КЫԆІ СКӦТӦС ВІԆНЫ ВІԌӦМЈАСЫԌ
Паԍкӧԁам ԇоԋвіԇа скӧт віԇӧм
Парԏіјалӧн XVI сјезԁ шуіс чорыԁа паԍкӧԁны скӧт віԇӧм, торја-ԋін совхозјасын ԁа колхозјасын, быԁногӧн отсавны тајӧ уҗыслы.
Комі облаԍтувса парԏіјнӧј ԁа сӧветскӧј сјезԁјас шуӧм ԍерԏі Комі облаԍтувса віԇму овмӧс воԇӧ кыпӧԁӧмын колӧ ԍетчыны скӧт віԇӧмлаԋ. Скӧт віԇӧм паԍкӧԁӧмлы комі муын ем зев паԍкыԁ тујјас.
Віԇму уҗалӧмсӧ, скӧт віԇӧмлы колӧм ԍерԏі бергӧԁӧмӧн поԅӧ лӧԍӧԁны скӧтлы тырмымӧн кӧрым. Міјанлыԍ скӧт рӧԁсӧ бурмӧԁны јона-на поԅӧ. Скӧт віԇӧм паԍкӧԁны ԍіктса уҗалыԍ креԍԏана јона боԍтчасны, сӧмын колӧ інԁыны тујјас тырмымӧн лӧԍӧԁны кӧрым, паԍкӧԁны бурҗык скӧт рӧԁ, а тајӧ тујјассӧ верман бурҗыка нуӧԁны сӧмын ӧтувтчӧмӧн, колхозјасӧ котыртчӧмӧн.
Поԅӧ скӧттӧ уна лӧԍӧԁны, поԅӧ-і кӧрымсӧ тырмымӧн ԁаԍтыны, сӧмын сіјӧс вермас суны ускӧԏԏӧ, шуам, віԍмасны ԁа кулавны кутасны скӧтыс. Оз-ӧмӧј овлы сещӧмыԁ? Овлӧ.
Лӧԍӧԁас колхозыԁ ԉібӧ мужікыԁ вӧв, тӧвнас кӧсјас керлеԇны мунны, а арнаԁ сылӧн вӧлыԁ віԍмас ԁа тӧвбыԁ віԍас, тӧвбыԁ уҗавныс оз вермы.
А мыјԁа вӧлыс вӧсна тӧжԁыԍӧмыс ԁа шогԍӧмыс
Сіԇ-кӧ, скӧт віԍӧмыԁ јона торкалӧ уҗалыԍ војтырлы овмӧссӧ кыпӧԁны, ыҗыԁ омӧԉтор (убытка) вајӧ. Колӧ пуктыны могӧн: чінтыны скӧт віԍӧмсӧ. Скӧт віԍӧмсӧ поԅӧ чінтыны сӧмын секі, кор креԍԏанаыс тӧԁмаԍасны, кыԇі віԇны скӧтсӧ віԍӧмјасыԍ, кыԇі сіјӧс ԁӧԅӧрітны, кыԇі віԇны бурмӧԁны.
Міјан оз-на тырмыны веԏерінарјас, коԁјас ԁінӧ еԍкӧ вермісны шыӧԁчыны колхоԅԋікјас ԁа ӧтка креԍԏана скӧтныс віԍмӧм јылыԍ. Быԁ колхоԅԋіклы, быԁ уҗалыԍ креԍԏаԋінлы колӧ пуктыны аслыс могӧн — лоны гортса веԏерінарӧн. Сіԇі мі вермам чінтыны скӧт віԍӧм ԁа скӧт кулӧм.
Ԍіктјасӧԁ јона ветлӧԁлӧны кӧнӧвалјас, „тӧԁыԍјас“ ԁа сіԇ воԇӧ. Наԁінӧ креԍԏана меԁјона вӧлі шыӧԁчывлӧны.
Ӧні уҗалыс креԍԏаналӧн тӧԁлуныс ԁа вежӧрыс паԍкалӧ. Гӧгӧрвоны понԁісны кӧнӧвалјаслыԍ ԉок уҗсӧ. Оз-ԋін важ моз ескыны налы, гежӧԁҗыка-ԋін шыӧԁчывлӧны кӧнӧвалјас ԁорӧ. Кутісны тӧԁны, — кӧнӧвал аслас „ԉекарствојасӧн“ (шуам, солӧн ԁа сім шылаӧн) ԋекущӧм бур отсӧг віԍан скӧтлы ԍетны оз вермы.
Кывтӧм пемӧс віԍігӧн отсӧг корӧм могыԍ колӧ шыӧԁчывны веԏерінарјас ԁінӧ. Сӧмын сіјӧ кужас ԉучкі тӧԁмавны скӧтлыԍ віԍӧмсӧ ԁа ԍетны отсӧг.
Овлӧ-і сіԇі: шуам, віԍмас вӧв ԉібӧ мӧс, а веԏерінар матігӧгӧрын абу. Сіԇ-кӧ быԁ креԍԏаԋінлы торја-ԋін колхоԅԋіклы аслыс колӧ кужны ԍетны віԍыԍ скӧтлы отсӧгсӧ.
Ԃерт, мукӧԁ віԍӧмсӧ (ежвыв віԍӧмјас; пыкӧс-ԁа мыј-ԁа) тӧԁны кокԋі, а пыщкӧс віԍӧмјастӧ сӧкыԁ-ԋін каԅавныԁ. Сеԍԍа кӧԏ-і віԍӧмсӧ тӧԁан, бара он куж мыјӧн ԁа кыԇі бурԁӧԁнысӧ, ԉібӧ оз ԍурны колана ԉекарствојас, інструментјас ԁа отсӧг ԍетан мукӧԁ кӧлуј.
Тајӧ ԋігаас лоӧ віԍталӧма, кущӧм бурԁӧԁчан кӧлуј ԁа ԉекарствојас колӧ заптыны ԁа віԇны гортса веԏерінарнӧј апԏечкаын. Сеԍԍа колӧ кужны віԇны скӧтӧс віԍӧмјасыԍ. Віԍмӧмԍыс-ӧԁ віԇныс кокԋіԁҗык, віԍмӧм бӧрас бурԁӧԁӧм ԁорыԍ.
Сіԇ-кӧ скӧтсӧ колӧ ԁӧԅӧрітны ԁа віԇны сіԇі, меԁ ез боԍт најӧс віԍӧмыс.
Тајӧ ԋігаас лоӧ віԍталӧма, мыјла, шуам, сещӧмтӧ віԍӧмјасыс скӧтӧс віԍмӧԁӧны. Кыԇі віԇны пыщкӧс віԍӧмјасӧн віԍмӧмјасыԍ, ковјӧн віԍӧмјасыԍ, заразаа віԍӧмјасыԍ ԁа сіԇ в.
Віԍмас-кӧ ԉібӧ ԁојмас вӧлыԁ, мӧскыԁ-ԉі, абу-ԋін ылын секі налы кулӧмӧԇныс. А гӧԉ креԍԏаԋіныԁлӧн-кӧ вӧлыс кулӧ, секі сіјӧ ԇікӧԇ матӧвоас вӧвтӧгыԁ: нажеткаыс оз ло-ԋі, віԇмуыс енԁас. Мӧскыԁ-кӧ кулӧ — јӧв-выјыԁ оз ло. А кыԇі-нӧ посԋі чеԉаԃа овмӧсаԁ мӧстӧгыԁ олан, кущӧм вӧлӧга верман лӧԍӧԁны? Ускӧԏԏӧыԁ лоӧм бӧрԏі гӧԉ креԍԏаԋінлы быԏ лоӧ петны „ԃаԃӧ“ орԁӧ ԁа кевмыԍігтыр корны „отсӧг“. А озыр креԍԏаԋінлыԍ, кулаклыԍ отсӧг ԍетӧмсӧ быԁӧн тӧԁӧ. Ԍетас-кӧ — кык кучік вывԍыԁ куԉыштас. Поԅӧ оз ужалыԍ креԍԏаԋіныԁлы кыԇкӧ петны тащӧм матӧвоӧмԍыс? Ԃерт, поԅӧ. Кулас-кӧ-ԋін скӧтыԁ, секі-на креԍԏаԋіныԁ оз ор. Сӧмын колӧ стракујтны скӧттӧ соԁтӧԁа страковкаӧн (
Ыҗыԁ-ӧ убытка вајӧ скӧт кулӧмыс уҗалыԍ комі креԍԏаналы
Комі облаԍтувса Госстрахконтораса лыԁпасјас ԍерԏі міјан облаԍтын 1925–26 воын кулӧма 1070 мӧс. Артавны-кӧ 100 ш-ӧн быԁ мӧскӧс-кајӧ 107.000 шајт ԁон.
1926–27 воын кулӧма 1797 мӧс, — ԉібӧ 179.600 ш. ԁон. 1927–28-ӧԁ воын кулӧма 1234 мӧс, ԉібӧ 123400 ш. ԁон. Со-ӧԁ мыјԁта вајӧма убыткасӧ комі креԍԏаналы кујім во чӧжӧн мӧс ускӧԏԏӧыԁ.
Куім воӧн кулӧма 4100 мӧс, ԍӧм вылӧ-кӧ бергӧԁам лоӧ 410000 шајт ԁон.
Тајӧ лыԁпасјасас пырӧны сӧмын мӧсјас, а мыјԁа кулӧ вӧлыс, посԋі скӧтыс — ставсӧ-кӧ артавны кајас уна ԍурс шајт ԁон.
Сіԇкӧ колӧ колхоԅԋікјаслы і ӧтка креԍԏаԋіныԁлы мӧвпыштлыны, мыј вӧсна тащӧма кулӧ скӧтыс.
Госстрахконтора віԍталӧм ԍерԏі-жӧ 1925–26-ӧԁ воын вуҗана віԍӧмјас понԁа кулӧма 7 мӧс. Мукӧԁ пӧлӧс віԍӧмјас понԁа 477 мӧс ԁа ошјас ԍојӧмӧн, ԍібԁалӧмӧн, ԁојмӧмӧн ԁа мукӧԁтор понԁа кулӧма 586 мӧс. 1926–27-ӧԁ воӧ віԍӧмјас вӧсна кулӧма 962 мӧс ԁа мукӧԁ помкајас вӧсна 834 мӧс. Тајӧ лыԁпасјасыс петкӧԁлӧны, мыј скӧт унҗыкыԍсӧ кулӧ віԍӧмјас помыԍ. Сіԇкӧ колӧ тӧԁны кущӧмӧԍ помкајасыс скӧт віԍӧмлӧн ԁа кыԇі скӧтсӧ віԍӧмјасыԍ віԇны, кыԇі ԁӧԅӧрітны ԁа кыԇі верԁны скӧтсӧ, меԁым еԍкӧ ез боԍт ԋӧтчыԁ ԋекущӧм віԍӧм.
Бура віԇӧмӧн ԁа ԁӧԅӧрітӧмӧн јона чінтам скӧтлыԍ віԍӧм
Меԁвоԇын скӧтвіԇыԍ креԍԏаԋінлы колӧ бура віԇӧԁны скӧт оланін вылас. Кущӧм колӧ оланіныс скӧтлы?
Гожӧмын мӧс вајӧ унҗык јӧв, оз сӧмын бура ԁа чӧскыԁ турун ԍојӧм вӧсна, а щӧщ-і сӧстӧм сынӧԁ вылын олӧм вӧсна.
Гожӧмын скӧтыԁ олӧ оз тӧлын-моз ԁурк, ԁука гіԁјасын, а ветлӧ пыр југыԁінын.
Скӧтлы, бура верԁӧм кынԇі, нӧшта колӧ шоныԁ оланін ԁа тырмымӧн сӧстӧм сынӧԁ.
Тащӧмӧс-і колӧ вӧчны скӧт оланінтӧ.
Мыјла колӧ југыԁыс скӧтлы?
Шулывлӧны: „кытчӧ пыравлӧ шонԁі, сетчӧ оз пыравлы врач“. Тајӧ лӧԍалӧ-і скӧт ԁінӧ. Шонԁі віјӧ уна мікробӧс (ԍінмӧн аԁԇытӧм віԍӧм новлӧԁлыԍ ловјас). — Мікробјасӧс віны шонԁіыԍ бурҗык ԉекарство абу. Сіԇкӧ југыԁінын олігӧн скӧтлы ещаҗык ԍурӧ бакԏеріјаыс. Ещаыԁ озҗык вермы віԍӧԁны скӧтсӧ.
Сеԍԍа-ӧԁ југыԁінаԁ олігӧн мӧсјасыԁ унҗык јӧв вајӧны, ԁај посԋі скӧтыԁ бурҗыка быԁмӧны. Міјан ԍіктјасын унҗык креԍԏаԋіныслӧн-на вывті пемыԁӧԍ гіԁјасыс. Мукӧԁ гіԁас веԍіг ӧԏі ӧшіԋ абу, ывлаԍаԋ пыран сетчӧ ԁа ԋінӧм он аԁԇы — сап пемыԁ.
Тащӧм пемыԁ гіԁјасын олігӧн скӧтыԁ жугыԉтчӧ, омӧԉтчӧ, мӧскыԁ еща лыԍтӧ јӧвсӧ, щыкӧ сылӧн ԍінјасыс ԁа кокԋыԁҗыка віԍмӧ віԍӧмјасӧн, шуам чакоткаӧн.
Меԁ еԍкӧ тырмымӧн вӧлі југыԁыс, колӧ гіԁјасӧ вӧчны ӧшіԋјас. Гырыԍ ӧшіԋјас понԁа-кӧ полан гіԁсӧ кӧԇӧԁӧмыԍ, поԅӧ посԋыԁҗык ӧшіԋјас вӧчавны ԁа унҗыкӧс. Гіԁ ӧшіԋјаслӧн ыҗԁаыс колӧ лоны җоҗ паԍта ԍерԏі 15–20-ӧԁ јукӧныс кымын. Шуам, гіԁын-кӧ җоҗыслӧн ыҗԁаыс 15 кваԁр. метр, (куԅтаыс 5 метр ԁа паԍтаыс 3 метр), таыжԁа гіԁӧ ӧшіԋтӧ колӧ вӧчны ӧԏік кваԁратнӧј метра кымын. Ӧшіԋјас вӧчны колӧ асыввывса ԍтенӧ. Војвывса ԍтенаԁ-кӧ вӧчан воԍԍана ӧшіԋтӧ, тӧвнаԁ ӧшіԋ пырыс јона кӧԇалас гіԁыс. Меԁ еԍкӧ југыԁыс скӧт вылӧ вӧлі уԍӧ, колӧ ӧшіԋјассӧ вӧчны вевԁорԍаԋ ԉібӧ бӧрԍаԋыс (вевԁорԍаԋ бурҗык, озҗык жугӧԁ скӧтыԁ ԁај југыԁҗык).
Кущӧм бур вајӧ скӧтлы шоныԁін
Гіԁтӧ колӧ вӧчны сіԇі, меԁым ез вӧв кӧԇыԁ ԉібӧ вывті пӧԍ. Скӧтыԁ-ӧԁ ачыс шонтӧ оланінсӧ. Јона-кӧ пӧԍ гіԁыс, секі пӧԍыслы (скӧт пыщкыԍ петан пӧԍлы) петныс ԋекытчӧ ԋін лоӧ ԁа воԇӧсӧ пӧԍыс петӧмԍыс ԁугԁас. Скӧтыԁлы овны лоӧ сещӧм гіԁаԁ ԍӧкыԁ, вермас-і віԍӧмӧԇ воны.
Он-кӧ сынӧԁсӧ вежлав, скӧтыԁ лоӧ унзіԉа, јона кутас пӧԍавны, ԁугԁас ԍојӧмыԍ ԁа с. в.
Ӧтка креԍԏаналӧн унҗыкыслӧн карта-гіԁныс кӧԇыԁӧԍ. Сы вӧсна скӧтныс унҗык-і ԍојӧ. Ӧԁ скӧтыԁ і мортыԁ шоныԁсӧ перјӧ ԍојан помыԍ. Сеԍԍа кӧԇыԁ карта-гіԁаԁ скӧтыԁ кынмалӧ ԁа віԍмӧ, мӧсјас чінтӧны јӧвсӧ ԁа с. в.
Сеԍԍа-ӧԁ кӧԇыԁ гіԁјасаԁ скӧттӧ віԇігӧн он вермы сіјӧс сещӧма ԁӧԅӧрітныс; шуам, он лыԍт јуктавны шоныԁ ваӧн. Он вермы ԍетны бур отсӧг віԍігјасӧн, весавны кучіквывсӧ ԁа с. в.
Татыԍ мі гӧгӧрвоам кущӧм бур вајӧ ӧтувја вӧчӧм картаыԁ (гіԁыԁ). Колӧ бара-жӧ тӧԁны, мыј оз поԅ-і гіԁјасын віԇны скӧтӧс, кӧні вывті пӧԍ ԁа ва руа. Пӧԍ гіԁыԁ омӧԉҗык-ԋін кӧԇыԁ гіԁ ԁорыԍ. Гіԁаԁ-кӧ шоныԁыс 20 граԁусыԍ унҗык (Реомјур ԏермометр ԍерԏі), сені скӧтыԁ вермас віԍмыны, кувтӧԇыс-на вермас лоны-і, ԁај јӧла мӧсјас јӧвсӧ кутасны чінтыны. Шоныԁыс скӧт оланінын меԁым вӧлі пырҗык ӧткоԃ 12–15 граԁусјас.
Віԇ скӧттӧ сӧстӧм сынӧԁа інын
Аԍныԁ каԅалаԁ, ывлавывԍаԋ-кӧ пыран ԁука ԁа буса керкаӧ, лолавнытӧ лоӧ зев ԍӧкыԁ. Сіԇ-жӧ-і скӧтыԁ раԃејтӧ сӧстӧм сынӧԁтӧ. Ԁука ԁа щыкӧм сынӧԁӧн лолалӧмыԍ скӧтыԁлӧн віԍмӧ јурыс. Терыбҗыка лоӧ уҗавны ԍӧлӧмыслы, меԁ еԍкӧ уԃітіс тынас весавны сынӧԁсӧ ковтӧм газјасԍыс, јона скӧтыԁ слабмӧ, віԍмӧ ты пыщса віԍӧмјасӧн мӧсјас чінтӧны јӧвсӧ ԁа с. в.
Меԁ еԍкӧ ез віԍмыны скӧтыԁ, колӧ весавны сынӧԁсӧ ԁа шоныԁҗык лунјасӧ леԇлывлыны скӧтсӧ ывлавылӧ, сӧԇ сынӧԁнас лолыштны. Сынӧԁ вежлавны колӧ лӧԍӧԁны віԋԏеԉаторјас, меԁым гіԁын ԉібӧ картаын вӧлі век сӧстӧм сынӧԁ.
Емӧԍ-кӧ гіԁас ӧшіԋјас, гожӧмјасын ԁа шоныԁ повоԃԃајас ԁырјі поԅӧ ԁај колӧ ӧшіԋјассӧ віԇны воԍсӧн, сӧмын уна-кӧ ӧшіԋыс оз ков ӧтпырјӧ воԍтыны ставсӧ, меԁ оз-ло пырветлан тӧв (сквоԅԋак), меԁ сы вӧсна скӧтыс ез кынмы ԁа віԍмы. Вочасӧн сӧстӧм сынӧԁ ԍетӧмӧн мікробјас оз вермыны рӧԁмыны скӧт оланінас. Мікробјас вермасны ԍурны скӧтлы гырк пыщкӧсас ԁа віԍмӧԁны быԁԍама пӧлӧс віԍӧмнас. Меԁбур лоӧ, вӧчан-кӧ веԋԏіԉатсіјасӧ Мјуір ԍіԍԏемаӧн. Вӧчԍӧ со кыԇі: гіԁԍаԋ сувтӧԁчӧ вевт вылас ԋоԉ пеԉеса труба. Сіјӧ трубаас крестӧн пуктыԍԍӧ кык пӧв. Лым пырӧмԍыс вевԁорыс вевԏыԍӧ ԁа коԉԍӧ сӧмын ԋоԉ роԅ сынӧԁыслы пырны; гіԁлаԁор помсӧ трубаыслыԍ колӧ тупкыны увԁорԍаԋыс паԍкыԁҗык пӧвјӧн ԁа быԁ вежӧс бокӧ вӧчны роԅ. Роԅыс меԁ еԍкӧ пӧԁлавԍіс заԁвіжкаӧн. Тащӧм ԍіԍԏеманас вӧчӧмӧн ӧԏі жырјӧԁыс пырӧ сӧстӧм сынӧԁыс, а мӧԁӧԁыс петӧ ԉок сынӧԁыс.
Пеԉка віԇӧј скӧтлыԍ кучік вывсӧ
Кучіквывсӧ скӧтлыԍ сӧстӧммӧԁӧны весалӧмӧн (щӧткаӧн чіԍԏітӧмӧн), купајтӧмӧн ԁа мыԍкалӧмӧн. Секі скӧт озҗык кут віԍны.
Ку вылаԁ віԇӧԁлан ԁа пырыԍтӧм-пыр аԁԇан, ԇоԋвіԇа-ӧ кывтӧм пемӧсыԁ.
Ԇоԋвіԇа кывтӧм пемӧсыԁлӧн кучіквылыс (гӧныс) шыԉыԁ, җеԋыԁ, југјалӧ.
Міԍтӧм, куԅ ԁа сулалан гӧна-кӧ скӧтыԁ, сеԍ-ԋін тыԁалӧ — кывтӧм пемӧслӧн абу быԁлаті бур. Сеԍԍа-ӧԁ кучік вывтӧ-кӧ он сӧстӧма віԇ скӧтыԁ вермас віԍмыны оз сӧмын кучік вывса віԍӧмјасӧн, а щӧщ-і пыщкӧссаӧн.
Мыԍкывлыны кучіквывсӧ колӧ ваӧн ԁа мыԍкӧм бӧрас бура косӧԁны. Он-кӧ косӧԁ скӧтыԁ вермас кынмыны. Мӧслыԍ вӧрасӧ мыԍкавлыны ԁебыԁ ваӧн. Вӧвјасӧс гожӧмјасын шоныԁ повоԃԃајас ԁырјі колӧ купајтны. Пӧԍалӧм вӧвјасӧс купајтны оз поԅ. Колӧ віԇны кынмӧмыԍ, прӧстуԃітчӧмыԍ. Сіԇ-жӧ оз поԅ купајтны кӧԇыԁ ваын, верԁӧм бӧрын. Ваыслӧн шоныԁыс меԁ вӧлі 14–15° Реомјур ԏермометр ԍерԏі. Кӧԇыԁ ваыԍ скӧтӧс вермас боԍтны быԁԍама пӧлӧс віԍӧмыс.
Купајтны колӧ мінут ԁас кымын ԁа коԍмытӧԇыс оз ков леԇны му вылын тупԉаԍны.
Віԇӧԁлывлӧј скӧтлыԍ кокјассӧ ԁа гыжјассӧ
Коктӧг уҗавны вӧв оз вермы, сы понԁа колӧ бурҗыка віԇӧԁавны кокјас вылас. Уҗ вылыԍ локтӧм мыԍԏі колӧ ва рузумӧн чышкыны коксӧ ԋајтԍыс. Луԁын ветлігӧн гыжјас ԁӧԅӧрітны торја јона оз ков: сек сылӧн мыј быԁмӧ ԉішнӧјыс ветлігас бӧр зыртчӧ. А гортаԁ віԇігӧн сылӧн быԁмӧ, а оз зыртчы. Сы вӧсна колӧ каԁыԍ-каԁӧ весавлыны гыжԁінјассӧ ԁа вунԁавлыны коԍмӧм (кулӧм) гыжсӧ. Вӧв ԁорӧм абу буртор, оз-кӧ ло ветлӧм чорыԁ тујјас вывті — ԁорны оз ков. Ԁорны-кӧ кутан оз ков вунԁавны ловја бур гыжсӧ.
Меԁԍа-ԋін јона кок гыжјас чегјаԍӧм понԁа віԍӧны мӧсјас. Тӧвјасын гіԁын віԇігӧн налӧн гыжјасыс јона ԋужалӧ ԁа тулысын луԁ вылӧ леԇігӧн-кӧ он вунԁав, ветлігас гыжјасыс чегјаԍӧны, сеԍԍа мӧскыԁ бура ԁыр чотӧ. Чотігас лоӧ віԇны гортаԁ ԁа верԁны, ԁа-і јӧвсӧ јона чінтӧ.
Сіԇкӧ колӧ быԁ тулысын луԁ вылӧ леԇтӧԇ віԁлавлыны ԁа гыжјасыс-кӧ јона ԋужалӧмаӧԍ, щӧщкӧԁавны. Мӧсјас чотігӧн векҗык колӧ віԇӧԁлывлыны гыжјас вылас, оз-ӧ сы понԁа чот.
Мӧсјас ԁа вӧвјас чотӧм јылыԍ лоӧ воԇын гіжӧма унҗык.
Чужӧм скӧтӧс ԁӧԅӧрітӧм
Посԋі скӧтыԁ меԁрегыԁ ԁа меԁічӧт помкајас вӧсна вермӧ віԍмыны. Најӧс колӧ јонҗыка ԁӧԅӧрітны ԁа віԇны віԍӧмјасыԍ. Ӧԁ боԍтас-кӧ посԋі скӧттӧ віԍӧмыԁ најӧ оз сещӧма вермыны лептыны віԍӧмсӧ, кыԇі гырыԍ скӧтыԁ. Сы вӧсна сеԍԍа-і кулалӧны најӧ быԁԍама пӧлӧс віԍӧмјас помԍыс.
Віԇны колӧ посԋі скӧтӧс шоныԁ ԁа југыԁ гіԁјасын ԁа верԁны кӧрымјасӧн.
Чужӧм бӧрас пырыԍ-пыр-жӧ-кӧ гӧгјыс оз ор, вершӧк кык сајті кынӧмԍаԋыс кӧртавны суԋісӧн ԍа кӧртӧԁԍыс улітіҗык вунԁыны. Мамыс-кӧ чужӧм бӧрас бура оз ԋув, колӧ міча рузумӧн чышкавны.
Чужӧм мыԍԏіыс колӧ лун ԋоԉ-віт верԁны мам јӧвнас, сіјӧ меԁбуртор выԉчужӧм скӧтыԁлы. Оз ков віԇны кӧԇыԁ ԁа васӧԁ гіԁјасын, сещӧм інаԁ віԇігӧн регыԁҗык вермӧ боԍтны ревмаԏізм, мытвіԍӧм ԁа мукӧԁпӧлӧс віԍӧмјас. Шонԁіа шоныԁ лунјасӧ леԇлывлыны посԋі скӧтӧс ывла вылӧ, паԉӧԁчыштны, оз ков леԇны зеріг-уԉсалігјасӧн — вермасны кынмыны сек. Гырыԍ скӧтӧс ԁај посԋі скӧтӧс колӧ мыԍкавлыны шоныԁ ваӧн, щӧкыԁҗыка вежлавны гіԁјасыԍ воԉӧссӧ, меԁ ез ԋајтӧԍԍыны. Ԋајтӧн-кӧ кутан кучіквывсӧ посԋі скӧтлыԍ віԇны, најӧ віԍмалӧны кучіквывса віԍӧмјасӧн, јонҗыкасӧ тојӧԍԍӧны. Ыжјасыԍ кынԇі скӧтӧс шырны оз ков, шырӧм мыԍԏі скӧтыԁ вермӧ віԍмыны.
Тыра скӧтӧс ԁӧԅӧрітӧм
Бура віԇӧмӧн-верԁӧмӧн ԁа ԁӧԅӧрітӧмӧн, мічаа-і быԁмӧ піјыс мам рушку пыщкас. Сіԇ-кӧ колӧ тыра мӧскӧс ԉібӧ вӧлӧс віԇны ԁа верԁны сіԇі, меԁ еԍкӧ ез віԍмӧԁчы. Сӧмын таԇі віԇігӧн вермас чужны јон, вына ԁа олана посԋі скӧт (кукаԋ ԉібӧ чаԋ).
Гіԁјасын віԇігӧн ԁӧԅӧрітны ԁојмӧмјасыԍ. Ԁојмас-кӧ-ӧԁ, мӧскыԁ вермас вајны шојмӧм кукаԋ, ԉібӧ каԁԍыс воԇҗык кукаԋаԍас, кор ез-на јонмы кукаԋыс. Меԁ ез вӧвны ӧԇӧсјас векԋіԁӧԍ, кӧԍакјасыс ԁорышаӧԍ, ԁа порогјасыс вылынӧԍ.
Тӧвјасӧ ју ԁорын јукталӧмыԍ вітчіԍны, меԁ јі вылас ез уԍны ԁа ԁојмыны, меԁ ез ԉукаԍны паныԁаԍыԍ мӧсјаскӧԁ. Сы могыԍ бурҗык јуктавны гортаԁ.
Тыра скӧтӧс уҗӧԁӧм мамыслы ԁај піыслы вајӧ бур, сӧмын уҗӧԁны оз ков ԁыр ԁа муԇтӧԇыс. Вӧлӧс чаԋаԍтӧԇыс тӧлыԍ кымын воԇҗык ԇікӧԇ колӧ ԁугӧԁны уҗӧԁӧмԍыс.
