыны мувіԇ уҗалан кӧлуј кытчӧ ԍурӧ, вузавлыны ԁа начкавны скӧт колхозӧ пыртӧԇ, „колхозын став уҗсӧ кутас вӧчны комбајн ԁа трактор“ лозунгӧн.
Тан кулаклӧн сіԇ-жӧ ԋінӧм оз артмы. Ԃерт, соціаԉіԍԏіческӧј мувіԇ уҗалӧм кутас мунны машінајасӧн, сӧмын колхоԅԋікјаслы оз ков вунӧԁны міјан промышԉенноԍтлыԍ став поԅана вынсӧ сы вылӧ пуктӧмӧн-на тајӧ војасын ԍіктјасӧ ԇік тырмымӧн огӧ-на вермӧ ԍетны машінајас ԁа тракторјас, кӧԏ еԍкӧ машінајас ԁа тракторјас стрӧітан ӧԁтӧ мі ӧні кыпӧԁам вӧвлытӧма-ԁа. Локтан војасӧ коԉԉекԏівізатсіја кызвыннас колӧ кыптыны ԉучкіа вӧв вын іспоԉзујтӧмӧн, тракторнӧј ԁа вӧв вын ӧԏілаалӧмӧн воԍтавны машінно-коннӧј ԁа тракторно-коннӧј станціјајас. Оз ков вунӧԁны Стаԉін јортлыԍ кывјассӧ „колхозјасын мувіԇ ужалан куш прӧстӧј кӧлуј ӧтлаалӧм ԍетас вывті ыҗыԁ еффект, коԁ јылыԍ ез лыԍтлыны мӧвпыштны міјан“.
ВКП(б) ЦК 1930-ӧԁ воԍа јанварса решеԋԋӧӧн ԍетіс чорыԁ інԁӧԁ: „Вӧв вынӧн мувіԇ уҗалан кӧлуј мі огӧ-на вермӧ тајӧ војасын вежны машінаӧн уҗалан кӧлуј вылӧ-ԁа, ВКП(б) ЦК щӧктӧ чорыԁа кучкыны вӧв вынӧс коԉԉекԏівізатсіја нуӧԁігӧн тырмытӧма ԁонјалӧм куԅа, коԁі вајӧԁӧ вӧвјассӧ вузавлӧмӧ, начкавлӧмӧ.
ВКП(б) ЦК тӧԁчӧԁӧмӧн інԁӧ, мыј ӧніја каԁӧ зев бур лӧԍӧԁны колхозјасӧ вӧв-машіна базајас ԁа вӧв-тракторнӧј базајас, ԁа трактор-вӧв вын ԉучкіа іспоԉзујтӧм“.
Тракторјас ԁа комбајнјас уна во кежлӧ-на коԉӧны тырмытӧм машінајасӧн.
Таԍ тыԁалӧ, кущӧма тракторӧс колӧ колхозын, совхозын, машінно-тракторнӧј станціјајасын тыра іспоԉзујтны, меԁ еԍкӧ проԁукціјаыс сылӧн вӧлі ыҗыԁҗык.
Бура, ԉучкіа іспоԉзујтны машінаӧс верман сек, кор тӧԁан машінасӧ, кор сіјӧн кутан ужавны.
Та вӧсна колӧ, меԁ колхозса быԁ шԉен вӧлі тӧԁса машінакӧԁ, кужіс сіјӧн уҗавны.
Тајӧ ԋігаыс леԇԍӧ отсавны колхоԅԋіклы тӧԁмаԍны тракторјас ԁа комбајнјас устројствоӧн, меԁым сіјӧс тӧԁны ԁа кужны уҗавны, прімеԋајтны уҗ вылын тајӧ машінајассӧ.
КЫԆ КЫПАЛІС ТРАКТОР ВӦЧӦМ
Ӧні емӧԍ уна ԍіԍԏемаа тракторјас: кӧԉӧсаа, гуԍеԋічнӧј; мукӧԁ ԍӧктанас уна тоннаа, вермӧ кыскыны ԁас-ԁаскык раԉԋіка плугјас, мукӧԁ — ічӧԏікӧԍ ԁа вӧрыԍӧԍҗык, сӧмын кыскӧ ещаҗык, ӧԏі раԉԋіка плугјӧԇ веԍіг; коԁі уҗалӧ бенԅінӧн, коԁі караԍінӧн ԉібӧ ԋерпӧн.
Меԁым гӧгӧрвоны быԁ ԍіԍԏемаа трактор, колӧ тӧԁны кыԇі кыпаліс тракторјассӧ вӧчӧмыс.
Меԁвоԇԇа тракторјас (70 во сајын) уҗалӧны вӧлі парӧн. Сіјӧ вӧлі зев ԉок, ыҗыԁ машіна — ԍӧктанас уна ԍо центԋер. Трактор „Рустон“ ԍӧктанас вӧлі 200 центԋер (1200 пуԁ). Секі најӧ вӧліны зев ԁонаӧԍ ԁај зев ԉок наӧн вӧлі уҗавнытӧ, веԍіг помещік овмӧсјасӧ оз вӧлі боԍтавны.
Сӧмын кор лоі внутреԋԋӧј сгораԋԋӧа ԁвігаԏеԉ (та јылыԍ віԍталам бӧрынҗык), тракторјас вӧчӧм кутіс ӧԁјӧ кыпавны. Меԁвојԁӧр трактор бурмӧԁӧм куԅа кутісны ԍӧктасӧ сылыԍ чінтыны ԁа соԁтыны кыскан вын, кокԋӧԁны машінаӧн вӧԃітчӧм веԍкӧԁлӧмсӧ.
Ӧтпырјӧн чіні і уҗалыԍ јӧз лыԁ трактор ԁорын. Важ ԍіԍԏемаа трактор ԁінын уҗавны вӧлі колӧ кујім робочӧј: мехаԋік, сылы отсаԍыԍ ԁа плуг ԁорын уҗалыԍ, а ӧні плугӧн ԁа тракторӧн уҗалӧ ԁа веԍкӧԁлӧ тракторіст ӧтнасӧ. Ем ӧні выԉ тракторјас, коԁјас вермӧны морттӧг ужавны, інԁасны туј вылӧ ԉібӧ бӧрӧзԁа вылӧ ԁа ачыс мунӧ, тракторіст веԍкӧԁлӧ сӧмын бергӧԁчігјасӧн, мукӧԁ каԁнас ԋем оз ков вӧчны.
Кымын воԇӧ кутісны бурмӧԁны тракторӧс, сымын паԍкыԁҗыка кутісны сіјӧс іспоԉзујтны ԍіктса овмӧсӧ. Абу-ԋін ӧні ԋекущӧм уҗ, кытӧн еԍкӧн ез вермы уҗавны трактор.
Бӧрја каԁӧ тракторјас вӧчӧм паԍкалӧ кык тујӧԁ: бурмӧԁԍӧны важ конструкціја тракторјас ԁа лӧԍӧԁавԍӧны выԉ ԍіԍԏема гырыԍ вына тракторјас — 60–80 вӧв вына. Тащӧм гырыԍ тракторјасыс зев бурӧԍ міјанлы, СССР-ын, соціаԉіԍԏіческӧј гырыԍ мувіԇ овмӧс уҗын. Чужӧны посԋі машінајас, коԁјасӧс лӧԍӧԁӧма торја уҗјас вылӧ, кыԇ трактор-куԉԏіватор, кокԋі, вӧрыԍҗык тракторјас отсаԍан уҗ вылӧ ԁа с. в.
Бурмӧԁӧны трактор берԁӧ ԁомавлӧм (пріцепнӧј) машінајас: плуг, кӧԇан, ыщкан, вунԁан машінајас.
Ӧтпырјӧ тракторлыԍ конструкціјасӧ вежігӧн вежԍӧ сылӧн устројствоыс меԁколана чаԍтыслӧн ԁвігаԏеԉыс, ԉібӧ моторыс.
Ӧніја тракторјаслӧн ԁвігаԏеԉыс ыжԁанас абу ыҗыԁ ԁај выннас 20–80 вӧв вына, уҗалӧны караԍінӧн, шочаҗык бенԅінӧн ԁа ԋерпӧн.
Тракторлӧн ԁвігаԏеԉ
Тракторлӧн меԁԍа колана торјыс — ԁвігаԏеԉ. Ԁвігаԏеԉ сајын тракторлӧн бура ужалӧм. Ԁвігаԏеԉ ԁӧԅӧрітӧм сајын машіналӧн уҗалӧм. Татӧні віԍталӧм трактор ԁвігаԏеԉ јылыԍ ԁа кыԇік сіјӧ уҗалӧ. Мі воԇын віԍталім — ӧніја тракторјаслӧн внутреԋԋӧј сгораԋԋӧа ԁвігаԏеԉ, ломтыԍӧ караԍінӧн, бенԅінӧн ԉібӧ ԋерпӧн. Меԁым тӧԁны внутреԋԋӧј сгораԋԋӧа ԁвігаԏеԉ јылыԍ, віԇӧԁлам мыјӧн торјалӧны парӧвӧј машіна ԁа внутреԋԋӧј сгораԋԋӧа ԁвігаԏеԉ.
Парӧвӧј машінаын ем пач, кӧн сотчӧ ломтас (пес, шом, ԋерп), пач вылас ем пӧрт, пӧртас ва. Кор ваыс пуԅас, сіјӧ пӧрӧ парӧ, пар сеԍԍа петӧ машіна уҗалан чаԍтјасӧ, меԁвојԁӧр ціԉінԁрӧ (1-ԁ ԍерпас). Ціԉінԁрса ԍтен берԁті топыԁа ветлӧԁлӧ поршеԋ. Пӧртыԍ воыԍ пар поршеԋӧс вӧтлӧ воԇӧ ціԉінԁр пыщкӧ. Кор локтас поршеԋыс тупікӧ — кутас мунны бӧр, сы вӧсна бӧрӧ мунӧ, мыј ціԉінԁрӧ пар локтан роԅјас (роԅыс кык) мӧԁа-мӧԁ вежлаԍӧмӧн тупкыԍԍӧны-воԍԍӧны ветлӧԁлан јушкаӧн (заслонкаӧн). Кор поршеԋыс ціԉінԁр пыԁӧсӧԇыс воас, пар пырас воԇԇа роԅыс тупкыԍԍӧ, сы пыԃԃі воԍԍӧ мӧԁар помԍыс ԁ. с. в. Сіԇкӧ, парӧвӧј машінааԁ ломтасыс сотчӧ торја пачын, ылын уҗалан машіннӧј чаԍтыԍ — ціԉінԁрыԍ.
Ԇік мӧԁ нога внутреԋԋӧј сгораԋԋӧа ԁвігаԏеԉын. Тан ломтас (быԏ кіԅӧр: ԋерп, караԍін ԁа бенԅін) сетчӧ уҗалан машіннӧј чаԍтын ціԉінԁр пыщкын. Сіјӧн і ԁвігаԏеԉыс шуԍӧ пыщкын сотчанӧн (внутреԋԋӧј сгораԋԋӧа).
Быԁӧн тӧԁӧны, шонӧԁӧм караԍін ԁорӧ-кӧ ломтыԍана ізтӧг матыԍтан — караԍін ӧзјӧ, лоӧ ічӧԏік взрыв. Ціԉінԁр пыщкын, кытчӧ веԍкалӧ сынӧԁкӧԁ ӧтлааԍӧм парӧ пӧрӧм караԍін, быԁ уҗыштӧмын лоӧ ломтаслӧн взрыв, кыԇі ружјӧ ствол пыщкын лыјігӧн. Ружјӧ стволын порок ӧзјӧ — лоӧ газ, коԁі зев ыҗыԁ вынӧн јӧткӧ зараԁсӧ ԁа вӧтлӧ сіјӧс ствол пыщкыԍ.
Ԁвігаԏеԉ ціԉінԁр пыщкын быԁ уҗыштӧмын ӧԁјӧ сотчӧ (взрывајтчӧ) мыјкӧмынԁа ломтас. Газјас, кыԇ ружјӧ стволын, ԉічкӧны поршеԋӧс ԁа щӧктӧны ветлӧԁлыны. Поршеԋ, кыԇік і парӧвӧј машінаын, ціԉінԁр пыщкын воԇӧ мунӧ газӧн ԉічкӧмӧн, а бӧрсӧ-кор газ ціԉінԁрыԍ петас ортсӧ нароԍнӧ газ леԇны лӧԍӧԁӧма роԅ пыр (клапан пыр).
Таԇікӧн ԁвігаԏеԉлӧн уҗ мунӧ тащӧм ногӧн: быԁ уҗыштӧм вылӧ колӧ ціԉінԁрӧ кытыԍкӧ боԍтны сынӧԁ бускоԃ ломтаскӧԁ сорӧн, сіјӧ сорлассӧ топӧԁны ԁа і ӧзтыны. Газ, коԁ лоі сорлас сотчӧмыԍ, ԉічкӧ поршеԋ вылӧ коԁі поршеԋлыԍ ветлӧмӧс ԍетӧ ветлӧԁлыԍ шатун ԁа крівошіп пыр коԉенчатӧј валлы ԁа маховіклы. Коԉеԋчатӧј вал шеԍԏерԋајас пыр ԍетӧ бергӧԁчӧм тракторнӧј кӧԉӧсајаслы.
Пыщкын сотчан ԁвігаԏеԉјас јукԍӧны кык ԍікасаӧ: ԋоԉ тактаӧ ԁа кык тактаӧ.
Ӧні віԁлалам кущӧмҗыкӧԍ тајӧ кык ԍікаса ԁвігаԏеԉыс.
Ԋоԉтакта ԁвігаԏеԉ
Унҗык тракторјас ужалӧны ԋоԉ такта ӧԁјӧ ветлыԍ ԁвігаԏеԉӧн.
Ԋоԉтактаӧн шуԍӧ сещӧм ԁвігаԏеԉ, коԁлӧн поршеԋ ԋоԉпӧв мунӧмыԍ (мӧԁ ногӧн-кӧ — тактыԍ) — ӧԏік робочӧј. Поршеԋыслӧн кујім мунӧмыс лӧԍӧԁӧны ԋоԉӧԁыԍ мунны, кор і лоӧ ломтаслӧн взрыв, поршеԋ прімітас јӧткыштӧм ԁа ԍетӧ сіјӧн бергӧԁчыны маховіклы.
Ӧтка ціԉінԁра ԁвігаԏеԉын мехаԋізм кујім тыртӧм хоԁсӧ вӧчӧ маховікԍаԋ. Мі тӧԁам — ӧԁјӧ-кӧ бергӧԁны маховік (ԉібӧ кӧԉӧса), сіјӧ оз пыр сувт, а кутас воԇӧ бергавны ԁа бергӧԁлыны щӧщ сыкӧԁ ӧтлаалӧм мехаԋізм. Ԁвігаԏеԉјасын, кӧн кык ԁа ԋоԉ ціԉінԁр — уҗыс мунӧ вочасӧн: кор ӧԏік ціԉінԁрын взрыв, мукӧԁыс вӧчӧны лӧԍӧԁчан хоԁјас.
Тӧԁмалам ӧні, мыј вӧчԍӧ ціԉінԁрын ԋоԉнан тактсӧ вӧчігӧн.
Ԋоԉ такта ԁвігаԏеԉ ціԉінԁрын ем трубајасын јітԍӧм кык роԅ: ӧԏіыс (трубкаыс) — кыскан, кыскӧ шонтӧм ԁа бусмӧм ломтас, мӧԁыс — вӧтлӧм, уҗыштӧм бӧрӧ вӧтлӧ газ.
Кык јушка торја мехаԋізмӧн мӧԁа-мӧԁ вежмӧныԍ тупкӧны ԁа воԍтӧны трубка роԅјассӧ.
Уҗ мунӧ тащӧм ногӧн (2-ӧԁ ԍерпас).
Воԇԇа такт (кыскӧм) поршеԋ мунӧ ціԉінԁр вевт ԁорԍаԋ ԁа кыскӧ ломтас. Вӧтлан клапан пӧԁса, кыскан — воԍса.
Мӧԁ такт (топӧԁӧм). Поршеԋ мунӧ бӧр. Кыкнан клапаныс топыԁа пӧԁсаӧԍ ԁа бускоԃ ломтас сынӧԁкӧԁ щӧщ јона топӧԁԍӧ.
Којмӧԁ такт (уҗалӧм). Еԉектріческӧј бікіԋӧн ломтас ӧзјӧ, кыкнан клапаныс пӧԁсаӧԍ. Газ ԉічкӧмӧн поршеԋ мунӧ ціԉінԁр вевтԍаԋ ԁа асԍыс мунӧмсӧ ԍетӧ шатун ԁа крівошіп пыр маховіклы.
Ԋоԉӧԁ такт (вӧтлӧм). Поршеԋ мунӧ бӧр, вӧтлан клапан воԍса ԁа сы пыр газјас уԍкӧԁчӧны петны ціԉінԁрыԍ.
Ломтас
Ԋоԉтакта ԁвігаԏеԉјаслы ломтасӧн вермас лоны ӧԁјӧ сотчыԍ кіԅертор, унҗыкыԍсӧ бенԅін ԁа караԍін.
Мі віԍтавлім ԋін, ломтас ціԉінԁрӧ веԍкалӧ бусмӧмӧн ԁа сорӧн сынӧԁкӧԁ. Бусмӧмыс ԁа сынӧԁкӧԁ сорлаԍӧмыс мунӧ торја пріборын, коԁі шуԍӧ карбјураторӧн (3-ӧԁ ԍерпас).
Сынӧԁ ԁа ломтас (караԍін ԉібӧ бенԅін) пар ԉучкіа сорлаԍӧм сајын ломтас ԉучкіа віԇӧм ԁа ԁвігаԏеԉлӧн уҗ. Сорласын-кӧ вывті уна ломтас пар, сіјӧ оз тырӧԇ сотчы, вӧтлан трубка пыр петӧ ԍӧԁ щын, ԁвігаԏеԉ уҗалӧ ԉока.
Сорласын-кӧ еща ломтас — сотчӧм мунӧ ԋӧжјӧ ԁа сіԇ-жӧ ԁвігаԏеԉ ԉока уҗалӧ, вӧтлан трубаын кутас кывны быԏԏӧкӧ лыјԍӧм шы.
Бур сорласын меԁ вӧлі 15 чаԍт сынӧԁлӧн ԁа 1 чаԍт караԍінлӧн ԉібӧ бенԅінлӧн.
Омӧԉік тракторістлӧн уна ломтас мунӧмыс унҗыкыԍсӧ віԍтавԍӧ карбјураторӧн уҗавны кужтӧмӧн.
3-ӧԁ ԍерпас вылын петкӧԁлӧма карбјураторлыԍ пыщкӧссӧ.
Карбјураторлӧн уҗыс мунӧ таԇі: ломтас віԇан бакԍаԋ ломтас локтӧ трубкајас пыр поплавковӧј камераӧ.
Камераӧ вотӧԇ ломтас мунӧ фіԉтр пыр, кытӧні сіјӧ весаԍԍӧ быԁԍама пӧлӧс бокӧвӧј торјасыԍ.
Поплавокыс камерааԁ ломтасыс век ӧтмынԁа. Камера тырӧм бӧрын поплавок кыптӧ ԁа оз кут леԇны ломтассӧ пырны камераӧ. Караԍін, бенԅін бырӧм бӧрын поплавок летчӧ увлаԋ, воԍԍӧ роԅ, коԁ пыр бара пырӧ колана мынԁа ломтас. Поплавковӧј камераԍаԋ ломтас мунӧ форсункаӧ (мӧԁ ногӧн — шікԉер). Мыјԁтӧ колӧ ломтас — верман лӧԍӧԁны регуԉаторӧн, коԁ тупкӧ ԁа воԍтӧ трубкаса роԅ, кыті форсункаӧ воӧ ломтас.
Ціԉінԁраса поршеԋӧн кыскӧм сынӧԁ уԍкӧԁчӧ сорлаԍан камераӧ, ыҗыԁ вынӧн мунӧ форсунка понӧԁ ԁа боԍтӧ бусмӧм ломтас. Сорлаԍан камераыԍ бусмӧм ԁа сорлаԍӧм сынӧԁӧн ломтас мунӧ ціԉінԁрӧ.
Сынӧԁ пыран трубаын ем јушка, коԁӧн поԅӧ леԇны колана мынԁа сынӧԁ, коԁ сеԍԍа мунӧ сорлаԍан камераӧ. Таԇікӧн лӧԍӧԁчӧ колана сорлас.
Трубаас ем мӧԁ јушка, коԁ вајӧԁӧ ломтас сорлассӧ ціԉінԁрӧ. Мӧԁ јушкаӧн лӧԍӧԁԍӧ колана сорлас ціԉінԁрӧ ԍетӧм вылӧ. Карбјуратор — машінаас меԁԍа ԋебыԁ тор; кор сіјӧ жугалас ԉібӧ јогӧԍԍас — ԁвігаԏеԉ оз кут ԉучкі уҗавны ԉібӧ сувтас.
Ӧзтӧм
Ломтас ӧзјӧ еԉектрічество бікіԋԍаԋ, кор поршеԋ којмӧԁыԍ-ԋін мунӧ. Ԁвігаԏеԉкӧԁ ӧтлаалӧма еԉектро-магԋітнӧј ічӧԏік машіна. Сыԍаԋ мунӧны провоԁјас (проволока) ціԉінԁрӧ віԋԏітӧм ԍԏержеԋ ԁорӧ (ԍԏержеԋ шуԍӧ ԍіԍкӧн — ԍвечкаӧн). Колана каԁӧ ԍԏержеԋын ціԉінԁр піын ԍавкԋітӧ бікіԋ, коԁԍаԋ ӧзјӧ ломтас.
Ԍвечалыԍ устројствосӧ петкӧԁлӧма 4-ԁ ԍерпасын.
Ԍвеча — зев колана тор-жӧ машіналы. Ԍвечаӧ-кӧ веԍкалас мавтасыс, сек оз-ԋін кут ԉучкі уҗавны, оз быԁ ветлӧмын ӧзјы караԍіныс.
УНА ЦІԈІНԀРА ԀВІГАԎЕԈ
Тракторлӧн ԁвігаԏеԉас унҗыкыԍсӧ абу ӧԏі, а кымынкӧ ціԉінԁр, коԁјаслӧн поршеԋјасыс бергӧԁлӧны ӧԏік коԉенчатӧј валӧс (5-ӧԁ ԍерпас).
Ӧніја тракторјаслӧн унҗыкыслӧн ԋоԉ ціԉінԁра ԁвігаԏеԉ.
Кыԇі уҗалӧны торјӧн ціԉінԁрјас тыԁалӧ тащӧм табԉіцаыԍ:
| 1-ӧԁ ціԉінԁр р | 2-ӧԁ ціԉінԁр | 3-ӧԁ ціԉінԁр | 4-ӧԁ ціԉінԁ |
| ужалӧ (ӧзјӧ) | топӧԁӧ | леԇӧ | кыскӧ |
| леԇӧ | уҗалӧ | кыскӧ | топӧԁӧ |
| кыскӧ | леԇӧ | топӧԁӧ | уҗалӧ |
| топӧԁӧ | кыскӧ | уҗалӧ | леԇӧ |
Коԉенчатӧј вал, коԁі бергалӧ ціԉінԁрса поршеԋԍаԋ, бергӧԁчӧ кыкыԍ быԁ 4 тактын. Сӧмын сіјӧ бергалӧ став ԋоԉнан поршеԋыԍ ԁа ӧԏіка поршеԋлӧн јӧткыштӧмыс (уҗалан хоԁ) воӧ вал бергӧԁчӧм вын вылӧ. Сіԇікӧн артмӧ ӧткоԃа уҗалӧм ԁвігаԏеԉлӧн.
КЫК ТАКТА ԀВІГАԎЕԈ
Кык такта ԁвігаԏеԉ уҗалӧ унҗыксӧ ԉокҗык ломтасӧн — ԋерпӧн. Тајӧ ԍіԍԏемаа ԁвігаԏеԉас поршеԋлӧн мӧԁ хоԁыс уҗалана (робочӧј). Поршеԋӧс ӧтар бокԍаԋыс ԉічкӧ газ, а мӧԁар бокӧ поршеԋ топӧԁӧ сынӧԁ крівошіпнӧј кӧрӧбкаӧ ԁа уҗалӧ сек, кыԇ быԏԏӧкӧ насос.
Крівошіпнӧј кӧрӧбкаын (6-ӧԁ ԍерпас) ем шатун ԁа крівошіп (мехаԋізмлӧн чаԍтјас, коԁӧн поршеԋ бергӧԁлӧ маховікӧс). Крівошіпнӧј кӧрӧбка ціԉінԁркӧԁ јітчӧма ічӧԏік роԅӧн.
Уҗавны завоԃітігас роԅыс, коԁӧн крівошіпнӧј кӧрӧбка јітчӧ ціԉінԁркӧԁ, пӧԁса, кор поршеԋ мунӧ — мышлаԁорнас крівошіпнӧј кӧрӧбкаыԍ сынӧԁсӧ чорыԁа топӧԁӧ. Бурӧщ уҗалан хоԁ помас ціԉінԁрын воԍԍӧны кык роԅ. Војԁӧр воԍԍӧ уҗалӧм газ вӧԉавылӧ леԇан роԅ, ԋеԁыр мыԍԏі воԍԍӧ мӧԁ роԅыс коԁ нуӧԁӧ крівошіпнӧј кӧрӧбкаӧ. Крівошіпнӧј кӧрӧбкаын топалӧм сынӧԁ уԍкӧԁчӧ веԍкавны ціԉінԁр пыщкӧ ԁа весалӧ коԉӧм сотчӧм газсӧ.
Тајӧ-жӧ каԁнас поршеԋ мӧԁӧ бӧр, локтӧ аслас местаӧԇ ԁа тупкӧ ціԉінԁрлыԍ крівошіпнӧј кӧрӧбкакӧԁ ӧтлааԍан воԇԇа роԅсӧ. Сеԍԍа тупкыԍӧ ортсӧ газ петан роԅ ԁа ціԉінԁрын завоԃітчӧ сынӧԁӧс топӧԁӧм. Сіјӧ-жӧ каԁнас крівошіпнӧј кӧрӧбка ортсыыԍ кыскӧ выԉ сынӧԁ. Кор поршеԋ воӧ мӧԁарӧԇыс, ціԉінԁр вевт ԁорӧ, ціԉінԁрӧ пырӧ колана мынԁа ԋерп форсунка торја чаԍт пыр. Ԋерп веԍкалӧ ԁоналӧм, гӧгрӧсіԋік шар вылӧ, шуԍӧ калорізаторӧн. Калорізатор — метаԉԉіческӧј гӧгрӧс шар, пыщкыс тыртӧм. Јітӧма сіјӧс ціԉінԁр вевтӧ. Уҗавны завоԃіттӧԇ сіјӧс нароԍнӧ шонтыԍӧ лампаӧн ԁа воԇӧ шоныԁыс кутԍӧ пыр ломтасԍаԋ — ԋерпԍаԋ.
Ԋерп, калорізаторӧ веԍкалӧм бӧрын, пыр-жӧ і пӧрӧ парӧ, сеԍԍа шоныԁ шарԍаԋ ԁа чорыԁа топӧԁӧмԍаԋ ӧзјӧ ԁа сотчӧ, лоӧ газ, коԁі поршеԋӧс новлӧԁлӧ уҗаліг каԁас.
Кыԇі мунӧ уҗыс — поԅӧ бурҗыка аԁԇыны 6-ӧԁ ԍерпас вылыԍ.
Кык такта ԁвігаԏеԉын ӧтлааԍԍӧ кык ціԉінԁр ӧԏік вал вылын, меԁым ӧтмозҗык муніс уҗыс. Та куԅа быԁ ветлӧм поршеԋлӧн воӧ коԉенчатӧј вал бергӧԁчӧм җын вылӧ.
Караԍінӧн ԉібӧ бенԅінӧн уҗалыԍ ԋоԉ такта ԁвігаԏеԉыԍ ԋерпӧн уҗалыԍ кык такта ԁвігаԏеԉ ӧткоԃалӧмӧн мі аԁԇам — кык такта ԁвігаԏеԉлӧн уҗ кокԋіԁҗык.
Кык такта ԁвігаԏеԉын абу ломтасӧс бусӧ пӧртыԍ — карбјуратор, коԁӧс мі шулім меԁсложнӧј чаԍтӧн, коԁі корӧ бура вӧԃітӧм. Кык такта ԁвігаԏеԉын ԋерп ӧзтыԍӧ калорізаторԍаԋ, коԁі аслас устројствоӧн зев прӧстӧј. Сӧмын ԋоԉ такта ԁвігаԏеԉлӧн ем уна бурҗыктор кык такта ԁвігаԏеԉын ԁорыԍ. Уҗӧ леԇны ԋоԉтакта ԁвігаԏеԉӧс кокԋіԁҗык (кык тактаӧс колӧ шонтыны воԇвыв зев ԁыр торја лампаӧн), сеԍԍа ԋоԉ такта ԁвігаԏеԉ ічӧтҗык ыҗԁанас сыыжԁа вына ԋерпӧн ужалана кык такта ԁвігаԏеԉ ԁорыԍ.
Та вӧсна ӧніја тракторјасӧ шочҗыка вӧчӧны кык такта ԁвігаԏеԉ. Мі кутам воԇӧ ԍорԋітны јонҗыкасӧ ԋоԉ такта ԁвігаԏеԉјас јылыԍ-жӧ.
ԀВІГАԎЕԈӦС КӦԆӦԀӦМ
Меԁым ԉучкіа уҗ муніс ԁвігаԏеԉлӧн, меԁԍа колӧ бура меԁ уҗаліс ԁвігаԏеԉ кӧԇӧԁыԍ (охлаԃіԏеԉ). Кор сотчӧ караԍін-бенԅін чукӧрмӧ зев уна жар (700 граԁусӧԇ) ԁа ціԉінԁрлыԍ ԍԏенсӧ уҗалігас колӧ пыр кӧԇӧԁны. Он-кӧ кӧԇӧԁ — вермас сотчыны трактор мавтан маԅыс ԁа зыртчыны ціԉінԁрӧ поршеԋ ԁа сіԇікӧн машіна вермас жугавны.
Кӧԇӧԁӧны векҗык ваӧн. Ціԉінԁрлӧн ԍԏеныс вӧчԍӧ кыкпӧвса, быԏԏӧ ціԉінԁрыс ԁӧрӧм піын, сіјӧ костјасӧԁыс пыр ветлӧԁлӧ ӧтарӧ-мӧԁарӧ ва.
Кӧԇыԁ ва воӧ ԁӧрӧм пыщкӧ ԁа ціԉінԁрлыԍ ԍԏенсӧ кӧԇӧԁӧ, но регыԁ ӧԁјӧ ачыс шоналӧ. Шоныԁ ва ԁӧрӧм пыщкыԍ нуӧԁԍӧ кӧԇӧԁны — раԃіаторӧ, кӧн вӧсԋіԃік трубајас пыр ԋӧжјӧԋікӧн мунігас бӧр кӧԇалӧ ԁа бара мунӧ ціԉінԁр костӧ, ԁӧрӧм пыщкӧ. Кӧԇӧԁыԍ (раԃіатор) пуктыԍԍӧ ціԉінԁрыԍ вылӧҗык ԁа кык трубкаӧн ԁӧрӧмкӧԁ ӧтлаалӧма
Ԁвігаԏеԉ ԁӧрӧм піӧ кӧԇыԁ ва воӧ улысла ԁор труба пыр. Чіԉінԁр уҗалігӧн ва шоналӧ ԁа кокԋаммӧ, кајӧ ԁӧрӧм піас вывлаԋ, сеԍԍа мӧԁ трубка куԅта мунӧ раԃіаторӧ.
Раԃіаторын ем уна вӧсԋіԃік трубајас, на костын віԋԏіԉатор, коԁӧс бергӧԁлӧ ԁвігаԏеԉ ԁа вӧтлӧ кӧԇыԁ сынӧԁ.
Шоныԁ ва локтӧ раԃіаторӧ, сені кӧԇалӧ, кӧԇалігӧн бӧр ԍӧктаммӧ ԁа летчӧ раԃіаторын увлаԋ трубкајас куԅта, і мунӧ бара ԁвігаԏеԉ ԁӧрӧм піӧ.
Тащӧм ногӧн мунӧ ва кӧԇалӧм. Сы вӧсна ԁвігаԏеԉ ԁӧрӧм піын ва век кӧԇыԁ, кӧԇыԁ і ціԉінԁрлӧн ԍтенјасыс.
Ԃвігаԏеԉлӧн выныс
Быԁ-ԃвігаԏеԉ леԇԍӧ мыјкӧмынԁа ужалан вын вылӧ.
Вынӧн шуԍӧ сещӧм уж, коԁӧс вермӧ машіна вӧчны ӧԏік ԍекунԁӧн. Тӧԁмӧԁ вылӧ боԍтам сещӧм прімер: шуам, колӧ лептыны груз 100 кілограмма метра суԁта вылӧ, тајӧ уҗсӧ поԅӧ вӧчны ԁыр, грузсӧ ԋӧжјӧԋік лептӧмӧн, поԅӧ і регыԁ.
Омӧԉік морт груз лептӧ ԋӧжјӧԋік (сылӧн выныс ічӧт), јон — став грузсӧ лептас ӧԏік ԍекунԁӧн (сылӧн выныс ыҗыԁ). Меԁым тӧԁмавны мыјԁтаӧн унҗык лептіс ӧԏік мортыс мӧԁԍыс, колӧ тӧԁны, мыјԁаӧн вермасны лептыны груз ӧԏікыс і мӧԁыс метр суԁта вылӧ ӧԏік ԍекунԁын.
Вын, — коԁі колӧ ӧԏік кілограмм груз 1 метр суԁта вылӧ лептыны ӧԏік ԍекунԁӧн, — шуԍӧ кілограмм-метр-ԍекунԁаӧн.
Кілограмм-метр-ԍекунԁа боԍтԍӧ вын мурталан мера пыԃԃі, кыԇ метр боԍтӧма куԅта мурталан мера пыԃԃі.
75 кілограмм-метр-ԍекунԁ лоӧ ӧԏік вӧв вын. Сіԇкӧ, вӧв вына мотор вермӧ лептыны груз 75 кілограмм ӧԏік метр суԁтаӧ ӧԏік ԍекунԁӧн. Оз ков чајтны, мыј — мехаԋіческӧј вӧв вын, ӧткоԃ ловја вӧв вынкӧԁ. Мукӧԁ ԁырјі вӧвлӧн вын унҗык мехаԋіческӧј вӧв выныԍ (шуам, кор вӧв ԋещыштӧ ԋајтӧ ԍібԁӧм ԁоԃ). Боԍтныкӧ шӧркоԃԃема лунԍа ужалӧм вӧвлыԍ, сылӧн 75 кілограмм-метр-ԍекунԁыԍ лоас-ԋін ещаҗык. Сіԇкӧ ещаҗык мехаԋіческӧј вӧв выныԍ.
Кор ԍорԋітԍӧ трактор вын јылыԍ, колӧ торјӧԁны моторлыԍ вын ԁа кущӧм вын вермӧ ԍетны машінајас ԁомалан крук вылӧ. Мотор вынаҗык, сӧмын уна вын мунӧ тракторсӧ аԍсӧ нуӧм вылӧ. „Форԁзон“ ԋіма трактор ԃвігаԏеԉлӧн выныс 20 вӧвлӧн мынԁа, а пріцепнӧј крукас вермӧ ԍетны ԁас вӧв вын мынԁа кымын. Тракторлыԍ вынсӧ гіжӧны кык лыԁпасӧн. Шуам трактор „Ојԉ-Пуԉ“ 30–60 вӧв вына. Ӧԏі лыԁпасыс, 30-он лоӧ пріцепнӧј крукын вын. Мукӧԁ ԁырјі вӧв вынсӧ гіжӧны кык шыпасӧн — HP (шуам: трактор „Форԁзон“ 10–20 HP).