Мӧсјасӧс кукаԋаԍтӧԇыс тӧлыԍ војԁӧр ԁугԁыны лыԍтӧмыԍ, меԁ мӧслӧн выԉыԍ лыԍтіг кежлас вӧраыс шојтчыштіс ԁа бурҗыка быԁміс кукаԋыс. Лыԍтӧмыԍ ԁруг ԁугԁыны оз ков. Шуам, мӧстӧ-кӧ лыԍтывлінныԁ кујімыԍ, колӧ чінтыны кыкӧԇ, сеԍԍа ӧтчыԁыԍ лунвылӧ, ӧтчыԁ кык лунвылӧ ԁа с. в.
Верԁны колӧ бурҗыка, ԃерт, оз шогмы верԁны јона бур, вына ԍојанјасӧн, секі мӧс вермас госԍавны ԁа кукаԋыс чужас зев омӧԉік. Оз ков верԁны омӧԉік, щыкӧм, кынмалӧм, пӧԁӧм турунјасӧн. Сеԍԍа оз ков ԍетны уна ԍојан ӧтпырјӧ. Бурҗык лоӧ верԁны ещаԋікӧн ԁа унҗыкыԍ: вітыԍ-квајтыԍ лун кежлӧ. Колӧ віԁчыԍны тулыс-арјасын вуҗны ԁругӧн кос турунԍаԋ веж турун вылӧ, ԉібӧ веж турунԍаԋ кос турун вылӧ. Сыыԍ вермас мӧскыԁ віԍмыны пыщкӧс віԍӧмјасӧн ԁа кукаԋыс шојмас.
Сіԇ-жӧ колӧ віԇӧԁны-і мукӧԁторјас бӧрԍа: кучіквыв весавлыны, оланінсӧ бура воԉсавлыны, сӧмын купајтны оз ков. Оз поԅ тыра мӧсјаслы ԍетны јона слабітӧԁыԍ ԉекарствојас. Кукаԋаԍӧм бӧрын оз поԅ завоԃітчыны верԁны пырыԍтӧм-пыр бур вына ԍојанјасӧн: ԋаԋӧн, пыԅӧн, ӧтрубӧн ԁа с. в. Сек пемӧсыԁ вермас віԍмыны. Меԁбур ԍојанјас тащӧмӧԍ: ічӧԏікаӧн ԁа унҗыкыԍ ԍеталӧмӧн, турун сеԍԍа ԁебыԁ ва піјын гуԁрыштӧмӧн пыԅ.
Скӧт колӧ верԁны кужӧмӧн
Креԍԏана овмӧсјасын уна скӧт кулӧ желуԁочно-кішечнӧј віԍӧмјас понԁа. 1925–26-ӧԁ, 1926–27-ӧԁ, 1927–28-ӧԁ војасӧ міјан облаԍт паԍта кулӧма віԍӧмјас вӧсна 2037 мӧс. Ԃерт, та пыщкыԍ унҗыкыс кулӧ желуԁочно-кішечнӧј віԍӧмјас вӧсна. Сещӧм віԍӧмыс скӧттӧ боԍтӧ кужтӧма верԁӧмыԍ ԁа ԁӧԅӧрітӧмыԍ. Віԇӧԁлам-кӧ кыԇі најӧс верԁӧны, мі гӧгӧрвоам, мыјла сещӧм щӧкыԁа віԍмалӧны ԁа кулалӧны пемӧсјасыс. Тащӧм ічӧԏік ԋігааԁ он вермы ԍујны унатор. Шуам, кущӧм ԍојанын мыј ем, он вермы став ԍојанторсӧ лыԃԃӧԁлыны. Сӧмын җеԋіԃіка лоӧ віԍталӧма, кущӧм ԍојанӧн верԁны, кущӧм оз туј ԁа с. в. Нормаӧн скӧтӧс верԁӧм куԅа поԅас тӧԁмавны мукӧԁ комі ԋігајасыԍ.
Скӧтӧс верԁӧм јылыԍ
Колӧ-кӧ јон вӧв, колӧ кужны быԁтыны. Верԁны колӧ бур ԍојанјасӧн: зӧрјӧн, турунӧн, ӧтрубӧн ԁа скӧт верԁан ԍвеклӧӧн.
Міјан креԍԏана вӧчӧны сіԇі: вӧв-кӧ оз уҗав ԍӧкыԁ уҗ вылын, ԉібӧ олӧ гортас — зӧрјӧн оз верԁны, сӧмын турунӧн верԁӧны. Аскінас-кӧ, шуам, креԍԏаԋін лӧԍӧԁчӧ мунны ылі тујӧ, ԉібӧ уҗавны ԍӧкыԁ уҗ вылын, сіјӧ ӧтпырјӧ ԍетас вӧлыслы уна зӧр. А ӧтпырјӧтӧ ԍетӧмԍыԁ ԉокыԍ кыԋԇі ԋекущӧм бур абу. Вӧлыԁ зӧртӧ ԁыр аԁԇывлытӧгыԁ ԍојӧ горша, куртчавтӧг ԋылалӧ ԁа гырк пыщкас куртчавтӧм зӧрјыԁ оз вермы пуԍынысӧ-ԋебԅынысӧ ԁа туԍнас асмогаԍігас бӧр ортсӧ петӧ. Щӧкыԁа овлывлӧ-і сіԇі: вӧв рушку пыщкын завоԃітчӧ артмыны газјас ԁа вӧлыԁ віԍмӧ лобԁојӧн. Сіјӧ зев чорыԁ віԍӧм, веԍіг вӧлыԁ вермӧ кувны. Вӧлӧн-кӧ кӧсјан уҗавны, колӧ воԇвыв завоԃітны сылы зӧрсӧ ԍетавны пунт 2–3-ӧн кымын лун вылӧ. Горша-кӧ ԍојӧ вӧлыԁ, колӧ зӧртӧ сорлавны шырӧм іԇасӧн. Секі вӧлыԁ кутас ԍојны бура куртчалӧмӧн. Вежон кымын-кӧ воԇҗык завоԃітчан ічӧԏіканаԁ верԁны, сыбӧрын унҗык-ԋін поԅас повтӧг ԍетны. Колӧ быԁ креԍԏаԋінлы, торја-ԋін колхоԅԋіклы, тӧԁны вӧв верԁӧм јылыԍ со мыј: оз ков пырыԍтӧм-пыр боԍтчыны уҗавны вӧлӧн зӧр ԍетӧм бӧрын. Ԍојан ԍетӧм бӧрас колӧ шојтчӧԁны час 2 кымын зӧрсӧ рушкуас ԋебԅӧԁӧм могыԍ. Пырыԍ пыр-кӧ інԁан уҗавны, вӧлыԁ вермас лобԁојӧн віԍмыны. Оз ков зӧр ԍетӧм бӧрын пырыԍтӧм пыр јуктавны. Ва понԁаыс рушкуас зӧрјыс поԉтчӧ, топӧԁӧ рушкусӧ, ԁојԁӧ, ԁунԁӧ. Уҗ вылыԍ воан ԁа часҗын мыԍԏі колӧ ԍоӧԁны турунӧн ԉібӧ зӧрӧн. Јуктавны вӧлӧс зӧр ԍетӧм мыԍԏі колӧ час 2–3 бӧрын.
Ԍӧкыԁ уҗјас вылӧ петтӧԇ вӧвтӧ колӧ воԇҗык завоԃітны верԁны бур ԍојанјасӧн, меԁым уҗавны петігас вӧлыԁ вӧлі ебӧса. Сы могыԍ лун 10-ӧԇ ԍетлывлыны кілограммынԁаӧн зӧр. Луныԍ-лунӧ соԁтавны ԁа бӧрас ԍетлывлыны-ԋін 2 кгр. ԁа унҗык. Бур зев лоӧ, ԍојан пыщкас-кӧ быԁлун кутан пуктывлыны паԋ-тыр кык кымын сов. Сеԍԍа колӧ тӧԁны, кущӧм ԍојанјасӧн оз поԅ верԁны вӧвјасӧс ԁа мӧсјасӧс. Оз поԅ верԁны щӧкыԁа ојԁлана віԇјасвыв турунјасӧн. Сещӧм турунӧн верԁігӧн скӧтлӧн ԍувјас пыщкас вермас чукӧрмыны ԋајт, тупкыны асмогаԍан тујсӧ, віԍмӧԁны скӧтӧс лобԁојӧн ԁа мукӧԁпӧлӧс віԍӧмјасӧн.
Турун-бусыс вермас ԍурны ԍінмас, лолалан горшас, ты пыщкас ԁа вермас віԍмӧԁны ԍінсӧ, піԋсӧ, рушкусӧ ԁа ԍојан-јуан органјассӧ. Сещӧм ԋајтчӧм турунјастӧ ԍеттӧԇыс војԁӧр колӧ бура бусԍыс пыркӧԁны.
Лымсора, кынмалӧм турунӧн верԁігӧн сіԇ-жӧ скӧтыԁ віԍмалӧ ԁунԁалӧм віԍӧмјасӧн, мыԏітӧмӧн ԁа лобԁојӧн. Мӧс ԍоркԋі-кӧ кынмаліс, пырыԍтӧм-пыр колӧ сывԁыны ԁа верԁны; он-кӧ верԁ — кутас ԍіԍмыны ԁа ԇікӧԇ оз кут тујны. Мукӧԁ војасӧ омӧԉа коԍтӧм вӧсна туруныԁ бакшаԍӧ. Сещӧм бакшаԍӧм турунјасӧн верԁігӧн вермас бара-жӧ скӧтыԁ віԍмыны пыщкӧс віԍӧмјасӧн ԁа-ӧԁ-і бусыс вермӧ ԍурны лолалігјасас ты пыщкӧсас ԁа віԍмӧԁны тысӧ (
Тулыс-арјасын велавтӧг выԉ ԍојан ԁінӧ сувтӧԁны скӧтӧс оз ков, сыыԍ вермас боԍтны уна пӧлӧс віԍӧмјас, шуам: мыԏітӧм, запор, ԏімпаԋіт ԁа с. в.
Тулысын скӧтлы луԁӧ леԇтӧԇ колӧ ԍетлывлыны лун ԁас кымын веж турунсӧ кос турун сорӧн, луныԍ-лунӧ веж турунсӧ соԁтыштӧмӧн. Скӧтыԁ-кӧ олӧ шоныԁінын, оз ков ԍетавны кӧԇыԁ ԍојанјас, сыыԍ вермасны віԍмыны лобԁојӧн (коԉікӧн), мыԏітӧмӧн,
Лунын верԁны вӧвјасӧс — кујімыԍ, мӧсјасӧс — кујімыԍ-ԋоԉыԍ, ыжјасӧс — ԋоԉыԍ-вітыԍ, порԍјасӧс — кујімыԍ-ԋоԉыԍ. Ԍојан костјастӧ лӧԍӧԁны колӧ ӧткуԅаҗыка ԁај ԍојансӧ ԍетны ӧтмынԁаӧнҗык, нормаӧн.
Сеԍԍа віԇӧԁлам кущӧм помкајас вӧсна нӧшта вермӧны віԍмыны кывтӧм пемӧсјасыԁ.
Віԇны-ԁӧԅӧрітны кужтӧм понԁа, ԃерт, віԍмывлӧ бура уна скӧт. Сӧмын емӧԍ-на сещӧм помкајас, кор скӧтӧс віԍмӧԁӧны ԍінмӧн аԁԇытӧм ловјас — бакԏеріјајас. Сещӧм посԋі ловјасыс віԍмӧԁӧны скӧтӧс вуҗана віԍӧмјасӧн.
Мӧԁпӧлӧс ловјас, коԁјас віԍмӧԁӧны скӧтӧс быԁпӧлӧс віԍӧмнас, сіјӧ — ковјас. Којмӧԁ пӧлӧс — кучіквывса параԅітјас (тојјас, зіјас ԁа мукӧԁјас), коԁјас овмӧԁчӧны кучіквылын ԁа віԍмӧԁӧны скӧтӧс.
Віԍӧмјас јылыԍ
Ԉучкі ԇоԋвіԇаӧн кывтӧм пемӧсыԁ вермас лоны сӧмын секі, кор сылӧн оргаԋізмыс (став органыс) уҗалӧ бура. Кывтӧм пемӧсыԁ-кӧ жугыԉ, секі сіјӧ абу ԇоԋвіԇа — віԍӧԁчӧ. Ԃерт, тајӧ абу ԇік веԍкыԁ ԍорԋі. Мукӧԁ віԍӧмјас ԁырјі скӧт олӧ бура, ԍојӧ-јуӧ бура, сӧмын віԍӧ ԁа огӧ вермӧ каԅавны віԍӧмсӧ (чакоткаӧс, ԍӧлӧм віԍӧмјас ԁа с. в).
Кущӧмӧԍ віԍӧмјаслӧн помкајасыс
Скӧтыԁ віԍмыны вермӧ уна помка вӧсна: ԁојмӧмыԍ, кынмалӧмыԍ, жарыԍ, муԇӧмыԍ, омӧԉа верԁӧмыԍ ԁа с. в. Сеԍԍа емӧԍ аслыс пӧлӧс ловја-ловјас, коԁјас вермӧны ԍурны оргаԋізмӧ, рӧԁмыны, ԍојны ԁаԍ сокјассӧ ԁа віԍмӧԁны оргаԋізмсӧ. Ӧԏі пӧлӧс ловја ловјасӧс поԅӧ аԁԇыны ԍінмӧн, шуам, ковјасӧс, тојјасӧс ԁа мукӧԁ параԅітјасӧс. Емӧԍ мӧԁ пӧлӧс ловја ловјас — шуԍӧны мікробјасӧн.
Бакԏеріјајас јылыԍ
Ԍінмӧн аԁԇытӧм ловјаловјасӧс (бакԏеріјајасӧс) верман аԁԇыны сӧмын јона ыҗԁӧԁана ԍԏеклӧјас пыр — мікроскоп пыр. Најӧ зев уна ԍікасаӧԍ: коԁі куԅмӧс, беԃкоԃӧԍ, вінт моԁааӧԍ ԁа уна мукӧԁпӧлӧс.
На пыщкын мукӧԁыс вермӧны ветлӧԁлыны аԍныс, шуам, ваын; мукӧԁыс вуҗӧны ӧԏілаԍаԋ мӧԁлаӧ тӧвруӧн, лебачјас паԍкӧԁӧны, гагјас ԁа мукӧԁ ног. Мукӧԁ мікробыс рӧԁмӧ-паԍкалӧ зев ӧԁјӧн. Мукӧԁ пӧлӧсыс луннас рӧԁмӧ ӧԏікԍаԋ міԉԉон мікробӧԇ. Меԁԍа-ԋін јона најӧ рӧԁмӧны сещӧм-інын, кытчӧ оз інмыв шонԁі, пемыԁ ԁа васӧԁ местајасын.
Сещӧма-кӧ рӧԁмӧны ԁа паԍкалӧны бакԏеріјајас-мікробјас, мыјла-нӧ оз сещӧм щӧкыԁа боԍтавлы віԍӧмыс?
Ԃерт, уна кӧ чужӧ мікроб, уна-жӧ і бӧр кулӧ, кулӧ быԁ пӧлӧс помкајас вӧсна.
Најӧ оз раԃејтны шоныԁін, косін, жарін ԁа с. в. Сеԍԍа-ӧԁ быԁ скӧтлӧн ԁа мортлӧн оргаԋізмыс лӧԍӧԁӧма сіԇі, — ԍурӧ-кӧ гырк пыщкас лолалігӧн ԁа ԍојігӧн мікробыс, оргаԋізмыс најӧс віјӧ. Віԍӧмыс боԍтӧ сӧмын секі, коԁыр мікробыс јон вына, уԃітіс-ԋін рӧԁмыны, ԁа оргаԋізмыс-кӧ кынмалӧм, щыгјалӧм ԁа јона уҗалӧм вӧснаыс слабҗык. Быԁ кывтӧм пемӧс ԍув пыщкын ем уна міԉԉарԁ мікроб. Мыјнӧ сені најӧ вӧчӧны, кущӧм уҗ уҗалӧны? Оз-ӧ вајны омӧԉтор скӧтлы?
Уҗ налӧн быԁԍамапӧлӧс. Емӧԍ мікробјас, коԁјас вајӧны бур, ԁа коԁјастӧг оз вермы овны ԋіӧԏі ловјалов. Емӧԍ-і сещӧм мікробјас, коԁјас омӧԉыԍ кынԇі ԋінӧм оз вајны, а быԁногӧн мырԍӧны віны оргаԋізмсӧ, коԁ пыщкын најӧ олӧны, верԁчӧны ԁаԍ сӧкјаснас, леԇӧны сы пыщкӧ јаԁ.
Мікробјас ԍурӧны скӧт оргаԋізмӧ, ԍојігӧн, јуігӧн, лолалігӧн, ԁојјас пыр ԁа мукӧԁ ногӧн. Коԁыр најӧ веԍкалӧны оргаԋізмӧ, налы оргаԋізмыс бурӧн оз ԍетчы, сыкӧԁ вермаԍӧ ԁа сыыԍ-і овлӧ віԍӧмыс.
Бур, јон верԁаса скӧтыԁ віԍӧмсӧ вермӧ, віјалӧ став мікробјассӧ ԁа кывтӧм пемӧсыԁ бурԁӧ.
Омӧԉ-кӧ оргаԋізмыс, абу-кӧ сіјӧ верԁаса, омӧԉтчӧма, секі сіјӧс — пемӧссӧ — мікробјасыс віԍмӧԁӧны.
Віԍӧмјас, коԁјас лоӧны мікробјасԍаԋ скӧт пыщкын, шуӧны вуҗана (
Меԁ еԍкӧ мезԁыны скӧтӧс вуҗан віԍӧмјасыԍ, колӧ тӧԁны: ӧԏі ԍікаса віԍӧмӧн-кӧ віԍмас ԍіктын уна скӧт, поԅӧ чајтны, мыј віԍӧны вуҗана віԍӧмјасӧн ԁа колӧ шыӧԁчавны веԏерінар ԁінӧ. Сіјӧ веԍкыԁа віԍталас — вуҗана віԍӧмӧн віԍӧ скӧтыс аԉі оз. Віԍыԍ скӧт ԁінӧ, абу-кӧ ԉучкі тӧԁмалӧма кущӧм віԍӧмӧн віԍӧ сіјӧ, оз ков леԇлывлыны ԇоԋвіԇа скӧтӧс.
Вуҗана віԍӧмјас меԁјона паԍкалӧны тулысын, секі став скӧтсӧ ывлаӧ леԇӧны-ԁа.
Міјан ԍіктјасын уналаын-на абуӧԍ скӧт клаԃбішщӧјас: кулӧм скӧтсӧ іԁралӧм вӧсна омӧԉа тӧжԁыԍӧны, шыблалӧны ортсӧ, а сы вӧсна вуҗана віԍӧмјасыԁ вермӧны-жӧ паԍкавны.
Колӧ шуны, міјан вуҗана віԍӧмјасыԁ абу јона паԍкалӧмаӧԍ мукӧԁлаын ԍерԏі, сӧмын сещӧмыс меԁ ез ло, колӧ воԇҗык тӧжԁыԍны скӧтӧс віԍӧмыԍ віԇӧм понԁа. Віԍӧм бӧраԁ-ӧԁ бурԁӧԁныԁ ԍӧкыԁ лоӧ.
Скӧт шојтӧ-кӧ он іԁрав, сіјӧ зев јона віԍӧмјастӧ паԍкӧԁас. Гожӧмјаснаԁ сы ԁінӧ вермас скӧтыԁ інмӧԁчыны, понјас лыјассӧ ԁа јајсӧ новлӧны зев ылӧ, паԍкӧԁӧны ԍіктјасӧԁ ԁа скӧт оланінјасӧ. Сіјӧн і колӧ быԁ ԍіктын вӧчавны скӧт клаԃбішщӧјас ԁа быԁ шој бура гуавны сетчӧ.
Скӧт клаԃбішщӧјас колӧ вӧчны вывтас местаӧ, шыԉыԁ ԁа косінӧ, меԁ сеԍԍа вӧлі јӧз оланінԍаԋ ԁа скӧт віԇанінԍаԋ ылынҗык. Шыԉыԁ ԁа кос местаас клаԃбішщӧсӧ колӧ вӧчны сы вӧсна, меԁым еԍкӧ сетыԍ ваыс тулысјаснас ԉібӧ зерігјасын ез летчы шорјасӧ ԁа јујасӧ: Сещӧм ванаԁ віԍӧмыс (мікробјасыс, коԁјас бура ԁыр оз кувны) вермӧ летчыны ванас ԁа віԍмӧԁны скӧтӧс ва јујігӧн. Сеԍԍа клаԃбішщесӧ колӧ бура пощны ԁа гӧгӧрыс коԁјыны җуҗыԁҗык канава. Сек скӧтыԁ оз вермы веԍкавны сетчӧ ԁај ваыс сетыԍ бокӧсӧ оз кут візывтны. Кулӧм скӧтлы гусӧ колӧ коԁјыны кык метр суԁта кымын, куԅта-паԍта ԍерԏіыс гуас меԁ тӧріс шојыс ставнас.
Клаԃбішщӧ вылӧ шојјас нуігӧн бара-жӧ колӧ јона віԁчыԍны. Кулӧм скӧтсӧ нуавны колӧ лӧԍӧԁны обществоӧн торја ԁоԃјас, меԁ нуігас ез віјав бокӧ вірыс, (шуам, нырԍыс, вомԍыс, асмогаԍанінјасԍыс). Сы вӧсна бур еԍкӧ лоӧ ԏеԉегасӧ-кӧ ԁоран тсінкӧн.
Он-кӧ ԉучкі тӧԁ кущӧм віԍӧмыԍ кулі скӧтыс, кусӧ бурҗык гуавны.
Ковјас јылыԍ
Мӧԁпӧлӧс ловја-ловјас, коԁјас вермӧны віԍмӧԁны скӧтӧс — ковјас. Ковјас овлӧны уна ԍікасаӧԍ: коԁі куԅ ԋіԇув-коԃ, коԁі баԃ кор моԁаа, коԁі вагаԃ моԁаа ԁа с. в. Најӧ вермӧны віԍмӧԁны скӧтӧс быԁԍама пӧлӧс віԍӧмјаснас. Щӧкыԁҗыкасӧ ковјасӧн скӧтыԁ віԍмӧны луԁын ветлігӧн, васӧԁінјасын. Сеԍԍа зараԅітчывлӧны-і мукӧԁ гортса кывтӧм пемӧсјасԍаԋ, шуам, понјасԍаԋ. Понјас јона вермӧны віԍӧмсӧ паԍкӧԁны. Сіԇ-кӧ колӧ віԁчыԍны, меԁ еԍкӧ ез віԍмыны најӧ. Быԁ во колӧ понјасӧс кыкыԍ ԉечітны ковјасыԍ. Коԁыр ковјасыԁ ԍурӧны скӧт пыщкӧ, најӧ ԋоԋалӧны ԁаԍ сӧкјассӧ, леԇӧны јаԁјас ԁа віԍмӧԁӧны скӧтӧс. Вермӧны скӧт віԍмыны мортԍаԋ, шуам, јај пыщса ковјасӧн (фінноз).
Морт-кӧ віԍӧ ковјӧн (соԉіԏер), сіјӧ ковјыс асмогаԍігјасас петӧ торпырігӧн (
Меԁ еԍкӧ ез віԍмавны скӧтыԁ вагаԃкоԃ јај пыщса ковјасӧн, оз ков мортјаслы асмогаԍны скӧт оланінын. Ковјасӧн віԍӧм јылыԍ воԇынҗык лоӧ віԍталӧма бурҗыка: кыԇі віԁчыԍны, тӧԁны віԍӧмјассӧ ԁа кыԇі віԍігас отсӧгсӧ ԍетны.
Скӧтыԁ, мікробјасыԍ ԁа ковјас помыԍ кыԋԇі, віԍлывлӧны кувывса параԅітјас вӧсна. Кучіквывса параԅітјасыԁ: тојјас, пыщјас ԁа с. в., раԃејтӧны ԋајтҗыкін. Он-кӧ кут весавлыны кывтӧм пемӧсјасыԁлыԍ кучіквывсӧ, најӧ віԍмӧны тащӧм кучіквывса віԍӧмјаснас. Параԅітјас јона ԁӧзмӧԁӧны скӧтӧс; сек налӧн кучікныс луԁӧ ԁа вермас веԍіг гӧнныс уԍны. Таыԍ кыԋԇі тојјас, пыщјас ԁа мукӧԁ параԅітјас вермӧны вірсӧ јуігӧн віԍмӧԁны скӧтӧс вуҗана віԍӧмјасӧн. Меԁ еԍкӧ најӧ ез рӧԁмыны скӧт кучік вылын, колӧ бурҗыка ԁӧԅӧрітны пемӧсјаслыԍ кучіксӧ. Сы јылыԍ воԇынҗык җеԋіԃіка вӧлі віԍталӧма-ԋін. Ԃерт, віԍмас-кӧ скӧтыԁ, сек ԍор-ԋін віԁчыԍныԁ віԍӧмԍыԁ, сӧмын ковмас бурԁӧԁны.
Кущӧм помкајас отсалӧны віԍмыны скӧтлы.
Ԃерт, меԁԍа бура воԇсаԍӧ віԍӧмјаскӧԁ пемӧслӧн аслас оргаԋізмыс. Кымын јон оргаԋізмыс — сымын бурҗыка вермас лептыны віԍӧмсӧ. Сеԍԍа-ӧԁ кывтӧм пемӧсыԁлы отсалӧны віԍмыныс-і мукӧԁторјас; шуам, томіԋік скӧтыԁ меԁԍасӧ кулӧ гырыԍ скӧт віԍӧм вӧсна. Том оргаԋізмтӧ меԁԍа јона ԁа кокԋіа боԍтӧ віԍӧмыԁ. Сек сылӧн еща-на выныс воԇсаԍнысӧ віԍӧмыскӧԁ, омӧԉ-на гырк пыщкӧсыс ԁа оз вермы віԁчыԍны кынмалӧмјасыԍ, озҗык вермыны пуԍыны-ԋебԅыны ԉок ԍојанјас ԁа с. в. Щыгјӧԁан ԁа јона уҗӧԁан вӧвтӧ кокԋіԁҗыка боԍтӧ віԍӧмыс. Щӧкыԁҗыка-і віԍмывлӧны најӧ ԍӧкыԁ уҗ ԁырјі. Шуам, тулысјасын кӧрым бырӧм бӧрын.
Щыгјалігјасӧн кывтӧм пемӧсјасыԁ слабітӧны, сы вӧсна кокԋіԁҗыка боԍтӧ быԁпӧлӧс віԍӧмыс. Сіԇ-жӧ боԍтӧ віԍӧмыс кӧԇыԁінјасын віԇігӧн, — кӧԇыԁыс слабмӧԁӧ скӧтӧс ԁа оргаԋізмыслы віԍӧмыскӧԁ ԍӧкыԁҗык вермаԍны.
Емӧԍ сещӧм віԍӧмјас, коԁјас оз вермыны віԍӧԁны скӧтӧс шоныԁінын віԇігӧн.
Оз ков віԇны пӧԍ гіԁјасын, сещӧмінын віԇӧм понԁа слабмӧ оргаԋізмыс, озҗык лепты кӧԇыԁсӧ ԁа кокԋіԁҗыка вермӧ віԍмыны. Быԁӧн тӧԁӧ — быԁ тулысӧ скӧт вежӧ асԍыс гӧнсӧ. Гӧн вежігӧн скӧтӧс кокԋіа вермӧны боԍтны кынмана віԍӧмјас. Секі колӧ скӧттӧ јона ԁӧԅӧрітны, бура верԁны, віԇны шоныԁінын ԁа віԁчыԍны асыввывса ԉібӧ војвывса пырмунан тӧвјасыԍ. Сеԍԍа оз ков віԇны скӧтӧс пемыԁ, ԁука гіԁјасын. Карта-гіԁыԁ меԁ пыр вӧлі југыԁ ԁа сӧстӧм сынӧԁа, меԁ сынӧԁсӧ поԅіс вежлавлыны. Баԏ-мамыс-кӧ кывтӧм пемӧслӧн віԍісны, шуам, чакоткаӧн, піыс чужӧ ԇоԋвіԇа, сӧмын кокԋіа вермӧ ԍібԁыны баԏ-мамыслӧн віԍӧмыс.
Сіԇ-кӧ колӧ віԁчыԍны, меԁ омӧԉ баԏ-мам помыԍ ез ло омӧԉ рӧԁ.