Ԃвігаԏеԉ регуԉірујтӧм јылыԍ
Ԃвігаԏеԉлӧн выныс, кыԇі мі шулімӧ-ԋін, быԁ тракторлы пӧшԏі-пыр кӧԏ еща-ԁа ӧтмынԁа (постојаннӧј). Сіԇ-жӧ пыр ӧтмынԁаыԍ бергӧԁчӧ ԃвігаԏеԉлӧн валыс. Тракторлыԍ вынсӧ ԁа валыслыԍ бергӧԁчӧм лыԁсӧ поԅӧ чінтыны ԉібӧ соԁтыны ціԉінԁрас сотчанторсӧ чінтӧмӧн-соԁтӧмӧн. Сымогыԍ лӧԍӧԁӧма нарошнӧ пріспособԉеԋԋӧ — регуԉатор.
Регуԉатор уҗалӧ ԉібӧ асшӧрјаԍыс (автомаԏіческӧја, тракторісттӧгыс), ԉібӧ регуԉаторсӧ уҗавнысӧ вӧрԅӧԁӧ тракторістыс сы вылӧ лӧԍӧԁӧм рычагјас пыр.
Автомаԏіческӧј регуԉатор ӧтлаалӧма ԃвігаԏеԉса бергалыԍ чаԍтјаскӧԁ. Сылыԍ течассӧ (устројствосӧ) петкӧԁлӧма 8-ӧԁ ԍерпас вылын. Автомаԏіческӧј регуԉаторлӧн уҗалӧмыс сыын, мыј регуԉатор ваԉік берԁӧ јітӧм груԅікјас ӧтлаалӧм регуԉатор ваԉіккӧԁ вал бергӧԁчӧм вӧсна торјалӧны ԁа вештӧны муфтаӧс, коԁӧс ӧтлаалӧма ціԉінԁра јушкакӧԁ ԁај пӧԁлалӧ ціԉінԁрӧ ломтас пыран роԅ.
Бергалӧмыс-кӧ нормаԍыс вывті, ціԉінԁрӧ ломтас леԇыԍ јушка автомаԏіческӧј регуԉаторӧн пӧԁлаԍԍӧ, а бергалӧмыс-кӧ нормаԍыс ещаҗык — трубаса јушка воԍԍӧ.
Регыԃік каԁӧн ԃвігаԏеԉ вермӧ уҗавны нормаԍыс ыҗыԁҗык вынӧн, сӧмын сіјӧ поԅана сӧмын мыјкӧԁыра ԁај секі-на став машіна уҗыслы ԉок. Мотор-кӧ-нӧ уҗалӧ нормаԉнӧј вынԍыс ещаҗык вынӧн, абу выгӧԁнӧ, колана уҗ уҗалӧм вылас сотчан торјыс ковмас унҗык, нормаԉнӧја уҗалігӧн ԁорыԍ-ԁа. Тајӧн і віԍтавԍыԍӧ, мыјла кужыԍ тракторістлӧн гектар му гӧрӧм вылӧ мунӧ 15 кілограмм караԍін, омӧԉік тракторістлӧн, коԁі оз куж моторсӧ регуԉірујтны ԁа ԍетны колана вын машіналы, ӧԏік гектар гӧрӧм вылӧ, мунӧ 25–30 кілограмм караԍін. Сіԇкӧ, быԁ тракторіст — колхоԅԋіклы колӧ велӧԁчыны ԋе сӧмын тракторӧн вӧԃітчыны, колӧ бура велӧԁны машіналыԍ став чаԍтсӧ ԁа уҗсӧ, коԁ вылын лоӧ сылы уҗавны.
Мунан ӧԁ лӧԍӧԁан коробка
Тракторӧн поԅӧ уна ԍікас уҗ вӧчны, сіԇ-кӧ, уна ԍікаса ӧԁ-і колӧ ветлӧмын. Боԍтам гӧрӧм. Гӧрны ԋӧжјӧн оз поԅ, кујім кілометрыԍ ещаҗык часын гӧрјӧн мунігӧн пластыс крӧшітчӧ омӧԉа, сувтӧ сувтсӧн, а оз воԁ. Мӧԁарӧ-кӧ, трактор јона ӧԁјӧ ветлігӧн уна раԉԋіка плуг кыскыны, паԍкыԁа гӧрыштны оз вермы, ічӧԏіка боԍталан плуг абу выгӧԁнӧ, мі тӧԁам-ԋін — моторлӧн җын выныс пӧшԏі мунӧ тракторсӧ аԍсӧ кыскалӧм вылӧ, ас бӧрԍаыс мыјкӧ кыскӧ кӧԏ оз.
Пракԏіка петкӧԁлӧ, меԁԍа бур ӧԁ гӧрігӧн 3½ кілометр час, воԍковјӧн вӧв мунан ӧԁ. Кокԋі уҗјас вылӧ, груз кыскыны ԁа мыјԁа, тащӧм мунӧмыԁ наԇӧн, сы вӧсна тракторын ем торја пріспособԉеԋԋӧ — мунан ӧԁ лӧԍӧԁан коробка, коԁ вермӧ ӧԁԇӧԁны тракторлыԍ мунӧмсӧ, ԃвігаԏеԉ валлыԍ бергалӧмсӧ соԁтӧмӧн.
Тракторлӧн ветлан ӧԁыс кујім меԁвоԇԇа — 3½–4 кілометрӧн час, мӧԁ — 4–4½ кілометрӧн ԁа којмӧԁ — 10 кілометрӧԇ часын. Сіјӧ коробканас поԅӧ ԍетны тракторлы бӧрӧ мунӧм.
Ԃвігаԏеԉӧс кӧԉӧсакӧԁ јітан муфта
Кор трактор вӧрԅӧԁчӧ места вывԍыс, ԃвігаԏеԉ леԇԍӧ воԇвыв кушнас, бӧрԏінас нарошнӧ лӧԍӧԁӧм јітан, муфта пыр ԃвігаԏеԉ ӧтлаӧԁӧны кӧԉӧсаӧ. Јітан муфта леԇӧ моторӧс кӧԉӧсакӧԁ ӧтлаалігӧн оз ԁруг, а ԋӧжјӧԋік, вочасӧн. Ӧԁјӧ уҗалыԍ моторӧс-кӧ ӧтлаӧԁны сулалан кӧԉӧсакӧԁ ԁруг, вермас тракторлӧн став мехаԋізмыс жугавны.
Шуам ԁоԃԃавлытӧм вӧлӧс-кӧ ԁоԃԃавны ԍӧкыԁ ԁоԃԃӧ, сіјӧ боԍтігас став ԁоԃԃаԍан кӧлујсӧ жугӧԁлас-орјӧԁлас, а ԁоԃԃыс оз вӧрԅы. Ԁоԃԃавлӧм вӧв боԍтӧ ԋӧжјӧԋікӧн, кокԋіа вӧрԅӧԁӧ ԁоԃ. Сіԇ-жӧ јітан муфта леԇӧ вочасӧн ӧтлаавны моторӧс кӧԉӧсакӧԁ ԁа ԋӧжјӧԋікӧн вӧрԅӧԁчыны тракторлы места вылыԍ.
Унҗык тракторјасын ем шків, коԁі моторӧс торјӧԁӧ кӧԉӧсаыԍ ԁа трактор вермӧ ужавны торјӧн, кыԇ куш ԃвігаԏеԉ. Тајӧ шківыслӧн коланлуныс зев ыҗыԁ, поԅӧ тракторӧн ужавны уна пӧлӧс уҗ: вартӧм мукӧԁ машінајас бергӧԁлӧм.
Кӧԉӧсаа тракторјас
Тракторјас ветлас ногӧн јукԍӧны кык пеԉӧ: кӧԉӧсаа тракторјас ԁај гуԍеԋічнӧј тракторјас.
Кӧԉӧсаа тракторјаслӧн мехаԋізмыс рама вылын, унҗыкыԍсӧ ԋоԉ кӧԉӧса вылын, шочҗыка — кујім кӧԉӧса вылын. Мукӧԁ ԁырјі рамаӧс вежӧны отԉівкаӧн, кытчӧ пырӧ став чаԍтыс моторлӧн, сещӧм „Форԁзон“ трактор.
Тащӧм пӧлӧс трактор кокԋіԁҗык, сӧмын омӧԉҗыка сулалӧ.
Моторса ԋоԉ ціԉінԁра тракторӧс сувтӧԁӧны җуҗыԁ кӧԉӧса вылӧ, ԋоԉціԉінԁра моторлӧн уҗалӧм мунӧ ӧткоԃаҗык-ԁа, озҗык шатлӧԁлы рамаӧс-ԁа. Ӧԏік ԁа кык ціԉінԁраа тракторјас уҗалӧны јӧткӧсӧн (толчокјасӧн) сы вӧсна лоӧ сувтӧԁны паԍкыԁ обоԁа ічӧԏік кӧԉӧса вылӧ, кӧԏ уҗавны сіјӧн абу јона уԁобнӧј-ԁа. Ічӧԏік кӧԉӧса мусӧ јонҗыка топӧԁӧ ыҗыԁ ԁорыԍ, кӧԏ і ԍӧктанас ӧткоԃӧԍ.
Ԋоԉ кӧԉӧсаа тракторлӧн бӧрја кӧԉӧсајасыс шуԍӧны нуӧԁыԍӧн, а воԇԇајаснас веԍкӧԁлӧны коԁарӧ колӧ тракторлы мунны. Нуӧԁыԍ кӧԉӧсаӧс мотор сӧмын бергӧԁлӧ. Тујԁӧԁыԍ воԇԇа кӧԉӧсајас ӧтлаалӧма руԉевӧј (веԍкӧԁлан) кӧԉӧсакӧԁ, коԁӧн веԍкӧԁлӧ робочӧј тракторсӧ. Веԍкӧԁлан кӧԉӧсаыс тракторістлы уҗалігас нырулас.
Шоча мотор бергӧԁлӧ ԋоԉнан кӧԉӧсасӧ. Ԃерт, сіјӧ еԍкӧн бурҗык вӧлі, му вылас бурҗыка ԉічкӧны ԋоԉнан кӧԉӧсаыс-ԁа сіԇікӧн соԁтыны трактор моторлы вын унҗык кыскыны-ԁа сӧмын сещӧм тракторыԁ сложнӧјҗык.
Тракторӧн веԍкӧԁлӧм
Тракторлӧн воԇыс абу ԏеԉега воԇкоԃ. Ԏеԉегалӧн воԇыс кежігјасын бергӧԁчӧ ставнас; 1600 кілограмма тракторјасӧн сіјӧс вӧчны зев ԍӧкыԁ.
Тракторлӧн бергӧԁчігӧн бергӧԁчӧ сӧмын чӧрсыс, коԁӧн кӧԉӧсајасӧс јітӧма воԇас ԇір јылӧ моз.
Ԇірјыс ӧтлаӧԁӧма руԉевӧј кӧԉӧса ԁінӧ, коԁӧс тракторіст бергӧԁышталӧ туј куԅта мунны тракторӧс.
Трактор бергӧԁчігӧн бӧрја кӧԉӧсајаслӧн бергалан ӧԁ абу ӧткоԃ. Меԁ быԁ кӧԉӧса торјӧн вермісны боԍтны моторыԍ вынјӧр бергавны, трактормышса чӧрсас ем нароԍнӧ лӧԍӧԁӧмтор, шуԍӧ „ԃіференціал“-ӧн. 10-ӧԁ ԍерпас-вылын петкӧԁлӧма ԃіференціаллӧн чаԍтјасыс торјӧн („Форԁзон“ ԋіма тракторлӧн).
Ыҗыԁ шеԍԏерԋа завоԃітӧ бергӧԁчыны моторԍаԋ ԁа ԍетӧ бергӧԁчӧмсӧ јоԍ јыла ԋоԉ шеԍԏерԋа отсалӧмӧн быԁ чӧрсҗынјӧ, кытчӧ ԍујӧма ԁа коԁԍаԋ бергалӧны тракторлӧн кӧԉӧсајас.
Мукӧԁ тракторјаслӧн, кыԇі мі воԇын віԍтавлім, ем торја веԍкӧԁлыԍ, сіјӧ веԍкӧԁлыԍыс ічӧԏік кӧԉӧсаыԍ, гӧрігӧн мунӧ бӧрӧзԁаті трактор воԇын. Сіјӧ кӧԉӧсаыс ӧтлаалӧма ыҗыԁ кӧԉӧса чӧрскӧԁ, рычагӧн. Трактор тащӧм веԍкӧԁланнаԁ мунӧ бӧрӧзԁа пӧлӧныс ачыс (11-ӧԁ ԍерпас). Робочӧј веԍкӧԁлӧ сӧмын бӧрӧзԁаыԍ, бӧрӧзԁаӧ мунігӧн ԁа мунны завоԃітігас (вӧрԅӧԁчігас).
Ԃерт, тајӧ зев јона кокԋӧԁӧ тракторістлыԍ уҗсӧ, сіјӧ јонҗыка вермӧ віԇӧԁны, кыԇі мунӧ мотор ԁа плуг.
Нуӧԁыԍ кӧԉӧсалӧн муӧ пыкԍӧм
Меԁым кыскыны ас бӧрԍа плуг ԉібӧ кущӧм ԋібуԃ груз, тракторлы колӧ пыкԍыны кӧԉӧсанас муӧ, кыԇі і вӧв пыкԍӧ кокјаснас ԍӧкыԁтор кыскігӧн. Кымын ԍӧкыԁ трактор, сымын унҗык ԍӧкта уԍӧ нуӧԁыԍ кӧԉӧсалы, кымын трактор јонҗыка пыкԍӧ кӧԉӧсајасӧн муӧ, сымын вермӧ унҗык кыскыны, тырмана-кӧ моторлӧн вын. Тракторлӧн меԁԍа ыҗыԁ вын ԍӧкта кыскӧмын лоӧ трактор җын ԍӧктаыс кымын.
Быԏԏӧкӧнӧԍ меԁбур вӧчавны ԍӧкыԁ тракторјас. Сӧмын уҗ опыт петкӧԁліс, ԍӧкыԁ кӧԉӧсаа тракторјас абу бурӧԍ ветлӧԁлігӧн ԁај уҗалігӧн, најӧ јона топӧԁӧны мусӧ, жугӧԁӧны посјас (
Кокԋыԁ тракторјасӧн овлӧ зев унаыԍ сещӧм-жӧ ԉок, кущӧм омӧԉа ԁорӧм вӧвлӧн јі вывті мунігӧн. Јі вывті мунігӧн ԍӧкыԁ ԁоԃ кыскігӧн вӧв зев јона ваԉсјалӧ, сіԇ-жӧ і кокԋі трактор ыҗыԁ ԍӧктаӧн кӧԉӧсанас ваԉсјалӧ (буксујтӧ), оз вермы вӧрԅыны места вывԍыс. Меԁ еԍкӧ соԁтыны тракторлыԍ муӧ пыкԍӧм, нуӧԁыԍ кӧԉӧсаӧ течԍӧ щупӧԁа поԁковкі.
Поԁковка овлӧ уна ԍікас, унҗыкыԍ овлӧ пеԉӧса кӧртыԍ кӧԉӧса шыԋ пӧлӧсӧн, сӧмын меԁ абу-жӧ зев гырыԍ. Гырыԍ поԁковка ԍӧкыԁ тракторлӧн пырӧ пыԁі му піӧ, вунԁалӧ му пласт гӧрігӧн оз-ԋін ԉучкіа бергӧԁчы. Мукӧԁ ԁырја ԋебыԁ му вылын уҗалігӧн кӧԉӧса вылӧ пуктыԍӧ соԁтӧԁ асык. Сені поԁковјас му пластсӧ оз вунԁыны ԁа трактор озҗык вӧј муӧ.
Кӧԉӧсаа тракторјас
Кӧԉӧсаа тракторјас піыԍ меԁ јона міјанын паԍкалӧма: «Форԁзон» ԁа «Інтернаціонал» ԍіԍԏемаа тракторјас. Віԁлалам најӧс торјӧн.
Форԁзон мукӧԁ тракторјасыԍ торјалӧ сіјӧн, мыј став мехаԋізмыс сылӧн торја отԉівкаын, коԁі вежӧ рамаӧс (12-ӧԁ ԍерпас).
Мотор отԉівкаса воԇԇа јукӧнас. Ԋоԉнан ціԉінԁрас ӧтлаалӧма отԉівкакӧԁ ӧтчукӧрӧ (ӧԏі блокӧ).
Мотора ԋоԉ такта, 20 вӧв вына уҗалӧ караԍінӧн. Ціԉінԁрын ломтас ӧзјӧ аслас пӧлӧс ԍіԍԏемаа еԉектріческӧј машінкаԍаԋ.
Мотор мавтчӧ пызјӧмӧн моз. Мавтас крівошіпнӧј коробка пыԁӧсын (ціԉінԁровӧј маслӧ ваннаӧ тӧрӧ 10 кілограммӧԇ), сеԍ боԍтԍӧ крівошіпӧн ԁа кіԍкавԍӧ, пызјыԍԍӧ ціԉінԁр ԍтенӧ. Тащӧм нога мавтӧм зев кокԋі, сомын колӧ јона кужӧм, меԁым мавтас пыр вӧлі ӧтмынԁа. Мавтас-кӧ лоӧ ещаҗык, ціԉінԁр уҗалӧ косӧн, коԁԍаԋ поршеԋ щыкӧ (зыртчӧ) ԁа машіна сувтас. Маслӧ-кӧ уна еԉектріческӧј ԍіԍ, кытчӧ четчалӧны ломтас ӧзтыԍ бікеԋјас, вермас маслӧӧԍԍыны ԁа мотор кутас сувталӧмӧн ужавны, бікеԋ оз кут лоны-ԁа
Ціԉінԁр кӧԇӧԁԍӧ раԃіаторӧн, ва локтӧ асвізывтӧмӧн.
Ветлан ӧԁ трактор Форԁзонлӧн кујім: 2½ кілометр, 4 кілометр ԁа 10⅗ кілометр часын. Вермӧ мунны бӧрӧ 4 кілометрӧн час.
Кӧԉӧсаӧс јітан муфта 7 торја гӧгыԉыԍ (ԃіскыԍ), мотор кӧԉӧсакӧԁ ӧтлаавԍӧ ԋӧжјӧԋікӧн.
Бергалӧм кӧԉӧсајаслы воӧ ԃеферентсіал пыр, коԁ ԍетӧ нуӧԁыԍ кӧԉӧсалы бергавны уна ԍікас ӧԁӧн.
Нуӧԁыԍ кӧԉӧсајаслӧн паԍтаыс 120 саԋԏіметр ԃіаметрын, воԇԇајаслӧн (веԍкӧԁлыԍ) 71 саԋԏіметр, нуӧԁыԍ кӧԉӧса шыналӧн — 30 саԋԏіметр. Шынајас кӧԉӧсалӧн, меԁ вӧлі лӧԍыԁҗык пыкԍыны муӧ, штораӧԍ. Веԍкӧԁлыԍ кӧԉӧсалӧн шыныс 12½ санԏіметр паԍта.
Тракторӧн веԍкӧԁлӧм автомобіԉын коԃ, руԉ бергӧԁігӧн бергӧԁчӧ кӧԉӧсалӧн чӧрсыс, а оз воԇыс ставнас. Гӧрігӧн веԍкыԁлаԁор кӧԉӧса тракторлӧн мунӧ бӧрӧзԁаті, сы вӧсна пукаланіныс пӧлӧсмӧ. Трактӧрлӧн ем прівоԁӧн ужавны шків. Ԍӧкта машіналӧн ломтӧсӧн, сотчан торкӧԁ, тракторісткӧԁ 1.475 кілограмм гӧгӧр. Кыскан вын крукын — 10–11 вӧв вын. Трактор „Форԁзон“ міјанын јона паԍкалӧма, сылӧн ем уна буртор, сӧмын емӧԍ і тырмытӧмторјас.
Тырмытӧмтор тракторлӧн сіјӧ, мыј „Форԁзон“ регыԁ кіԍԍӧ, новлыԍԍӧ мукӧԁ ԍӧкыԁ тракторјас ԍерԏі, унҗык мунӧ ломтас (караԍін) ԁа мавтас пыԁыті гӧрігӧн, коԁ ԁонԍӧԁӧ гӧрӧмсӧ. 1928-ӧԁ воын „Ԍејаԏеԉ“ ԋіма коммунаын ӧԏі гектар гӧран ԁон Форԁзонӧн сувтӧма 7 шајт ԁа 94 ур, 30 вӧввына „Ојԉ-Пуԉ“ кӧԉӧсаа тракторӧн гӧран ԁон ӧԏі га сувтӧма сещӧм-жӧ условіјӧын 4 шајт ԁа 34 ур. Шӧркоԃԃем проізвоԃіԏеԉноԍт тракторлӧн 2 раԉԋіка плугӧн, Ԏіміраԅевскӧј ԍеԉско-хоԅајственнӧј акаԃеміјаын віԁлалӧм ԍерԏі, 10 часа уҗалан лунӧн 2 гектар.
Шӧркоԃԃем муԍінма му вылын гӧрігӧн Форԁзон ԍетӧ та ыҗта-жӧ проізвоԃіԏеԉноԍт.
„Соціаԉісԏіческӧј ԅемԉеԃеԉіје“ ԋіма гаԅет 1930 во март 20-ӧԁ лунӧ гіжӧ: март 17-ӧԁ лунӧ „Томак“ ԋіма совхозын (Крым) уҗ муніс 2 ԍменаӧн. Гӧрӧма вӧлі 124 гектар. Проізвоԃіԏеԉнӧԍтыс Форԁзон тракторлӧн 10 часа уҗын — 2 7⁄11 га.“
Сіја-жӧ каԁӧн, Војвыв Кавказын васӧԁ места гӧрігӧн Форԁзонлӧн проізвоԃіԏеԉноԍтыс ӧԏі часын ??? га, 10 час уҗалан лунӧ кајӧ ??? га.
Таԍ тыԁалӧ, Форԁзон трактор уҗавны му вылын ԁа ԍӧкыԁ ужјас вылын абуҗык шогмана.
Міјан СССР-ын Форԁзон ԍіԍԏема вӧчӧ ԉеԋінграԁса завоԁ „Краснӧј пуԏіловец“ (тракторјаслӧн маркаыс „Ф. П.“)
1930 воӧ Краснӧј пуԏіловец завоԁ ԍетіс колхозјаслы ԁа совхозјаслы „Ф. П.“ ԍіԍԏемаа 20.000 трактор.
ТРАКТОР „ІНТЕРНАТСІОНАЛ“
„Інтернаціонал“ ԍіԍԏемаа трактор вӧчԍӧ кык ыҗԁаса: 15–30 ԁа 10–20 вӧв вына (13-ӧԁ ԍерпас).
Інтернаціонал трактор бурҗык Форԁзоныԍ, мехаԋізмыс бурҗык ԁај јонҗыка лӧԍӧԁӧма міјан условіјӧӧ.
Ԋоԉ такта, ԋоԉ ціԉінԁра мотор уҗалӧ караԍінӧн ԁа газоԉінӧн. Поршеԋјасыс раԅеԍ ԁа куԅ шатуна, коԁі чінтӧ ціԉінԁр ԍԏенаӧ поршеԋ ԉічкӧм ԁа чінтӧ машіналыԍ кіԍԍӧм, ԁај кокԋі сіјӧс мавтны. Ціԉінԁрын стаканыс торјӧн пуктана (пыщкӧсса уҗалан чаԍтыс) новлыԍӧм бӧрын поԅӧ вежны. Ӧзтыԍӧ магԋітоԍаԋ, магԋітнӧј еԉектріческӧј машінаԍаԋ. Моторӧс леԇӧмыс автомаԏіческӧј. Шӧркоԃԃем ӧԁыс моторлӧн 1000 бергӧԁчӧм мінутын.
Ціԉінԁр кӧԇӧԁԍӧ Форԁзонын моз-жӧ — раԃіаторӧн. Мотор мавтԍыԍԍӧ кык ногӧн: ԉічкӧмӧн ԁа пызјӧмӧн. Маԍԉаннӧј насос коԃ боԍтӧ ветлӧԁлыны ӧԁ моторԍаԋ, мавтас ԍетӧ поԁшіпԋік шатун улыс чаԍтјасӧ, коԁӧн ԁоԍԏігајтчӧ ӧткоԃа мавтӧм тракторӧ, кӧԏ кыԇі сулалӧ. Поԁшіпԋікԍаԋ мавтас візывтӧ крівошіпнӧј кӧрӧбкаӧ резԍӧмӧн моз веԍкалӧ ціԉінԁр ԍԏенаӧ. Крівошіпнӧј коробкаӧ веԍкавтӧԇ насосын маслӧ весавԍыԍԍӧ
Мунан ӧԁ леԇан коробка (
Веԍкӧԁлыԍԍӧ — автомобіԉ моз-жӧ. Ем шків — прівоԁӧн уҗавны. Ԍӧкта Інтернатсіонал трактӧрлӧн 15–30 вӧв вына — 2.300 кілограмм. 15–30 вӧв вына трактор 10 часа уҗалан лунын вермӧ гӧрны 5 гектар гӧгӧр.
Бур уҗ оргаԋізујтӧмӧн ԁа бура ремонԏірујтӧмӧн поԅӧ нӧшта унҗык гӧрны.
Караԍін мунӧ — 15–22 кілограммӧԇ гектар вылӧ — тракторіст ԍерԏі.
Міјан условіјӧјасын Інтернатсіонал трактор — меԁбур трактор кӧԉӧсаа тракторјас піыԍ. Бурторјасыс мукӧԁ тракторјас воԇын: бур конструктсіја, кокԋі веԍкӧԁлыны (управԉеԋԋӧын кокԋі), вӧчӧма бур металлыԍ, меԁ ещавіԇԍӧ ломтас ԁа мавтас.
Роԁԅ гіжӧ — Інтернатсіонал меԁ бур гӧрыԍ.
Кӧԏ машінаас ем ԋеыҗыԁ ԃефектјас, но меԁ выгӧԁнӧј ԁа поԉезнӧј ԍіктса овмӧсјасӧ.
Роԁԅ Інтернатсіоналлыԍ ԃефектӧн лыԃԃӧ омӧԉӧн карбјураторлыԍ конструкціјасӧ (карбјураторлӧн поплавокыс щыкӧ).
15–30 вӧв вына „Інтернатсіонал“ трактор СССР-ын вӧчӧны трактор вӧчан Стаԉінграԁса гігант завоԁын.
1931-ӧԁ воын завоԁ леԇас 25000 машіна, а 1932-ӧԁ воын-ԋін завоԁ ԍетас 50.000 кӧрт вӧв.
ГУԌЕԊІЧНӦЈ ТРАКТОРЈАС
Кӧԏ мыј ԍӧкта трактор кӧԉӧса еԍкӧн ез вӧв машіналӧн ԍӧктаыс, ыҗыԁ-ԁа (уна ԍурс кілограмм), сіјӧ пырӧ јона муӧ ԁа сы вӧсна ԋебыԁ му вывті мунны оз вермы ԁај щыкӧԁӧ мусӧ кӧԉӧсанас топӧԁӧмӧн. Тащӧм тырмытӧмторјыс абу гуԍеԋічнӧј тракторлӧн. Најӧ пыкԍӧны оз кӧԉӧса вылӧ, а торја пріспособԉеԋԋӧ вылӧ, коԁ шуԍӧ гуԍеԋітсаӧн
Гуԍеԋітса — помаԍлытӧм ԉента, ӧтлаавлӧма ас костаныс јітчан стаԉнӧј башмакјас. Башмаклӧн пыщкӧслаԁорас емӧԍ јӧгјас, коԁјас ӧтлааԍӧны ԁа артмӧ быԏԏӧкӧ реԉс (14-ӧԁ ԍерпас). Реԉс куԅта гӧгыԉтчӧны роԉікјас, коԁјас вылӧ уԍӧ став ԍӧктаыс тракторлӧн.
Гуԍеԋічнӧј ԉента ԋужӧԁӧма піԋа кык кӧԉӧса вылӧ, кыԇі прівоԁнӧј тасма машінајасын. Ӧԏік кӧԉӧсаыс бергалӧ моторԍаԋ, кыԇі і трактор нуӧԁыԍ кӧԉӧсајас.
Тајӧ кӧԉӧсаыс јітԍӧ гуԍеԋітсакӧԁ ԁа јӧткӧ сіјӧс, быԏԏӧкӧ пыр пыкӧԁ ԍујӧ роԉік улӧ.
Шочаԋіка гуԍеԋітсајас овлӧны мӧԁ ногаӧԍ, роԉікјас абуӧԍ, Гуԍеԋітса пыщла ԁорті гӧгыԉтчӧны шарікјас (кыԇ шарікӧвӧј поԁшіпԋікын). Шарік вывті гӧгыԉтчӧны кареткајас, коԁ вылӧ пыкԍӧ трактор (15-ӧԁ ԍерпас).
Тащӧм гуԍеԋітсалӧн ветлӧм кокԋіҗык, сӧмын тащӧмсӧ вӧчӧны ещаҗык, устројствоыс сложнӧјҗык-ԁа. Унҗык гуԍеԋічнӧј тракторјас пыкԍӧны кык гуԍеԋітса вылӧ. Шоча овлӧ кык гуԍеԋітса ԁа ӧԏі воԇԇа веԍкӧԁлыԍ кӧԉӧса.
Быԁ гуԍеԋітса ӧԁ боԍтӧ ветлӧԁлыны моторԍаԋ торјӧн. Сы вӧсна ӧԏі гуԍеԋітсасӧ-кӧ сувтӧԁам, а мӧԁнас кутам уҗавны — трактор бергӧԁчас места-вылас моз. Трактор мунігӧн быԁ гуԍеԋітсалӧн муӧ інмӧны башмакјас 15-ыԍ унҗык. Тащӧм ногӧн трактор пыкԍӧ кык гуԍеԋітсанаԁ 30 башмак вылӧ. Тајӧ ӧԏі ногӧн-кӧ јонҗыка вермӧ муԍаԋ јӧткыштԍыны, сіԇ-кӧ і гуԍеԋічнӧј тракторыԁ вермӧ кыскыны унҗык груз кӧԉӧсаа трактор ԁорыԍ. Мӧԁ-кӧ уна ԍо кілограмм ԍӧктаа трактор муӧ ԉічкыԍӧ омӧԉҗыка морт кокыԍ.
Ԃерт, мукӧԁлы тајӧ ԏешкоԃ, сӧмын сіјӧ збыԉ. Шӧркоԃ ԍӧктаыс мортлӧн — (64 кілограмм (4 пуԁ). Кокпыԁӧсјасӧн морт мунігас пыкԍӧ 150 кваԁр. саԋԏіметр паԍта му вылӧ. Сіԇ-кӧ, морт кокӧн му ԉічкӧ быԁ кваԁратнӧј саԋԏіметр вылӧ 4⁄10 кілограмм гӧгӧр (64 кілограмм јукам 150 пеԉӧ).
Гуԍеԋічнӧј трактор „Раупен Шток“ ԍӧктанас 2.200 кілограмм, ветлӧԁлӧ кык гуԍеԋітса вылын, гуԍеԋітсајаслӧн паԍтаыс 24 саԋԏіметр.
Сіԇкӧ, му вылӧ пыкԍан площаԃыс гуԍеԋітсајаслӧн лоӧ 6.400 кваԁр. саԋԏіметр. Тракторлӧн ԍӧктаыс јукԍӧ плӧшщаԃ ԍерԏі, сіԇікӧн быԁ кваԁратнӧј саԋԏіметр вылӧ пыкԍыны воӧ ?/10 кілограммыԍ ԋеуна унҗык (2.200 кілограмм јукԍӧ 6.400 пеԉӧ).
Таԍ тыԁалӧ, 2.200 кілограмм трактор муӧс ԉічкӧ омӧԉҗыка морт ԍӧрԏі, коԁлӧн ԍӧктаыс 64 кілограмм.
Гуԍеԋічнӧј трактор веԍіг ветлӧԁлӧ сещӧм інјасті, кыт оз вермыны мунны вӧвјас ԁа кӧԉӧсаа тракторјас.
Гуԍеԋічнӧј трактор гуранјассӧ і ԍојјасӧ летчігӧн мунан ӧԁ оз соԁты, а мунӧ пыр ӧткоԃа. Кор тракторлӧн воԇыс воас гуран мӧԁар бокас, мотор уҗалӧ век ԁа тракторӧс лептӧ, быԏԏӧ јурпӧвтчӧ ԁа мунӧ воԇӧ. Гуԍеԋічнӧј трактор вермӧ лӧԍыԁа вуҗны бӧрӧзԁајас ԁа гујас. Талы абу веԍіг ԉок ԍіктса омӧԉік посјас. Вермӧ мунны гуԍеԋічнӧј трактор сет, кыт вермӧ мунны вӧв ԏеԉегаӧн (ԍерпас 16-ӧԁ).
Гуԍеԋічнӧј тракторјас вермӧны ветлыны омӧԉік тујјасті-ԁа, најӧ тујанаӧԍ і војна ԁырјі кыскавны ԍӧкыԁ торјас (оруԃԃӧјас кыскавны ԁа с. в.). Гуԍеԋічнӧј тракторјас ԍіԍԏемаӧн-жӧ вӧчӧма војеннӧј танкјас.
Гуԍеԋічнӧј тракторлӧн мехаԋізмыс сложнӧјҗык кӧԉӧсаа трактор ԁорыԍ. Гуԍеԋітсалӧн башмакјас ӧԁјӧ новлыԍӧны-жугавлӧны уҗалігӧн, ковмас најӧ вежны ԁа ԇоԋтавны.
Гуԍеԋічнӧј тракторјасӧс корӧм оргаԋізујтчӧм выԉ колхозјасӧ ԁа совхозјасӧ луныԍ-лун соԁӧ. Сӧвет сојузын гуԍеԋічнӧј тракторлы мыјкӧ мынԁа план вӧчіс „Коммунар“ завоԁ. Ӧні Чеԉабінскӧ стрӧітӧны гуԍеԋічнӧј трактор вӧчан завоԁ, сіјӧ 1931-ӧԁ воӧ-ԋін ԍетас ещаԋікӧс. Стрӧітԍӧ мӧԁ завоԁ Харковын, коԁі кутас леԇны 40.000 гуԍеԋічнӧј трактор, та ыҗта завоԁыс веԍіг мувылас-на ԋекӧн абу.
Завоԁ стрӧітӧм мунӧ ӧԁјӧ, меԁым 1931-ӧԁ воын тајӧ кыкнан тракторнӧј завоԁыс леԇасны 30.000 машіна.
Бӧрја каԁӧн Амерікаса завоԁјас кутісны леԇны сещӧм тракторјас, коԁјас уҗалӧны гуԍеԋітсаӧн ԁај кӧԉӧсаӧн. Ԍӧкыԁ уҗјас ԋебыԁ му вылын вӧчігӧн трактор кӧԉӧсасӧ вежӧ гуԍеԋітса вылӧ, а кокԋі уҗ вылын мунӧ кӧԉӧса вылын.
„ХОЛТ“ ТРАКТОР
„Холт“ завоԁса тракторјас кутісны паԍкавны Амерікаын 1911-ӧԁ воын ԁа лыԃԃыԍԍылісны заграԋічаын меԁбурӧн, веԍіг Ангԉіјаса „Рустон“ тракторјас вӧчлісны „холт“ трактор коԃӧс.