КЫԆІ ТӦԀНЫ КЫВТӦМ ПЕМӦСЈАСЛЫԌ ВІԌӦМСӦ
Ԉучкі ԇоԋвіԇа скӧт ԍојӧ-јуӧ јона, збој; мӧсјас ԍетӧны уна јӧв, вӧвјас зіԉа уҗалӧны, оз омӧԉтчыны. А кыткӧ-кӧ скӧтлӧн віԍмӧ, шуам, гырк пыщкӧсыс, сек сіјӧ вежԍӧ: жугыԉмӧ, чінтӧ јӧвсӧ, омӧԉа ԍојӧ, оз кут рӧміԇтыны, ԁа коԍмӧ нырԁіныс (нырԁіныс быԁ ԇоԋвіԇа мӧслӧн овлӧ уԉ).
Каԅавлан-кӧ кущӧмкӧ ԋеԉучкіјас скӧтлыԍ, колӧ шыӧԁчывны веԏерінар ԁінӧ. Сіјӧ вермас бурҗыка тӧԁны ԁа віԍтавны, мыјӧн віԍмӧма пемӧсыԁ. Віԍміс-кӧ скӧтыԁ вуҗана віԍӧмӧн, колӧ віԇны мукӧԁ скӧт вылӧ вуҗӧмыԍ, сы вӧсна ԇоԋвіԇа скӧт ԁіныԍ колӧ торјӧԁны віԍыԍ скӧтсӧ.
Быԁ вуҗана віԍӧмӧн віԍігӧн віԍыԍлӧн соԁӧ жарыс. Сіјӧ жарсӧ тӧԁмалӧны ԏермометрӧн (граԁуԍԋікӧн). Жарсӧ тӧԁмалӧм могыԍ ԏермометрсӧ ԍујӧны веԍкыԁ ԍувјас ԁа віԇӧны 5–10 мінут гӧгӧр, сы бӧрын перјӧны ԁа віԇӧԁлӧны кымын граԁус шоныԁыс.
Віԍігӧн щӧщ вежԍӧ-і мінутын пуԉс кучкалӧм лыԁыс, лолалӧм лыԁыс. Кымын щӧкыԁ пуԉсыԁ, сымын ӧԁјӧ уҗалӧ ԍӧлӧмыс, сымын јона воԇсаԍӧ оргаԋізмыс віԍӧмыскӧԁ. Јона-кӧ пуԉсыс шочмӧма, колӧ чајтны — оргаԋізмыс слабміс, кывтӧм пемӧсӧс віԍӧмыс вермӧма. Сіԇ-кӧ мі пуԉссӧ віԁлалӧмӧн, лолалӧм ԍӧрԏі вермам віԍтавны, јонаӧ віԍӧ кывтӧм пемӧсыԁ. Меԁ быԁӧнлы лоӧ гӧгӧрвоана ԏемпература, пуԉс ԁа лолалӧм, сы јылыԍ лоӧ гіжӧма табԉічка. Нормаԍыс-кӧ лолалӧмыс ԉібӧ жарыс улынҗык, ԉібӧ вылынҗык, секі абу-ԋін ԇоԋвіԇа скӧтыԁ. Со кущӧм лолалӧмыс, пуԉс ԁа жарыс ԇоԋвіԇа скӧтлӧн: жарыс: вӧвјаслӧн З8°С, мӧсјаслӧн 39°–39,5° С, ыжјаслӧн ԁа кӧзајаслӧн 39,5°–40° С, порԍјаслӧн 39°–40°, курӧг-петуклӧн — 40°–43°.
Лолалӧмыс ӧԏі мінутӧн: вӧвјаслӧн 8–16-ӧԇ, мӧсјаслӧн 15–25-ӧԇ, ыжјаслӧн ԁа кӧзајаслӧн 15–30-ӧԇ, порԍјаслӧн 15–20-ӧԇ, понјаслӧн 14–24-ӧԇ, курӧг-петук ԁа уткалӧн 40–50-ӧԇ.
Пуԉсыс ӧԏі мінутӧн: вӧвјаслӧн: 6–42-ӧԇ, мӧсјаслӧн 40–80-ӧԇ, кукаԋлӧн 70–100-ӧԇ, ыжјаслӧн 60–80-ӧԇ, баԉа-пілӧн 90–100-ӧԇ, кӧзалӧн 60–80-ӧԇ, порԍлӧн 60–80-ӧԇ, порԍпілӧн 90–100-ӧԇ, понлӧн 70–80-ӧԇ, курӧг-петуклӧн 140-ӧԇ.
Лолалӧмсӧ скӧтлыԍ поԅӧ тӧԁны нырроԅ ԍӧрԏіыс ԉібӧ кынӧмвыв ворсӧм ԍӧрԏіыс. Нырроԅ ԍӧрԏіыс-кӧ — лов петігас, а кынӧм ԍӧрԏіыс — лолыштӧм бӧрас кыпталігас. Пуԉстӧ поԅӧ тӧԁны увԁор щӧкалы вылас шӧрас кымын кітӧ пуктӧмӧн. Сӧмын оз ков кітӧ пуктыны чорыԁа, чорыԁа пуктӧмӧн вір нуан сӧнсӧ верман ԉічкыны ԁа ԋемтор он каԅав.
Быԁ віԍігӧн колӧ војԁӧр бурҗыка віԇӧԁлыны, кущӧма скӧтыс аԍсӧ петкӧԁлӧ, ԇоԋвіԇаӧн аԉі оз. Меԁвоԇ бура гӧгӧр віԁлавны, оз-ӧ ортсыыс кывтӧм пемӧслӧн віԍ, абу-ӧ кытӧнкӧ пыкӧс, ԉібӧ оз-ӧ чот ԁа с. в. Он-кӧ аԁԇы ԍінмӧн аԁԇана ԋекущӧм ортсыса віԍӧмјас, секі колӧ бура віԁлавны пыщкӧссӧ, оз-ӧ віԍ кущӧмкӧ пыщкӧсса віԍӧмӧн, ԉібӧ вуҗана віԍӧмӧн ԁа с. в.
Пыщкӧсса віԍӧмтӧ ԍӧкыԁҗык-ԋін тӧԁны, ортсыса (наружнӧј) віԍӧмјас ԁорԍыԁ. Секі колӧ шыӧԁчывны веԏерінар ԁінӧ. Ԃерт колӧ ԋеуна аслыԁ тӧԁны, ԉучкі-ӧ уҗалӧ, шуам, ԍувпыщкӧсыс. Меԁщӧкыԁа-ӧԁ віԍӧны сещӧм віԍӧмјас вӧсна.
Ԍув-рушку уҗалӧм јылыԍ
Ԍув-рушку уҗалӧм јылыԍ поԅӧ тӧԁмавны кывзӧмӧн. Кывзыны колӧ шујга бокԍаԋ, кічышкӧԁ палскӧмӧн, меԁ ез ԋајтӧԍԍы кывзігас мортыс. Сеԍԍа-ӧԁ кывзігаԁ колӧ щӧщ віԁчыԍны, меԁ вуҗана віԍӧмјасыс кывзыԍыслы оз вуҗны; сы понԁа кічышкӧԁсӧ палскытӧг кывзыны оз поԅ. Ԇоԋвіԇа скӧтлӧн рушку пыщкӧсыс пыр гуракылӧ. Гуракылӧм шыыс кылӧ кывтӧм пемӧсыԁлӧн рушкуас ԍојан ԍурӧм мыԍԏіыс, разԁражајтчӧ ԍојанӧн, аснас леԇан кіслотаыскӧԁ-ԁа; рушкуыс секі топавлӧ-паԍкавлӧ. Сіјӧ гуракылӧмыс зев буртор, ԍојаныс рушкуас ԋебԅӧ (
Рӧміԇтӧм јылыԍ
Кывтӧм пемӧсјас пӧвсын рӧміԇтӧм оз овлывлы вӧвјаслӧн, порԍјаслӧн, понјаслӧн ԁа каԋјаслӧн; овлӧ сӧмын мӧсјаслӧн, ыжјаслӧн ԁа кӧзајаслӧн. Вӧвјаслӧн рушкуыс абу мӧсјаслӧн коԃ, абу лӧԍӧԁӧма пріроԁаыс сылы рӧміԇтан уҗсӧ, веԍіг оз вермы сіјӧ мукӧԁ моз і воснытӧ. Пон-кӧ-ӧԁ ԍојас ԁа віԋԁас, сіјӧ вермӧ восӧмӧн бӧр шыбытны, а вӧлыԁ оз-ԋін. Сы вӧсна-ӧԁ вӧлыԁ бура куртчалӧмӧн ԁа термаԍтӧг і ԍојӧ. Мӧскыԁ ԍојігас турунтӧ оз і бурҗыка куртчав, ставнас сіјӧ ԋылалӧ, сӧмын ԍојӧм бӧрас рӧміԇтӧ. Рӧміԇтігас ԍојаныс сылӧн бӧр петӧ рушкуԍыс вомас, секі бура куртчалӧ-ԋакԉалӧ ԁа выԉыԍ ԋылыштӧ. Оз-кӧ кут рӧміԇтыԍ кывтӧм пемӧсыс рӧміԇтыны, сек сіјӧ абу-ԋін ԇоԋвіԇа, кытікӧ сылӧн віԍӧ. Рӧміԇтӧмыԍ вермӧ ԁугԁыны быԁ пӧлӧс помкајас вӧсна: пыщкӧс віԍӧмјас понԁа, вуҗана віԍӧмјас вӧсна, јурвіԍӧмјас вӧсна, вӧра пыщкӧс јона віԍӧмјас вӧсна ԁа с. в. Міјан ԍіктјасын щӧкыԁа кывлывлан: мӧс-пӧ рӧміԇсӧ воштӧма ԁа колӧ-пӧ еԍкӧ вомас мыјкӧ ԍујны. Сеԍԍа ԍујӧны куԃеԉ комӧкјас, быԁԍама ԋајтӧԍ рузумјас ԁа сіԇ воԇӧ. Ԋекущӧм „рӧміԇјас“, куԃеԉјас ԁа рузумјас ԍујавны оз ков, сыыԍ омӧԉыԍ кынԇі ԋекущӧм бур абу.
Сіјӧ куԃеԉјастӧ ԁа рузумјастӧ ԍуігаԁ скӧтыԁлы быԏ лоӧ ԋылыштны, сіԇ-кӧ, кор ԍурӧ сылы рушкуас куԃеԉ ԉібӧ рузумыԁ, пуԍіныс-ԋебԅіныс оз вермы ԁа скӧтыԁ вермас сы вӧсна віԍмӧԁчыны гырк пыщкӧс віԍӧмјасӧн. Он-кӧ вермы ачыԁ тӧԁны кущӧм помка вӧсна кывтӧм пемӧсыԁ ԁугԁіс рӧміԇтӧмыԍ, колӧ шыӧԁчывны веԏерінарнӧј врач ԉібӧ пеԉшер ԁінӧ.
Гортса кывтӧм пемӧсјаслӧн чотӧмјас ԁа кыԇі тӧԁмавны, мыј вӧсна чотӧ
Меԁјона вӧвјас віԍлывлӧны чотӧмјасӧн ԁа гыж віԍӧмјасӧн. Помкајасыс, мыј вӧсна вермӧны чотны, зевуна: ԁојмалӧмјас, кок сӧн ԋужалӧмјас, мускул воспаԉеԋԋӧјас ԁа мукӧԁтор. Віԍыԍ скӧт кок вылас-кӧ муніг-костіыс тувтчӧ, секі сылӧн ԁојмӧ, сіјӧн сеԍԍа і чотӧ; віԁчыԍӧ вӧлыԁ, меԁ еԍкӧ езҗык ло ԍӧкыԁ віԍан кокыслы. Мукӧԁ ԁырјіыс верман ачыԁ тӧԁны, коԁ кокнас чотӧ. Шуам, мунігас јурсӧ леԇлӧ мулаԋ веԍкыԁ кокнас тувтчігӧн — чотӧ шујга кокнас. Мукӧԁ ԁырјіыԁ ԋекущӧм ԁој ԉібӧ пыкӧс ортсыԍаԋ оз тыԁав. Тӧԁнытӧ, кущӧм помка вӧсна чотӧ, кыті віԍӧ — зев ԍӧкыԁ, а веԏерінар локтӧԇ колӧ тӧԁны, кущӧм отсӧг ԍетны. Быԁ чотігӧн колӧ ԁугԁывны вӧлӧн уҗалӧмыԍ, сеԍԍа бура віԁлавны кок-гыж пыԁӧсԍаԋыс, оз-ӧ сеті віԍ. Щӧкыԁа-ӧԁ овлӧ, кок-гыж вӧсна чотӧмыԁ. Сы могыԍ боԍтны копытнӧј щіпцы (
Кок гыжсӧ ԉібӧ вылітіҗык віԍанінсӧ віԁлалігӧн вӧлыԁ коксӧ ԁојмыны кутас-ԁа тракԋітӧ; тракԋітӧ-кӧ, шуам, гыж вылас ԉічкігӧн — гыжјыс, сіԇ-кӧ, віԍӧ. Тӧԁмавны-кӧ он вермы, колӧ мавтны саԋԏіметр кыза кымын кӧԇыԁ ԍојӧн став коксӧ. Таԇнаԁ мавтӧмыԍ ԋекущӧм ԉок абу, сіјӧн сӧмын віԍӧмсӧ аԁԇан. Кыті ԍојыс меԁвоԇ коԍмас, поԅӧ чајтны, сеті-і віԍӧ. Сеԍԍа выԉыԍ ԁојмӧмыԍ чотӧмыс кӧԇыԁ ԍојӧн мавтлӧмӧн вермас лун кык куімӧн ԇікӧԇ бурԁны. Ԁорӧма-кӧ вӧлыԁ ԁа віԁлалігаԁ ԁојмӧ кок гыжјыс, пырыԍтӧм-пыр колӧ поԁковсӧ перјыны ԁа віԁлавны сеті, абу-ӧ кӧрттувјыс пырӧма матӧ јај ԁінас, оз-ӧ пет ор (
Тані лоі віԍталӧма унҗыкјывԍыс җеԋіԃіка, кущӧм могјас, кыԇі најӧӧс віԇны, ԁӧԅӧрітны віԍӧмјасыԍ! Воԇын лоӧ-на віԍталӧма і мукӧԁ віԍӧмјас јылыԍ, сӧмын-ӧԁ віԍмас-кӧ скӧтыԁ колӧ ԍетны отсӧгсӧ веԏерінар ԁінӧ шыӧԁчытӧԇ.
Мыјӧн ԍетны отсӧгсӧ, кыԇі тӧԁны віԍӧмсӧ; кущӧм інструмент ԁа ԉекарство колӧ? Меԁ еԍкӧ скӧт віԍміг кежлӧ вӧлі воԇҗык ԁаԍтӧма ԉекарствојас ԁа інструментјас, колӧ быԁ креԍԏаԋінлӧн лӧԍӧԁны гортас веԏерінарнӧј апԏечкајас. Колхозјаслы тащӧм апԏечкајастӧ быԏ-ԋін колӧ лӧԍӧԁны. Он-кӧ ԁаԍты ԉекарствојастӧ ԁа мукӧԁ пӧлӧс отсӧг ԍетан кӧлујтӧ, скӧт вермас віԍмӧм бӧрас кувны, абу-кӧ матын веԏерінарнӧј врач ԉібӧ феԉшер. Веԏерінарнӧј апԏечка вывті ԁонӧн оз сувт, а віԍмас-кӧ вӧлыԁ, шуам, лобԁојӧн ԁа гортаԁ ем став отсӧг ԍетан кӧлујыԁ ԁа ԉекарствоыԁ — вӧлӧс мезԁан кулӧмыԍ; сек апԏечка вештас ас ԁонԍыс унҗык. Мӧс ԋоԋ потлаԍӧмыԍ чінтӧ-ԋін јӧвсӧ, ԁыр віԍӧ, а ем-кӧ апԏечкаыԁ, поԅӧ сещӧм-тортӧ зев регыԁ бурԁӧԁны.
Гортса веԏерінарнӧј апԏечка
Ԉекарствојас ԁа мукӧԁ пӧлӧс отсӧг ԍетан кӧлуј поԅӧ ԋӧбны карса апԏекајасыԍ, емӧԍ НКԄ-лӧн веԏерінарнӧј склаԁјасын. Кущӧм ногӧн сіјӧ апԏечканас вӧԃітчыны, кущӧм ԉекарство кытчӧ лӧԍалӧ, мӧԁӧԁӧны апԏечкаыскӧԁ інԁӧԁ (
Пу кырԍјас колӧ чукӧртны томҗык пујас вылыԍ тулысын кор поттӧԇыс ԉібӧ арын кор уԍӧм бӧрас. Ԇоріԇјас чукӧртны меԁјона ԇоріԇалігас. Віԇны колӧ став ԉекарствојастӧ косінын ԁа пемыԁінын.
Кущӧм ԉекарствојас віԇны гортса веԏерінарнӧј апԏечкаын
Борнӧј кіслота, — посԋіԃік чері ԍӧм коԃ јеҗыԁ порошкі, сылӧ ва пыщкын. Тајӧ кіслотаыс віӧ мікробјасӧс. Ԍін віԍӧмыԍ веԏерінарнӧј амбулаторіјаӧ вајлытӧԇ колӧ мыԍкавлыны тајӧн гортса пемӧсјаслыԍ ԍінсӧ. Сы могыԍ сывԁыны порошкісӧ самоварын пуԅӧԁӧм ваӧн — ӧԏі щајнӧј паԋ стӧкан ваӧ. Мікробјасӧс віӧм могыԍ ԍін віԍігӧн моз-жӧ поԅӧ мыԍкавны ранајас. Поԅӧ ранајастӧ кіԍкавны і куш порошкінас. Ԍетчыԍӧ і пыщкӧсӧ омӧԉ ԍојанјасӧн верԁӧм бӧрын, кор ԍојаныс рушкуас завоԃітӧ шуԅыны. Пыщкӧсӧ колӧ ԍетны ԍојан паԋ җын мынԁа; уна вылӧ-ԋін ԍојан паԋ; сыыԍ унҗык ԍетӧмӧн вермас воспаԉітчыны рушкуыс ԁа ԍувјасыс.
Креоԉін — ԃӧгӧԃ коԃ ԍӧԁ ва, ԃӧгӧԃ ԉібӧ щын ԁука. Вывті јон ԁа вына — мікробјасӧс віјантор. Сіԇжӧ віјӧ і кучіквывса параԅітјасӧс. Ранајас мыԍкавны тујӧ 3–4 прӧчента сывԁас (раствор, 100 јукӧн ва вылӧ 3–4 јукӧн креоԉін); матка ԁа јанԇім віԍігјасӧн мунӧ прӧчент җынԍаԋ ӧԏі прӧчентӧԇ сывԁас. Віԍіс-кӧ скӧтыԁ вуҗана віԍӧмӧн, поԅӧ ԃіԅінфецірујтны 5 прӧчента растворӧн оланінсӧ. Пыщкӧсӧ ԍетчӧ ԁука мытӧн віԍігӧн, рушкуын ԍојан шуԅігјасӧ ԁа мукӧԁ сещӧм віԍігјасӧ.
Скіпіԁар — југыԁ віж рӧма жіԁкоԍԏ. Скіпіԁар зев щӧкыԁа ԁа уна пӧлӧс віԍігјасӧн мунӧ. Ортсыԍаԋ мунӧ ревмаԏізмӧн віԍӧмыԍ, чотӧмјасыԍ лобԁој ԁырјі. Скіпіԁарӧн јуктӧԁны оз ков. Кучіксӧ зыралӧм бӧрын јона чӧсӧԁӧ, зыралӧм местаас јона чукӧрмӧ вірыс. Скіпіԁар віјӧ кучік вылыԍ тојјасӧс, пыщјасӧс, луԁікјасӧс, гагјасӧс ԁа с. в. Кучік вывсӧ зыралӧм могыԍ, шуам лобԁој ԁырјі, ԉібӧ мӧс-кӧ ԁунԁӧма, колӧ зыравтӧԇыс сорлавны шӧріпӧв шабԁі выјӧн. Сорлавтӧг-кӧ зыралан, јона кутас зыраланінсӧ ԍојны ԁа вӧлыԁ кутас шыблаԍны. Важԍа, ԁыр-ԋін віԍан ранајассӧ-кӧ мавтан скіпіԁарнаԁ, ранаыс ӧԁјӧҗык бурԁас.
Јоԁ настојка — Тајӧ міјан ԍіктјасын тӧԁӧны „јоԁӧн“. Сіјӧ вӧчԍӧ јоԁ порошкіыԍ ԍпірткӧԁ сорлалӧмӧн. Зев бур ԃіԅінфекцірујтан ԉекарство. Віӧ быԁ пӧлӧс мікробӧс, коԍтӧ ранајас; ранаыс ӧԁјӧҗык бурԁӧ, віԍаніныс выԉјајалӧ. Мавтігӧн јоԁыс вермӧ пыԁӧ кучікас пырны ԁа віјны мікробјассӧ пыԁыԍіс. Ранајас бурԁӧԁігӧн меԁвоԇԇа лунјаснас бур мавтлыны јоԁӧн. Сӧмын быԁ лун мавтны оз-жӧ шогмы, ранасӧ јона ԍојӧмысла.
Јоԁоформ — вывті ԁука віж порошкі, ваын оз сыв. Порошкінас кіԍкалӧны ранајас, сотчӧмінјас, мокречјас ԁа мукӧԁтор. Тајӧ порошкіыс вынаҗык, кіԍкалӧм бӧрас-кӧ інмӧ ловја јајас. Јоԁыԁ-кӧ абу, быԁ ԁојаін пожјалӧм бӧрын колӧ вӧсԋіԃіка кіԍкавны јоԁоформӧн.
Віна — Вінаын ем 40% ԍпірт. Ԋеуна-кӧ вінатӧ ԍетан віԍыԍ пемӧсыԁлы, сылӧн бурҗыка боԍтчӧ сӧлӧмыс уҗавны ԁа рушкуас бурҗыка петӧны сокјасыс; унҗык-кӧ ԍетан вінатӧ, вермас ԍӧлӧмыслыԍ уҗалӧмсӧ сувтӧԁны — ԍӧлӧмыслӧн вермас лоны параԉіч; омӧԉа понԁасны пуԍыны-ԋебԅыны рушкуас ԍојанјасыс. Віна віјӧ мікробјасӧс ԁа сы могыԍ поԅӧ пожјавны ранасӧ. Мӧсјас ԁа вӧвјас ԁунԁывлігӧн, омӧԉа ԍӧлӧм уҗалігӧн, омӧԉа ԍојіг-јуігӧн, ԍетчӧ пыщкӧсас бутулка җын мынԁа віна, ӧтчыԁ лун кежлӧ.
Соԁа. — Јеҗыԁ порошкі. Зев бура сылӧ ваын. Щӧкыԁҗыкасӧ ԍетчыԍӧ пыщкӧсӧ, коԁыр рушкуыс омӧԉа уҗалӧ ԁа ԍојаныс оз вермы бура пуԍыныс-ԋебԅыныс, шуам, рушкуас ԍојан шуԅігјасӧн ԁа с. в. Кіслотаӧн отравітчігјасӧн соԁа слабмӧԁӧ кіслоталыԍ вынсӧ.
Вӧвјаслы ԍетчыԍӧ 25–50 граммӧԇ (1–2 ԍојан паԋ). Мӧсјаслы 50–100 граммӧԇ (2–4 ԍојан паԋ). Сеԍԍа мунӧ мукӧԁ пӧлӧс ԉекарствојас вӧчігӧн, шуам, карлсбаԁскӧј сов вӧчігӧн. Тајӧ ԉекарство јывԍыс лоӧ-на нӧшта віԍталӧма.
Глауберовӧј сов. — Јеҗыԁ порошкі; зев бура сылӧ ва піын. Ещаԋікӧн пыщкӧсӧ ԍетӧмӧн тајӧ бурмӧԁӧ ԍојан пуԅӧԁӧм-ԋебԅӧԁӧмсӧ (
Ԍојӧмсӧ бурмӧԁӧм могыԍ поԅӧ ԍетлыны ԍојан совкӧԁ шӧріпӧв сорлалӧмӧн, — паԋ мынԁаӧн, — лун кежлӧ кыкыԍ кујімыԍ, рушку-ԍув весалӧм могыԍ (слабіԏеԉнӧј пыԃԃі). Мӧсјаслы ԍетчыԍӧ паԋӧн җынјӧн кымын ԍетӧм кежлӧ. Вӧвјаслы колӧ ԍетны грамм 400–500. Мӧсјаслы 500–1000 граммӧԇ.
Ԃӧгӧԃ. — Ԃӧгӧԃ мунӧ куԅа віԍан јазвајас мавтны, шуам, гыж потлаԍӧмјас, гыж ԁор ԁојмалӧмјас, кучік вывса віԍӧмјас ԁа с. воԇӧ. Пыщкӧсӧ ԍетчӧ, коԁыр ԍојанјасыс рушкуас шуԅӧны, грамм 10–25 (ԍојан паԋ җынԍаԋ, ԍојан паԋмынԁаӧԇ).
Ԍојан сов. — Ԍојан совтӧ быԁӧн тӧԁӧны кущӧм. Пыщкӧсӧ ԍетӧм бӧрын, бура завоԃітчӧ уҗавны рушкуыс, леԇӧны унҗык сок, бурмӧ ԍојан луныс (апеԏітыс), јонҗыка гуракылӧ рушкуыс, ԍувјасыс ԁа отсалӧ унҗык вӧчны рушкуас соԉанӧј кіслота ԁа сіјӧн бурмӧԁӧ пуԅӧԁӧм-ԋебԅӧԁӧмсӧ ԍојанјасыслы рушкуас. Зев бур лоӧ, пемӧсјастӧ-кӧ кутан быԁ-лун верԁыштны ԍојан солӧн.
Вӧвјаслы ԍетны 1–2 ԍојан паԋ мынԁа; мӧсјаслы 2–4 ԍојан паԋӧԇ; ыжјаслы, кӧзајаслы, порԍјаслы, ԍојан паԋ мынԁа лун кежлӧ.
Карлсбаԁскӧј сов. Тајӧ јеҗыԁ порошкі, сов кӧра. Ԍетчыԍӧ омӧԉа рушку-ԍув уҗалігјасӧн, омӧԉа ԍојԍігјасӧн ԁа мукӧԁ ԁырјі. Тащӧм порошкісӧ ԍетӧм бӧрын пемӧсјаслӧн оргаԋізмас став жеԉезајасыс бура уҗалӧны: уна сокјас артмӧны, бурмӧ рушку-ԍувлӧн уҗыс; пемӧс јонҗыка ԍојӧ ԁа мӧс вӧраын унҗык лоӧ јӧв ԁа с. в. Тајӧ порошкіас ԍетчыԍӧ вӧвјаслы ԍојан паԋ мынԁаӧн луннас кыкыԍ, асылын ԁа рытын; мӧсјаслы кык ԍојан паԋӧԇ.
Сывԁӧм соԉанӧј кіслота. Тајӧ ԉекарствоыс вочԍӧ соԉанӧј кіслотаыԍ ваӧн шӧріпӧв сорӧмӧн. Пыщкӧсӧ ԍетӧмӧн бурмӧԁӧ уҗсӧ рушку-ԍувјаслыԍ, бурмӧԁӧ ԍојан чӧстӧмсӧ, бырӧԁӧ рушкуас ԍојанјас шуԅӧмсӧ; бура кутасны уҗавны пыщкӧсса жеԉезајасыс ԁа завоԃітӧ оргаԋізмын бура ԁа уна артмыны сок. Бур ԍетны тајӧс быԁ пӧлӧс пыщкӧс віԍӧмӧн віԍігӧн. Ԍетны ԍојан паԋ мынԁаӧн веԁра ваӧ сорлалӧмӧн, лун кежлӧ кыкыԍ; кукаԋјаслы чајнӧј паԋ мынԁа. Ваӧн сорлавтӧг ԍетны оз поԅ.
Мі ӧні віԍталам, кущӧм емӧԍ ԉекарство турунјас, ԇоріԇјас, корјас ԁа с. в. ԁа кыԇі ԁа кущӧм каԁӧ најӧс чукӧртны.
Ԉӧмпу кырԍ. — Ԉӧмпу-кырԍ пыщкын ем уна ԁубіԉнӧј кіслота. Мунӧ отвар вӧчӧмӧн ԉібӧ настојӧн ранајас мыԍкавны; поԅӧ куш порошкінас кіԍкавны. Ранајас мыԍкалігӧн віјӧ сетыԍ мікробјассӧ. Ԍетчыԍԍӧ кукаԋјаслы мыԏітігјасӧн ½–1 бутылка мынԁаӧн кыкыԍ лун кежлӧ; гырыԍ пемӧсјасыԁлы — 1½–2 бутулкаӧԇ.
Настојыс вочԍыԍӧ со кыԇі: боԍтны 2–3 ԍојан паԋ мајкӧм ԉӧмпу кырԍ. Пуктыны гырԋічӧ ԉібӧ кущӧмкӧ мӧԁ ԁозјӧ ԁа сетчӧ кіԍтны бутулка ва. Вевԏԏыны пӧвјӧн ԁа пуктыны војбыԁ кежлӧ пачӧ. Тащӧмінјасӧ-жӧ мунӧ быԁ кырԍ.