„Холт“-ԍіԍԏемаа тракторјас Роԍԍіјаӧ ваісны первојсӧ војнаӧԇ-на помещік овмӧсјасӧ. Машінаыс вӧлі важ ԏіпа, 75 вӧв вына, 1918-ӧԁ воын-ԋін „Боԉшевік“ завоԁ Ԉеԋінграԁын завоԃітіс вӧчавны тајӧ ԍіԍԏемаа гуԍеԋічнӧј тракторсӧ. 75-вӧв вынаӧс-жӧ.
Важ ԏіпа тракторлӧн тыԁовтчіс уна тырмытӧмтор, меԁвојԁӧр — ԍӧкыԁ веԍкӧԁлыны ԁа вывті ыҗыԁ машінаыс. Та куԅа завоԁ вуҗіс ічӧтҗык вына тракторјасӧс леԇны. Бӧрја конструктсіја ԍерԏі „Холт“ ԍіԍԏемаа Амерікаса трактор 40 вӧв вына. „Боԉшевік“ -завоԁын стрӧітӧма „холт“ ԍіԍԏемаа трактор, петкӧԁлӧма 17-ӧԁ ԍерпас вылын.
40 вӧв вына „холт“ тракторлӧн ԋоԉ такта ӧԁјӧ ветлыԍ бенԅінӧвӧј мотор, автомобіԉнӧј ԏіпа. Моторԍаԋ бергалӧм вуҗӧ гуԍеԋітсаса кык ыҗыԁ піԋа кӧԉӧсајасӧ, коԁ вылӧ пыкԍӧ трактор. „Холт“ тракторлӧн гуԍеԋітсаыс помаԍлытӧм ԉента, уна ветлыԍ ԅвенојасыԍ. Ортсыла ԁорас ԅвеноын ем стаԉнӧј башмакјас, коԁӧн трактор муӧ пыкԍӧ, а пыщлаԁорас — выступајтӧ, коԁ вывті гӧгыԉтчӧны роԉікјас быԏԏӧкӧ реԉс куԅа, на вылӧ і воԁӧ став ԍӧктаыс тракторлӧн. „Холт“ трактор роԉікјасын ем асык, коԁі віԇӧ гуԍеԋіца ԉентаӧс бергӧԁчігјасӧн.
Гуԍеԋіца (ԉента) ԋужӧԁӧма піԋӧԍ ыҗыԁ кык кӧԉӧса вылӧ. Воԇԇа кӧԉӧса ӧтлаалӧма мотор ԁінӧ ԁа мусӧ веԍкӧԁлан кӧԉӧсаӧн, а бӧрјаыс сӧмын веԍкӧԁлӧ гуԍеԋіцаӧс. Быԁ гуԍеԋіца ветлӧԁлан ӧԁ боԍтӧ моторԍаԋ торјӧн. Трактор бергӧԁчігӧн ӧԏік гуԍеԋіцасӧ сувтӧԁӧны, а мӧԁыс уҗалӧ. „Холт“-трактор 40 вӧв вына, ԍӧктаыс 4590 кілограмм, сӧмын муӧ пукԍан площаԃыс гуԍеԋіцалӧн ыҗыԁ ԁа, муас ԉічкӧ омӧԉҗыка морт-кок ԁорыԍ. Та куԅта гуԍеԋічнӧј трактор „Холт“ вермӧ тулысын уҗавны петны кӧԉӧсаа тракторјас ԁорыԍ воԇ, сіԇ-жӧ вермӧ мунны ԋурті ԁа ԍојаінті.
Тракторлӧн ветлӧԁлан ӧԁ 2½–10½ кілометрӧԇ час.
Трактор вермӧ вуҗны кокԋіа җуҗыԁ канавајасті, гујасті ԁа вермӧ мунны омӧԉік тујті.
Тракторлӧн проізвоԃіԏеԉноԍтыс — 10 часа уҗалан лунӧ 8 раԉԋіка плугӧн 24 саԋԏіметр пыԁаті гӧрӧмӧн 6 гектар.
Трактор „Холт“ зев бур вӧрса ужјас вылын, ԍӧкыԁ грузјас кыскавны омӧԉік тујјас куԅта.
„КԈЕТРАК–40“ ԌІԌԎЕМАА ТРАКТОР
Гуԍеԋічнӧј ԍіԍԏемаа „Кԉетрак“ трактор 40–55 вӧв вына. Таја меԁбур трактор гуԍеԋічнӧј мукӧԁ тракторјас піыԍ. (18-ӧԁ ԍерпас).
Тракторлӧн ԁвігаԏеԉыс — кык ціԉінԁра, ԋоԉ такта, ваӧн кӧԇӧԁана. Ва веԍкалӧ кӧԇӧԁанінӧ торја насосӧн: топӧԁӧмӧн ԁа резӧмӧн. Мотор уҗалӧ караԍінӧн, поԅӧ і бенԅінӧн. Ломтас ӧзтыԍӧ аккумуԉаторԍаԋ, а оз магԋетоԍаԋ, кыԇі мукӧԁ тракторын. Аккумуԉатор сещӧм прібор, коԁі зараԃітчыԍӧ еԉектрічествоӧн ічӧԏік ԃінамомашінаԍаԋ, ԃінамомашіна уҗалӧ тракторса моторӧн. Аккумуԉатор кутӧ еԉектрічествосӧ і бі кіԋ вермӧ ԍетны кор трактор нӧшта оз-на уҗав.
Уҗӧ леԇӧм. Меԁым тракторӧс уҗӧ леԇны, колӧ торја воропӧԁ ԁвігаԏеԉлыԍ вал ӧткымыныԍ-кӧ бергӧԁны, меԁым моторса ціԉінԁрын лоі бі ԁа верміс ӧзтыны ломтасас. Унаыԍ, та вӧсна мотор оз вермы ԇікпыр завоԃітны ужавнысӧ. Кор јона мотор кӧԇыԁ ԁа ломтас оз вермы ӧзјыны. Тракторістлы ковмас уна вын пуктыны машінаӧс ужӧ леԇігӧн. „Кԉетрак“ тракторын тајӧс бырӧԁӧм могыԍ вӧчӧма самопуск. Тракторіст ԉічкӧ тув ԁа тракторлыԍ моторсӧ самопуск ачыс леԇӧ уҗӧ. Самопуск тащӧм: аккумуԉатор ԁінӧ, коԁі віԇӧ ԋеуна еԉектріческӧј еԋергіја запас, јітчӧ еԉектріческӧј ԋеыҗыԁ моторкӧԁ, мотор јітчӧ ԁвігаԏеԉ маховіккӧԁ. Леԇан тув (кнопка) ԉічкігӧн еԉектріческӧј ток мунӧ еԉектромоторӧ. Еԉектромотор завоԃітчӧ бергавны ԁа ӧтщӧщ бергӧԁлӧ маховікӧс ԁа трактор ԁвігаԏеԉлыԍ валсӧ. Ԁвігаԏеԉ ціԉінԁрын завоԃітчӧ ломтас кыскӧм, сеԍԍа топӧԁӧм аккумуԉаторԍаԋ четчыштӧ бікіԋ, лоӧ взрыв і ԁвігаԏеԉыс-ԋін завоԃітӧ уҗавны. Та бӧрын леԇан мотор бӧр торјӧԁԍӧ, а аккумуԉатор век ԍетӧ ток, моторса ціԉінԁрын ломтассӧ оз ӧзтыны.
Тракторлӧн ветлӧԁлан ӧԁ — воԇлаԋ кујім ԁа бӧрлаԋ ӧԏік. Моторлӧн вал шӧркоԃԃема быԁ мінутын бергӧԁчӧ — 1775-ыԍ. Воԇԇа ӧԁ — 3½ кілометр час, мӧԁ — 5⅘ кілометр, којмӧԁ — 9½ кілометр. Бӧрӧ мунігӧн — 36⅘ кілометрӧн час.
Руԉӧн веԍкӧԁлӧм вӧчԍӧ ԃеференціалӧн (коԁ леԇӧ кӧԉӧсалы бергавны уна ԍікас ӧԁӧн). Тормоз ԉічкӧмӧн ӧԏі гуԍеԋіца сувтӧ бергалӧмыԍ, а мӧԁыс сіја каԁнас бергалӧ-уҗалӧ, а трактор ӧԁјӧ вермӧ бергӧԁчыны, кыԇ чӧрс вылын. Тракторлӧн бергӧԁчанінын тырмана паԍтанас 6 метра. Трактор бергӧԁчӧ зев лабутнӧја, оз четчалӧмӧн.
Гуԍеԋітса јылыԍ. Трактор пыкԍӧ кык гуԍеԋітса вылӧ. Быԁ гуԍеԋітсаын 25 башмак, 35½ саԋԏіметр паԍтаӧԍ. Пыкԍӧ 203 саԋԏіметр куԅта плошщаԃ вылӧ. Сіԇікӧн пыкԍан плошщаԃыс гуԍеԋітсалӧн — 14.452 кваԁратнӧј саԋԏіметр. Трактор „Кԉетрак“ ԍӧктанас — 6.262 кілограмм. Таԇікӧн, ӧԏік кваԁратнӧј саԋԏіметр му вылӧ ԉічкӧм воӧ ԋеуна унҗык 3⁄10 кілограммыԍ. Сӧвет сојузын, „Кԉетрак“ тракторјас ӧні уҗалӧны совхозјасын, гырыԍ коммунајасын ԁа вӧрлеԇан уҗ вылын. Выныс сылӧн 40–55 вӧв вына. Емӧԍ бур отзывјас најӧ уҗ јылыԍ.
„КАԎЕРПІԈԈЕР“ ТРАКТОР
Гуԍеԋічнӧј трактор „Каԏерпіԉԉер“ — ыҗыԁ вына машіна, гырыԍ овмӧсјасын уҗавны (19-ӧԁ ԍерпас).
Тракторлӧн ԁвігаԏеԉ — ԋоԉ ціԉінԁра, ԋоԉ такта, 60 вӧв вына, уҗалӧ караԍінӧн.
Шӧркоԃа уҗалігӧн вал быԁ мінутӧн бергӧԁчӧ 650-ыԍ. Ломтас ӧзтыԍԍӧ магԋетоԍаԋ (магԋітнӧј еԉектріческӧј машінаԍаԋ). Магԋетоыԍ ӧтԁор нӧшта ем ічӧԏік ԃінамо-машіна, ԍетӧ бі војјасын уҗалігӧн.
Кӧԇӧԁԍӧ, — ваӧн, трубчатӧј раԃіаторӧн. Мотор јітԍӧ гуԍеԋітсакӧԁ куім ԃіска јітчан муфта пыр. Бергӧԁчігјасын, кежігјасын ӧԏі гуԍеԋітсаыс сувтӧԁԍӧ тормозӧн, а мӧԁыс уҗалӧ. Тајӧс вӧчны кокԋыԁҗык „Кԉетрак“ тракторын ԁорыԍ, ԁај јонҗык, сӧмын омӧԉ ԍӧкыԁҗык веԍкӧԁлыныс-ԁа.
Ветлӧԁлан ӧԁ-куім воԇлаԋ і ӧԏі бӧрлаԋ: первој ӧԁ — 3 кілометр часын, мӧԁ — 4½ кілометр часын, којмӧԁ ӧԁ — 5¾ кілометр часын.
Кык гуԍеԋітса пыкԍӧ 226 саԋԏіметр куԅта муӧ, быԁ гуԍеԋітсаын 33 башмак. Гуԍеԋітсалыԍ башмакјас поԅӧ вежлавны уҗјас ԍерԏі (ем нароԍнӧ башмакјас јі вылын уҗавны).
Переԍіановкаын тракторјасӧн вӧлі вӧчӧма опыт, меԁым тӧԁмӧԁны кущӧма трактор кӧԉӧса ԁа гуԍеԋіца жугӧԁӧны му. Сен тыԁовтчіс — меԁеща мусӧ жугӧԁӧ „Каԏерпіԉԉер“ тракторлӧн гуԍеԋіца.
Трактор ԍӧктанас — 8820 кілограмм гӧгӧр. Вермӧ кыскыны крук јылын — 3000 кілограмм гӧгӧр груз, ԉібӧ, 16 ԁаскык-ԃујма плугјӧԇ, ԋеԉамын ԃіска 5 піԋа, кыԅкуім раԁа 6 кӧԇан машінаӧԇ ԁа кујім комбајнӧԇ.
Меԁвоԇԇа „Каԏерпіԉԉер“ трактор вӧлі вајӧма Амерікаыԍ 1929-ӧԁ воын. Тащӧм тракторјас кутасны вӧчны Чеԉабінскӧј ԁа Харковса тракторнӧј завоԁјасын.
ТРАКТОРӦН УҖАЛАН ВІԆМУ МАШІНАЈАС
Трактор віԇму овмӧсын вермӧ вӧчны уна ԍікас уҗ.
„Ԍејаԏеԉ“ коммунаын (Војвыв Кавказын) трактор Форԁзон ӧԏі лунын уҗалӧма тащӧм уҗјас вылын: 1) гӧрӧма, 2) кыскӧма ва, ломтас, 3) ыщкӧма, 4) саԁјын уҗалӧма куԉԏіваторӧн, 5) кіԍкалӧма граԁвыв пуктасјас ва качајтанӧн, 6) кујӧԁ петкӧԁӧма, 7) кыскалӧма стрӧітчан інӧ кірпіч, 8) бергӧԁлӧма ԃінамо-машіна, еԉектрічество ԍіктӧ ԍетӧм могыԍ.
Тајӧ ԍікас уҗјасӧн оз-на помаԍ став уҗыс, коԁӧс вермӧ вӧчны трактор. Сӧмын быԁ уҗ вӧчны тракторлы ковмасны нӧшта мукӧԁ машінајас, тракторӧн уҗавны машінајас.
Боԍтам гӧрӧм. Тракторлы гӧрны ӧԏі вӧла ԋі кык вӧла плуг оз шогмы, 20–25 вӧв вына моторлы тащӧм плугыԁ зев ічӧт ԁај абу выгӧԁнӧ, став вынсӧ-кӧ тракторлыԍ он іспоԉзујт. Вывті уна мунас ломтас ӧԏік гектар вылӧ.
Трактор берԁӧ ԁомавны вӧлӧн гӧран уна плуг ԉок, вӧлӧн гӧран плугјас абу јонӧԍ тракторӧн ужавны. Тракторлы вӧчԍыԍӧны нароԍнӧ плугјас.
Тракторнӧј плугјаслӧн ԍіԍԏемаыс ем уна, быԁ тракторлы ем аслас плуг.
30–60 вӧв вына гырыԍ тракторјас уҗалӧны 8–10 амыԍа плугјӧн. Посԋіԁҗык тракторјас („Форԁзон“ ԁа „Інԏернаціонал“) уҗалӧны 2 амыԍа плугјӧн.
Кык амыԍа плугјас паԍтанас 35 санԏіметр паԍта. Тракторӧн уҗалан плуг вӧлӧн уҗалан плугыԍ торјалӧ сіјӧн, мыј сылӧн ем автомаԏіческӧј поԁјомнӧј мехаԋізм.
Тракторнӧј плуг ԍӧктанас 2 центԋерыԍ ԍӧкыԁҗык. Ужалыԍлы еԍкӧн вӧлі зев ԍӧкыԁ перјыны бӧрӧзԁаыԍ ԁа леԇны тащӧм плугтӧ, сы вӧсна і тракторнӧј плугјын ем торја пріспособԉеԋԋӧ — автомаԏіческӧј поԁјомнӧј мехаԋізм. Кокԋіа леԇԍыԍӧ ԁа лептыԍӧ плуг рычаг бергӧԁыштӧмӧн. Тракторіст пукаланінԍаԋ гезјӧн ԋещыштӧмӧн плугсӧ леԇӧ і лептӧ, гезсӧ кӧрталӧма рычагӧ, а рычаг ӧтлааԍӧ поԁјомнӧј мехаԋізмкӧԁ. Таԇікӧн ӧԏі морт вермӧ веԍкӧԁлыны тракторӧн ԁај ӧтпырјӧн плугӧн.
Тракторнӧј плугӧ шабалаыс ԁа амыԍ вӧчԍӧны јонӧԍ — кујім слӧја стаԉыԍ. Амыԍ ԁа шабала вӧчԍыԍӧ торјӧн, быԁ муԍін ԍікас вылӧ аслыс нога. Та вӧсна колхозјаслы тракторнӧј плугјас лӧԍӧԁігӧн колӧ агрономкӧԁ ԍорԋітԍыны кущӧм амыԍ ԁа шабала колӧ меставывса условіјӧ ԍерԏі.
Тракторнӧј рабнаӧ плуг јітԍӧ пу тувјӧн. Унаыԍ выԉ тракторіст оз вермы гӧгӧрвоны, мыјла кӧртыԍ ԁа стаԉыԍ вӧчӧм машінаын пу тув, унаӧн та вӧсна пу тув пыԃԃі ԍујӧны кӧрттув, коԁԍаԋ сеԍԍа жуглаԍӧ машіна.
Гӧрігӧн гӧр унаыԍ зураԍлывлӧ ізјасӧ, вужјасӧ. Вӧлӧн гӧрігӧн-кӧ зураԍас, вӧлыԁ сувтӧ, а трактор пыр кыскӧ ӧткоԃа. Сылы ізјыԁ ԁа вужјыԁ ԋінӧм. Ставсӧ кыскас ԉібӧ машінатӧ жугӧԁас. Пу тувјыԁ сы вылӧ і вӧчӧма, меԁым ізјӧ-вужјӧ амыԍ зураԍігӧн тајӧ тувјыс чегӧ, а ез жугӧԁ плугӧс. Кӧрт болттӧ-кӧ ԍујан, плуг зураԍігјасӧн жугалас плугјыԁ, а оз тувјыԁ чег.
Тракторнӧј плугјӧ ежа вунԁан пурт пуктыԍԍӧ гӧгыԉ коԃ. Тащӧм пурт бура вунԁӧ ежа, іԇас.