Кујім кіԉԉа турун. Тајӧ турунсӧ быԁӧн тӧԁӧны; быԁмӧ васӧԁ ԋурјасӧ. Ԍетчыԍԍӧ скӧтлы настој вӧчӧмӧн. Поԅӧ-і порошкінас ԍојаныскӧԁ ԍетны, кор пемӧсыԁ омӧԉа ԍојӧ ԁа апеԏітыс абу. Настојсӧ бур ԍетны вӧвлы лобԁојӧн віԍігӧн 2–3 ԍојан паԋ, ԉібӧ мӧслы рӧміԇтӧмыԍ ԁугԁӧмыԍ.
Шабԁі кӧјԁыс. — Тајӧ кӧјԁысԍыс вӧчӧны ӧтвар 2–3 ԍојан паԋ бутулка ва вылӧ пуктӧмӧн. Сещӧм ӧтварыс аслас ԋіԉегнас вевԏԏӧ ԍԉіԅістӧј оболочкасӧ ԁа пуԍӧм ԍојаныс кокԋіԁҗыка мунӧ асмог петанінас. Сіԇ-кӧ, тајӧ ӧтварыс мунӧ слабіԏеԉнӧј пыԃԃі ԁа рушку-ԍув віԍігӧн ԁојмӧмсӧ кокԋӧԁӧ. Ԍетчыԍԍӧ јуны, јаԁа ԍојанјас ԍојӧм бӧрын, меԁым јаԁыс ез вермы ԍԉіԅістӧј оболочка пырыс ԍурны вірас ԁа с. в.
Туԍапу туԍ. — (
Бінт, — сіјӧ ԉечітан кӧлуј; ковмывлӧ скӧтлы отсӧг ԍетігјасын. Сы вӧсна бінттӧ пыр колӧ ԁаԍтыны. Поԅӧ ԋӧбны апԏекајасыԍ. Бінт унаыԍ ковмывлӧ ранајас тӧбны. Ранајас поԅӧ тӧбны важ мыԍкалӧм кічышкӧԁјасӧн, сӧмын колӧ вунԁыны куԅаногыс 6–8 саԋԏіметр паԍта. Ӧтар помас колӧ вурыштны кык шнур, меԁ кӧртавнысӧ лоӧ бурҗык ранајассӧ; вывті зелыԁа кӧртавны оз поԅ, секі вермас вір ветлан сӧнјасыс топавны ԁа кӧртӧԁ сајтіыс пемӧсыԁлӧн ԁубавны (лоӧ омертвеԋԋӧ).
Компрессјас. — Компрессјас овлӧ кык пӧлӧс кӧԇыԁ ԁа шонтан компресс. Кӧԇыԁ компресс мунӧ ԁојмӧмјас, ранајас ԁа јур віԍігјасӧ (воспаԉеԋԋӧјас ԁырјі). Кӧԇыԁ компресс вӧчԍыԍԍӧ со кыԇі: реԅінка мешӧкӧ ԍујӧны лым ԉібӧ јіторпыріг — сіјӧ і лоӧ кӧԇыԁ компресс. Аслаԁ-кӧ реԅінка мешӧкыԁ абу ԁа ԍіктԍыԁ он аԁԇы, поԅӧ ԁӧра піјӧ вӧчны кујімӧ-ԋоԉ пӧвсалӧмӧн. Шонтан компресс вӧчігӧн колӧ кԉејонка ԉібӧ воскӧвӧј гумага ԁа куԃеԉ. Шоныԁ компресс вӧчӧны со кыԇі: віԍанінас пуктӧны ваӧн кӧтӧԁӧм 3–4 пӧвсалӧм сӧстӧм рузум; вылас ԉаскӧны кԉејонка, меԁ сіјӧ рузумсӧ бура вевԏіс; кԉејонка вылас колӧ течны вата ԉібӧ куԃеԉ ԁа вывтіыс бінтӧн бура тӧбны. Компрессӧ колӧ віԇны 4–5 час, сы бӧрын рузумсӧ раԅны, ԁа кӧтӧԁыштны. Кӧтӧԁыштӧм бӧрын пуктыны выԉыԍ. Компрессӧ вежлавԍӧ 3–4 лун кежлӧ. Компресс вывті бур ԁа коланатор. Выԉӧн чотӧмјас, кок сӧн ԋужалан ԁојмӧмјас бурԁӧны куш компрессӧн.
Кружка. — Кружкајас ковлӧны кԉізмајас пуктывны ԁа ранајас мыԍкігӧн; емӧԍ кӧрт, емаԉірујтӧм ԁа сԏекԉаннӧј кружкајас. Емаԉірујтӧм кружка лоӧ меԁбур; сіјӧ ыҗыԁ кружкаыс ԁај оз жугав, ԁај поԅӧ сӧстӧма віԇны; пыԁӧсас ем ԋеыҗыԁ ԍур, сеті петӧ ваыс. Ԍурас ԍујԍӧ реԅінӧвӧј трубка, пу ԉібӧ гуттаперчевӧј (реԅінӧвӧј) пома. Тащӧм кружкасӧ-кӧ ӧткӧнлы ԍӧкыԁ ԋӧбны, колӧ ԍіктсаыԁлы лӧԍӧԁны ӧԏі кружкасӧ. Мукӧԁ віԍӧмјассӧ бурԁӧԁігӧн тащӧм кружкатӧгыԁ ԋемтор он вермы вӧчны. Кружкаас меԁ вӧлі тӧрӧ бутулка вітӧ-квајт ва. Ранајас ԉібӧ маткајас кутан мыԍкыны ԁа кружканас колӧ боԍтны пуԅӧԁлӧм ԁебыԁ сӧстӧм ва. Ԉекарствоӧн-кӧ кутан вӧԃітчыны, оз ков воԇҗык ԉекарствосӧ кіԍтны, воԇҗык-кӧ кіԍтан ԉекарствосӧ, секі сіјӧ пырас реԅіна роԅас ԁа оз сорлаԍ ваыскӧԁ; сіјӧ абу бур. Веԍкыԁ ԍувјас-кӧ пемӧсыԁлы кӧсјан пуктыны кԉізма, колӧ воԇҗык кітӧ бура мыԍкыны, чуԋ гыжјастӧ шырны, кітӧ бура мавтны ваԅеԉінӧн ԁа вӧԉіԍԏі асмогсӧ перјавны, сеԍԍа васӧ мајтӧгӧн быгјавны ԁа поԅӧ пуктыны кԉізма. Трубкасӧ ԍујӧм бӧрын, меԁ ваыс кружкаԍыс ӧԁјӧҗык летчіс, колӧ вылӧҗык кружкасӧ лептыны. Он-кӧ лепты, кружкаԍыс ваыс оз мун. Кружканас вӧԃітчӧм бӧрын ԇік пыр-жӧ колӧ кружкасӧ мыԍкыны ԁа коԍтыны. Мӧԁыԍ кԉізма пуктігӧн сіԇ-жӧ меԁвојԁӧр колӧ кружкасӧ мыԍкыны ԁа вӧԉіԍт кԉізмасӧ пуктыны.
Спрынтсовка. — Спрынтсовка реԅінка мач коԃ, сӧмын ԋужалӧмӧн-моз јоԍмӧ. Реԅіна мачсӧ-кӧ топӧԁан ԁа јоԍ помсӧ ваӧ ԍујан — бӧр паԍкалігас, секі кыскӧ васӧ реԅіна мач пыщкас. Сіјӧн ранајас мыԍкалӧны; јоԍ помсӧ поԅӧ пыԁӧҗык ранаас ԍујны ԁа бурҗыка мыԍкыны. Тајӧ спрынтсовкаыс сіјӧн і бур. Спрынсовкасӧ поԅӧ ԋӧбны апԏекајасыԍ.
Кок гыжјас віԁлалан щіпцы. — Тащӧм щіптсынас віԁлалӧны, оз-ӧ вӧлыԁлӧн гыжјыс віԍ. Шуам, віԍӧ кӧ гыжјыс, ԁојмӧм ԉібӧ быщкыԍӧм вӧсна, куш віԇӧԁӧмнаԁ ԋајтӧԍ кокԍыԁ он вермы аԁԇыныԁ. Щіптсынаԁ топӧԁыштлӧмԍыԁ веԍкалӧ ԁојманінас ԁа вӧлыԁ коксӧ ԋещыштӧ. Оз-кӧ віԍ, щіптсынаԁ віԁлалігаԁ вӧлыԁ оз вӧрԅӧԁчы. Скӧт кок віԍӧмјастӧ тӧԁмалігӧн тащӧм щіптсыыԁ зев буртор. Тајӧн регыԁ верман тӧԁмавны, віԍӧ оз кок гыжјыс. Коԁыр кутан вӧлыԁлыԍ коксӧ віԁлавны, секі оз ков вӧлыԁлыԍ нырсӧ топӧԁны (пуктыны закрутка). Секі вӧлыԁ ныр ԁојмӧмысла оз кут кывны кок ԁојмӧмсӧ, он аԁԇы ԁојаінсӧ. Колӧ віԁлавны ԉучкіа сіԇ, нырӧ закрутка пуктытӧг.
Кок гыж весалан пурт. — Кок гыж весалан пуртыԁ паԋ вӧчан канԁрас коԃ. Кущӧма колӧ кок гыж віԁлалан щіптсыыԁ, сещӧма-жӧ колӧ кок гыж весалан пуртыԁ. Пуртнас поԅӧ ԇоԋвіԇа ԁырјіыс весавны ԁа шыԉӧԁны гыжсӧ. Щіптсынаԁ віԁлалігӧн-кӧ гыжјыс ԁојмӧ, сеті колӧ гыж весалан пуртнас весавны. Роԅӧԁны паԍкыԁа оз ков; вір-кӧ понԁас петны колӧ ԁугӧԁны: јоԁӧн мавтыштны ԁа роԅсӧ тупкыны ватаӧн. Вір-кӧ кутас петны ԉібӧ ор сора вір, колӧ јонҗыка ԁа бурҗыка леԇны орсӧ, ранасӧ пожјавны спрінтсовкаӧн ԁа бурԁӧԁны завоԃітчыны віԍанінсӧ.
Кущӧм віԍӧмјасӧн меԁԍасӧ віԍалӧны скӧтјасыԁ. Кыԇі, кущӧм отсӧг ԍетны віԍігас
Воԇҗык лоі віԍталӧма кущӧм помкајас вермӧны віԍмӧԁны гортса пемӧсјас, кущӧмӧԍ помкајасыс віԍӧмјаслӧн, кыԇі тӧԁмавны віԍӧмјассӧ ԁа сіԇ воԇӧ. Ӧні тӧԁмалам, кущӧм віԍӧмјас пемӧсыԁлӧн меԁԍа щӧкыԁа овлӧны, кущӧм помка вӧсна боԍтӧны торја віԍӧмјас ԁа кыԇі ԍетны меԁвоԇԇа отсӧг веԏерінар ԁінӧ шыӧԁчытӧԇ.
Тані мі кутам ԍорԋітны меԁԍасӧ віԍӧмјас јылыԍ, меԁ војԁӧр — вуҗтӧм (ԋезаразнӧј) віԍӧмјас јылыԍ. Віԇӧԁлам ӧні рушку віԍӧмјас ԁа ԍув віԍӧмјас вылӧ.
Гортса пемӧсјаслӧн гырк пыщкӧс віԍӧмјас
Гырк пыщкӧс віԍӧмјасыԁ вермӧны скӧттӧ боԍтны уна пӧлӧс помкајас вӧсна. Меԁԍа щӧкыԁа віԍмӧны омӧԉ ԍојанјасӧн верԁӧм вӧсна ԁа верԁны кужтӧм понԁа. Быԁ віԍӧм јылыԍ ԍорԋітігӧн лоӧ торјӧн віԍталӧма, мыј понԁа віԍӧмыс боԍтӧ, кыԇі віԇны сещӧм віԍӧмԍыс, кыԇі тӧԁмавны віԍӧмсӧ ԁа віԍігас ԍетны отсӧг, — колӧ тӧԁны і со мыј: пемӧсыԁ-кӧ віԍӧ, ԋекор оз ков термаԍны отсӧг ԍетӧмӧн віԍӧмсӧ бура тӧԁмавтӧг, кущӧм віԍӧмӧн сіјӧ віԍӧ. Віԍӧмсӧ тӧԁмавны еща-на, колӧ нӧшта тӧԁмавны, кущӧм помка вӧсна боԍтіс віԍӧмыс; бура віԍӧмсӧ тӧԁмалӧм бӧрын, зіԉны віԍӧмсӧ бурмӧԁны. Шуам вӧв ԉібӧ мӧс омӧԉ ԍојанӧн верԁӧм вӧсна. Он-кӧ ԁугԁы сіјӧ ԍојаннас верԁӧмыԍ, ԉекарствојасӧн бурԁӧԁӧмыԍ ԋінӧм бурыс оз ло.
Мыј вӧсна скӧтлӧн вошӧ апеԏітыс (ԍојан чӧстӧм)
Гортса пемӧс вермас ԍојӧмыԍ ԁугԁыны, воштыны ԍојны чӧстӧмсӧ, уна помка вӧсна. Отсӧг ԍеттӧԇ меԁвојԁӧр колӧ тӧԁмавны мыјла оз ԍој. Помкасӧ тӧԁмавны овлӧ зев ԍӧкыԁ; сӧмын верман бура тӧԁмавны бура гӧгӧр віԁлалӧм бӧрын.
Кущӧм оланіныс, мыјӧн верԁан, вӧлӧн-кӧ уҗалан, кыԇі уҗалан ԁа сіԇ воԇӧ.
Щӧкыԁа помкаыс ԍојтӧмыслӧн овлӧ гырк пыщкӧс віԍӧмјас понԁа, вом пыщкӧс віԍмӧм понԁа ԁа мукӧԁ тор вӧсна. Сеԍԍа колӧ тӧԁмавны, вошӧма-ӧ ԍојны чӧстӧмыс, гашкӧ, ԍојнысӧ щӧкыԁа колӧ ԁа сӧмын ԍојнысӧ оз вермы. Пемӧсыԁ-кӧ ԍојнысӧ чӧстӧ, локтӧ ԍојан ԁінас. Локтӧ-кӧ ԍојан ԁінас ԁа оз вермы вомас боԍтнысӧ ԉібӧ боԍтӧ-кӧ ԁа оз прамӧја куртчав, секі колӧ вом пыщкӧссӧ віԇӧԁлыны, абу-ӧ сені кущӧмкӧ ԁој, абу-ӧ куԅ піԋ ԉібӧ оз-ӧ вежԍыны јӧв піԋјас. Піԋјас вежігас вӧлыԁ оз вермы ԉучкі ԍојнысӧ, куртчавтӧг ԋылалӧ, ԁа сы вӧсна јона омӧԉтчӧ. Мукӧԁ ԁырјіыс вӧлыԁ ԍојансӧ ԉучкі куртчалӧ, бура, піԋ шыыс ԉучкі, сӧмын ԋылыштнысӧ оз вермы. Секі колӧ корԍны ԁојсӧ горшԍыс, оз-ӧ віԍ горшыс ԁа сы понԁа оз вермы ԋылавнысӧ. Оз-кӧ ԍојан ԁінас матыԍчыв, оз веԍіг віԇӧԁлы, секі помкаыс гырк віԍӧмын.
Мукӧԁ ԁырјі пемӧсјас ԍојӧны тујтӧм ԍојанјас: кујӧԁ-воԉӧссӧ ԁа с. в. Сыыԍ рушкуас зев уна чукӧрмӧ кіслота. Віԍӧмсӧ тӧԁмалӧм бӧрын, колӧ пырыԍ-пыр-жӧ завоԃітны бурԁӧԁны. Кыԇі бурԁӧԁны? Он-кӧ вермы ԉучкі тӧԁмавны віԍӧмсӧ, колӧ первој весавны рушку-ԍувсӧ. Сы могыԍ колӧ ԍетны глауберовӧј сов ԉібӧ слабітӧԁана мукӧԁ пӧлӧс ԉекарствојас. Оз-кӧ бура чӧсты ԍојныс, колӧ ԍетны кыкыԍ лун кежлӧ ԍојан паԋ мынԁаӧн карлсбаԁскӧј сов. Меԁбур ԍетны, меԁ рушкуыс, ԍувјасыс уҗаласны. Соԉанӧј кіслота ԍетчӧ лун кежлӧ кыкыԍ (рытын ԁа асылын), ԍојан паԋӧн веԁра ва пыщкӧ сорлалӧмӧн.
Пемӧсјасӧс восӧԁӧм
Восӧԁӧм вермӧ лоны гортса пемӧсјаслӧн уна пӧлӧс помкајас вӧсна. Шуам, јурвем віԍӧмјас, гырк пыщкӧс віԍӧмјас вӧсна помка омӧԉ ԍојанјас ԍојӧм бӧрын ԁунԁалӧм вӧсна, вуҗан віԍӧмјас вӧсна ԁа с. в. Вӧвјаслӧн восӧмыԁ овлӧ сӧмын ԍӧкыԁа віԍігӧн. Мӧсјаслӧн ԁа понјаслӧн, вӧвјаслӧн ԁорыԍ, восӧмыс кокԋіԁҗыка мунӧ.
Кущӧмкӧ чорыԁтор-кӧ горшас ԍурас мӧсјасыԁлы ԉібӧ понјасыԁлы восӧны ԋін. Мӧсјас восӧмыԍ оз ков јона повны. Мукӧԁ віԍӧмјас ԁырјіыс, шуам, рушкуыс-кӧ тырӧма, восӧмыс најӧс кокԋӧԁӧ. Восӧмыԍ поԅӧ ԁугӧԁны сӧмын помкасӧ бырӧԁӧмӧн. Јона-ԋін-кӧ ԁыр восӧ, колӧ повны омӧԉтор лоӧмыԍ. Веԏерінар ԁінӧ шыӧԁчытӧԇ, поԅӧ ԍетны сӧмын соԁа, вӧвјаслы ԁа мӧсјаслы ԍојан паԋ мынԁа. Сеԍԍа колӧ ԋужјавтӧг, регыԁҗык шыӧԁчыны веԏерінар ԁінӧ; сіјӧ вермас віԍтавны мыј понԁа пемӧсыԁ восӧ ԁа ԍетас пемӧсыԁлы отсӧг — ԉекарство.
Скӧтлӧн мыԏітӧм
Мыԏітӧмыԁ абу бур. Секі ԍојаныс оз уԃіт ԉучкі пуԍыныс-ԋебԅыныс ԁа петӧ ԇоԋӧн. Пемӧсыԁ секі омӧԉтчӧ. Вермӧ боԍтны мыԏітӧм верԁны кужтӧм вӧсна. Шуам, тулысын кос турун вывԍаԋ-кӧ пырыԍ пыр-жӧ леԇан веж кокув ԍојан вылӧ ԉібӧ ваа ԍојанјасӧн верԁан. Мыԏітлӧны кынмӧм понԁа ԁа рушку тырӧм вӧсна, коԁыр ԍојанјасыс завоԃітчӧны рушкуас шуԅыны. Рушку тырӧм понԁа-кӧ мыԏітӧ, секі асмогыс зев ԁука. Мыԏітны-кӧ кутіс веж турун вылӧ ԁруг леԇӧм вӧсна, секі колӧ ԁугԁыны веж туруннас верԁӧмыԍ, ԍетны кос ԍојан ԁа ваа ԍојанјасӧн ещаҗык верԁны.
Кынмалӧмјас бӧрын — сувтӧԁны скӧтӧс шоныԁ гіԁӧ; кынӧмсӧ колӧ вевԏавлыны шоныԁ паԍкӧмјасӧн. Гіԁсӧ бура воԉсавлыны ԁа віԇны тӧв ветлӧмыԍ (сквӧԅԋакјасыԍ). Рушку тырӧм вӧсна-кӧ мыԏітӧ — колӧ весавны коԍтӧм ԍојанјассӧ рушкуԍыс. Сы могыԍ меԁвојԁӧр јуктавны слабітӧԁана ԉекарствоӧн.
Рушку весалӧм бӧрын поԅӧ ԍетны ԉӧмпу кырԍ настој бутылка мынԁа, ԉібӧ соԉанӧј кіслота кыкыԍ лун кежлӧ ԍојан паԋӧн веԁра ваӧ сорлалӧмӧн. Поԅӧ зырыштны слабітӧԁӧм бӧрас кынӧмсӧ скіпіԁарӧн. Секі вірыс кутас ԉучкі бура важ мозыс-жӧ ветлыны гырк гӧгӧрас ԁа бура понԁас уҗавны рушку-ԍувјасыс. Оз-на-кӧ тајӧн ԁугԁыны мыԏітӧмыԍ, колӧ шыӧԁчывны веԏерінар ԁінӧ. Најӧ вермасны ԉучкі віԍталӧм бӧраԁ тӧԁмавны, мыј вӧсна мыԏітӧ ԁа ԍетны колана ԉекарство.
Гырк јӧрмӧм
Вӧвјаслӧн ԁа мӧсјаслӧн гырк јӧрмӧмыс овлӧ гырк пыщкӧсса мукӧԁ віԍӧмјас ԁырјі. Мӧсјаслӧн щӧкыԁа гырк јӧрмӧмыԁ овлӧ ԁунԁӧм віԍӧм (ԏімпаԋіт) ԁырјі. Рушку тырӧм бӧрын, кішка-рушку віԍігӧн (
Коԁыр овлӧны гырк јӧрмӧмјасыс, поԅӧ ԍетны мӧсјаслы ӧԏі бутылкаԍаԋ бутылкаӧн җынјӧнӧԇ кымын кослунја выј.
Сеԍԍа колӧ кітӧ бура мыԍкыны, гыжјастӧ шырны ԁа кішкаԍыс перјавны асмогсӧ кінаԁ; вӧчны ԁа пуктыны кԉізма; сеԍԍа боксӧ зыравны шӧріпӧв сорлалӧм кослунја выјӧн ԁа скіпіԁарӧн. Бурԁӧм бӧрас первојја лунјасас колӧ верԁны сещӧм ԍојанјасӧн, меԁ гырксӧ выԉыԍ ез јӧрт, шуам уԉ турунӧн, мӧсԍоркԋіӧн ԁа мукӧԁ сещӧмторјӧн. Щӧкыԁа јӧртлывлӧ гырксӧ порԍјаслыԍ ԁа понјаслыԍ. Тӧԁны гырк јӧрмӧмлыԍ помкасӧ — ԍӧкыԁ. Мукӧԁ ԁырјіыс гырк пыщкӧс јӧртӧмыԍ скӧтыԁ оз вермы асмогаԍнысӧ лун кык-куімӧԇ. Секі асмогыс вермас гырк пыщԍыс петны восӧмӧн.
Мӧсјаслӧн рушку ԁунԁӧм (ԏімпаԋіт)
Тајӧ віԍӧмыс щӧкыԁа овлӧ мӧсјаслӧн, коԁыр најӧ ԍојӧны кокԋіԁа шуԅана ԍојанјас ԁа ԍојӧм бӧрас рушкуас артмӧны газјас. Сіјӧ газјасыслы воштыԍныс ԋекытчӧ лоӧ ԁа мӧсјасыԁлыԍ ԉібӧ ыжјасыԁлыԍ зев јона ԁунԁӧԁӧ — шујга боксӧ-паксӧ
Меԁым, еԍкӧ, ез боԍт тащӧм ԉок віԍӧмыс, оз ков верԁны скӧтӧс уԉ пӧжԍӧм ԁа шуԅыны завоԃітчӧм турунӧн; сіԇ-жӧ оз ков ԍетны ӧтпырјӧ уна кԉевер турун, сіԍ картупеԉ ԁа кынмалӧм турунјас. Кӧтаԍӧм, пӧжԍыны завоԃітчӧм турунјас поԅӧ ԍетлыны ічӧԏікаӧн ԁа сорлавны кос турункӧԁ. Оз ков тулысјасын кос турун вывԍаԋ пырыԍтӧмпыр леԇны уԉ турун вылӧ. Тулысын уԉ турун ԁінас колӧ скӧтӧс велӧԁны ԋӧжјӧԋікӧн; асывнас колӧ леԇны јірԍыштны кос турунӧн верԁӧм бӧрын. Веж турунӧн верԁӧм бӧрын пырыԍтӧмпыр оз ков јуктавны. Кынмалӧм ԁа кӧтаԍлӧм турун скӧтлы ԍеттӧԇ колӧ бура коԍтыны.
Мыјјас ԍӧрԏі тӧԁны тајӧ віԍӧмјассӧ
Віԍмыԍ мӧс ԁугԁӧ рӧміԇтӧмыԍ, рушкуыс (
Кыԇі бурԁӧԁны тајӧ віԍӧмԍыс
Колӧ ԇікпыр-жӧ ԁугӧԁны рушкуас газ артмӧмсӧ. Тајӧ віԍӧмыс вывті ԉок, вермас регыԁӧн пемӧстӧ віны. Сіԇ-кӧ колӧ пырыԍ-пыр-жӧ сетыԍ газсӧ леԇны. Мыј вермас креԍԏаԋін ачыс вӧчны веԏерінар локтӧԇ? Меԁвоԇ колӧ ԍувԍыс перјавны асмогсӧ ԁа пуктыны кԉізма. Ԁунԁӧмінсӧ кіԍкавны шӧріпӧв сорлалӧм ваа скіпіԁарӧн, ԉібӧ куш кӧԇыԁ ваӧн; сеԍԍа зыравны іԇас јокмыԉӧн. Зыралӧм бӧрас кывсӧ кыскыштавлыны, меԁ горԅӧԁас. Быԁ горԅӧԁігӧн петӧ ԋеунаӧн газыс. Сеԍԍа віԍыԍ мӧссӧ поԅӧ котрӧԁлыштны. Вомас кӧртвом моз ԍујны ԃӧгӧԃӧн мавтӧм гез, меԁ ԋакԉалӧ. Ԋакԉалігас кутас мунны ԁуԉԉыс ԁа ӧԁјӧҗык бурԁас рушкуыс. Оз-кӧ тащӧмторјасыԁ отсавны, колӧ боԍтны ӧԏі стӧкантыр кослунја выј (поԅӧ шабԁі выј), стӧкан җын ԃӧгӧԃ ԁа стӧкан җын караԍін. Куімнанторсӧ кіԍтны бутулкаӧ, бура гуԁравны ԁа јуктавны мӧскӧс. Тајӧ ԉекарствојассӧ поԅӧ ԍетны сӧмын мӧсјаслы; вӧвјаслы ԁа ыжјаслы тајӧ ԉекарствојас ԍетны оз поԅ.
Ԉекарствојасыс-кӧ ԋекущӧм отсӧг оз ԍетны, віԍыԍ мӧсјаслы, колӧ вӧчны оператсіја, сы вылӧ ем струмент — шуԍӧ троакарӧн. Сіјӧн роԅӧԁӧны рушкусӧ (јеҗыԁ кругӧн помјӧма роԅӧԁанінсӧ). Сӧмын та ԁінӧ кутчыԍны аслыԁ оз ков. Тащӧм оператсіјатӧ вермас бура вӧчны сӧмын веԏерінар. Ԋекущӧм кокԋӧԁ-кӧ мӧскыслы оз ло, ԍінмыс тырӧ ԍінваӧн, завоԃітчӧ пӧԁны, ԁунԁӧмыс соԁӧ ԁа сіԇ воԇӧ. Бурҗык сещӧм мӧстӧ начкыны јај вылӧ. Віԍмӧм бӧрас пырыԍтӧм пыр-жӧ колӧ ԍетны глауберӧвӧј сов грамм 500 кымын. Бурԁӧԁӧм бӧрас сеԍԍа лун куімӧ-ԋоԉ оз ков ԍетны веж турун.
Вӧвјаслӧн лобԁојӧн (коԉікӧн) віԍӧм
Лобԁојӧн быԁ во віԍмывлӧ уна вӧв, ԃерт, унаӧн сыыԍ і кулӧны. Тајӧ віԍӧмсӧ креԍԏана шуӧны „шырӧн“, пеԉ ԁінас-пӧ кајӧма шыр. Быщкан-кӧ-пӧ пеԉбокԍыс шырсӧ (пеԉ бокса жеԉезасӧ), вӧв бурԁас. Веԍіг сіјӧ пеԉԁінса жеԉезасӧ куртчавлывлӧны, меԁ јамас. Сеԍԍа віԍыԍ вӧв ԁінас корӧны кӧнӧвалјасӧс.
Кӧнӧвалјас ԋајтӧԍ, сімӧм шылаӧн быщкӧны пеԉԁінса жеԉезасӧ, гыжјалӧны нырсӧ вір петтӧԇыс-ԁа зараԅітлӧны вӧлыслыԍ вірсӧ.
А зараԅітчас-кӧ вірыс, вӧлыԁ кулӧ. Тајӧ віԍӧмыс вывті чорыԁ ԁа віԍмӧмԍаԋыс суткі тыртӧԇыс і вермас вӧлыԁ кувны.