Гӧгыԉа (ԃіскӧвӧј) пурт ԁінӧ пуктыԍԍӧ ԋеыҗыԁ амыԍ (мӧԁ ногӧн шуԍӧ — ԁжојнԏер). Таја амыԍыс вунԁӧ му паԍтаыс пеԉӧссӧ, пластлӧн вунԁӧм ԉентаыс јогкӧԁ шыбытԍӧ бӧрӧзԁа пыԁӧсӧ ԁа тыртԍӧ муӧн, коԁӧс лептӧ ыжыԁ корпуса плуг. Тащӧм ногсӧн гӧрӧм му шыԉыԁ, турун јог оз кај пластјас костті. Сеԍа нӧшта ічӧт амыԍ гӧгрӧс пуртӧс весалӧ ԍібԁӧм муыԍ.
Выԉ весас мујас вылын кӧн емӧԍ уна вужјас, тащӧм плугјӧн гӧрны оз поԅ ԁа гӧрӧны ԃіска плугјӧн. Уҗалан јукӧныс ԃіска плуглӧн (20-ӧԁ ԍерпас), кыԇі быԏԏӧ уклаԁыԍ вӧчӧм вӧсԋіԁора ыҗыԁ тӧрелка, коԁі бергалӧ чӧрс гӧгӧр. Ԃіск бергалігас зев кокԋіа вунԁӧ кыз вужјас ԁа оз пов ԋінӧмыԍ.
Ԃіскӧвӧј агасјасӧн ԉібӧ ԃіскӧвӧј куԉԏіваторјасӧн сіԇ жӧ уҗалӧны јонҗыкасӧ тракторӧн му уҗалігӧн. Ԃіскӧвӧј агаслӧн уҗалан чаԍтыс јоԍ борԁја гӧгыԉјасыԍ (кыԇі-і ԃіскӧвӧј плуглӧн, сӧмын посԋіҗык), сіјӧ јона посԋӧԁӧ ԁа ԋебԅӧԁӧ му, ԁај вӧԃітчыныс вывті кокԋі.
Ԃіскӧвӧј агасӧн поԅӧ гӧртӧԇ мутӧ ԁрӧбітны, поԅӧ-і ԋебԅӧԁны выԉ му пластјас гӧрӧм бӧрын, поԅӧ агсавны поԁјас, мусӧ кӧԇны лӧԍӧԁны, выԉмӧԁавны віԇјас ԁа с. в.
Вӧлӧн кыскавны ԁа уҗавны ԃіскӧвӧј агас ԍӧкыԁ. Трактор зев кокԋіа кыскалӧ 16–20 ԃіска агастӧ: Піԋа агасјас, коԁӧн вӧԃітчывлӧны тракторјасӧн уҗалігӧн, вӧчӧма ӧԏі брускӧ ӧтлалӧма уна ԅвеноыԍ. Амерікаса агасјасын піԋјасыс вӧчӧма сіԇ, меԁым торја рычагӧн поԅӧ піԋјаслыԍ куԅасӧ вежлавны му ԍерԏі (21-ӧԁ ԍерпас).
Тракторнӧј кӧԇан машіна торјалӧ вӧлӧн кӧԇан машінаыԍ — ыжԁаӧн (паԍтанас 4 метрԍаԋ 8 метраӧԇ боԍтӧ). Ԁај ем торја рычаг, коԁӧн тракторіст пукаланінԍаԋ кӧԇан машіналыԍ сошԋікјассӧ вермӧ лептыны-леԇны ԁа ԁугԁыны ԉібӧ завоԃітны кӧԇны.
Трактор зев ыҗыԁ отсӧг вермас ԍетны і урожај іԁралігӧн. Тракторлы поԅӧ јітны кык-кујім прӧстӧј ыщкан ԉібӧ вунԁан машінајас ԁа сіԇ уҗавны. Тракторӧн ужалан машіна боԍтӧ зев паԍкыԁа, 2 метра сајас. Пуртыс тащӧм машіналӧн ветлӧԁлыны ӧԁ боԍтӧ оз кӧԉӧсаԍаԋ, кыԇ вӧлӧн вунԁан ԁа ыщкан машінајасын, а трактор ԁвігаԏеԉԍаԋ. Тајӧ бурмӧԁӧ іԁралан машіналыԍ уҗсӧ ԁа поԅанаӧн вӧчӧ ӧԏі уҗалыԍлы веԍкӧԁлыны тракторкӧԁ ӧтпырјӧ ыщкан ԉібӧ вунԁан машінаӧн.
Мі віԍталім-ԋін, тракторӧс прівоԁ вылын поԅӧ уҗӧԁны тащӧм уҗјас вылын: вартны, ва ԍетны меԉԋічаын ԁа с. в.
Тракторӧн вартны поԅӧ быԁԍікас вартан машінаӧн. Тракторын груз кыскалӧм могыԍ јітԍӧны уна тракторнӧј ԏеԉегајас, кытчӧ тӧрӧ унҗык груз.
ТРАКТОР БЕРԀӦ ПЛУГ ЈІТӦМ
Тракторӧс ас бӧрԍа кыскалан машінајаскӧԁ ԉучкіа јітӧм сајын зев јона сулалӧ быԁԍікас уҗ. Тракторӧн омӧԉа уҗ мунӧм колхозын, торја-ԋін кор меԁвоԇԇајасыԍ-на уҗалӧны, віԍтавԍӧ унҗыкыԍсӧ кущӧма плугӧс ԉібӧ мукӧԁ машінаӧс тракторкӧԁ јітӧма.
Меԁым плуг уҗаліс ԉучкі: колӧ меԁ рамаыс вӧлі пукалӧ веԍкыԁа (горізонтаԉнӧја), корпусыс плуглӧн колӧ мунны ԉучкіа ортчӧн (параԉеԉнӧја) бӧрӧзԁа ԍтенкӧԁ.
Тајӧ условіјӧјас куԅа быԁ корпус плуглӧн гӧрыштӧ ӧтпыԁа ԁа ӧтпаԍта.
Плугӧс тракторкӧԁ ԉучкіа ӧтлаалӧм лоас сек, кор тракторлӧн шӧрса кысканвіԅыс ԁа плуглӧн пыкԍан (сопроԏівԉеԋԋӧ) віԅыс ӧтлаӧԁԍӧны ԉібӧ матынӧԍ.
Тракторлӧн шӧрса кыскан віԅыс мунӧ бӧрја кык кӧԉӧса кост шӧрӧԁыс.
Плуглӧн пыкԍан (сопроԏівԉеԋԋӧ) віԅыс тӧԁмавԍӧ опытӧн тӧԁмалӧмӧн ӧԏі корпуса ԁасԋоԉ-ԃујм паԍта плуглӧн пыкԍан віԅыс сулалӧ 305 міԉіметр гӧгӧрын воԇӧ локтан бӧрӧзԁа ԍтенԍаԋ.
Кык корпуса плуглӧн кыскан віԅыс (356 міԉіметр ԉібӧ 14 ԃујм паԍта корпусын) воԇӧ локтан бӧрӧзԁа ԍтеныԍ 483 міԉіметр сајын, кујім корпуса плугјын 661 міԉіметр сајын ԁа с. в. Тракторлыԍ кыскан віԅ ԁа плугӧн сопроԏівԉеԋԋӧ віԅ ӧтлааԍӧмыс шуԍӧ бокса кыскан (22-ԁ ԍерпас).
Ԍерпас вылын петкӧԁлӧма плугӧс тракторкӧԁ ԋеԉучкі јітӧм. Бокӧ кыскӧм (тракторлӧн кыскан шӧрса віԅыс плугса сопроԏівԉеԋԋӧ віԅкӧԁ оз ӧтвеԍтті мунны) тракторлӧн лоӧ 305 міԉіметр. Тащӧм ногсӧн плуг оз ԉучкі гӧр, бокӧ мунӧ.
23-ӧԁ ԍерпас вылын петкӧԁлыԍԍӧ ԉучкі мунӧм плуглӧн, тан трактор кыскан віԅыс плугса пыкԍан шӧр віԅкӧԁ ӧтвеԍтынӧԍ.
Сӧмын овлӧны сещӧм условіјӧјас уҗалігӧн, кор плугсӧ кыскан віԅыс торкԍӧ — вежԍывлӧ, кӧԏ ԉучкі лӧԍӧԁӧма, а плуг оз ԉучкі гӧр. Шуам ԍӧкыԁ, топыԁ му вылын уҗалігӧн плуглӧн кыскан шӧрвіԅыс вешјӧ веԍкыԁвыв. Ԉапкыԁа гӧрігӧн, кор плугјӧс муыс ԉічкӧ омӧԉа, кыскан шӧрвіԅыс кежӧ шујгавыв ԁа плуг петӧ бӧрӧзԁаыԍ.
Торја-ԋін унаыԍ ковмывлӧ вежны јітӧм пӧлӧс інті гӧрігӧн, пластӧс гӧралаԋ шыбытігӧн јітӧԁсӧ колӧ вештыны веԍкыԁвыв, пластсӧ гӧра увлаԋ шыбытігӧн — вештыны шујгавыв.
Та вӧсна тракторјаслы унаыԍ пуктыԍԍӧ рычага торја пріцеп, коԁӧн поԅӧ пырыԍтӧм-пыр вежны плугјын јітанін (24-ӧԁ ԍерпас).
Тракторлӧн кыскан шӧрса віԅыс меԁ вӧлі ӧтвеԍтын машінаса шӧрса сопроԏівԉеԋԋӧ віԅкӧԁ, кор трактор ԁінӧ јітӧны кӧԇан машіна ԁа урожај іԁралан мукӧԁ машіна, торја овлӧ ԍӧкыԁ.
Колхозјаскӧԁ јона вермаԍӧмын кулакјас ԋінӧм оз вермыны вӧчны ԁа завоԃітчісны уҗавны бокыԍаԋ, зіԉӧны колхозлыԍ уҗсӧ торкны, вӧчны налы ԍӧкыԁторјас, меԁым сіԇікӧн колхозјасӧс кіԍтны. Шуам, колхозӧ пыртӧԇ најӧ щӧктӧны вузавлыны мувіԇ уҗалан кӧлуј (25-ӧԁ ԍерпас) колхозӧ-пӧ пыр-на ԁа сен лоӧны машінајас. Тащӧм ԍорԋіјаслы ԁа мӧвпјаслы колӧ ԍетны чорыԁ отпор. Ԋекущӧм ногӧн оз поԅ таргајтны вӧлӧн уҗалан кӧлуј, кӧԏ і тракторјас лоӧны-ԁа. Воԇԇа каԁјаснас трактор берԁӧ унаыԍ-на ковмывлас јітны вӧлӧн уҗалан машінајас.
КОМБАЈН
Вунԁан-вартан машіна комбајн кутіс паԍкавны Амерікаын ԁас во сајын кымын ԁа паԍкаліс-ԋін уна госуԁарствоын.
Комбајнӧԇ вӧлі машіна — Хеԃер. Хеԃер вӧлі вунԁӧ сӧмын шепјассӧ, ԁа сіјӧ чукӧртӧ торја ԏеԉегаӧ. Ԏеԉегаԍыс-ԋін шепсӧ лоӧ торјӧн вартны. Хеԃерлӧн тырмытӧмторјыс сіјӧ, мыј сылы быԏ на колӧ вартан машіна.
Комбајн ӧԁјӧ вӧтліс Хеԃерӧс. Та јылыԍ зев бура віԍталӧ комбајн вӧчӧм кыптӧм: 1914-ӧԁ воын Амерікаса завоԁјасӧн вӧлі леԇӧма 270 комбајн, 1925-ӧԁ воын — 5.371 комбајн, 1926-ӧԁ воын — 11.760 комбајн, 1927-ӧԁ воын-ԋін — 18.000. Коԉан во Амерікаын став урожајас 17 прӧчентсӧ іԁралӧма комбајнјасӧн, а Канаԁаын комбајнӧн урожај іԁралӧм кајіс 50 прӧчентӧԇ став урожајԍыс.
Кыԇі вӧчӧма Комбајн
Комбајнӧ ӧтлаалӧма кујім машіна: вунԁан, вартан ԁа тӧлӧԁчан. Комбајн ачыс ветлӧԁлыны оз вермы, сіјӧс кыскӧ трактор. 6 метра паԍта муныԍ комбајнӧс вермӧ кыскыны 10–20 вӧв вына „Форԁзон“ трактор. Комбајнлӧн мехаԋізмас аппаратјас: вунԁан, вартан ԁа тӧлӧԁчан уҗӧԁԍӧны бенԅінӧн, 25–30 вӧв вына торја моторӧн. Мотор сувтӧԁӧма комбајн рама вылын.
„Аԁванс Румеԉі“ ԍіԍԏемаа комбајн
Меԁым јонҗыка тӧԁмаԍны комбајнӧн, сувтлам „Аԁванс Румеԉі“ Амеріка фірмаса машіна вылӧ, коԁі мунӧ 4–6,1 метр паԍтаті (33-ӧԁ ԁа 34-ӧԁ ԍерпас).
Воԇԇа воӧ уна ԁас „Аԁванс Румеԉі“ ԍіԍԏемаа комбајн вӧлі вајӧма міјанӧ ԁа уҗалісны Војвыв Кавказын „Гігант“ совхозын, „Ԍејаԏеԉ“ коммунаын ԁа ԅернотрест совхозса опытнӧј мујас вылын.
Вунԁыԍ аппарат комбајнлӧн куԅ пуртыс (кыԇі і вунԁан машінаын), коԁі ветлӧԁлӧ брус пыщкӧԁ ԁа вунԁӧ ԋаԋӧс іԇӧԁыс. Іԇјас топӧԁчӧны пурт ԁорӧ сојборԁјӧн, коԁі уҗалӧ комбајнса моторԍаԋ-жӧ. Вунԁан іԇ пӧрӧ роԉікјас вылӧ, пырмуныԍ пӧв вылӧ (конвејер коԃ), сеԍаԋ сетчӧ пырмунан полотнолы вомӧнӧн сувтӧԁӧм самопоԁаваԏеԉӧ. Самопоԁаваԏеԉ ԍетӧ вунԁӧм ԋаԋсӧ комбајнса вартан машіна барабанӧ шепнас паныԁ. Вунԁыԍ аппарат поԅӧ ԋужӧԁны, шоч-кӧ ԋаԋыс, сек комбајн боԍтӧ 6 метра паԍта.
Мукӧԁ ԁырјі, шуам ва ԋаԋ вунԁігӧн, вунԁыԍ аппаратыс вартан машінаыԍ торјӧԁԍӧ ԁа вермӧ ужавны торјӧн, кыԇі Хеԃер, коԁ јылыԍ мі воԇын каԅтывлім. Секі пурт лептыԍԍӧ вылӧ, вунԁӧм шепјас шыблаԍԍӧны еԉеваторӧн муӧ, ӧткоԃа раԁӧн ԁа сіјӧн ԋаԋыԁ зев ӧԁјӧ коԍмӧ іԇас поԁ јылас. Кор ԋаԋ коԍмас, сіја-жӧ му вывті леԇԍӧ комбајн вартан машінаӧн, сӧмын нӧшта вунԁан машіна ԁінӧ соԁтыԍԍӧ ӧктыԍ (39-ӧԁ ԍерпас), коԁӧн воԇвыв вунԁӧм шеп октыԍԍӧ ԁа ԍетԍӧ вартан машіна барабанӧ.
Комбајнлӧн вартан машіна сложнӧј вартан машіналӧнкоԃ-жӧ 35-ӧԁ ԍерпас) „Аԁванс-Румеԉі“ — комбајнын вартан машіна барабаныс шріфтӧвӧј, быԁ мінутын бергӧԁчӧ 1.100-ыԍ. Барабана іԇас пыркӧԁана костын ем „бітԏер“, коԁі шыблалӧ воыԍ іԇассӧ барабанԍаԋ іԇас пыркӧԁанӧ. Вартӧм ԋаԋыс барабанԍаԋ летчӧ барабанувса роԅӧԁ, коԉӧмыс пыркӧԁԍӧ іԇас піыԍ іԇас пыркӧԁанӧн ԁа сіјӧ пӧлӧс пӧв куԅта мунӧ тӧлӧԁчан кӧшӧ. Іԇасыс мунӧ іԇас пыркӧԁан брусјас куԅа ԁа шыблаԍԍӧ му вылӧ. Мукӧԁ ԁырјі вартан машіна ԁорӧ сувтӧԁԍӧ нароԍнӧ іԇас шыблалыԍ, коԁі му вылӧ ӧтмоза шыблалӧ. Сіјӧ бур вӧчны сек, кор іԇас коԉԍӧ кујӧԁ пыԃԃі, гӧрӧм вылӧ.
Тӧлӧԁчан. Скатјасԍаԋ ԋаԋтуԍ веԍкалӧ тӧлӧԁчан улыс кӧшӧ. Кӧшыс артмӧ решеткаыԍ, пожјыԍ ԁа веԋԏіԉаторыԍ. Улыс тӧлӧԁчан весалӧ кӧјԁыс жугјыԍ ԁа ԉок јогыԍ. Весалӧм кӧјԁыс вартԍытӧм шепткӧԁ еԉеваторӧн ԍетчӧ вылысса мӧԁ тӧлӧԁчан машінаӧ, кӧні ем кык пож. Тані кӧјԁыс весавԍӧ помӧԇ, но вартԍытӧм шепт вылыс пожԍаԋ бӧр мунӧ вартан машіна барабанӧ. Улысса ԁа вылысса тӧлӧԁчанлыԍ пожјас поԅӧ вежлавны ԋаԋ ԍерԏі, кущӧм ԋаԋ іԁравԍӧ.