Лобԁојӧн віԍмыԍ вӧв ԁінӧ колӧ корны веԏерінарӧс. Поԅӧ і аслыԁ ԋеуна отсыштны. Сӧмын ԋекущӧм ногӧн оз ков корны кӧнӧвалӧс. Кыԇі тӧԁны тајӧ лобԁојӧн віԍӧмсӧ ԁа віԍігас кыԇі ԍетны вӧвлы отсӧг?
Рушку ԍувјыс вӧлыԁлӧн зев чувствіԏеԉнӧј. Омӧԉ ԍојанјас, щыкӧм, пӧԁӧм, кынмалӧм турунјас зев щӧкыԁа вӧвлыԍ рушку-ԍувјассӧ віԍмӧԁӧны. Тащӧм віԍӧмјас вермӧны вӧлӧс віны. Лобԁојӧн вӧвјас віԍмывлӧны уна помкајас вӧсна; со кущӧм сылӧн помкајасыс:
1. Уҗалӧм бӧрын пӧԍалӧм вӧлӧс кӧԇыԁ ваӧн јукталӧмыԍ, кӧԇыԁінын віԇӧмыԍ;
2. Щыкӧм, ԋајт ԁа шуԅан ԍојанјасӧн верԁӧм вӧсна (сещӧм ԍојанјасыс рушкуас шуԅыны вермӧны), ԉібӧ щыкӧм ԋајт туруныԍ;
3. Вывті верԁӧм вӧсна ԉібӧ горша ԍојӧм понԁа, ԋаԋа ԍојан ԉібӧ веж турунӧн вывті јона верԁігјасӧн (сыыԍ вермас воспаԉітчыны рушкуыс);
4. Ковјас понԁа. Ковјасыс ԁојԁалӧны вӧв ԍувјасыслыԍ сԉіԅістӧј оболочкасӧ ԁа тупкалӧны вір сӧнјассӧ;
5. Уԉ ԍојан вывԍаԋ-кӧ ԁруг вуҗӧԁан кос ԍојан вылӧ ԉібӧ кос вывԍаԋ уԉ вылӧ. Вермас боԍтны вуҗан віԍӧмјас ԁырјі.
6. Шуам, вӧв ԁыр-ԋін ез ԍојлы зӧр, сеԍԍа ԁруг ԍојас зев горша, бура куртчавтӧг ԁа уна. Рушкуас оз вермы пуԍыныс-ԋебԅыныс ԍојаныс ԁа чужӧны мікробјас. Ԍојан завоԃітчӧ шуԅыны. Рушкуыс вӧвлӧн віԍмӧ ԁа вӧв завоԃітчӧ шыблаԍны;
7. Лобԁој овлӧ і ԍуӧн (туԍнас) верԁӧм помыԍ; ԍӧкыԁ уҗ бӧрын-кӧ бура шојтчӧԁтӧԇ верԁан ԍунас ԉібӧ јона верԁӧм бӧрын кутан пырыԍтӧмпыр-жӧ уҗавны. Бӧрја кык помка вӧснаыс скӧтыԁ меԁԍа јонасӧ і віԍмӧԁчывлӧ.
Кыԇі тӧԁны лобԁој віԍӧмсӧ
Лобԁојӧн віԍыԍ вӧв мунігӧн сувталӧ, пӧԍалӧ, рушкуыс ԁунԁӧ, ӧԏі-мӧԁ кок вылас вежлаԍӧ — сувтчӧ, бӧжнас ӧвтчӧ, зіԉӧ воԁны ԁа гоԉасӧ ԋужјӧԁлӧ воԇӧ. Јона-ԋін-кӧ віԍмӧ, шыбытчӧ муӧ, тупԉаԍӧ, пырыԍтӧм-пыр-жӧ бӧр четчӧ ԁа бара віԇӧԁӧ кынӧм вылас, кокјассӧ паԍкӧԁӧ, пукԍывлӧ пон моз, ԍӧкыԁа лолалӧ, гӧрбыԉтчӧ, ружтӧ, быԏԏӧ кӧсјӧ асмогаԍны, сӧмын асмогыс оз пет. Оз пыр сещӧмӧԍ овлыны прізнакјасыс віԍіԍ вӧвјаслӧн. Тулыс-арын вӧвјастӧ боԍтлывлӧны кынмалӧмјасыԍ прӧстуԁаа коԉікјас. Віԍыԍ вӧв секі інас оз ӧшјы: кокԍӧ воԇԇа кокјаснас, віԇӧԁӧ кынӧм вылас, бӧркокјассӧ лепталӧ кынӧм улас, пӧԍалӧ. Сӧмын кынӧмыс оз ԁунԁы мукӧԁпӧлӧс лобԁој ԁырјі моз, а веԍіг топалӧ.
Кыԇі отсавны лобԁојӧн віԍыԍ вӧвјаслы
Лобԁојӧн віԍӧм ԁа мӧсјаслӧн ԁунԁӧм віԍӧм вывті ӧԁјӧ ԁа чорыԁа паԍкалӧны. Ԋіӧԏі оз поԅ ԋужӧԁчыны отсӧг ԍетӧмын веԏерінар локтӧԇ. Пырыԍтӧм-пыртӧ-ӧԁ веԏерінарнӧј врачӧс ԉібӧ пеԉшӧрӧс он-на вермы аԁԇыны. Сіԇ-кӧ колӧ тӧԁны, кыԇі ԍетны меԁвоԇԇа отсӧгсӧ. Отсӧгсӧ колӧ ԍетны со кыԇі: отсӧг ԍеттӧԇ вӧлӧс сувтӧԁны шоныԁ, ыҗыԁ гіԁӧ. Колӧ бура мыԍкыны кітӧ, чуԋ гыжјастӧ шырны, меԁ ԍувсӧ вӧлыԁлыԍ ен пегырт ԁа перјавны асмогсӧ, кытчӧԇ кінаԁ суԇан. Сы бӧрын пуктыны кружкаӧн веԁра җын мынԁа мајтӧг быгја ваа кԉізма. Сещӧм кружкаыԁ кӧ абу, поԅас роԅа реԅіна помӧ пуктыны воронка ԁа васӧ ԋӧжјӧԋікӧн сетчӧ кіԍтны.
Вермӧ-на-кӧ вӧлыԁ ветлынысӧ, абу-на-кӧ јона слабітӧма, колӧ воԍлӧн новлӧԁлыны. Јона-кӧ ԁунԁӧма кынӧмыс, ӧԁјӧ новлӧԁлыны оз поԅ. Колӧ ԍетны глауберӧвӧј сов 400–500 граммкымын ԉібӧ 1–1,5 бутулка шабԁі-выј.
Колӧ кынӧмсӧ зыравны іԇасӧн, кіԍкавны выјӧн ԉібӧ ваӧн шӧріпӧв сорӧм скіпіԁарӧн. Сы бӧрын кынӧмсӧ ежавны шоныԁторјасӧн. Лобԁојнас-кӧ кынмӧмыԍ віԍмас — колӧ секі бурҗыка шонтыны. Шонтӧм могыԍ поԅӧ јуктавны кык кымын бутулка ԋінпу ԇоріԇ настојӧн. Абу-кӧ ԋінпу настојыԁ, поԅӧ куш шоныԁ ваӧн јуктавны ԁа шоныԁ ваыԍ кԉізма пуктыны; сыбӧрын вевԏԏыны шоныԁ паԍјасӧн.
Меԁ вӧв ез віԍмы лобԁојӧн, оз ков муԇӧм вӧвлы пырыԍ-пыр ԍетны зӧр, іԁ, ԍу. Зӧрјӧн, ԍуӧн, іԁјӧн верԁӧм бӧрын оз-жӧ ков уҗавны часӧн җынјӧн мынԁа, оз ков боԍтчыны ԁруг ԍӧкыԁа уҗавны.
Меԁ вӧлыԁ зӧрсӧ оз ԍој вывті горша, поԅӧ сорлавны шырӧм іԇасӧн (шырны іԇассӧ кык-кујім саԋԏіметр куԅа). Сеԍԍа ԋаԋа кӧрымӧн верԁлытӧм вӧвлы ԋекор оз ков ԍетны уна зӧр, ԉібӧ омӧԉа коԍтӧм зӧр. Оз ков верԁны сіԍ щыкӧм турунӧн. Уԉ кԉевер турунӧн верԁігӧн колӧ ԍоӧԁны ічӧԏікаӧн, омӧԉҗык турунӧн сорлалӧмӧн.
Меԁым кынмӧмыԍ лобԁојӧн вӧлыԁ ез віԍмы, пӧԍ вылыԍ кӧԇыԁінын віԇны оз поԅ. Тӧвјылын сулӧԁігӧн тӧвԍыс мыјӧнкӧ колӧ вевԏԏыны. Лобԁојӧн уна вӧвјас віԍмалӧны омӧԉ ԉаԍԋіын ԉібӧ ԉаԍԋітӧг верԁӧмыԍ, ԋајт пыщкын верԁӧмыԍ.
Сіԇ-кӧ колӧ лӧԍӧԁны вӧлыԁлы бур ԉаԍԋі. Кок улас вӧлыԁлы турунтӧ ԍетӧмӧн таԉаԍӧ кујӧԁас, сеԍԍа сіјӧ кујӧԁ сорнас туруныс ԍурӧ вӧв рушкуӧ ԁа сы вӧснасӧ-і щӧкыԁҗыкасӧ віԍалӧны кішка-рушку пыщкӧс віԍӧмјаснас.
Тајӧ віԍӧмјас боԍтігӧн колӧ ԋужӧԁчытӧг корны веԏерінарӧс.
Јаԁа турунјасӧн отравітчӧм
Скӧтыԁ луԁ вылын јірԍігас бӧрјӧ ԍојана турун. Сӧмын-ӧԁ тулысјаснаԁ, коԁыр јаԁа турунјасыс быԁмӧмаӧԍ бур турун ԁорԍыс куԅҗыка, щыг јывԍыс горша ԍојігас вермас ԍојны щӧщ јаԁа турунсӧ ԁа отравітчыны. Мукӧԁ турунјасыс јаԁаӧԍ сӧмын быԁмігас, уԉнас. Коԍтӧмӧн налӧн јаԁыс вошӧ. А мукӧԁ туруныс веԍіг коԍтӧм бӧрас асԍыс јаԁа лунсӧ оз вошты. Сеԍԍа-ӧԁ турунјасыԁлӧн ԁа ԋаԋјасыԁлӧн сіԇ-жӧ овлӧны віԍӧмјас, шуам, ужпіԋ-шомшеп. Віԍан турунјас ԁа ԋаԋјас ԍојӧмыԍ вермасны-жӧ отравітчыны пемӧсјасыԁ.
Кыԇі тӧԁны отравітчӧмсӧ
Отравітчӧм віԍӧмыԁ скӧтӧс боԍтӧ ԁруг щыг вылӧ верԁӧмыԍ. Отравітчӧм пемӧсыԁ ԁугԁӧ рӧміԇтӧмыԍ ԁа ԍојӧмыԍ; вомԍыс петӧ быгԅӧм ԁуԉԉыс, ԍӧкыԁа лолалӧ ԁа ԋылалӧ, кокјасыс тірӧны, кӧԇыԁӧԍ. Боԍԍӧ мыԏітны, асмогыс овлӧ вірсора. Коскас-кӧ ԉічкыштан, зев јона сеті ԁојмӧ. Јаԁа турунјастӧ-кӧ уна ԍојӧма пемӧсыԁ јӧј коԃ ԍама: котралӧ, кытчӧ ԍурӧ пырӧ, ԍінјасыс гырԁмӧны ԉібӧ бугыԉјасыс оз вӧрны, быԏԏӧ уԅӧны. Јона отравітчігјасӧн лоӧ бӧрја кокјасас параԉіч, оз кут вермыны ветлӧԁлынысӧ. Јона-ԋін-кӧ слабмас пемӧсыԁ, жарыс (ԏемператураыс) нормаԉнӧј ԁорԍыс чінӧ, секі поԅӧ чајтны — пемӧс оз-ԋін ловԅы-бурԁ.
Кущӧм отсӧг ԍетны отравітчӧм пемӧслы
Тӧԁан-кӧ отравітчіс јаԁа турун ԍојӧм понԁа, колӧ пырыԍтӧмпыр лӧԍӧԁны баԃпу ӧтвар ԁа јуктыштавлыны сіјӧн луннас кујімӧ-ԋоԉыԍ, ԉітра җынјӧн кымын јукталӧм кежлӧ. Пырыԍпыр-жӧ ԁугԁыны сещӧм турунӧн верԁны, кущӧм турунӧн отравітчіс. Ԍувјас пырыс пыщкӧсас меԁ јаԁыс озҗык вермы јіҗны, ԍетны шабԁі кӧјԁыс отвар. Меԁ, еԍкӧ, ӧԁјӧҗык рекміс рушкуыс јаԁа турунјасыԍ поԅӧ ԍетны слабітӧм могыԍ 600–1000 грамм глауберӧвӧј сов. Баԃпу ӧтварсӧ ԍетны поԅӧ слабітӧԁӧм мыԍԏіыс-ԋін. Куԇыс-кӧ вір сорӧн петӧ, вӧркјасыс віԍмӧмаӧԍ-ԋін. Секі колӧ пуктыны коск вылас компресс.
Кішка-рушку віԍӧм пемӧсјаслӧн
Воԇ тулысјасын ԉібӧ ԍорҗык арјасын гортса пемӧсјасыԁ щӧкыԁа віԍмывлӧны кішка-рушку віԍӧмјасӧн. Кішка-рушку віԍӧмыс овлӧ зев уна помка вӧсна — кынмалӧм турунјасӧн верԁӧмыԍ; вӧлӧс уҗалӧм бӧрын пӧԍјывԍыс кӧԇыԁінӧ сувтӧԁӧмыԍ.
Вермӧны віԍмӧԁны і ковјас. Оз-кӧ ӧԏі помка вӧсна боԍтны кішка-рушку віԍӧмјасыс, абу-жӧ ӧткоԃӧԍ прізнакјасыс віԍӧмыслӧн. Коԁыр кынӧмыс ԁунԁӧма, кор оз ԍој, апеԏітыс абу. Ԉібӧ мыԏітӧԁӧ, ԉібӧ гырксӧ јӧртӧ, мукӧԁ ԁырјіыс восӧԁӧ, слабмӧԁӧ ԁа сіԇ воԇӧ. Мӧсјаслӧн кішка-рушку віԍӧмлӧн меԁвоԇԇа прізнакыс: ԁугԁӧ рӧміԇтыны, вӧвјаслӧн — ԁугԁӧ ԍојӧмыԍ, ԍԉіԅістӧј оболочкајасыс вом пыщкӧсас ԁа ныр пыщкӧсас гӧрԁӧԁӧны, јајыс біалӧ (ԏемператураыс соԁӧ), пеԉјасыс ԁа кокјасыс кӧԇалӧны, оз ԍој, а јона јуӧ, кынӧмыс гуракылӧмԍыс ԁугԁӧ. Мукӧԁ ԁырјіыс 4–5 лун мыԍԏі пемӧсыԁ кулӧ.
Кыԇі бурԁӧԁны кішка-рушку віԍӧмјасыԍ
Меԁвојԁӧр колӧ тӧԁмаԍны кущӧм помка вӧсна боԍтіс віԍӧмыс ԁа сіјӧ помкасӧ бырӧԁны. Шуам, ԇоԋвіԇа мӧс щыкӧм картупеԉӧн верԁӧмыԍ кутіс мыԏітны. Сіԇ-кӧ колӧ меԁвојԁӧр ԁугԁыны сіԍ картупеԉӧн верԁӧмыԍ. Мӧс-кӧ ԁунԁіс чукӧрын кујлӧм уԉ турунӧн верԁӧм вӧсна, верԁӧмԍыс колӧ ԁугԁыны. Помкасӧ-кӧ он вермы тӧԁмавны, мыј понԁа віԍміс кішка рушкуыс, веԏерінарнӧј врач ԉібӧ пеԉшер отсӧг ԍеттӧԇ колӧ ԁугԁыны верԁӧмԍыс; ԍетлыны сӧмын јуан ԁа верԁны рушкуас бурҗыка ԋебԅан ԍојанјасӧн. Сеԍԍа поԅӧ наԇӧԋікӧн завоԃітны ԉучкі верԁӧмӧԇ. Поԅӧ јуктӧԁны бутулка мынԁаӧн быԁ кујім час бӧрԏі шабԁі кӧјԁыс ӧтварӧн; кынӧмсӧ зыравны шӧріпӧв сорлалӧм ваа скіпіԁарӧн ԁа вевԏыны мешӧкјасӧн ԉібӧ мукӧԁ торјӧн. Гырксӧ-кӧ јӧртіс пемӧсыԁлыԍ, колӧ ԍетны глауберӧвӧј сов грамм 500 кымын. Мыԏітӧмыԍ пуктыԍԍӧ кԉізма баԃ пу ӧтварыԍ.
Веԍкыԁ кыз ԍув віԍӧм
Асмогаԍанінтіыс пемӧсјаслӧн ортсыас мытчӧԁԍывлӧ кулаккоԃ кымын гӧрԁ јокмыԉ, — сіјӧ веԍкыԁ кыз ԍувјыс петавлӧ. Веԍкыԁ ԍувјыс вермӧ скӧтлӧн ортсӧԇ куԅа ԋужавны. Веԍкыԁ ԍув ортсӧ петӧ гырк јӧрмігјасӧ, коԁыр віԍыԍ скӧт јона пычкыԍӧ. Щӧкыԁа овлӧ ԍув петӧм порԍјаслӧн ԁа кукаԋјаслӧн, шома торјасӧн верԁӧм вӧсна. Петас-кӧ ԍувјыс ортсӧ, колӧ отсӧг ԍетны ԁа ԍујны петӧм ԍувсӧ. Он-кӧ бӧр ԍуј, вермас вірыс сувтны.
Сіԇ-кӧ петӧм ԍувсӧ колӧ пуԅӧԁлӧм ԁебыԁ ваӧн ԋајтԍыс мыԍкыны, весавны ԍібԁӧм турун-іԇасыԍ, мавтны выјӧн ԉібӧ госӧн, сеԍԍа вӧвлыԍ ԉібӧ мӧслыԍ заԁлаԁорсӧ вылӧҗык лӧԍӧԁны ԁа завоԃітны ԍујны петӧм ԍувсӧ. Ԍувсӧ ԍујігӧн колӧ віԁчіԍны меԁым ез гыжјаԍԍы ԁа ԁојмав ԍувјыс. Ԍувсӧ колӧ ԍујны вочасӧн. Ԍујӧм бӧрас бура јуктӧԁны шоныԁ ваӧн ԉӧмпу ԉібӧ баԃпу кырԍыԍ настојӧн. Меԁ еԍкӧ ԍувјыс мӧԁыԍ ез пет, колӧ бырӧԁны ԍув петан помкасӧ шуам, гыркјӧрмӧмыԍ. Сіԇ-кӧ колӧ бырӧԁны гырк јӧрмӧмсӧ.
Вывті кӧ слаб пемӧсыԁ, колӧ бурҗыка верԁны, омӧԉҗыка уҗӧԁны ԁа бурҗыка ԁӧԅӧрітны. Меԁ еԍкӧ јонміс гырк пыщкӧсыс, бурҗыка верԁны.
Кыԇі отсавны віԋԁӧм скӧтлы
Щӧкыԁҗыкасӧ віԋԁывлӧны ԁа кувлӧны мӧсјас со мыјјасыԍ.
Віԋԁывлӧны бура шыртӧм картупеԉӧн ԁа мӧс ԍоркԋіӧн верԁӧмыԍ. Ӧԏі ԉаԍԋіыԍ уна мӧскӧс верԁігӧн пемӧсыԁ термаԍӧ ԍојнысӧ, ԉібӧ ԍојігјасын мыјыԍкӧ повԅӧ ԁа сеԍ віԋԁӧ. Меԁ еԍкӧ скӧтыԁ ез віԋԁы, колӧ верԁны торја ԉаԍԋіјасын (кормушкајас). Картупеԉтӧ ԁа мӧс ԍоркԋітӧ бура шырӧмӧн ԍетны. Мӧслыԍ віԋԁӧмсӧ тӧԁмавны кокԋіԁҗык гырк пыщкӧс віԍӧмјас ԁорыԍ. Віԋԁӧм скӧтӧс завоԃітӧ горԅӧԁлыны, ԁуԉԉыс петӧ, восӧԁӧ, ԍӧкыԁа лолалӧ. Віԋԁӧм пемӧсыԁ ԋужӧԁӧ ԍылысӧ ԁа јурсӧ, повԅӧмакоԃ ԁа быԏԏӧ-кӧ пыр кӧсјӧ кызӧктыны. Віԋԁӧмторјас-кӧ ԁорын поԅӧ кіӧн віԁлӧмӧн тӧԁны мыјӧн віԋԁіс, а пыԁын-кӧ — поԅӧ тӧԁны вылынҗык інԁӧм прізнакјас ԍӧрԏі.
Мыјӧн каԅалан пемӧслыԍ віԋԁӧмсӧ, колӧ пырыԍпыр-жӧ ԍетны отсӧг. Колӧ јуктӧԁны стӧкан мынԁа шабԁівыјӧн ԉібӧ кӧнтуԍвыјӧн. Јуктавны колӧ суԉеја помыԍ. Суԉеја горшсӧ колӧ пуктыны вом бокас, піԋтӧм інас, меԁ оз суԉасӧ куртчы. Јукталігас колӧ јурсӧ вылӧҗык лептыны. Јуктавны колӧ кыклы: ӧԏілы колӧ јурсӧ кутны, мӧԁлы выјнас јуктавны. Выјсӧ ԍетӧм бӧрын малалӧмӧн кӧ каԅалан віԋԁанторсӧ, колӧ ӧтар-мӧԁар бокԍаԋыс јӧткыны гырклаԋыс. Поԅӧ-кӧ перјыны вомсӧ паԍкӧԁны, кывсӧ кыскыны ԁа кінаԁ завоԃітлыны перјыны горшԍыс віԋԁанторсӧ. Пыԁын-кӧ віԋԁанторјыс, секі ԃерт бур отсӧг ԍетны ачыԁ он вермы, а сӧмын вермас ԍетны веԏерінар. Мукӧԁ ԁырјі веԏерінартӧ он вермы аԁԇӧԁны, а отсӧгтӧ ԍеттӧгыԁ мӧскыԁ вермас кувны.
Сіԇ-кӧ колӧ аслыԁ кутчыԍлыны отсӧгтӧ ԍетны, гашкӧ і верман мезԁыны кулӧмыԍ.
Колӧ боԍтны ԋӧр ԉібӧ кыз сутуга ԁа кусыԋтны крук моз. Помас гартны сӧстӧм рузумјас, мавтны выјӧн ԁа ԋӧжјӧԋікӧн ԍујлыны горшас (піщевоԁас). Ԋӧрјыԁ ԉібӧ сутугаыԁ-кӧ мыщаԍӧ ԍујігаԁ горшас, колӧ наԇӧԋікӧн јӧткыштны рушкулаԋыс. Оз кӧ мун, колӧ бӧр перјыны, бара выјӧн мавтны ԁа выԉыԍ ԍујлыны. Оз-кӧ ԋінӧм артмы, пемӧстӧ лоӧ начкыны јај вылӧ. Сеԍԍа ӧԁ аслыԁ јӧткыны ԍібԁанторсӧ ԋӧрнаԁ ԉібӧ сутуганаԁ зев ӧпаснӧ. Віԋԁӧм бӧрас колӧ пыр-жӧ корлыны веԏерінарӧс. Отсӧг ԍетны аслыԁ колӧ секі кутчыԍны, кор веԏерінар матыԍ оз ԍур.
Лӧԇ ԉоԉӧјас скӧт ку пыщкӧсын
Тащӧм ԉоԉӧјасыс овлӧны скӧтлӧн кучіка-јаја костас, асмогаԍанінас ԁа рушкуас. Скӧт віԇыԍ унаыԍ аԁԇывлӧ скӧт ку вывԍыс ԋеыҗыԁ уна пыкӧсјас. Пыкӧсас ем ԇоԉаԋік роԅ. Сеті тыԁалӧны ԉоԉӧјасыс (
Коԁыр тајӧ ԉоԉӧјасыс веԍкалӧны скӧтлы рушкуас ԁа ԍувјасас, најӧ сені верԁчӧны ԁаԍ сӧкјаснас ԁа скӧттӧ омӧԉтчӧԁӧны. Пыщкӧсԍыс најӧ гожӧмын аԍныс петӧны. Поԅӧ најӧс вӧтлыны ков вӧтлан ԉекарствојасӧн. Бурҗык пемӧстӧ петкӧԁлыны веԏерінарлы. Сіјӧ ԍетас ԉекарствосӧ ԁа велӧԁас вӧтлыны.
Кілајас
Пемӧсјаслӧн овлӧны унапӧлӧс кілајас: кынӧмас (
Ԍувјасыс сещӧм пыкӧс коԃԍыс зев лӧԍыԁа тӧԁчӧны кі улаԁ. Веԍіг поԅӧ бӧр роԅӧԁыс ԍујлыны пыщкӧсас, сӧмын сіјӧ бӧр-жӧ петӧ-а.
Кілајасӧн віԍігӧн скӧтлы колӧ ԍетны шојтчӧг, верԁны бур ԋебыԁ ԍојанјасӧн ԁа бурԁӧԁӧм могыԍ шыӧԁчыны веԏерінарнӧј врач ԉібӧ пеԉшӧр ԁінӧ.
Ков віԍӧмјас
Міјан ԍіктјасын скӧтјасыԁ вывті јона віԍалӧны ков віԍӧмјаснаԁ. Уна скӧт сыпомыԍ-і кулӧ. Меԁԍа-ԋін јона кулӧны ыжјас.
Уна креԍԏана нораԍӧны скӧт кулӧм вылӧ. Шулывлӧны: верԁа-пӧ тај вывті бура-а, ԁа бур турунӧн, віԇа-ԁӧԅӧріта бура, а став ыжјас-пӧ ԋін куліны. Креԍԏаԋіныԁ оз тӧԁлы і оз каԅавлы наԇӧԋікӧн мунан віԍӧмсӧ ԁа шулывлӧ: ԁруг-пӧ јона віԍтӧгыс-і куліны. Віԇӧԁлан-кӧ бурҗыка — кулӧны ков віԍӧмјас понԁа. Ковјасыс веԍкалӧны скӧтлы гырк пыщкӧсас ԁа завоԃітчӧны зев ӧԁјӧ рӧԁмыны. Најӧ быԁмӧны ԁаԍ ԍојан вылас, сӧкјаснас верԁчӧны ԁа леԇӧны јаԁ, сы вӧсна-і віԍмӧны ԁа кулӧны скӧтыԁ.
Ковјасыс вајӧны омӧԉторсӧ со мыјӧн-на: најӧ веԍкалӧны тыас ԁа мус пыщкӧсас ԁа ԍојӧны-роԅӧԁлӧны. Сіјӧ ԁојјас пырыс сеԍԍа вермӧны скӧтыԁлы ԍурны мукӧԁпӧлӧс мікробјас ԁа віԍмӧԁны мукӧԁ віԍӧмјасӧн. Сіԇ-кӧ ковјасыԁ отсалӧны мукӧԁпӧлӧс віԍӧмлы скӧтсӧ віԍмӧԁны. Таыԍ кыԋԇі ковјасыԁ ԍурлӧны щӧщ-і јај пыщкыԍ. Сещӧм јајтӧ ԍојны оз поԅ.
Креԍԏаԋіныԁ порԍтӧ ԉібӧ мӧстӧ начкас, сеԍԍа јајсӧ вузавлыны кутас, а јајыс ковјӧԍ. Јај пыщкӧсса ковјыс-кӧ ԍурӧ мортлы гырк пыщкас, регыԁӧн быԁмӧ зев куԅ ԉентаӧн. Сіјӧ ковсӧ шуӧны соԉіԏерӧн. Соԉіԏерӧн віԍыԍ морт асмогаԍігјасӧн леԇӧ ковсӧ асмогсорӧн. Мӧсјас ԋулӧны сіјӧ асмогсӧ ԁа сывӧсна-і бара віԍмӧны ковнас. Мукӧԁпӧлӧс ковјасӧн вермӧны зараԅітны понјас. Кыԇі скӧтӧс боԍтӧ быԁпӧлӧс ков віԍӧмыс ԁа кыԇі віԁчыԍны, бурԁӧԁны, віԍталам быԁ віԍӧм јылыԍ торјӧн.
Мус луԁік
Скӧт меԁјона віԍӧны мус луԁік віԍӧмӧн — мус-ковјасӧн. Мус-ковјыс — јај рӧма, чӧԁкор моԁаа (креԍԏана тајӧ ковсӧ шуӧны „мус луԁікӧн”). Тащӧм ковјыс олӧ мус пыщкынҗык. Креԍԏанаыԁ шулывлӧны: быԁ мӧслӧн ԁа ыжлӧн-пӧ ем мус луԁікыԁ ԁа сыыԍ омӧԉыԁ абу. Тајӧ абу веԍкыԁ ԍорԋі. Луԁікыԁ тыртӧ ԁа ізмӧԁӧ сӧпва нуан сӧнјассӧ. Сӧпваыс-кӧ оз пет ԍув пыщкас, ԍојаныс оз кут гырк пыщкӧсас ԉучкі ԋебԅыны. Ізмӧмыс мус пыщкас скӧтыԁлӧн нем кежлас коԉӧ.