Ԁвігаԏеԉ „Аԁванс-Румеԉі“ комбајнлӧн ԋоԉ ціԉінԁра, ԋоԉ такта, уҗалӧ бенԅінӧн. Нормаԉнӧј выныс валлӧн — 20 вӧв вын. Гырыԍ комбајнӧ ԁвігаԏеԉ течԍыԍԍӧ 40 вӧв вына. Ԁвігаԏеԉ комбајнлӧн мукӧԁ ԁвігаԏеԉыԍ торјалӧ сіјӧн, мыј сылӧн ем кыкпӧвса сынӧԁ весалыԍ, коԁі оз леԇ буслы веԍкавны ціԉінԁр піӧ кыскан сынӧԁкӧԁ ӧтлаын ԁвігаԏеԉ кӧԇӧԁԍӧ ваӧн — раԃіаторӧн.
Комбајнын нӧшта емӧԍ соԁтӧԁ пріспособԉеԋԋӧјас. Ӧԏік јылыԍ мі віԍтавлім-ԋін — іԇас шыблалыԍ (петкӧԁлӧма 36-ӧԁ ԍерпас вылын). Іԇас шыблалыԍ јітӧма іԇас пыркӧԁан мышкӧ, сіјӧ аслас борԁјасӧн ӧԁјӧ бергалӧ ԁа шыблалӧ іԇассӧ му вылӧ.
Мӧԁ — кӧјԁыс чукӧртан кӧрт јащік, таја јащікӧ еԉеваторӧн ԍетԍӧ весалӧм кӧјԁыс. Кӧјԁыс јащікӧ тӧрӧ 1½ тоннаӧԇ шобԁі. Комбајн сувтлігӧн кӧјԁыс чукӧртан јащікыԍ шобԁі кіԍтавԍӧ тракторнӧј повозкаӧ (37-ӧԁ ԍерпас).
Комбајн јылыԍ вылын гіжӧԁјас ԍерԏі поԅӧ аԁԇыны, комбајнӧн му вывті мунӧм бӧрԏі му вылыԍ став ԋаԋ лоӧ іԁралӧма, веԍіг весалӧма лоӧ кӧјԁыс.
„Холт“ ԍіԍԏемаа комбајн
Комбајн „Холт“ Амерікаын меԁјона паԍкалӧма.
Холт торјалӧ мукӧԁ ԍікас комбајныԍ вартан машінаӧн.
Унҗык комбајныслӧн вартан машінаыс ӧткоԃ сложнӧј вартан машінакӧԁ, Холтлӧн ԇік мӧԁ нога вартан машінаыс, лӧԍӧԁӧма комбајнӧн вӧчан ужјас ԍерԏі.
Мыԉкјӧԍінјасті мунігӧн вартан машіна оз ԇік ԉучкіа уҗав, оз ставсӧ варт ԁа весав. Комбајнын пӧлӧсӧн мунігӧн іԇас ӧԏі бокӧ вешјӧ ԁа сіјӧн торкԍӧ сылӧн ԉучкі уҗыс.
„Холт“-ын іԇас пыркӧԁан абу. Кӧјԁыс пыркӧԁԍӧ білаӧн, піԋӧԍ чӧрсӧн ԁа крукјасӧн. Іԇас ԁа кӧјԁыс јӧткыԍԍӧны торја еԉеваторӧн. Вунԁан аппарат, вартан машіналӧн барабан ԁа мукӧԁтор „Аԁванс Румеԉі“ комбајнкӧԁ ӧткоԃӧԍ.
„Холт“ ԍіԍԏемаа комбајнјас стрӧітԍӧны уна гырԍаӧԍ, вунԁан аппаратлӧн паԍтаыс 3–5–6 метрӧԇ.
Моторлӧн выныс 22–40 вӧв вынӧԇ. „Холт“ ԍіԍԏемаа комбајн ставнас петкӧԁлӧма 38-ӧԁ ԍерпас вылын.
Сӧветскӧј комбајн
Бороԃін інжеԋер ԍіԍԏемаа сӧветскӧј комбајн ԇік аслыс ԍікаса, ԋекущӧма оз мун Амерікаса комбајнјас вылӧ.
Бороԃінлӧн комбајн торјалӧ вартан машіна барабанӧн. Вартан машінајасын, щӧщ і комбајнса вартан машінаын, барабан уҗалӧ піԋјасӧн ԉібӧ білаӧн.
Барабан вартігӧн ԋіртӧ ԁа орјӧԁлӧ шепӧс ԁај іԇасӧс. Уна вын мунӧ іԇасӧс песӧм вылӧ ԁа орјӧԁлӧм вылӧ, кыԅпӧв унҗык шепт орјӧԁлӧм вылӧ ԁорыԍ (Бороԃін тӧԁмалӧм ԍерԏі).
Сӧветскӧј комбајнлӧн барабаныс вӧчӧма сіԇі, мыј сіјӧ оз орӧԁ ԁа оз пес, а җеԋіԃіка унаыԍ кучкӧмӧн вартӧ шептӧс, кыԇ быԏԏӧ кіӧн вартігӧн.
Тащӧм барабанӧс уҗӧԁӧм вылӧ вын колӧ јона ещаҗык мукӧԁ ԍікаса ԁорыԍ, ԁај бура вартӧ, оз жугӧԁлы кӧјԁысјастӧ. Іԇас петӧ ԇоԋӧн. Коԉан гожӧмын тащӧм барабанӧс віԁлалӧм бӧрын тыԁовтчіс — Бороԃін конструкціјаа барабан уҗаліс тыр нагрузкаӧн 1 вӧв вына еԉектромоторӧн, кор мукӧԁ та ыжԁа-жӧ барабанјаслы колӧ 6–8 вӧв вына мотор.
Тащӧм барабан комбајн вылӧ сувтӧԁӧм кокԋӧԁӧ ԁа ԁонтӧммӧԁӧ машіналыԍ став конструкціја, ԁај оз ковмы комбајн вылын торја мотор.
„Форԁзон“ ԁа „Іԋԏернаціонал“ тракторјаслӧн вын тырмана комбајнӧс кыскавны ԁај ӧтпырјӧ став мехаԋізмсӧ комбајнлыԍ бергӧԁлыны.
Та вӧсна кокԋіҗык вӧԃітчыны Сӧветскӧј комбајнӧн. Амерікаса комбајнӧн уҗалігӧн быԏ колӧны кык морт, а Сӧветскӧј комбајнын вермӧ веԍкӧԁлыны 1 морт. Сӧветскӧј комбајнлыԍ конструкціја кокԋӧԁӧм ԁонтӧммӧԁӧ і вӧчӧм ԁонсӧ. Амерікаса комбајн сулалӧ 3–4 ԍурс шајт, а Бороԃін інжеԋерлӧн комбајн кутас сулавны 1–1½ ԍурс шајт.
Ԏіміраԅевскӧј акаԃеміјаын Сӧветскӧј комбајн уҗалӧм віԁлалігӧн тыԁовтчіс — Бороԃінлӧн комбајн міјан условіјӧын јона бурҗык Амерікаса комбајнјас ԁорыԍ.
Кӧн поԅӧ уҗӧԁны комбајнӧс
Комбајн оз вермы уҗавны быԁлаын ԁа быԁ ԍікас ԋаԋ вылын. Меԁым леԇны му вылӧ комбајн, ԋаԋ меԁ вӧлі воӧма вужвылас ԁај меԁ вӧлі кос.
Јогӧԍ, туруна ԋаԋ комбајнӧн іԁравны ԍӧкыԁ, турун јогын ем ва-ԁа. Ваӧн вунԁӧм ԋаԋтӧ лоӧ коԍтыны торјӧн. Сіԇкӧ, комбајнӧс бурҗыка уҗӧԁны ԍԏепнӧј кос рајонјасын, кӧн ԋаԋ воӧ кок јылас ԁа местаыс шыԉыԁ, кыті поԅӧ уҗавны ыҗыԁ машінаӧн.
Поԅӧ ӧԏіног комбајнӧс уҗӧԁны і васӧԁ арјасын ԁа јогӧԍ мујас вылын. Ԋаԋ вунԁыԍԍӧ комбајнса Хеԃерӧн (вунԁан машінаӧн), сеԍԍа вунԁӧм ԋаԋ чукӧртԍӧ еԉеваторӧн ԁа коԉԍӧ му вылӧ. Кор вунԁӧм шепт му вылын коԍмас, леԇԍӧ комбајн. Комбајн аслас піккерӧн чукӧртӧ коԍмӧм ԋаԋтӧ і сен жӧ му вылын вартӧ (39-ӧԁ ԍерпас). Ангԉіјаын таԇітӧ комбајн уҗӧԁԍӧ веԍіг јона васӧԁ мујас вылын.
Комбајн вермӧ уҗавны сен, кыт вермӧ мунны вунԁан машіна. Комбајнлы уҗ вылӧ колӧ петны кык час ԍорӧнҗык сноповјазалкаыԍ, кор коԍмас лысва. Таја условіјӧјас куԅта (җеԋыԁҗык уҗалан лун урожај іԁралан мукӧԁ машінајас ԁорыԍ) шӧркоԃԃема віт метра паԍта вунԁігӧн комбајн уҗалан ӧԏік лунӧ вермӧ іԁравны 12–13 гектар.
Комбајнлӧн бурлуныс
Комбајн — ԁона машіна, сулалӧ 4400 шајт гӧгӧр Сӧмын таја машінаӧн урожај іԁралӧм сувтӧ јона ԁонтӧм.
Коԉан во Ԍібырын ӧԏі тонна ԋаԋ іԁралӧм сувтӧма:
| Ломтас ԁа мавтас | .... 1 ш. 12 ур |
| Кыскан вын (тракторлӧн) | .... 2 ш. 44 ур |
| Уҗалыԍлы ԁон | .... — 56 ур |
| Ԇоԋтӧм | .... 44 ур |
| Машіналыԍ ԁон вештӧм | .... 1 ш. 88 ур |
| Мукӧԁ рӧскоԁ | ... — 63 ур |
| Ставыс | .... 7 ш. 07 ур |
Ӧԏі гектарыԍ урожај іԁралӧм машінаӧн вунԁігӧн ԁа вартігӧн сувтӧ 22 шајт. Таԍ-ԋін, тыԁалӧ, комбајн јона ԁонтӧммӧԁӧ урожај іԁралӧм.
Таыԍ ӧтԁор комбајн нӧшта віԇӧ кӧјԁыс. Машінаӧн вунԁігӧн ԁа вартігӧн вошӧ 6,5 прӧчент кӧјԁысыс, а комбајнӧн іԁралігӧн сӧмын 2,5 прӧчент. Сіԇ-кӧ, комбајн вајӧ овмӧсӧ соԁтӧԁ 4 тонна гӧгӧр быԁ ԍо гектарыԍ. Комбајн сеԍԍа ӧԁԇӧԁӧ урожај іԁралӧм ԁај віԇтӧ уҗалан вын. Комбајнӧн ӧԏі гектар іԁралӧм вылӧ колӧ часӧн җынјӧн мортлӧн уҗ, кор сещӧм-жӧ каԁӧн машінаӧн вунԁігӧн ԁа вартігӧн 1 гектар іԁралӧм вылӧ колӧ мортлӧн уҗ 12 час, а чарлаӧн вунԁігӧн ԁа вартанӧн вартігӧн гектар іԁралӧм вылаԁ колӧ-ԋін 200–250 час ԋеещаҗык мортлӧн уҗ.
Комбајн колхоз мујас вылын
Комбајн меԁԍа сложнӧј ԁа ԁона мувіԇ уҗалан машіна. Важ, ревоԉутсіјаӧԇса ԍіктлы таја машіна вӧлі ԋе пеԉпом ԍерԏі. Сӧветскӧј, коԉԉекԏівіԅірованнӧј ԍіктлы таја машіна, кыԇі і трактор, зев шеԁана ԁа пырӧ-ԋін быԁлунԍа ужӧ. Комбајн, кыԇі і трактор, леԇӧ коԉԉекԏівіԅірованнӧј ԍіктлы лӧԍӧԁны гырыԍ тӧварнӧј проізвоԁство ԁа тајӧн кулацкӧј тӧварнӧј ԋаԋ вежны колхознӧјӧн.
Комбајн, кыԇі і трактор, гӧԉа ԁа шӧркоԃԃема олыԍ креԍԏанаӧс мезԁӧ кулакӧн нарԏітӧм улыԍ.
Мі віԍтавлім-ԋін „Аԁванс Румеԉі“ комбајн уҗ јылыԍ, „Ԍејаԏеԉ“ коммунаын Војвыв Кавказын, ӧні віԇӧԁлам, кыԇі уҗалӧ комбајн колхознӧј мујас вылын.
„Краснаја Зарја“ коммунаын (Ԍібір) „Маԍԍеј Гарріс“ ԍіԍԏемаа комбајн 3,5 метра паԍта вунԁігӧн васӧԁ му вылын уҗалігӧн уҗаліс бура.
Резуԉтатјас вартігӧн ԁа кӧјԁыс весалӧм бӧрын вӧлі сещӧм: первој сорт кӧјԁысын јогыс вӧлі 1 прӧчент, мӧԁ сортын — 9 прӧчент, којмӧԁын — 53 прӧчент, ԋоԉӧԁын — 97 прӧчент јогыс.
„Војвыв Кавказын, Ԏерскӧј округын, комбајнјаслыԍ уҗалӧм віԁлалӧм ԍетіс бур резуԉтат, — гіжӧ Н. П. Соколов јорт „
Овмӧс бокԍаԋ Комбајнлыԍ уҗ шуӧма вывті бурӧн.
Ужалан вын віԇӧм чініс 4–5 мынԁа важ ногӧн колхозын ужалӧм ԍерԏі. Комбајнӧн іԁралігӧн ԋаԋлӧн асԁон чініс 1,5–2 мынԁа“.
Колхоԅԋік-креԍԏаԋінӧс оз-ԋін повԅӧԁлы ыҗыԁ ԁа выԉ машінаыԁ. Карпачов јорт гіжӧ, віԇӧԁӧма комбајнлыԍ уҗалӧм „Краснаја Зарја“ коммунаын-ԁа:
„Меԁԍа-ԋін менӧ шенԅӧԁіс Амерікаса комбајнлӧн уҗалӧм. Ӧтпырјӧн тајӧ машіна вунԁӧ, вартӧ ԁа кӧјԁыссӧ сорԏірујтӧ, а уҗалӧ сы вылын сӧмын кык морт. Шепт вартԍӧ бура, оз вош. Віԇӧԁны машінаыс зев сложнӧј, а кор мі матыԍаԋ віԇӧԁім, то поԅӧ шуны, быԁ тракторіст вермас веԍкӧԁлыны сіјӧн, сӧмын кӧлӧ велӧԁчыштны. Ԍԏепвывса гырыԍ коммунајаслы комбајныԁ быԏ колана. Војԁӧр трактор, сеԍԍа комбајн — вот мыјӧ вајӧԁӧ Сӧвет влаԍт“.
Сӧвет Сојузын комбајнјас вӧчӧм
Ӧніја каԁӧԇ міјанӧ комбајнјас вајлісны заграԋічаыԍ. 1929-ӧԁ воԍа арԍаԋ комбајнјас кутіс вӧчны Запорожјӧын „Коммунар“ ԋіма завоԁ. 1931-ӧԁ воын „Коммунар“ завоԁ вӧчас-ԋін 5000 трактор. Ӧні сіјӧ ԍетӧ быԁ лун 20 комбајныԍ унҗык.
Ростов на Ԁону-ын стрӧітԍӧ выԉ завоԁ, коԁі кутас во гӧгӧрӧн леԇны 25.000 комбајн, стрӧітԍӧ завӧԁ Новоԍібірскын, Саратовын. Саратовса завоԁ кутас вӧчны інжеԋер Бороԃін ԍіԍԏемаа сӧветскӧј комбајнјас.
Правіԏеԉство кыԇ мыј вермӧ кыпӧԁӧ комбајн вӧчӧм.
„СССР-са Центраԉнӧј Ісполԋіԏеԉнӧј Коміԏет лыԃԃӧ быԏ коланаӧн јонҗыка паԍкӧԁны комбајнјас вӧчӧм, гіжӧма ЦІК СССР-са 2-ӧԁ ԍеԍԍіја шуӧмын, — та куԅта СССР са ЦІК лыԃԃӧ бурӧн СССР-са правіԏеԉстволыԍ комбајн вӧчан завоԁјас стрӧітны завоԃітӧм јылыԍ“.
Комбајнјас вӧчӧм Сӧветса завоԁјасын інԁыԍԍӧ тащӧм:
| 1930–31 г. | 1931–32 г. | 1932–33 г. | Ставыс | |
| Ростовскӧј Комбајнстрој | 5.000 | 15.000 | 25.000 | 45.000 |
| Новоԍібірскӧј завоԁ | — | 5.000 | 15.000 | 20.000 |
| Запорожјӧса „Коммунар“ завоԁ | 5.000 | 10.000 | 10.000 | 25.000 |
| Саратовса завоԁ | — | 10.000 | 15.000 | 25.000 |
| 10.000 | 40.000 | 65.000 | 115.000 | пјаԏіԉетка помаԍіг кежлӧ, сіԇ-кӧ, ковмас стрӧітны 115.000 комбајн.. |
ТРАКТОР КОЛХОЗЫН
Сӧвет сојузса мујас вылын ӧні уҗалӧны 60.000 трактор сајас.
Јона віԍтавлыны, мыј трактор выгоԁнӧјҗык вӧлыԍ — ԋінӧмла. Ӧні быԁ колхоԅԋік бура тӧԁӧ — трактор бурҗык вӧлыԍ.
Воԇін мі гіжім, мыј трактор овмӧсын меԁбур оргаԋізатор. Трактор отсалӧмӧн кокԋіԁҗык гӧԉа ԁа шӧркоԃԃема олыԍ креԍԏаналы ӧтувтчыны, сӧмын, ԃерт, оз ков гӧгӧрвоны сіԇ, мыј колхоз поԅӧ оргаԋізујтны сӧмын трактор гӧгӧр.
Унҗык колхозыс котыртчӧма вӧв вын уҗалан кӧлуј ԁа машінајас ӧтлаалӧмӧн ԁа најӧс ԉучкіа тыра іспоԉзујтӧмӧн.