Посԋі скӧт (ыжјас) мус луԁікыԍ мукӧԁ воас јона кулӧны, торја-ԋін зера ԁа шоныԁ гожӧм бӧрын, секі кокԋіԁҗыка паԍкалӧ тащӧм віԍӧмыс-ԁа.
Кыԇі-нӧ чужӧ ԁа паԍкалӧ мус луԁікыс
Мус пыщкас быԁ луԁік вајӧ уна коԉк (коԉкјасыс зев посԋіԃікӧԍ, поԅӧ аԁԇыны сӧмын мікроскоп пыр). Тајӧ коԉкјасыс сӧпва нуан сӧнјас куԅа петӧны ԍув пыщкас ԁа асмогнас скӧтыԁ најӧс кытчӧ ԍурӧ паԍкӧԁӧ. Луԁік коԉкјасыс-кӧ ԍурӧны васӧԁінӧ, ԉібӧ ваӧ, чужӧны ԉоԉӧјас (зароԁышјас). Ԉоԉӧјас олӧны, кытчӧԇ оз веԍкавны вагуранын олыԍ гагпозјӧ (
Ԍојіг јуігӧн најӧ веԍкалӧны скӧтыԁлы ԍув пыщкас. Іԅвестка кышыс гырк пыщкас сылӧ ԁа сӧпва нуан сӧнјасӧԁыс ԉоԉӧјасыс веԍкалӧны скӧт мускас. Сені сеԍԍа ԉоԉӧјасыс быԁмӧны ыҗыԁ мус ковјӧ.
Кыԇі віԇны мус ков віԍӧмыԍ
Ӧні мі тӧԁам: тајӧ віԍӧмыс вермӧ ԍурны васӧԁ пӧскӧԏінаыԍ, гаг позјаіныԍ. Вермас шеԁны і ԋур вывса кос турунӧн верԁігӧн. Меԁԍасӧ тајӧн віԍмӧны гожӧмын ԁа арын. Меԁ еԍкӧ оз віԍмыны тајӧ віԍӧмнас — оз ков віԇны скӧтӧс васӧԁ мујасын, торја-ԋін ыжјасӧс. Колӧ пӧскӧԏінатӧ коԍтыны.
Віԍыԍ ыжјаслыԍ кујӧԁсӧ колӧ петкӧԁны кос мујас вылӧ. Начкӧм бӧрын віԍыԍ ыжјаслыԍ муссӧ ԍојны ԋі ортсӧ шыбытны оз поԅ. Колӧ сіјӧс гуавны. Тӧлын ԁа арын ԇоԋвіԇа ыжјассӧ оз ков верԁны ԋур вывса турунӧн. Мус ковјасӧн віԍӧмыԍ скӧтӧс віԇны ԍӧкыԁ, ԃерт, ԍӧлӧмыԍ кутчіԍӧмӧн поԅӧ віԇны.
Ӧтнаԁ он вермы ԋурјас ԁа пӧскӧԏінајас коԍтыны колхозјасӧ котыртчӧмӧн татчӧ он-ԋін мыщаԍ.
Кыԇі тӧԁны тајӧ віԍӧмсӧ
Гожӧмын-кӧ віԍӧмыс шеԁас, кутас тӧԁчыны сӧмын тӧлыԍ кык-кујім мыԍԏі.
Скӧтыԁ јона омӧԉтчӧ. Сӧмын шыртӧм ыжјаслыԍ омӧԉтчӧмнысӧ ԍӧкыԁ каԅавны. Віԍыԍ скӧт омӧԉа ԍојӧ, мукӧԁырјіыс асмогыскӧԁ петӧны ԉіст-коԃ вӧсԋі ковјас. Аԁԇан-кӧ ковсӧ асмогԍыс ԉібӧ начкӧм бӧрын муслуԁіксӧ мусԍыс, поԅӧ веԍкыԁа віԍтавны — тајӧ віԍӧмӧн віԍӧны став скӧтыԁ, коԁі оліс віԍыс скӧтыԁкӧԁ ӧтлаын. Боԍтӧ ԁунԁалӧм, мыԏітӧны, луныԍ-лунӧ омӧԉтчӧны, ыжјас слабітӧны, тувтчінысӧ оз вермыны, кызӧԁӧ ԁа с. в. Гырыԍ скӧтыԁ муслуԁік віԍӧмсӧ кокԋіԁҗыка лептӧны ыжјас ԁа кукаԋјас ԁорыԍ.
Кыԇі поԅӧ бурԁӧԁны
Тајӧ віԍӧмјасԍыс колӧ бурԁӧԁны четырехлорістӧј угԉероԁӧн. Сіјӧ ԍетчыԍӧ ыжјаслы 15 куб. см. мынԁа, мӧсјаслы унҗык. Тајӧ ԉекарствосӧ міјаныԍ аԁԇыны он-на вермы, гашкӧ регыԁ лоас веԏерінарнӧј амбулаторіјајасын. Тајӧн ԉечітӧм јывԍыԁ колӧ ԍорԋітлыны веԏерінаркӧԁ. Сіјӧ вермас віԍтавны, кыԇі ԉечітны ԁа віԇны тајӧ віԍӧмјасыԍ. Јона омӧԉік ыжјасӧс бурҗык начкыны јај вылӧ, а мӧсјассӧ гуавны.
Ԇоԋвіԇа ыжјасӧс кутчыԍны бура верԁны. Туруныԁ меԁ вӧлі косіныԍ, ԍојан пыщкӧ соԁтывлыны вына кӧрымјас — жмык, зӧр пыԅ, іԁ пыԅ ԁа с. в.
Віԍіԍ скӧтӧс зев бур верԁыштавлыны быԁлун ԍојан солӧн, ԉібӧ солӧԍ мешӧк колӧ ӧшӧԁны ԉаԍԋі ԁорас, меԁ солӧԍ мешӧксӧ ԋулісны. Верԁны солӧн јона оз жӧ поԅ, јона верԁӧмыԍ скӧтыԁ вермас отравітчыны.
Вагаԃкоԃ ковјас (
Тајӧ ԍікас ковјасыс овлӧны мус пыщкын, ты пыщкын, вем пыщкын ԁа мукӧԁлаын. Кытчӧ вагаԃкоԃ ковјасыс овмӧԁчӧны, сені најӧ мӧс немчӧжыс олӧны ԁа быԁмӧны кулакыԍ ыҗыԁҗыка-на. Тащӧм ковјасӧн скӧт віԍмӧ уна ногӧн. Ԍурӧ-кӧ ты пыщкас — скӧтыԁ кутас кызны, мус пыщкӧсыс омӧԉтчӧ, омӧԉа ԍојӧны, ԁунԁалӧны ԁа с. в.
Кыԇі-нӧ тајӧ віԍӧмнас пемӧсјас віԍмӧны
Віԍыԍ скӧтӧс начкӧм бӧрын-кӧ мус-тысӧ понлы ԍетан, понјыслӧн гырк пыщкас быԁмӧ ԉентакоԃ вӧсԋіԃік ковјас. Ковјас петӧны асмогаԍігјасас торпырігӧн. Ковлӧн быԁ торпыріг тырӧма уна коԉкјӧн. Ковјаслӧн коԉкјасыс ԋінӧм лотӧг вермӧны овны ортсын тӧлыԍ кык-кујім кӧԇыԁыԍ ԁа жарыԍ повтӧг. Тащӧм коԉкјасыс-кӧ скӧтлы веԍкалӧны гырк пыщкас, наыԍ бара чужӧны вагаԃкоԃ ковјас ԁа віԍмӧԁӧны скӧтӧс.
Кущӧм віԍӧмјас овлӧны вагаԃкоԃ ковјас понԁа
ТЫ ПЫЩСА КОВЈӦН ВІԌӦМ
Тајӧ віԍӧмнас јона віԍлӧны ыжјас ԁа мӧсјас. Віԍмӧны јонҗыкасӧ луԁ вылын ветлігӧн. Тајӧ віԍӧмнас віԍӧны мусковјӧн віԍӧмјас моз-жӧ. Сы вӧсна тајӧ віԍӧмԍыс колӧ бурԁӧԁны мусковјӧн віԍӧмјас ԉекарствоӧн-жӧ.
Бергалан віԍӧм
Тащӧм віԍӧмӧн віԍмӧԁӧны ԉентакоԃ ковјас. Сіјӧ ԉентакоԃ ковјыс вабоԉкоԃ. Сылӧн коԉкјасыс сы ԁыра-жӧ олӧны ортсын кӧԇыԁыԍ ԁа жарыԍ повтӧг. Тајӧ ԉентакоԃ ковјасыслӧн коԉкјасыс сіԇ-жӧ јірԍігӧн ԍурӧны скӧт гырк пыщкӧсӧ, сеԍԍа налӧн сылӧ чорыԁ кышыс ԁа пӧрӧны ԉоԉӧӧ (зароԁышӧ). Сіјӧ ԉоԉӧјасыс ԍурӧны вір ветлан сӧнјасӧԁыс јур вемјасӧ.
Јур вемас пӧрӧ проса ыҗԁа вагаԃкоԃ ковјӧ. Сіјӧ ковјыс вермӧ быԁмыны јурвем вылас чіпан коԉк ыҗԁаӧԇ ԁа јона кутас јурвем вылас ԉічкыны, сы вӧсна ыж завоԃітӧ бергавны.
Кущӧм прізнакјасыс віԍӧмыслӧн
Віԍыԍ скӧтлӧн јурыс вывті пӧԍ, јурсӧ новлӧԁлӧ уліті, піԋјаснас герчкӧ, вомԍыс быг петӧ, јона омӧԉтчӧны ԁа бергалӧны, сы понԁа і шуԍӧ „бергалан віԍӧмӧн“ (верԏачка). Бурԁӧԁны јурвем віԍӧԁыԍ ковԍыԁ он вермы. Меԁ еԍкӧ бергалан віԍӧмнаԁ скӧтыԁ оз віԍмы, колӧ понјасӧс быԁ во кыкыԍ ԉечітны. Понјасыс разӧԁӧны віԍӧмсӧ. Ԍетлыны щыг вылӧ ков вӧтлан ԉекарство 5–10 грамм мынԁа. Ічӧтҗык-кӧ понјыԁ, ещаҗык ԍетны. Ԉекарствосӧ ԍетӧм бӧрын понтӧ оз ков сіјӧ луннас леԇны. Колӧ віԇны ԁомпомын. Асмогјассӧ сіјӧ лунԍыс чукӧртны ԁа гуавны, меԁ ез вермыны мукӧԁ скӧт ԉібӧ бӧр ачыс понјыс віԍмыны. Ԉекарство ԍетӧм бӧрын-кӧ понтӧ леԇан вӧԉа вылӧ, јонҗыка вермас сещӧм віԍӧмыԁ паԍкавны.
Кыԇі віԇны скӧтӧс вагаԃкоԃ ԁа мукӧԁ пӧлӧс ковјасӧн віԍӧмыԍ
Віԍыԍ скӧтӧс начкӧм бӧрын оз ков шыблавны ортсӧ ԉібӧ понјаслы ковја мусјассӧ ԁа тыјассӧ, меԁ оз артмыны понјас гыркын ԉентакоԃ ковјас. Гырк пыщкӧссӧ віԍлӧм скӧтлыԍ колӧ гуавны муӧ. Понјаслы колӧ быԁ тулысын ԁа арын ԍетлыны ков вӧтлан ԉекарство — „камала“. Ԉекарство ԍетӧм бӧрас асмогсӧ колӧ муӧ гуавны. Ԉекарство ԍетӧм бӧрын понјасӧс леԇны вӧԉавылӧ оз поԅ.
Сӧмын таԇі вермам бырӧԁны тајӧ віԍӧмсӧ.
Јај пыщкӧс ковјас
Тајӧ віԍӧмјасыс вагаԃ коԃӧԍ-жӧ, сӧмын најӧ олӧны скӧт јај пыщкӧсас ԁа ԋеуна посԋіԁҗыкӧԍ, аԋкыщтуԍ гырԍаӧԍ кымын. Тащӧм ковјыс шуԍӧ — фіннозӧн. Рӧԁмӧ ԁа паԍкалӧ тајӧ ковјыс вагаԃ моԁаа ков моз-жӧ.
Сы вӧсна татчӧ оз ло гіжӧма, кыԇі паԍкалӧны. Тащӧм ковјыԁ олӧ јај пыщкас скӧт нем чӧжыс. Креԍԏана оз і тӧԁлыны віԍмӧмсӧ ԁа сӧмын начкӧм бӧрас, кор јајсӧ нуасны кԉејмітны вузалӧм вылӧ, сӧмын секі каԅалӧны. Ԃерт, сещӧм јајсӧ бракујтӧны. Сещӧм ковјӧԍ јајсӧ-кӧ пон ԉібӧ морт ԍојас, сылӧн гырк пыщкас артмӧны ԉентакоԃ ковјас. Сіјӧ шуԍӧ соԉіԏерӧн. Соԉіԏерыс морт гырк пыщкын олӧ скӧтын моз-жӧ јај костас ԁа сіԇ-жӧ морт немыс олӧ, он-кӧ вӧтлы ков вӧтлан ԉекарствојасӧн. Сіјӧ соԉіԏер коԉкјасыс, коԁыр јӧзыԁ скӧт оланінӧ асмогаԍӧны, скӧтлы ԋувԍігас вермас ԍурны гырк пыщкас ԁа вір ветлан сӧнјасӧԁыс локны јај костас. Сен сеԍԍа артмӧны вагаԃкоԃ ковјас. Тащӧм ковјасыс віԍмӧԁӧны скӧтӧс уна ног. Ковјасыс вермӧны веԍкавны кытчӧ-ԍурӧ: ԍӧлӧмас, ԍінмас, јурвемас ԁа јај пыщкас. Вӧтлыны тащӧм ковјастӧ јај пыщԍыԁ ԋекыԇі он вермы. Колӧ јона віԇны тащӧм віԍӧмԍыԁ скӧттӧ. Тајӧ соԉіԏер віԍӧмсӧ вермӧ паԍкӧԁны морт асмог пырыс. Сіԇ-кӧ оз ков скӧт оланінӧ асмогаԍанінјас лӧԍӧԁны.
Вӧв ковјас
Вӧвјаслӧн щӧкыԁҗыкасӧ овлӧны ыҗыԁ јура куԅ ковјас, саԋԏіметр 30–40 куԅа, шуԍӧны аскарітӧн. Сещӧм ковјас вывті уна овмӧԁчӧны ԍув пыщкас ԁа віԍмӧԁӧны вӧвтӧ. Віԍӧмыслӧн прізнакјасыс лобԁој віԍӧмлӧнкоԃ-жӧ ԁа і шуԍӧ гԉістнӧј коԉікӧн. Кыԇі лобԁојӧн віԍӧԁӧ, сы јылыԍ вылынҗык гіжӧма-ԋін вӧлі. Сыыԍ ӧтар аскарітӧн віԍігӧн вӧлыԁ нырнас ԋіртчӧ, ӧвтчӧ бӧжнас, куртчалӧ кынӧм боксӧ, мукӧԁ ԁырјыс асмогнас петӧ ковјыс ԁа с. в.
Каԅалан-кӧ віԍӧмсӧ, пырыԍ-пыр колӧ шыаԍны веԏерінар ԁінӧ. Сіјӧ ԍетас ков вӧтлан ԉекарство ԁа велӧԁас кыԇі бурԁӧԁны.
Ты-горш віԍӧмјас (
Ты пыщкӧс ԁа лолалан горш віԍӧмјас овлӧны быԁԍама пӧлӧс помкајас вӧсна. Шуам, кынмалӧмјасыԍ, ԍӧкыԁа уҗалӧмјасыԍ, пӧԍ вылыԍ кӧԇыԁ ваӧн јукталӧм бӧрын, ԁојмалӧм бӧрын, омӧԉ турунӧн верԁӧмыԍ, скӧт оланінсӧ ԁурка віԇӧмыԍ ԁа с. в.
Меԁԍа щӧкыԁа овлӧ кынмалӧмјасыԍ.
СКӦТЛӦН КЫЗӦМ
Кызӧмыс кывтӧм пемӧсыԁлӧн абу аслыс пӧлӧс віԍӧм. Кызӧԁӧмыс вермас лоны уна пӧлӧс віԍӧмјас вӧсна, шуам, лолалан горш віԍӧмыԍ, пыщкӧс віԍӧмыԍ, муслуԁік віԍӧмыԍ. Вермас кызӧԁны чакоткаӧн віԍігӧн ԉібӧ тымус воспаԉітчігӧн; сіԇ-жӧ вермас кокԋіԁ віԍӧмјасӧн віԍігӧн, шуам, ԋесјалӧм віԍӧмӧн віԍігӧн ԁа сіԇі воԇӧ.
Кызӧктӧм ԍерԏі кыті віԍӧ, тӧԁны зев ԍӧкыԁ. Вермас тӧԁны сӧмын веԏерінар. Тані лоі віԍталӧма, мыј понԁа овлӧны кызӧмјасыс, шуам, буса турунӧн верԁӧм понԁа. Секі колӧ пырыԍ-пыр ԁугԁыны сещӧм туруннас верԁӧмыԍ, секі пемӧсыԁ кызӧмыԍ ԁугԁас.
Меԁԍа щӧкыԁа пемӧсјасӧс кызӧԁлӧ тулыс-арын, коԁыр најӧ повоԃԃа вежлаԍігӧн кокԋіԃіка кынмыштлӧны: зерігјасӧн, кӧԇыԁ ваӧн јукталӧм бӧрјасын ԁа сіԇі воԇӧ.
Вӧвјаслӧн кызӧмыс овлӧ лӧз ԉоԉӧјас горшас овмӧԁчігӧн (
Кызӧмыс скӧтыԁлӧн овлӧ — точ, щӧкыԁ, кокԋіԃік ԉібӧ чорыԁ. Віԍӧмјас ԍерԏі кызӧԁӧ. Шуам горш віԍӧмјасӧн кызӧмыс кос, кызӧны куԅа ԁа віԁчыԍігтырјі (ԁојмӧ). Јонҗыка кызӧԁӧ кор пемӧсыс шоныԁінԍаԋ ывла вылӧ веԍкалӧ, кӧԇыԁ сынӧԁсӧ лолалӧмыԍ кызӧгтігас мукӧԁԁырјіыс вомԍыс петлывлӧ шыж ԁа нырԍыс зырымыс. Кокԋіԃік кызӧмјастӧ поԅӧ регыԁӧнҗык бырӧԁны. Шуам, кокԋіԃіка кынмӧмыԍ-кӧ кызӧԁӧ, сӧмын колӧ вӧвтӧ шоныԁ, пеԉка віԇан гіԁӧ јӧртлыны ԁа меԁ ез вӧвны тӧв ветланінјас. Јуктавлыны колӧ шоныԁ ваӧн, верԁлыны ԋебыԁ ԍојанјасӧн. Коԁыр ныр-пырыс оркоԃ ԉібӧ вомпырыс шыжыс петӧ, колӧ скіпіԁар ԉібӧ ԃӧгӧԃ руӧн нырвом веԍтас руӧԁны. Кыԇі ԉекарствосӧ вӧчны ԁа руӧԁны? Веԁраӧ кіԍтыштны кружка мынԁа пӧԍ ва ԁа соԁтыны сетчӧ ԍојан паԋ мынԁа скіпіԁар ԉібӧ ԃӧгӧԃ ԁа нырвом веԍтас мешӧкӧн ӧшӧԁны, кыԇі тај зӧрјӧн верԁігӧн ӧшӧԁлӧны зӧбԋа.
Овлӧны пемӧсјаслӧн кызӧмјас і мукӧԁ вуҗана віԍӧмјас понԁа. Меԁвојԁӧр колӧ тӧԁмавны, мыј понԁа пемӧсыԁ кызны кутіс. Он-кӧ вермы тӧԁмавнысӧ колӧ шыӧԁчывны веԏерінар ԁінӧ.
Лолалан горш пыктӧм (
Тајӧ віԍӧмыс щӧкыԁҗыкасӧ овлӧ вӧвјаслӧн. Щӧкыԁҗыка овлӧ і мукӧԁ пӧлӧс пемӧсјаслӧн.
Мыјыԍ віԍӧԁӧ? Коԇыԁ ваӧн јукталӧмыԍ, кынмӧмыԍ ԁа зера повоԃԃајас ԁырјі, тӧлалунјас ԁырјі ывла вылын віԇӧмыԍ. Кызӧԁлӧ і вуҗана віԍӧмјасыԍ, јур віԍӧмјас ԁырјі.
Кыԇі віԍӧԁӧ? Пемӧсјаслӧн овлӧ коса кызӧԁӧмјас. Секі најӧ ԍӧкыԁа ԍојансӧ ԋілалӧны, жарныс соԁӧ (
Бурԁӧм могыԍ поԅӧ ԍетны лӧԍалана порошок, сеԍԍа, ԃерт, віԇны сіјӧ помкаԍыс, мыјыԍ боԍтіс віԍӧмыс.
Мыјыԍ боԍтлӧ кызӧм віԍӧм, вылынҗык вӧлі віԍталӧма-ԋін. Бурԁӧԁӧм могыԍ горшсӧ колӧ скіпіԁарӧн ԁа кӧнтуԍ выјӧн шӧріпӧв сорлалӧмӧн зыравны. Сеԍԍа поԅӧ ԍојан паԋтыр пӧԍва пыщкӧ пуктыны скіпіԁар, ԃӧгӧԃ ԉібӧ креоԉін (пӧԍ васӧ оз-жӧ ков вывті пӧԍа вӧчны, меԁ скӧт нырвомтӧ ез сот) ԁа нырвом веԍтас кутны мінут 8–10.
Запал
Вӧвјасыԁ тајӧ віԍӧмнас віԍігӧн ԍӧкыԁа лолалӧны-пӧԁӧны. Нырроԅјасыс лолалігас јона паԍкалӧны. Орԁлыјасыс лолыштігас паԍкавлӧны. Пакјасыс терыба тіпкӧны. Ортсӧ лолыштігас кык пӧрја зԁыкԋітӧ ԁа кынӧм шӧрас артмывлӧ гуран.
Тајӧ віԍӧмыслӧн помкаыс зев уна. Тӧԁны вермас сӧмын веԏерінарнӧј врач ԉібӧ пеԉшӧр. Ԉечітны тајӧ віԍӧмԍыс зев ԍӧкыԁ. Поԅӧ ԉечітны сӧмын секі, коԁыр верман тӧԁмавны віԍӧм помкасӧ. Тащӧма віԍыԍ вӧвнаԁ оз ков уҗавны. Колӧ верԁны бур ԍојан-јуаӧн, рушкуас ӧԁјӧ ԋебԅыԍ ԍојанјасӧн. Ԉок ԍојанјасӧн-кӧ кутан віԍыԍ пемӧстӧ верԁлыны, сылӧн рушкуыс кутас ԁунԁавны, сы вӧсна ԍӧкыԁҗык лоӧ лолавнысӧ.
Пыщкӧсӧ поԅӧ ԍетлыны ԍојан паԋ мынԁа ԋаԋ костӧ пуктӧмӧн карлбаԁскӧј сов. Поԅӧ віԁлыны скіпіԁарӧн ԁа ԃӧгӧԃӧн нырвом веԍтас руӧԁны.
Мочевӧј ԁа половӧј орган віԍӧмјас
Кущӧм отсӧг ԍетны пемӧслы, куԇыс-кӧ оз пет?
Тащӧм віԍӧмыс щӧкыԁҗыкасӧ овлӧ чаԋјаслӧн, бычӧјаслӧн, ај порԍјаслӧн, овлӧ і еԋ скӧтлӧн. Помкаыс куԇ јӧрмӧмыслӧн зев уна: вӧркјас віԍӧм, куԇгаԃ віԍӧм, куԇ петан роԅыс тырлӧ ізјӧн, пыкӧсјасӧн, ԋајтӧн. Ԋӧԏі-кӧ куԇыс оз пет, вермас куԇгаԃыс потны. Куԇаԍан роԅсӧ весалӧм могыԍ колӧ шыӧԁчывны веԏерінарјас ԁінӧ. Куԇгаԃ тырӧмсӧ поԅӧ тӧԁны кынӧмсӧ малалӧмӧн, секі куԇгаԃыс ԁојмӧ (
Ԋекор оз ков гуԁјыԍны асмогаԍанінас іԇасӧн ԉібӧ жеԉԉӧн. Колӧ віԇӧԁлыны — куԅ роԅ ԁорас абу-ӧ чукӧрмӧма замазка коԃ ԍера ԋајтыс. Поԅӧ кырымтӧ мајтӧгӧн мыԍкавны ԁа мавтны ваԅеԉінӧн ԉібӧ выјӧн, сеԍԍа асмогаԍанінас ԍујӧмӧн кокԋіԃіка пычјӧԁлыштны куԇ гаԃсӧ.
Мукӧԁ ԁырјі пемӧсыԁ кынмӧм бӧрын оз вермы асмогаԍнысӧ. Куԇгаԃсӧ боԍтлӧ суԁорога. Секі колӧ кучік вывԍаԋыс гаԃ веԍттіыс зыравны скіпіԁарӧн ԁа вевԏыны тушасӧ шоныԁ ԁӧраӧн. Пуктывлыны щӧкыԁҗыка шоныԁ ваа кԉізма ԁа куԇ-гаԃсӧ ԋебыԃіка кырымнаԁ зыравны (массажірујтны). Куԇгаԃсӧ параԉіч-кӧ боԍтас, колӧ тӧԁмавны, мыј понԁа боԍтіс ԁа бырӧԁны сіјӧ помкасӧ.
Тӧԁны ԁа ԉічӧԁны параԉічԍыс вермас сӧмын веԏерінар.
Ԍӧԁ моча. (
Тащӧм віԍӧмнаԁ јонҗыка віԍмывлӧны вӧвјас тулысјасын (ԃерт, вермӧны віԍмыны-і мукӧԁ каԁјасӧ). Помкаыс тајӧ віԍӧмыслӧн — ԍӧкыԁ уҗалӧм ԁа кынмалӧм, (шуам, ԁыр уҗавтӧг вӧлӧс ԁруг уҗӧԁасны чорыԁа, ԉібӧ кӧԇыԁ гіԁјасын віԇасны). Сещӧм кывтӧм пемӧсыԁлы јајас артмӧ сещӧм вешщество, коԁі почкајас пыр мунӧ мочевӧј пузырӧ (куԇ гаԃԃе) ԁа петӧ мочаыскӧԁ (куԇыскӧԁ).
Кыԇі віԍӧԁӧ скӧтӧс? Уҗалігӧн вӧлыԁ јона пӧԍавлӧ. Гіԃԋаыԍ петкӧԁігӧн быԏԏӧ слабмӧма бӧр кокјаснас ԁа оз вермы ԉучкі тувчавныс: Мукӧԁ ԁырјі чотӧ і воԇ кокјаснас, ԁоԃпомас шатлалӧ. Уԍас-кӧ, он вермы четчӧԁнысӧ, (четчас-кӧ бӧр уԍӧ). Та бӧрын поԅӧ гӧгӧрвоны ԍӧԁ моча (куԇ) петӧмсӧ. Заԁ вывсӧ малалӧмӧн поԅӧ каԅавны јај чорԅӧмсӧ ԁа ԁрӧжжітӧмсӧ. Вӧвлӧн вошӧ апеԏітыс, ԍӧкыԁа куртчалӧ ԍојансӧ. Віԍӧмыс мунӧ лун 3–4, но вермӧ-і ԋужавны, ԁа лоны кувтӧԇыс.
Кыԇі бурԁӧԁны? Отсӧг ԍетігӧн меԁвојԁӧр колӧ вӧвтӧ віԇны сӧстӧм ԁа ыҗыԁ гіԃԋаын — меԁ ез ԁојмав четчіг-воԁігас. Кучіксӧ колӧ зыравны іԇасӧн ԁа вевԏыны шоныԁ торјасӧн. Щӧкыԁҗыка вежлавны воԉессӧ, јуктавны шоныԁ ваӧн ԁа верԁны бурҗык ԍојанӧн. Шуам, бур ԋебыԁ турунӧн ԁа пыԅа ваӧн, (оз поԅ ԍетны ԋаԋа ԍојанјас туԍӧн).
Кујлӧ-кӧ, колӧ ӧԏі мӧԁ бок вылас бергӧԁлывлыны меԁ кујлӧмԍыс ез воԍԍі бокыс.
Коԁыр вӧвнас он уҗав, оз ков верԁны сіјӧс уҗалана вӧлӧс-моз јона бур ԍојанјасӧн. Колӧ віԇны сӧстӧм, ыҗыԁ гіԃԋаын, леԇлыны паԉӧԁчыштны вӧԉа вылӧ, віԇны кынмӧмыԍ, бырӧԁны (емкӧ оланінас) тӧвветланінјас. Каԅалан-кӧ вӧлыԁлыԍ віԍмыны завоԃітчӧмсӧ, колӧ ԍетны сылы шојтчӧг. Уҗавны-кӧ кутан, віԍӧмыс нӧшта јонҗыка ӧԁԇас.
Віра моча
Віра мочаыԁ овлӧ секі, коԁыр сы пыщкӧ петӧны вір шарікјас. Оз ков тајӧ віԍӧмсӧ сорлавны воԇԇа ԍӧԁ мочаа віԍӧмыскӧԁ. Ԍӧԁ мочаыԁ ӧԁ овлӧ краска веществоыԍ, коԁі јај пыщԍыс петӧ, а тані гӧрԁ вір шарікјасыԍ. Воԇԇа віԍӧмнаԁ віԍігӧн мочаыс овлӧ ԍӧԁ, а тані гӧрԁ.
Вермӧ тащӧм віԍӧм боԍтны унапӧлӧс помка вӧсна: шуам, коԁыр петӧны вір нуан сӧнјасыс почкаыԍ мочевӧј пузырӧ, ԉібӧ моча петанінас, ԉок турунјасыԍ, міԍтӧм гӧпса ва јуӧмјасыԍ ԁа с. в.
Меԁым ез боԍт скӧттӧ тащӧм віԍӧмыԁ, оз ков верԁны кущӧм ԍурӧ турунјасӧн, јуктавны гӧпса міԍтӧм вајасӧн. Бурԁӧԁігӧн колӧ гырк пыщкӧс весалӧм могыԍ ԍетны скӧтлы 400 грамм мынԁа шабԁі кӧјԁыс ӧтвар; сеԍԍа квасцы грамм 20 кымын бутылка ва піын.
Тыра мӧсјаслы ԍӧкыԁа кукаԋаԍігӧн отсӧг ԍетӧм
Ԍӧкыԁа кукаԋаԍӧмјасыԁ мӧсјасыԁлӧн овлӧны щӧкыԁа. Сещӧм каԁјаснас міјан креԍԏана унҗыкыԍ корлывлӧны отсаԍныс „тӧԁыԍјасӧс“, коԁјас ԋемторсӧ оз тӧԁны, гуԁраԍӧны ԋајтӧԍ кіјаснас мӧс гӧгӧрыԁ, лыԃԃӧԁлӧны быԁԍаматорсӧ, јукталӧны аслыс пӧлӧс ԉекарствојасӧн. Ԃерт, мӧстӧ тащӧм „ԉечітӧм“ бӧраԁ унаыԍ начкывлӧны.
Гырыԍ убыткајас лептӧны міјан ӧтка креԍԏана ԁа колхоԅԋікјас мӧсјас ԍӧкыԁа кукаԋаԍӧм вӧсна. Сы вӧсна колӧ быԁӧнлы тӧԁны, мыјыԍ овлӧны ԍӧкыԁа кукаԋаԍӧмјасыс, кыԇі віԁчыԍны ԁа ԍетны ԍӧкыԁа кукаԋаԍігјасӧн отсӧг.
Тані лоӧ віԍталӧма, мыј вӧсна овлӧны ԍӧкыԁа ԁа ԋеԉучкі кукаԋаԍӧмјас, кущӧм отсӧг верман ачыԁ ԍетны веԏерінар локтӧԇ, ԉібӧ веԏерінарыс-кӧ абу маты гӧгӧрын. Тӧԁӧ-кӧ креԍԏаԋіныԁ кыԇі ԍетны отсӧг ԍӧкыԁа кукаԋаԍігӧн, ԃерт, оз сещӧм щӧкыԁа понԁыны кулавны скӧтыԁ.
Меԁԍа јона колӧ тӧԁны, кущӧм помкајасыс ԍӧкыԁа ԁа ԋеԉучкі кукаԋаԍӧмјаслӧн. Торја ԁӧԅӧрітӧмјас міјан ԍіктјасын тыра мӧсјас бӧрԍаыԁ абу, тыра мӧсјас олӧны ӧтвыв став скӧтыскӧԁ. Сіԇ-кӧ помкаыс сіјӧ, мыј мі огӧ-на кужӧ верԁнысӧ, віԇнысӧ ԁа ԁӧԅӧрітнысӧ тыра мӧсјасӧс. Віԇам мі најӧс тӧвјаснаԁ кӧԇыԁ гіԁын, ԉібӧ вывті пӧԍ ԁа ԁурк інын. Торјӧн віԇӧм јылыԍ огӧ мӧвпыштлӧј. Паԉӧԁчывны ывлаӧ гажа лунјасӧ, тӧвјаснаԁ огӧ леԇлывлӧ. Тӧвбыԁ скӧтыԁ олӧ гіԁын. Гіԁјас омӧԉа воԉсавлывлам, віԇам кын кујӧԁ вылас. Скӧтлы ԋекытчӧ воԁны кујӧԁысла, а воԁасны-кӧ сӧмын кынмалӧны. Кынмалӧмыԁ, ԃерт, абу шаԋ мӧскыԁлы ԁај кукаԋыԁлы. Татыԍ мі аԁԇам, кущӧм омӧԉа мі віԇам тыра мӧсјастӧ. Быԁ креԍԏаԋінлы колӧ тӧԁны, мыј тыра мӧскӧс колӧ торјӧн верԁны, віԇны ԁа ԁӧԅӧрітны. Јона-кӧ кутан верԁны бурвына ԍојанјасӧн: ԋаԋӧн, жмыкӧн, ӧтрубӧн ԁа с. в., сіјӧ абу-жӧ бур. Секі мӧскыԁ вермас госԍавны, кукаԋыс чужӧ косіԋік, омӧԉік, кукаԋаԍӧмыс ԍӧкыԁа мунас. Омӧԉа верԁны бара абу бур — мӧс омӧԉтчӧ, кукаԋыс щыгјалӧ ԁа чужӧ омӧԉік.
Сіԇ кӧ, колӧ кужны верԁны, быԁтор ԍетны буреща, меԁ мӧскыԁ ез госԍав, меԁ ез омӧԉтчы ԋі. Оз ков верԁны тыра мӧскӧс кынмалӧм ԉібӧ пӧԁӧм турунјасӧн. Меԁбура лӧԍалӧ бур посԋі турун ԁа ічӧԏіка ӧтруб сора жмык.
Бӧрја тӧлыԍјаснас оз ков верԁны іԇасӧн. Іԇасаԁ-ӧԁ пӧтӧслуныс еща; уна-кӧ сіјӧс мӧсјасыԁ ԍојасны сӧмын ԍӧктӧԁӧ рушкусӧ, ԇескӧԁӧ гырк пыщкӧссӧ.
Ӧԏі ԍојан вывԍаԋ мӧԁ вылӧ скӧтӧс вуҗӧԁны пырыԍтӧм-пыр оз поԅ. Вуҗӧԁны-кӧ кӧсјан, колӧ наԇӧԋікӧн велӧԁны мӧԁпӧлӧс ԍојанӧ, меԁ ез боԍтны гырк пыщкӧс віԍӧмјас: ԏімпаԋіт, кынӧмвіԍӧм, запор, ԉібӧ меԁ ез шыбыт кукаԋсӧ. Кукаԋ шыбытӧмыс щӧкыԁа овлӧ ӧԏі ԍојан вывԍаԋ мӧԁ вылӧ вуҗігӧн.
Оз ков јуктавны кӧԇыԁ јіа ваӧн ԁа вӧтлывлыны тӧвјасын ју вылӧ јуктавны. Бурҗык лоӧ, кутан-кӧ јуктавны гортаԁ шонтӧм ваӧн.
Тыра мӧскыԁлы колӧ чӧскыԁ, бура пуԅӧм ԍојан ԁа сӧстӧм јуан.
Скӧт оланіныԁ, меԁԍа-ԋін тыра мӧс оланіныԁ колӧ лоны југыԁ ԁа шоныԁ. Шоныԁінын віԇігӧн мӧскыԁлы колӧ ещаҗык кӧрым. Ӧԁ, еща ԍојӧмнаԁ озҗык ло ыҗыԁ рушкуыс, тыра мӧскыԁлы озҗык мешајтчы. Сеԍԍа шоныԁінаԁ олігӧн озҗык сіјӧ кынмав.
Скӧт оланінјасыԍ сынӧԁсӧ колӧ щӧкыԁҗыка вежлавны. Он-кӧ кут вежлавны, мӧскыԁлы ԍӧкыԁ лоӧ лолавнысӧ, јона понԁасны рӧԁмыны мікробјас, коԁјас віԍмӧԁӧны скӧтӧс.
Міча повоԃԃајас ԁырјі колӧ леԇлывлыны тыра мӧскӧс ывла вылӧ паԉӧԁчыны.
Мӧԁ кынӧм җын вылас-кӧ-ԋін мӧскыԁ, коԁӧ віԇны уԍалӧм-ԁојмалӧмјасыԍ, оз ков накӧԁ ԉока вӧԃітчыны, гіԁыԍ став гурансӧ шыԉӧԁны. Гуранԍыԁ-ӧԁ, скӧтыԁ, воԁас-кӧ, ԍӧкыԁа четчӧ. Мӧс-кӧ ԁојмас, вермас шојкукаԋ вајны.
Арын кукаԋаԍӧмјас мунӧны кокԋіԁҗыка. Гожӧмнас, тыра каԁнас, мӧскыԁ бура ԍојӧ, оз кынмав, оз ԁука, ԁурк гіԁын ов. Сы вӧсна бура быԁмӧ мам рушкуас кукаԋыс ԁа јонҗык мамыс бурҗыка вермӧ кукаԋаԍігас вӧтлыны кукаԋсӧ.
Мӧс тырԍалӧ коԇтӧм ӧшкӧԁ ветлӧм бӧрын.
Воԇԇа нӧјтчӧм бӧрас-кӧ мӧскыԁ оз-ԋін нӧјтчыв, поԅӧ чајтны — тырԍалӧма. Мӧс нӧјтчӧ мӧԁыԍсӧ вежон 3–4 мыԍԏі. Ԃерт, воԇԇа кынӧм җыннаԁ верман ылавны-на. Мӧԁ кынӧмҗын вылӧ-ԋін-кӧ петіс, секі кокԋіԁҗык-ԋін тӧԁмавны. Ԋоԉӧԁ-вітӧԁ тӧлыԍјас вылын тӧԁчымӧн-ԋін рушкуыс ыҗԁӧ. Квајтӧԁ тӧлыԍнас поԅӧ ортсыԍаԋ малалӧмӧн кокԋіја каԅавны рушку пышԍыс кукаԋсӧ. Веԍкыԁ бокԍаԋыс-кӧ сувтӧмӧн кіпыԁӧснаԁ кокԋіԃіка ԁа терыбҗыка кучкышталан мӧскыԁлы, ԁа кіпыԁӧстӧ-кӧ ԋеԁыр віԇан кынӧм вылас, сек кукаԋыԁлӧн кылӧ вӧрӧшітчӧмыс. Ӧԏікыԍтӧ віԁлӧмӧн он на вермы ԉучкі каԅавны, сы вӧсна колӧ мӧԁыԍ ԁај којмӧԁыԍ віԁлыны. Тащӧм віԁлалӧмԍыԁ повнытӧ ԋінӧм, таыԍ кукаԋыԁлы омӧԉыс абу. Тыра абу мӧскыԁ поԅӧ тӧԁмавны асмогаԍанін ԍерԏіыс.
Тӧлыԍ кык војԁӧр, кукаԋаԍтӧԇ, мӧскӧс колӧ ԁугԁыны лыԍтӧмыԍ; јӧла мӧсјасӧс — тӧлыԍ војԁӧр.
Кукаԋаԍтӧԇыс мӧскыс ачыс јӧвсӧ уна чінтӧ. Вежон кык-кујім војԁӧр пыктӧ сылӧн вӧраыс. Сы вӧсна он вермы бура тӧԁны, корҗык мӧскыс кукаԋаԍас. Колӧ тӧԁны кущӧм каԁӧ мӧскыԁ нӧјтчіс, секі бӧԉӧ верман веԍкыԁа віԍтавны вајан каԁсӧ.
Тајӧ ԋіга помас лоӧ леԇӧма каԉенԁар. Сы ԍерԏі поԅӧ артавны — кущӧм каԁӧ нӧјтчӧмӧн, кор кукаԋаԍас.
Кукаԋаԍны мӧс завоԃітчӧ оз ԁругӧн. Мукӧԁ ԁырјі ԋужалӧ 6–7 часӧԇ. Ԉучкі кукаԋаԍӧмјасыԁ мӧскыԁлӧн овлӧны пырҗык ԋӧжјӧн. Повны сыыԍ оз ков.
Коԁыр мӧскыԁ кукаԋаԍӧ вывті-ԋін ԁыр, јона песԍӧ, мучітчӧ, ԉібӧ кукаԋыс тыԁовтчылас-ԋін ԁа оз вермы петнысӧ, секі мӧслы ковмас ԍетны отсӧг.
Ԍӧкыԁа кукаԋаԍігјасӧн ӧԁјӧҗык колӧ вајӧԁлыны веԏерінарӧс. Матігӧгӧрын-кӧ абу сіјӧ ԁа оз-кӧ поԅ корны, шуам, рӧспуԏԏӧјас ԁырјі, колӧ кутчыԍны отсӧгсӧ ԍетны аслыԁ. Отсӧгтӧг мӧс вермас кувны.
Меԁвојԁӧр колӧ тӧԁмавны помкасӧ ԍӧкыԁа кукаԋаԍӧмыслыԍ. Мукӧԁ ԁырјі кукаԋсӧ віԇыԍ гаԃԃыс (мӧс пыщкын) воԇҗык потӧ ԁа сы вӧсна кукаԋаԍан каԁыс ԋужалӧ, — ԉібӧ оз ԉучкі колана ногӧн кукаԋыс кујлы мам рушкуас, ыҗыԁ кукаԋыс ԁа ічӧт петаніныс, оз тырмы мӧскыслӧн аслас выныс вӧтлыны кукаԋсӧ ԁа с. в.
Сы вӧсна колӧ кіјасԍыԁ шырны гыжјастӧ, мыԍкыны мајтӧга ваӧн, мавтны ваԅеԉінӧн ԁа наԇӧԋікӧн ԍујны кітӧ ԁа віԁлыны кущӧмҗык ногӧн кујлӧ кукаԋыс. Меԁым тӧԁны ԉучкі-ӧ кујлӧ кукаԋыс, колӧ тӧԁны кукаԋыслыԍ петана ногјассӧ ԁа кущӧм ԋеԉучкіјас вермасны лоны.
Кущӧм ногӧн кукаԋыс ԉучкі бура петӧ
Кукаԋ вермас петны јурнас — кокјассӧ воԇӧ ԋужӧԁӧмӧн, ԉібӧ петӧ веԍкыԁа бӧр кокјассӧ ԋужӧԁӧмӧн. Кукаԋ-кӧ петӧ јурԍаԋыс, сылӧн меԁвоԇ мытчыԍԍӧ воԇ кокјасыс, сеԍԍа јурыс, бӧрӧн-кӧ, бӧр кокјасыс ԁа бӧжыс.
Каԅалан-кӧ, мыј, кукаԋыс оз сіԇі пет, кыԇі тані віԍталӧма, а шуам, мышкунас ԉібӧ кокјассӧ ԍуркԋалӧмӧн, јурсӧ кусіԋтӧмӧн ԁа мукӧԁ ног — сіјӧ абу бур. Сетыԍ і колӧ корԍны помкасӧ ԍӧкыԁа кукаԋаԍӧмԍыс.
Мӧскыԁ-кӧ вајӧ кык кукаԋ ӧтпырјӧ, ӧԏіыс петӧ јурлаԁорнас, а мӧԁыс бӧрлаԁорнас.
Ԍӧкыԁа кукаԋаԍӧм абу-на сіјӧ ԋеԉучкіа кукаԋаԍӧм — оз ков сорлавны. Ԍӧкыԁа кукаԋаԍігӧн кукаԋыс вермас ԉучкі петана ногӧн лоны, но оз вермы петнысӧ. Шуам, мамыслӧн еща выныс, ԉібӧ кукаԋыс ыҗыԁ ԁа ічӧт петаніныс. Коԁыр кукаԋыс ԉучкі кујлӧ, сек сылы отсӧгтӧ ԍетны кокԋіԁҗык.
Мӧскыԁлӧн-кӧ ебӧсыс абу ԁа оз-кӧ вермы вӧтлынысӧ, поԅӧ сіјӧс јуктӧԁыштны стоканҗын мынԁа роч вінаӧн. Сіјӧ-кӧ оз отсав, поԅӧ кокԋіԃіка кыскӧмӧн отсалыштны мамыслы кукаԋсӧ вӧтлыны.
Ԋеԉучкіа кукаԋаԍӧмјас
Нӧшта, ԍӧкыԁа кукаԋаԍӧмјасԍыԁ ӧпріч щӧкыԁа овлӧны ԋеԉучкі кукаԋаԍӧмјас. Помкаыԁ ԋеԉучкіја кукаԋаԍӧмын зев уна.
Овлӧ сіԇі: мӧскыԁ оз вермы кукаԋаԍнытӧ јурыс куканыслӧн кусыԋтчӧма бок вылас ԁа, ԉібӧ кынӧм улас-ԁа. Секі јанԇімӧԁыс тыԁовтчывлӧны сӧмын воԇ кокјасыс. Овлӧ-і сіԇі, мыј кокјасыс кытчӧ ԍурӧ ԍуркԋаԍԍӧмаӧԍ, шуам, кынӧм улас ԁа с. в
Ԃерт, овлӧны мам рушкуын тащӧм ԋеԉучкі-ног кујлӧмјас кор он вермы ԋінӧм тӧԁны, он вермы веԍкӧԁнысӧ, шуам, мышнас-кӧ петӧ.
Кыԇі ԁа кущӧм отсӧг ԍетны
Мӧс-кӧ завоԃітчас кукаԋаԍны, оз ков ԋекор термаԍны отсӧг ԍетӧмӧн, шуам пырны кінаԁ маткаӧ ԁа мукӧԁ ног. Час кык кымын-кӧ пеԍԍас мӧскыԁ, омӧԉыс сыыԍ ԋінӧм-на абу.
Коԁыр јона-ԋін ԋужалас, колӧ тӧԁмавны, абу-ӧ петан ногас кущӧмкӧ ԋеԉучкіјас ԁа боԍтԍыны ԋеԉучкіјассӧ веԍкӧԁны.
Бара віԍтала, мыј быԁ ԋеԉучкіја-ног кукаԋаԍігӧн колӧ корны веԏерінарӧс.
Ачыԁ-кӧ кутан отсӧгсӧ ԍетны, колӧ кукаԋсӧ бӧр јӧткыштны маткаас ԁа веԍкӧԁны кокјассӧ. Бечовка-гезјӧн-кӧ кукаԋсӧ лоӧ кыскыны, гезсӧ колӧ боԍтны ԋебыԁҗыкӧс, пуанва піын бура пуԅӧԁӧмӧс ԁа ваԅеԉінӧн мавтӧмӧс. Чужтыԍан ваыс-кӧ муніс воԇҗык ԁа маткаас оз тырмы, поԅӧ кружкаӧн маткаас пуктыны кԉізма шабԁі кӧјԁысыԍ ӧтвар.
Кукаԋыс-кӧ ловја-на ԁа кӧсјан ловјӧн кыскыны оз ков нӧрӧвітны кыскӧмсӧ, секі вермас гӧг сӧныс топавны сылӧн, сы вӧсна кукаԋыс пӧԁӧ.
Кукаԋаԍтӧԇ ԁа кукаԋаԍӧм бӧрын віԍӧмјас
Кукаԋаԍӧм бӧрын ԁа кукаԋаԍтӧԇ меԁвоԇԇа лунјасас мӧскӧс колӧ јона ԁӧԅӧрітны, секі-ӧԁ кокԋіԁҗыка вермӧ сіјӧ віԍмыны слаблун вӧснаыс. Мыјӧн кукаԋаԍас пырыԍ-пыр жӧ колӧ іԇасӧн зыравны кынӧмсӧ ԁа кокјассӧ, ԋајтсӧ іԁравны, віԇны мӧскӧс шоныԁ гіԁын, меԁ ез кынмав, вежлавлыны щӧкыԁҗыка воԉӧссӧ, мыԍкавлыны вӧрасӧ ԁебыԁ ваӧн, пыктас кӧ — зыравлыны ваԅеԉінӧн ԉібӧ выјӧн. Кукаԋаԍігӧн мӧсјасӧс бур вына ԍојанјасӧн јона верԁны оз ков.
Кукаԋаԍтӧԇ кујлан віԍӧм
Кымынкӧ лун кукаԋаԍтӧԇ војԁӧр, а мукӧԁ ԁырјі тӧлыԍ воԇҗык мӧсјас оз кутны вермыны сувтны кок јыланыс, сӧмын кујлӧны. Секі тыра мӧслӧн ыҗыԁ кынӧмысла слабітӧ заԁјыс ԁа оз вермы сулавнысӧ.
Помкаыс тајӧ віԍӧмыслӧн омӧԉа верԁӧм сајын. Щӧкыԁҗыкасӧ тајӧ боԍтӧ тулысын, кор бур туруныс бырӧ, сеԍԍа боԍтӧ пӧрыԍ мӧсјасӧс коԁјасӧс оз-ԋін поԅ тырԍӧԁнысӧ. Кукаԋаԍӧм бӧрын тајӧ віԍӧмыс бӧр прӧјԃітӧ. Ԉечітӧм ԋекущӧм бур оз вај, сӧмын колӧ кукаԋаԍтӧԇыс бура віԇны, щӧкыԁа вежлавны воԉӧссӧ, ԁа ԁыр кујлігјасӧн бергӧԁлывлыны ӧԏі-мӧԁ бок вылас.
Јанԇім петӧм
Јаԋԇім петлывлӧ кукаԋаԍтӧԇ војԁӧр ԁај кукаԋаԍӧм бӧрын. Том-на-кӧ мӧскыԁ, первој-на-кӧ вајӧ, јаԋԇім петӧмыԁ оз овлывлы. Помкаыс талӧн омӧԉа верԁӧм сајын, матка кутан свјазкајас слабітӧм сајын ԁа кукаԋаԍтӧԇыс тӧлаінын кујлӧм сајын.
Оргаԋізмыслы тајӧ оз сещӧма мӧртчы, повны сыыԍ ԋінӧм. Кукаԋаԍӧмјас бӧрын бӧр прӧјԃітӧ. Петавлӧ сӧмын кујлігӧн, сувтас-кӧ бӧр пырӧ.
Петӧм јаԋԇімсӧ поԅӧ мыԍкавлыны ԁебыԁ ваа соԁаа растворӧн, ԉібӧ ԉӧм пу кор ваӧн. Сеԍԍа меԁ кујлігјасас мышлаԁорыс вӧлі вылынҗык.
Шој кукаԋ вајӧм (выкіԁыш)
Мукӧԁ ԁырјі мӧсјас кукаԋаԍӧны каԁԍыс воԇҗык ԁа кукаԋыс овныс оз-на вермы.
Шојмӧмыс уна пӧлӧс помка вӧсна вермӧ лоны. Тӧԁмавнысӧ мукӧԁ ԁырјіыс овлӧ зев ԍӧкыԁ.
Вӧвјаслӧн вермас лоны бӧрја тӧлыԍјаснас јона уҗалӧм понԁа, уна кӧԇыԁ ва јуӧмыԍ, кын турунӧн верԁӧмыԍ, ԉібӧ уԍӧм-ԁојмӧм понԁа. Шојмӧмјас овлӧны повԅӧмјасыԍ.
Шојмыны вермӧны быԁ каԁӧ, щӧкыԁҗыкасӧ ԍіԅімӧԁ тӧлыԍјаснас. Воԇԇа куім тӧлыԍнас-кӧ кукаԋ ԉібӧ чібӧ шојмӧ мам кынӧмас, секі оз јона тӧԁчы мамыслы.
Бӧрја тӧлыԍјасӧ шојмігӧн ԍӧкыԁҗыка-ԋін мунӧ: ԁугԁӧны ԍојӧмыԍ, гӧрбыԉтӧны мышсӧ, лептӧмӧн бӧжсӧ віԇӧны, пычкыԍӧны ԁа щӧкыԁа воԁлывлӧны. Мукӧԁ ԁырјі візувтлӧ вір, ԉібӧ ԋіԉӧг-ва (
Шој шыбытӧм бӧрын ԉечітны ԍор-ԋін, колӧ воԇҗык віԁчыԍны, кужӧмӧн верԁны, буреща уҗавны ԁа с. в.
Оз ков тыра кынӧма скӧтӧс верԁны кын турунӧн, јуктавны кӧԇыԁ ваӧн, бӧрја тӧлыԍјаснас јона ԍӧкыԁа уҗӧԁны ԁа с. в.
Колӧ леԇлыны паԉӧԁчыны, віԇны ыҗыԁ, југыԁ гіԁын ԁа мукӧԁ скӧтыԍ торјӧн, меԁ оз ԁојмав.
Шојмыны вермӧны вуҗана віԍӧмјас ԁырјі ԁа лобԁојӧн віԍігӧн. Лобԁојӧн віԍігӧн вӧвтӧ јона боԍтлӧны суԁорогајас ԁа вӧлыԁ шыблаԍігас ԁојмалӧ.
Каԅалан-кӧ мӧслыԍ каԁԍыс воԇҗык вајны кӧсјӧм, колӧ вештыны термӧԁлыԍ помкасӧ.
Піаԍӧм бӧрын кујлан віԍӧм
Ԍӧкыԁа кукаԋаԍӧмјас бӧрын мӧсјас віԍмавлӧны кујлан віԍӧмӧн. Віԍӧмыс мунӧ 2–15 лунјасӧԇ. Мукӧԁ ԁырјі мукӧԁ скӧтыс ԍојӧ-јуӧ, лыԍтӧ, і асмогаԍӧ ԉучкіа, а четчыныс оз вермы.
Щӧкыԁҗыкасӧ овлӧ меԁвоԇԇаыԍ кукаԋаԍыԍјаслӧн. Помкаыс тащӧм віԍӧмыслӧн сені, мыј ԍӧкыԁа кукаԋаԍігјасӧн, ԉібӧ кор ыҗыԁ кукаԋыс, мамыслӧн ԋужалӧны ԋервјасыс, свјазкајасыс, ԉібӧ чегӧны лыјасыс.
Кыԇі ԉечітны. Кујланінсӧ мӧскыԁлыԍ колӧ бура воԉӧсавны. Мӧссӧ бергӧԁлывлыны ӧԏі-мӧԁ бок вылас ԁа ещаҗыкаӧн верԁны. Бур вајӧ скіпіԁарӧн заԁ вывјассӧ ԁа тушасӧ іԇасӧн зыралӧм. Верԁны колӧ бурҗык ԍојанӧн. Быԁ кык-кујім лун мыԍԏі завоԃітлыны сувтӧԁны кок јылас, оз-ӧ-ԋін вермы сувтнысӧ. Лун ԁасыԍ-кӧ-ԋін ԁыр ԋужалӧ, мӧс ӧԁва-кӧ-ԋін бурԁас, бурҗык начкыны јај вылӧ.
Ԋајт петтӧм
Бурногӧн кукаԋаԍӧм мыԍԏі ԋајтыс мӧсјаслӧн петӧ пырыԍтӧм-пыр-жӧ ԉібӧ квајт час тыртӧԇ. Ԁај лун кык-кӧ оз пет, і секі-на јона повны оз ков. А сыыԍ-кӧ-ԋін ԁыр оз пет, вермас пемӧсыԁ віԍмыны.
Коԁыр ԋајтыс петны оз вермы, мӧсјасыԁ гӧрбыԉтчӧны лептӧны бӧжнысӧ ԁа пычкыԍӧны.
Меԁвоԇԇа лунјаснас ԍојӧны јуӧны бура, лыԍтӧны. Сӧмын, оз-кӧ петнысӧ вермы ԋајтыс, матка пыщкыс завоԃітчӧ сіԍмыны, мӧсјасыԁ жугыԉтчӧны, ԁугԁӧны ԍојӧмыԍ, омӧԉтчӧны, жарыс соԁӧ. Веԍіг кувны вермасны.
Кыԇі бурԁӧԁны
Лун-мӧԁ-на-кӧ сӧмын олӧ ԋајтыс петтӧгыс, оз ков ԋемтор вӧчны, сӧмын поԅӧ кокԋіԃіка кыскыштавлыны меԁ ӧԁјӧнҗык петас. Меԁ оз ԍур кок улас ԋајтыс, колӧ вунԁыны ԁа коԉны, јона җеԋыԁӧԇ вунԁыны оз-жӧ поԅ — бӧр вермас пырны, маткаас ԁа јӧрмыны.
Воԇԇа кык лун бӧрас-кӧ оз пет ԋајтыс, колӧ сіјӧс перјыны. Ԉучкі бура ԁојԁавтӧг перјыны вермас сӧмын веԏерінар.