Сӧмын быԁ выԉ колхозлӧн ем зіԉӧм вуҗны трактор вын вылӧ. Ԃерт, колхозлӧн сіјӧ зіԉӧмыс бур ԁа кор міјан промышԉенноԍт кутас вермыны ԍетны колана мынԁа трактор, трактор вежас вӧлӧс став основнӧј ԍӧкыԁ ужјас вылын. Но і секі-на вӧвлыԍ вын ставнас оз ло вештӧма. Коԉӧны-на уна мукӧԁ поԍԋіҗык уҗјас, кӧні вӧлӧн уҗавны бурҗык.
Ӧні СССР-ын лыԃԃыԍԍӧ 60.000 трактор сајас, вӧлі еԍкӧ зев ԉок, тајӧ тракторјассӧ-кӧ мі понԁім разӧԁны посԋі колхозјассӧ ԁа шӧркоԃԃема колхозјасӧ, ӧԏі ԁа кык тракторӧн колхоз вылӧ.
Мі тані вајӧԁам сещӧм прімер, меԁым петкӧԁлыны, кущӧм ԉока іспоԉзујтчӧ трактор посԋі ԁа шӧркоԃԃем колхозјасын, кӧні сӧмын 1–2 трактор, кӧні абуӧԍ бурҗык тракторістјас, абуӧԍ маԍԏерскӧјјас, ԋі кваԉіфітсірованнӧј інструкторјас.
„Полтавскӧј округса колхозјасын тракторјасӧс іспоԉзујтӧм віԁлалӧм бӧрын мі аԁԇім, кыԇ тајӧ ԁона машінасӧ ԋекытчӧ шогмытӧма іспоԉзујтӧны. Ӧԏі тракторлӧн став уҗалӧм лун лыԁыс коммунајасын кајӧ 86 лун, арԏеԉјасын — 73 лун, мувіԇ ӧтувја уҗалан тӧварішществоын — 64–66 лун, — гіжӧ Рыбалко јорт „Коԉԉекԏівіст“ журналын.
Таԇ тракторӧс уҗӧԁӧм ԋекытчӧ оз шогмы. Тракторлы колӧ во гӧгӧрӧн уҗавны 200 уҗалан луныԍ ԋе ещаҗык, а то тракторӧс віԇӧм оз вешты аԍсӧ.
„Трактор бӧрԍа ԁӧԅӧрітӧм сіԇ-жӧ ԋекытчӧ шогмытӧм“ — гіжӧ воԇӧ Рыбалко јорт. „Братскӧј труԁ“ коммунаын тракторӧн веԍкӧԁлӧны быԁӧн, коԁлы абу ԁыш, веԍіг чеԉаԃ, сы вӧсна трактор јона жуглаԍӧ.
Војвыв Кавказса крајыԍ, Московскӧј рајоныԍ Ԁонскӧј округыԍ колхоԅԋік Борісов гіжӧ: „Опытјас вӧчӧм петкӧԁлӧ, уна колхозын тракторӧс оз тырӧԇ уҗӧԁны ԁа сіјӧн боԍтӧны ыҗыԁ убытка. Тан мыжаӧԍ колхоԅԋікјас, коԁјас вунӧԁчӧмӧн вӧтчӧны вӧвлытӧм машіна бӧрԍа, а оз мӧвпыштны, вермасны-ӧ боԍтны, ԁа кужасны-ӧ сіјӧн вӧԃітчыны. Со „
Мӧԁ піԍмӧын ӧԏі колхоԅԋік гіжӧ: „Ԁонскӧј округын вӧлі тӧварішщество 6 овмӧсыԍ: ԋоԉ вок, ԅаԏ ԁа шурін. Налӧн вӧлі „Форԁзон“ трактор, кӧԇлісны сіјӧн 25 гектар шобԁі; коԍкӧм улӧ ез гӧрлыны, трактор пыр сулаліс“.
Тащӧмјастӧ поԅӧ вајӧԁны зев уна.
Ԁонгороԁов јорт („Харікет“ колхозыс) гіжӧ: „1927-ӧԁ воын „Харікет“ колхоз боԍтіс Черкасскӧј Облзуыԍ трактор. Трактор уҗаліс зев бура, колхоԅԋікјас вӧліны зев ԁӧвӧԉенӧԍ, мыј лӧԍӧԁісны овмӧсӧ бур машіна.
1928-ӧԁ воԍа тулысԍаԋ-жӧ трактор кутіс јӧјтавны, вӧчісны ремонт, сӧмын тӧлкыс лоі еща. Ічӧԏік колхоз ез вермы вӧчны бур ремонт. „Трактор вӧсна ез ло тыртӧма тувсовја гӧра-кӧԇа план. Боԍтӧм кӧјԁыс коԉіс кӧԇтӧм“, — нораԍӧны колхоԅԋікјас.“ („Коԉԉекԏівіст“ журналыԍ).
Посԋіԃік колхозјас ԋімулӧ вевтԏіԍԍӧмӧн тракторыԁ ԍурлывлӧ і кулак кіӧ. „Коԉԉекԏівіст“ журналын (1929-ӧԁ воԍа, апреԉ тӧлыԍԍа) ем сещӧм заметка: „Ӧтувја овмӧса правајасӧн бергалӧ Простојскеј хуторса машінно-тракторнӧј тӧв-во, кытчӧ пырӧмаӧԍ ԋе гӧԉа ԁа шӧркоԃԃема олыԍјас, а кулакјас ԁа озыра олыԍјас. На піыԍ ӧԏі — спекуԉант, мӧԁ — Ԍіматов А. I., јеҗыԁјас ԁырјі веԍкӧԁліс караԏеԉнӧј отраԁӧн, ӧні арестујтӧма Ԁоԋецкӧј Г.П.У-ӧн, мукӧԁјас уна воӧн-ԋін уҗӧԁісны гӧԉа олыԍјасӧс.
Тајӧ јӧзыс ԋоԉ во чӧж віԇісны трактор „Форԁзон“, кыԇ налы колӧ. Кӧԇіг гӧрігӧн ԁа урожај іԁралігӧн гӧԉа олыԍјас оз вӧлі лыԍтны отсӧг корны, кӧԏ і коран — оз ԍетны. Гӧԉа олыԍјас піын емӧԍ окоԏітыԍјас пырны тӧваріществоӧ шԉенӧ, сӧмын наԍаԋ корӧны вермытӧм требоваԋԋӧ: пырігӧн пыр-жӧ колӧ ԍетны 300 шајт сӧмын. Тӧваріщество ԋоԉ воԍа олӧмӧн ез быԁмы, но мукӧԁ шԉенјас јонмісны трактор гӧгӧрыԁ олігӧн, воԇті вӧлі віԇӧны 4 ӧшкӧн, а ӧні 6–8 ӧшкӧн.
Лӧжнӧј колхозјас бырӧԁӧм могыԍ нуӧԁӧм кампаԋԋӧ мыјлакӧ тајӧ ложнӧј тӧваріществолы ез інмы, веԍіг кулакјас перјісны товаріщество пыр аслыныс торја участок му. Гӧԉа олыԍјас віԁӧны меставывса влаԍтӧс ԁа шуӧны: „Законын гіжӧма ӧԏіног, а міјанын вӧчӧны мӧԁ ног, закон ԍерԏі ԅемԉеустројство колӧ нуӧԁны збыԉ тӧваріществолы, а міјан хуторын лӧԍӧԁалӧны торја кулацкеј респубԉікајас“.
Пӧра-ԋін тајӧ кулацкӧј машіннӧј тӧваріщество бырӧԁны ԁа тракторсӧ ԍетны выԉ оргаԋізујтчӧм мувіԇ уҗалан арԏеԉлы „Јаснӧј пуԏлы“.
„Тӧԁыԍ“.
Вылас гіжӧм прімерјас вӧліны 1929-ӧԁ воԍа гожӧмын, ԃерт, ӧні кулак вылӧ чорыԁа наступајтігаԁ ӧні унҗыксӧ, тащӧм колхозјассӧ, Прогԋојскеј товаріщество коԃ колхозјастӧ, бырӧԁӧма. Сӧмын гӧԉа ԁа шӧркоԃԃема олыԍјаслы пыр колӧ ԍуԍа віԇӧԁны, меԁым классӧвӧј враг, кулак ԁа налӧн отсаԍыԍјас ез іспоԉзујтны колхозјас течӧм аслыныс пӧԉза вылӧ.
Тракторӧс ԉока уҗӧԁӧм јылыԍ таја став вылын вајӧԁӧм прімерјас інмӧны карԉіковӧј колхозјаслы.
Ӧні боԍтам мӧԁ прімер, кыԍ тыԁалӧ кущӧма уҗӧԁԍӧ трактор гырыԍ колхозјасын. Војвыв колхозын Саԉскӧј округын ем „Ԍејаԏеԉ“ ԋіма коммуна. Коммунаын муыс лыԃԃыԍԍӧ 5.000 гектар, уҗавԍыԍԍӧ ставыс машінаӧн. Таыжԁа овмӧс вылӧ налӧн 14 вӧв ԁа 21 трактор.
Опыт петкӧԁлӧ: тракторӧс віԇны выгӧԁнӧ сек, кӧр сіјӧ во гӧгӧрӧн уҗалӧ 2.000 часыԍ ԋе ещаҗык.
Мі шулім-ԋін „Ԍејаԏеԉ“ коммуналӧн віԇму уҗалӧм машіԋіԅірујтӧма ставнас, ӧні віԍталам унаӧ ԋаԋлӧн асԁон таја условіјӧјасын.
Шӧркоԃԃем асԁон 16 кілограм ԋаԋлӧн бӧрја куім воӧн сувтіс таԇі: арын кӧԇан шобԁі — 43,5 ур., јарӧвӧј шобԁі — 41,1 ур., іԁ — 67 ур., зӧр — 41 ур.
Тракторӧн ԁа гырыԍ машінајасӧн уҗалігӧн (коммунаын ем комбајн) коммуна вӧԃітӧ 17,44 гектар му быԁ уҗалыԍ морт вылӧ, ԉібӧ 13,86 гектар быԁ јеԁок вылӧ. „Ԍејаԏеԉ“ коммуна ыҗыԁ, тӧварнӧј овмӧс: тащӧм тӧварноԍт оз вермыны ԍетны ԋекущӧм посԋі коммунајас.
1928-ӧԁ воын „Ԍејаԏеԉ“ коммуна госуԁарстволы ԍетіс 17.000 центнер шобԁі, ставсӧ вӧлі чукӧртӧма 22 710 центнер.
Став тајӧ віԍталӧмԍыс вывоԁ лоӧ тащӧм: посԋі колхозјас ԉучкі уҗӧԁны тракторӧс оз вермыны.
Оз поԅ тракторјасӧс разӧԁны, паԍкӧԁны ԍурс колхозјасӧ, ӧԏік ԁа кык тракторӧн, а колӧ чукӧрӧн, колоннајасӧн мӧԁӧԁны гырыԍ овмӧсӧ.
Меԁԉучкіа вермас іспоԉзујтны тракторӧс гырԍӧԁӧм колхоз ԁа машінно-тракторнӧј станціја. Сіјӧн і посԋіԃік колхозјас бӧрја каԁнас кутісны ӧтувтчыны, гырԍӧԁчыны.
МАШІННО-ТРАКТОРНӦЈ СТАНЦІЈАЈАС
Меԁбура тракторјасӧс іспоԉзујтны поԅӧ машінно-тракторнӧј станціјајасын ԁа колоннајасын (МТС і МТК).
Машінно-тракторнӧј станціјајас завоԃітчісны стрӧітԍавны 1928-ӧԁ воԍа арԍаԋ.
Уҗалан меԁвоԇԇа тӧлыԍјас-жӧ петкӧԁлісны, уна ԍіктса машінно-тракторнӧј станціјајасын меԁбура поԅӧ тракторӧс уҗӧԁны ԁај сіјӧ меԁбур агітатор коԉԉекԏівізаціја уҗ нуӧԁігӧн ԁа вужнас вермӧ бергӧԁны овмӧссӧ чӧлӧј рајонјаслыԍ.
Машінно-тракторнӧј станціјајаслыԍ значеԋԋӧсӧ соціаԉізм туј вылӧ ԍіктса овмӧсӧс бергӧԁӧмын ВКП(б) ЦК-лӧн пԉенум ԁонјаліс тащӧм ногӧн:
„Торја ыжыԁ значеԋԋӧ гырыԍ колхозјас стрӧітӧмын кутӧны машінно-тракторнӧј станціјајас. Ӧніја ԏехԋікалыԍ бурлунсӧ креԍԏана овмӧсјас іспоԉзујтны ԍујӧмӧн, машінно-тракторнӧј станціјајасын колӧ лоны ԇоԋ рајонјасын ԁорвыв коԉԉекԏівізаціја нуӧԁан центрӧн“.
Уна ԍіктса машінно-тракторнӧј станціјајас улын му плошщаԃ 10 ԍурс гектарјасӧн ԁа шӧркоԃԃема налӧн 50–200 тракторӧԇ, емӧԍ колана спеціаԉістјас: інжеԋерјас, агрономјас, інструкторјас, мехаԋікјас ԁа с.в.
Станціјајасын емӧԍ колана маԍԏерскӧјјас, запаснӧј чаԍтјаслы склаԁјас ԁа мавтас віԇан (караԍін, бенԅін, ԋефԏ) базајас. Машінно-тракторнӧј колонна торјалӧ машінно-тракторнӧј станціјаыԍ ыҗԁанас, (ічӧтҗык, колоннаын овлӧ 25 тракторӧԇ). Машінно-тракторнӧј станціјајас ԁа колоннајас вӧчӧны ԁоговор ас гӧгӧр рајонувса колхозкӧԁ віԇ-му овмӧс берԁса уҗјас вылӧ.
Ԁоговор куԅта колхозјаслӧн мујас торјӧԁԍӧны ԁа став уҗсӧ МТС-јас завоԃітчӧны выԉыԍ гӧрӧмԍаԋ ԉібӧ коԍкӧм гӧрӧмԍаԋ, помалӧны-ԋін урожај вартӧмын.
Тајӧ уҗԍыс машінно-тракторнӧј станціја ԁон пыԃԃі колхозлыԍ боԍтӧ урожајыԍ 1⁄4–1⁄3 јукӧнӧԇ, куԉтурајас ԍерԏі. Таыԍ ӧпріч колхозјас ԍетӧны кор ковмас уҗалыԍ вын уҗјас вылӧ, кӧԇігӧн, вартігӧн, урожај іԁралігӧн, ԁа с. в.
Колхозјас нуӧԁӧны овмӧссӧ перестроітӧм, лӧԍӧԁӧны кӧԇан оборот ԁа оргаԋізујтӧны ужалан вын ӧԏі план куԅта, коԁӧс лӧԍӧԁӧны машінно-тракторнӧј станціјајасса агрономјас.
Уна ԍіԍԏемаа тракторјасӧн, кужыԍ уҗалыԍјасӧн ԁа новлӧԁлан ремонтнӧј маԍԏерскӧјјасӧн уҗалӧмӧн, машінно-тракторнӧј станціјајас вермӧны бурҗыка уҗӧԁны тракторјасӧс, тырӧԇ најӧс уҗӧԁны колхозјас ԁорыԍ. Та вӧсна вермӧны каԁ кежлӧ вӧчны уҗ ԁа уҗ вылын уҗӧԁны сещӧм ԍіԍԏемаа трактор, коԁі тајӧ уҗ вылас бурҗык.
Классӧвӧј врагјас, кулакјас, ԁа налӧн агентјас аԁԇӧны МТС-јаслыԍ вывті ыҗыԁ бурлунсӧ ԁа зіԉӧны торкны МТС-јас паԍкӧԁӧмлы, сӧмын сіјӧ налы вӧчны оз уԁајтчы.
1931-ӧԁ воын лоі воԍтӧма СССР паԍтаын 1040 выԉ машінно-тракторнӧј станціја, кытӧн кутісны уҗавны ԁас ԍурсјасӧн кӧрт вӧвјас. Меԁвоԇԇа 2 МТС 1932-ӧԁ воын воԍԍӧ і Комі облаԍтын (Луз рајонын ԁа Віԅін рајонын).
ТРАКТОРЈАС ВӦЧӦМ СССР-ын
СССР-ын тракторјас вӧчӧм воыԍ-воӧ паԍкалӧ. 1925-ӧԁ воын-на-кӧ сӧмын Ԉеԋінграԁын „Краснӧј Пуԏіловец“ завоԁ вӧчіс кымын-кӧ ԍо трактор, 1931-ӧԁ воӧ-ԋін сіјӧ ԍетас 25000 трактор ԁај ӧні уҗалӧ трактор вочан Стаԉінграԁса завоԁ, коԁі быԁ во кутас леԇны „Інԏернаціонал“ ԍіԍԏемаа 50.000 трактор. Ӧні-ԋін Стаԉінграԁса завоԁ быԁлун ԍетӧ 80 трактор.
Ештӧԁԍӧны гуԍеԋічнӧј трактор вӧчан завоԁ Харковын ԁа Чеԉабінскын. Најӧ быԁ во кутасны ԍетны 40.000 тракторӧн. Харковса завоԁ леԇіс-ԋін меԁвоԇԇа тракторјас, таво-жӧ кутас ужавны і Чеԉабінскса завоԁ.
Сӧвет Сојузса му вылын пјаԏіԉетка помаԍігӧн кутасны ужавны уна ԍо ԍурс тракторјас, коԁјас нӧшта ӧԁԇӧԁасны віԇму овмӧсӧс соціаԉізм туј вылӧ вештӧм, вӧвлытӧма кыпӧԁасны коԉԉекԏівізаціја гы ԁа ԁорвыв коԉԉекԏівізаціја поԁув вылын лоӧ бырӧԁӧма кулакӧс, кыԇі классӧс, ԍіктын капітаԉізмлыԍ меԁбӧрја пыкӧԁсӧ.