Абу-кӧ сіјӧ вӧԉіԍԏі аслыԁ кутчыԍны колӧ.
Војԁӧр колӧ маткасӧ мыԍкыны креоԉіт растворӧн, секі вермас ԋајтыс петны ачыс.
Оз кӧ пет, ваԅеԉінӧн колӧ бура кітӧ мавтны ԁа ԍујӧмӧн быԁ бороԁавкаыԍ певнаԁ ԁа воԇ чуԋнаԁ торјӧԁавны ԋајтсӧ. Перјалӧм бӧрас маткасӧ бура мыԍкыны 1% креоԉіт растворӧн ԉібӧ карболовӧј кіслотаӧн.
Васӧ лӧԍӧԁны кԉізма кружкаӧ ԁа реԅіна трубкаԍыс помсӧ ԍујны ԋӧжјӧԋікӧн, меԁ ԋекыт ез ԁојмав.
Мыј керны ԋајтсӧ-кӧ ԍојас мӧскыԁ
Он-кӧ іԁрав ԋајтсӧ, мӧскыԁ вермас сіјӧс ԍојны. Мӧскыс ԍојӧ сӧмын асԍыс ԋајтсӧ, мӧԁ мӧслыԍ оз-ԋін ԍој. Ԍојӧм мыԍԏіыс мӧскӧс боԍтлывлӧ быԁԍама гырк пышкӧс віԍӧмыс: омӧԉтчӧ, ԁугԁӧ ԍојӧмыԍ јӧвсӧ чінтӧ, ԁунԁалӧ, мыԏітӧ. Бура кукаԋаԍігӧн вежӧн-мӧԁ мыԍԏі ԋајтыс ставнас петӧ, а оз-кӧ пет колӧ ԍетлывлыны 200 грамм мынԁаӧн кујімыԍ луннас глауберӧвӧј сов (ԍетны быԁ куім час пыщкын ӧтчыԁ).
Ԁыр-кӧ-ԋін мӧскыԁ віԍӧ, колӧ ԍетлывлыны ԍојан паԋ мынԁаӧн луннас кыкыԍ соԉанӧј кіслота (рытын ԁа асылын јукталігјасас веԁра тыр ваӧ кіԍтӧны).
Порԍјас ԋајт петіганыс ԍојлывлӧны веԍіг асԍыныс піјансӧ. Сіԇ-кӧ, меԁ ԋајтсӧ ез ԍојны, колӧ сіјӧс пырыԍтӧм-пыр-жӧ ԇебны.
Матка уԍӧм
Маткаыс вермӧ уԍны ԍӧкыԁа кукаԋаԍӧм вӧсна, коԁыр јона пычкыԍӧмӧн мӧскыԁ вӧтлӧ кукаԋсӧ, ԉібӧ ԋајтыс-кӧ ез пет, ԋајтсӧ вӧтлӧм могыԍ пычкыԍігӧн ԁа кужтӧг отсӧг ԍетӧмјас вӧсна. Меԁԍа кокԋіԁа матка вермӧ уԍны кукаԋаԍӧм бӧрын, кор мӧскыԁ кујлӧ ԁа заԁла ԁорыс улынҗык.
Уԍӧм маткаыс — мешӧк-коԃ јај шмак, вылысас емӧԍ зев уна щак-коԃ јӧнгыԉјас.
Міјан ԍіктјасын креԍԏанкајас петӧм маткасӧ шулывлӧны щакӧн. Колӧ-пӧ вунԁыны сіјӧ щаксӧ, секі-пӧ-і мӧскыԁ бурԁас.
Сіјӧ абу щак, а матка. Вунԁыны сіјӧс оз поԅ, колӧ завоԃітлыны ԋајтсӧ торјӧԁӧм бӧрын бура мыԍкавны ԁа ԍујны бӧр аслас важ местаас.
Мыԍкавны ԁа ԉучкі ԍујны вермас сӧмын веԏерінарнӧј врач ԉібӧ феԉԁшер. Абуӧԍ-кӧ најӧ колӧ кутчыԍлыны отсӧгсӧ ԍетны аслаԁ. Отсӧг ԍеттӧг мӧс вермас кувны.
Маткасӧ ԋајтԍыс бура торјӧԁӧм бӧрын ԁа мыԍкӧм бӧрын колӧ пуктыны міча рузум вылӧ, меԁ ез ԋајтԍы. Мӧскыԁ-кӧ кујлӧ, секі ԍујнысӧ сӧкыԁҗык, а сы вӧсна бурҗык лоӧ сувтӧԁан-кӧ сіјӧс. Он кӧ вермы сувтӧԁнысӧ, колӧ мышлаԁорас ԍујавны унҗык іԇас, мышлаԁорыс меԁ век вылынҗык вӧлі. Ԍујны матка колӧ термаԍтӧг, а ԍујӧм бӧрын кырымтӧ кутны сені мінут 20 кымын. Кок јылас-кӧ мӧскыԁ, ԁа вермӧ-кӧ ветлыныс, колӧ новлӧԁлыштны.
Рӧԃітӧм бӧрын біа віԍӧм (
Тащӧм віԍӧмыԁ боԍтлывлӧ лун кык-куім мыԍԏі вајӧм бӧрас. Боԍтӧ јонҗык ԁа госа, міча, јаја мӧсјасӧс.
Віԍыԍ мӧс оз ԍој, оз ју, ԁугԁӧ рӧміԇтӧмыԍ, ӧԏі-мӧԁ кок вылас вежлаԍӧ, баксӧ, кокјасыс слабмӧны, шатлаԍны завоԃітчӧ ԁа уԍӧ, гыркыс јӧрмӧ, ԋылавны оз вермы, вомԍыс петӧ ԁуԉԉыс, пеԉјасыс кӧԇалӧны ԁа лун 2–3 мыԍԏі мӧскыԁ кулӧ.
Кулӧмыԍ мезԁыны мӧскӧс вермас сӧмын веԏерінар. Сіјӧ аслыс ԍама пріборӧн (
Меԁым тащӧм віԍӧмыс ез боԍт, колӧ тыра мӧскӧс тӧлыԍ кык кымын воԇҗык вајӧмԍыс леԇлывлыны ывла вылӧ гуԉајтны.
Мӧс вӧра віԍӧмјас
Мӧскӧс мі віԇам, меԁ сіјӧ ԍетіс міјанлы бур ԍојантор — јӧв. А јӧлыс лоӧ сӧмын секі, коԁыр јӧв вӧчан аппаратыс — мӧс вӧраыс лоӧ ԇоԋвіԇа.
Сіԇ-кӧ колӧ мӧс вӧратӧ ԁӧԅӧрітны, меԁ ез віԍмав. А віԍмас-кӧ, ӧԁјӧнҗык бурԁӧԁны.
Ӧԁ ԁыр-кӧ кутас мӧс вӧраыԁ віԍны, вермас віԍӧмысла коԍмыны ԁа јӧвсӧ бурԁӧм бӧрас ԁугԁыны лыԍтыны.
Тані ме кӧсја җеԋіԃіка віԍтыштны вӧра віԍӧмјас јылыԍ, кыԇі поԅӧ бурԁӧԁны ԁа віԁчыԍны віԍӧмјасԍыс.
Вӧра пыктӧм (
Мӧсјаслӧн вӧраыс пыкталӧ кукаԋаԍтӧԇыс. Сіјӧ пыктавлӧмыԁ абу віԍӧм, а нормаԉнӧјтор, коԁі щӧкыԁа овлывлӧ. Повны сыыԍ оз ков.
Кущӧм помкаыс. Вӧраыс пыктывлӧ сы вӧсна мыј мам рушкуас кукаԋыс аслас ԍӧктанас ԉібӧ уна чужтыԍан ваысла ԉічкыԍӧ ԁа вір нуан сӧн асас вірыс чукӧрмӧмысла і пыктӧ. Кукаԋаԍӧмјас бӧрын тащӧм пыктӧмјасыԁ бӧр бырӧны.
Кыԇі віԍӧԁӧ. Вӧраыс гӧгӧрбок ӧткоԃа пыктӧ, вывті јона ыжԁӧ ԁа сы вӧсна мӧскыԁ сулалӧ кокјассӧ паԍкӧԁӧмӧн. Воԁас-кӧ, ԍӧкыԁа четчӧ, вӧраыс мешајтӧ четчыныс. Ԋоԋјасыс тӧԁчӧмӧн чорԅӧны, пыкӧса коԃӧԍ-жӧ. Вӧрасӧ-кӧ чуԋнаԁ ԉічкыштан, гӧптаԍлӧ, ԁа гӧптаԍԍӧмыс ԁыр оз шыԉав. Тащӧм пыкталӧмсӧ оз ков сорлавны вӧра воспаԉеԋԋӧкӧԁ.
Воспаԉеԋԋӧ ԁырјі вӧраыс јона ԁојмӧ, оз ԍет малавны мӧскыԁ, а пыкталӧм ԁырјі сылӧн оз ԁојмы.
Кыԇі ԉечітны. Јона-кӧ пыктӧма, сіјӧ мешајтӧ мӧскыԁлы воԁны-четчынысӧ ԁај ветлынысӧ.
Меԁым мӧссӧ пыкӧсыс ез ԁојԁав, колӧ еԍкӧ пыкӧссӧ бырӧԁыштны. Сы могыԍ мавтны ваԅеԉінӧн, ԍвежӧј порԍ госӧн ԁа вӧрасӧ шыԉӧԁыштавлыны (массажірујтны) кінаԁ, ещаҗык ԍетлывлыны ԍојан ԁа јуан.
Бур лоӧ кутан-кӧ луннас кыкыԍ ԍетлывлыны ԍојан паԋ мынԁаӧн кык ԋаԋ шӧрӧм костын сов.
Кукаԋаԍӧм бӧрын кукаԋсӧ колӧ віԇны мамԋоԋ ԁінас. Кор кукаԋыс торјӧн віԇԍӧ, лыԍтывлыны луннас куімӧ-ԋоԉыԍ.
Јӧв петтӧм
Јалавічјаслӧн кукаԋаԍӧм бӧрын јӧлыс оз овлывлы. Вӧраыс ічӧт ԁа лыԍтігас петӧ зев еща. Сещӧм јалавічлыԍ-кӧ кукаԋсӧ он верԁ мукӧԁ мӧсјас јӧлӧн, кукаԋыԁ вермас віԍмыны ԁа кувны. Колӧ воԇҗык тӧԁмавны, мыј вӧсна абу јӧлыс. Оз-ӧ ԋоԋавны мукӧԁ кукаԋјас, ԉібӧ абу-ӧ ԍојан сајын.
Јӧвсӧ соԁтӧм могыԍ мӧскыԁлы поԅӧ ԍетны кыкыԍ лун кежлӧ ԍојан паԋ мынԁан карлсбаԁскӧј сов.
Мӧс вӧра воспаԉеԋԋӧ
Мӧс вӧра воспаԉітчӧм щӧкыԁа овлӧ міјан мӧсјасыԁлӧн. Секі мӧслӧн јона чінӧ јӧлыс. Мукӧԁ ԁырјі ԇікӧԇ вӧраыс коԍмӧ — јӧлыс бырӧ.
Кущӧм помкајасыс тајӧ віԍӧмыслӧн
Вӧра вермас віԍмыны ԁојмалӧм помыԍ, но щӧкыԁҗыка зараԅітчӧм вӧсна. Заразаыс вермӧ ԍурны ԁојјас пыр, ԋоԋ пырыс. Сеԍԍа-ӧԁ вӧраас воӧ зев уна вір-сӧн. На куԅа вермӧ веԍкавны заразаыс. Воспаԉеԋԋӧыс вӧраыслӧн куім пӧлӧс: 1) Коԁыр віԍмӧ кучікыс, 2) Кучіквывса јајыс ԁа 3) Јӧв вӧчан жеԉезаыс.
Ԃерт, сеԍԍа, кыті кущӧм чаԍт віԍӧ, сещӧмӧԍ-жӧ лоӧны-і прізнакјасыс.
Кучіквывса (поверхноснӧј) воспаԉеԋԋӧыс вермас лоны ԁојмӧмыԍ, гыжнајасыԍ, кынмалӧмыԍ ԁа урӧԁа віԇӧмыԍ. Тащӧм воспаԉеԋԋӧыԁ ԁыр ез віԍӧԁ; бурԁӧ лун 3–4 мыԍԏі, сӧмын колӧ пеԉка віԇны вӧрасӧ. Тащӧм кучіквывса воспаԉеԋԋӧ ԁырјіыԁ мӧскыԁ ԍојӧ јуӧ, јӧвсӧ оз чінты, жарыс оз соԁ. Ԉечітӧм могыԍ колӧ мыԍкыны вӧрасӧ ԁебыԁ ваӧн, косӧԁны ԁа мавтны ваԅеԉінӧн ԉібӧ порԍ госӧн. Пыԁітіҗык ԋін-кӧ віԍміс ткаԋыс, коԁі ем жеԉеза костас, секі пыктӧ вӧраыслӧн ӧԏі ԉібӧ кыкнан чеԏвертыс. Коԁыр віԍмӧ вӧра, мӧс чінтӧ јӧвсӧ, мукӧԁ ԁырјі лыԍтӧ гырԁӧн. Тащӧм віԍӧмыс сіԇ-жӧ вермӧ боԍтны ԁојмӧм ԁа зараԅітчӧм понԁа. Віԍӧмыс-кӧ ԋужалӧ, віԍан ԋоԋԍыс петӧ јӧлыс ва-коԃ, рыԍмӧ ԁа бӧрынас ԇікӧԇ ԁугԁӧ петӧмԍыс. Мӧскыс ԁугԁӧ ԍојӧмыԍ — боԍтӧ запор, жарыс соԁӧ-біјалӧ. Сӧмын тащӧм ԍӧкыԁ віԍӧмыс овлӧ шочҗыка, унҗыкыԍсӧ овлӧ кокԋыԁҗыка. Кокԋіԁа-кӧ віԍӧмыс мунӧ, колӧ ԉечітігас щӧкыԁа лыԍтывлыны, вежлавны воԉӧссӧ ԁа зыравны выјӧн ԉібӧ корны веԏерінарлыԍ кампарнӧј маԅ.
Пыщкӧс воспаԉеԋԋӧ ԁырјі, коԁыр віԍмӧ жеԉезаыс, вӧраыслӧн віԍмӧ векҗык ӧԏі чеԏвертыс; прізнакјасыс пыԁыса віԍӧмјасыслӧн со кущӧмӧԍ: кучікыс вӧраыслӧн чорԅӧ, кырымнаԁ-кӧ інмӧԁчылан, јона ԁојмӧ, кокјаснас віјԍӧ мӧскыԁ, мышсӧ гӧрбыԉтӧ. Шујгалаԁор вӧраыс-кӧ мӧскыԁлӧн віԍміс ветлігас шујга-бӧр кокнас вӧра ԁојмӧмысла чотӧ, бӧрыса вӧра җынјыс кӧ ставнас віԍӧ, мӧскыԁ омӧԉа вермӧ ветлынысӧ, ԁугԁӧ ԍојӧмыԍ соԁӧ жарыс, шуԅӧ вӧра пыщкас јӧлыс, ԉібӧ пырыԍтӧм-пыр лыԍтӧм бӧрас рыԍмӧ. Куԅа-кӧ мӧскыԁлӧн віԍӧмыс ԋужалас, јӧв понԁас петны ор-коԃ. Тајӧ віԍӧм ԁырјіыс колӧ шыӧԁчывны веԏерінар ԁінӧ.
Ԋоԋ потлаԍӧм
Он-кӧ кут мӧскыԁлыԍ ԋоԋсӧ мавтлыны госӧн, віԇан-кӧ сіјӧс ԋајта, мӧс ԋоԋыԁ вермас вартчыны-потлаԍны ԁа віԍмыны, кывек віԍӧмыс вермас вуҗны-і вӧраас. Меԁым ԋоԋыс ез потлаԍ, колӧ лыԍтытӧԇыс војԁӧр мыԍкавны ԁебыԁ мајтӧга ваӧн ԁа лыԍтӧм бӧрас мавтлыны госӧн. Віԍмас-кӧ ԁа јона потлаԍас, мӧскыԁ лыԍтігас јона віјԍӧ, оз ԍетчы лыԍтынысӧ. Потлаԍӧм ԋоԋјассӧ колӧ нӧшта быԁ лыԍтӧм бӧрын мавтлыны цінкӧвӧј маԅӧн.
Ԋоԋ пупышјас
Мӧсјаслӧн щӧкыԁа петавлӧны ԋоԋвылас пупышјас (бороԁавкајас). Пупышјасыс овлӧны уна ԍікаса, шуам, мукӧԁ пупышыс чорыԁ, јај вылас кајӧма ыҗыԁа ԁа ԁојԁӧ мӧскӧс лыԍтігас, мукӧԁыс ԋебыԁӧԍ, паԍкыԁӧԍ ԁа пыԁынӧԍ-кучік піјас ԁа сіԇ-жӧ віԍӧԁӧны најӧс. Мукӧԁ мӧскыслӧн тащӧм пупышјасыс овлӧны вӧра паԍтаыс. Кущӧмӧԍ помкајас тајӧ віԍӧмыслӧн, ӧні оз-на вермы наукаыс ԉучкі віԍтавны, сӧмын тӧԁӧны, мыј ӧԏі мӧсԍаԋ мӧԁлы вуҗӧ тащӧм віԍӧмыс, лыԍтыԍ кіјӧн.
Ԃерт, абу кос пупышјасԍыԁ мынтӧԁчыныԁ сещӧм ԍӧкыԁ, сӧмын регыԁӧн ԋінӧм-тор оз артмы. Мукӧԁ ԁырјіыс најӧ бырӧны аԍныс нач бурԁӧԁтӧг. Оз-кӧ бырны колӧ завоԃітчыны ԉечітны. Кос пупышјассӧ бырӧԁны кокԋіԁҗык тыра ԁырјіыс, коԁыр мӧскыԁ оз лыԍты. Ԉечітӧм могыԍ колӧ кӧртавлыны пупышсӧ кучікԁінтіыс суԋісӧн ԁа луныԍ-лунӧ кӧртӧԁјассӧ зелӧԁыштавны, секі пупышјасыԁ бырӧ, топӧԁӧм вӧснаыс вірыс оз понԁы сетчӧ локны-ԁа.
Ԋебыԁ, паԍкыԁ пупышјасԍыԁ, коԁјас кучік пыщкас пыԁынӧԍ, мынтӧԁчыныԁ ԍӧкыԁ, сіјӧс сӧмын верман бырӧԁны веԏерінар інԁӧԁјасӧн ԁа сіјӧ ԍетӧм ԉекарствојасӧн, ԉібӧ бурԁӧԁас ачыс веԏерінарыс.
Мӧс ԋоԋ лӧмаԍӧм
Мукӧԁ ԁырјіыс мӧсјаслӧн ԋоԋјасыс лӧмаԍӧны ԁа ԁојмалӧмысла мешајтӧны лыԍтынысӧ. Лӧмӧԍԍігас кучікыс гӧрԁӧԁӧ налӧн, гӧрԁ чут местаас чукӧртчӧ ва, сы бӧрԏі артмӧ лӧмыс. Тащӧм лӧмӧԍԍылӧмыԁ овлӧ урӧԁа ԁа ԋајт гіԁјасын віԇӧмјас понԁа.
Ԉечітігӧн колӧ воԇҗыксӧ мыԍкыны ԋајтыԍ, воԉӧссӧ вежлавны щӧкыԁҗыка ԁа мавтлыны лӧмјассӧ цінкӧвӧј маԅӧн.
Мыј керны јӧлыс-кӧ мӧскыԁлӧн вежԍӧ
Віԍыԍ мӧсјаслӧн овлӧ јӧв: вір сора, ва коԃ, шуԅӧма ԁа с. в. Јӧв вермӧ вежԍыны налӧн уна пӧлӧс помкајас вӧсна: вӧра віԍмігјасын, ԍојанјас вежԍӧм понԁа, кукаԋыԍ гажтӧмчӧм понԁа, куԅа ветлӧмјас вӧсна ԁа с. в.
Быԁ пӧлӧс віԍӧмјас ԁырјі колӧ војԁӧр бура тӧԁмавны помкасӧ, бӧрын кутчыԍны бурԁӧԁны.
Јӧв шоммӧм
Коԁыр мӧс ԍетӧ шуԅӧм јӧв, секі абу ԇоԋвіԇа сылӧн вӧраыс, шуам, гожԍа жар повоԃԃајас ԁырјі јона ветлӧмысла пӧԍалӧма ԉібӧ мукӧԁ помкајасыԍ. Меԁым боԍтны бур јӧв, колӧ вӧчавны мӧс оланінјасӧ віԋԏіԉаторјас, бура јӧвсӧ сысјавны, лыԍтігӧн (мічаа пӧԍваӧн мыԍкалӧм ԁа коԍтӧм) сӧстӧм ԁозјасӧ. Јӧлыс-кӧ шуам, рыԍмӧмӧн петӧ вӧраԍыс, колӧ лыԍтывлыны помӧԇыс, мыј ем јӧлыс, коԉан-кӧ вӧраас јӧвсӧ, сіјӧ бара шуԅӧԁӧ выԉыԍ артмӧм јӧвсӧ. Омӧԉ ԍојанјас ԍојігјасӧн мӧслы ԍетԍӧ, ԍојан паԋ мынԁаӧн лун кежлӧ кыкыԍ ԉежнӧг сорӧн карлсбаԁскӧј сов.
Віра јӧв
Вірыс јӧв пыщкас вермӧ лоны вӧра ԁојмӧм мыԍԏі, віԍігӧн ԁа ранајас-кӧ емӧԍ. Овлӧ вірыс і секі, коԁыр јона локтӧ вӧра ԁінас, шуам нӧјтчігӧн ԉібӧ кукаԋаԍӧм бӧрын. Вермӧ боԍтны і ԍојанјасыԍ. Ԉечітігӧн колӧ бырӧԁны помкасӧ, мыј понԁа боԍтіс ԁа бура став јӧвсӧ лыԍтывлыны вӧраԍыс, кіԍтыштлывлыны сӧстӧм кӧԇыԁ ваӧн. Јона ԁа ԁыр-кӧ-ԋін вірыс мунӧ колӧ шыӧԁчыны веԏерінар ԁінӧ.
Ԁојјас бурԁӧԁӧм јылыԍ
Мышвыв ԁа пеԉпом віԍалӧм
Мышкувылыԁ ԁа пеԉпомыԁ віԍалӧны вӧвјаслӧн, ԍіјӧсӧн ԁа ԍеԃелкіӧн ԁојмалӧм понԁа.
Меԁым вӧлыԁлӧн ԋекыті ез ԁојмав колӧ ԁоԃԃаԍан кӧлујтӧ лӧԍӧԁны бурӧща, меԁ вӧлі стӧч вӧв ԍерԏіыс пукалӧ. Ԁојмас-кӧ-ӧԁ вӧлыԁ, мукӧԁ ԁырјіыс бура ԁыр ԋекытчӧ оз шогмы ԁоԃԃавлыныԁ, кӧԏ сеԍԍа сещӧм коланінӧ. Вермӧ воԍԍыны і верԅӧмӧн ветлыны кужтӧм понԁа, коԁыр ԉокыԍ зыркӧԁӧны вӧв мышку вылаԁ.
Ԁојмӧм мыԍԏіыс ԁојыс пыктӧ, пӧԍ петӧ ԁа гӧныс воԉсӧ.
Бурԁӧԁны ԁој верман сӧмын секі, кор ԁугԁылан вӧвнаԁ уҗалӧмԍыԁ ԁа бурӧща вӧв ԍерԏіыԁ лӧԍӧԁан ԍіӧс-завоԁсӧ. Пыкӧсыс-кӧ сӧмын ԁојмалӧм вӧсна, поԅӧ пуктывны јіыԍ компресс, ԉібӧ мавтыштлыны щӧкыԁҗыка кӧԇыԁ ԍојӧн. Ԁојмӧма-кӧ вӧлыԁлӧн пеԉпомыс ԉібӧ мышкувылыс кучік зыртӧмӧԇ, секі поԅӧ компресстӧ пуктыны 2% креоԉін растворӧн. Коԁыр віԍмасны вӧвјас пыщкӧсса ԁојјасӧн, колӧ шыӧԁчыны веԏерінар ԁінӧ.
Ԁојјас бурԁӧԁӧм
Ԁојјасыԁ кывтӧм пемӧсјасыԁлӧн овлӧны зев щӧкыԁа. Быԁ ԁојмӧм бӧрын колӧ меԁ воԇ, мунӧ-кӧ вірыс, сувтӧԁны вірсӧ ԁа вӧԉіԍ кутчіԍны бурԁӧԁны. Ԏурӧбӧн-кӧ ԁојԍыс вірыс петӧ, меԁ оз зараԅітчы, колӧ ԁојсӧ вылітыҗык кӧртавны ԁа пырыԍ-пыр-жӧ корны веԏерінарӧс. Петӧ-кӧ шуам пемыԁ вір, повны сыыԍ ԋінӧм сӧмын колӧ кӧртавны бінтӧн ԁа віԇыштны јіӧн ԉібӧ лымјӧн сеԍԍа і сувтас.
Міјан ԍіктјасаԁ щӧкыԁа ԁојјастӧ мавтлӧны быԁԍама пӧлӧс торјаснас: нӧкја ԍірӧн, ԋајтӧн, ԍојӧн ԁа с. в. Сещӧм торјасӧн мавтны ԁојјас ԋекор оз ков. Бур пыԃԃі сіјӧн сӧмын верман вајны ԉокӧс — пежӧԁны ԁојсӧ ԉібӧ вірсӧ коԁ помыԍ вӧлыԁ вермас нӧшта јонҗыка віԍмыны ԁа кувны.
Вірсӧ сувтӧԁӧм бӧрын ԁојсӧ колӧ бура пожјавны креоԉін растворӧн, а сӧстӧм-кӧ пожјавтӧгыс мавтны јоԁӧн ԁа кіԍкалыштны ԋеуна јоԁоформ порошокӧн. Кӧртавтӧм на-кӧ кӧртавны. Кӧртавны-кӧ оз поԅ, шуам, тушајас вылын-кӧ ԁојыс вӧвтӧ колӧ ԁомавны, меԁ ез воԁ ԁа ԋајтӧԍт ԁојсӧ. Аскінас ԋӧжјӧԋікӧн, кокԋіԃіка бінтсӧ раԅны ԁа орыс-кӧ ԁојԍыс оз пет, поԅӧ кіԍкыштны јоԁоформӧн ԉібӧ борнӧј кіслотаӧн ԁа бӧр кӧртавны. Петӧ-кӧ орыс, сӧстӧм ваӧн мыԍкыны, мавтны мыјӧн колӧ ԁа сіԇ-жӧ кӧртавны.
Кучік выв віԍӧмјас гортса кывтӧм пемӧсјаслӧн
Воԇын вӧлі віԍталӧма-ԋін кущӧм колана тор кывтӧм пемӧсјаслы кучікыс, кущӧм бур вајӧ ԁа мезԁӧ бура ԁӧԅӧрітӧм кучік выв віԍӧмјасыԍ. Тані сӧмын лоӧ віԍталӧма кущӧм віԍӧмјас овлӧны, кыԇі вітчыԍны ԁа ԉечітны.
Луԁан віԍӧм
Луԁан віԍӧмыԁ кывтӧм пемӧсјастӧ боԍтӧ омӧԉа ԁурка віԇӧм вӧсна. Тајӧ віԍӧмыс вермӧ ӧԏі пемӧс вывԍаԋ мӧԁ пемӧс вылӧ вуҗны.
Віԍмӧԁӧны луԁан віԍӧмӧн ԍінмӧн аԁԇытӧм мікробјас, коԁјас вермӧны ԍурны пемӧс кучік вылаԁ. Мікробјас овлӧны кујім пӧлӧс. Вӧвјасӧс јонҗыкасӧ віԍмӧԁӧ зуԃеԋ параԅіт. Сещӧм параԅітыс овмӧԁчӧ скӧтыԁлы кучік вылас ԁа кучіка-јаја костас пырӧны. Сеԍԍа віԍмӧԁӧны пемӧсјастӧ. Тајӧ віԍӧмсӧ сӧмын вермас аԁԇыны веԏерінар мікроскоп пыр.
Кущӧмӧԍ-нӧ прізнакјас луԁан віԍӧмјаслӧн?
Вӧлыԁ кутас јона гыжјаԍны, кытчӧ ԍурӧ зыраԍны, гӧныс быԁӧн вуштыԍас гыжјаԍӧмлаыс, потлаԍас ԁа сеті вагаԃԃаԍӧ, вагаԃјасыс потлаԍӧны. Ԁыр-кӧ луԁан віԍӧмыс ԋужалӧ ԉечіттӧг, вӧлыԁ јона омӧԉтчӧ, ічӧтҗык апеԏітыс ԁа уҗалігјасӧн јона муԇӧ.
Меԁ еԍкӧ ез омӧԉтчы ԁа ез кувтӧԇ ло, колӧ пырыԍтӧм-пыр-жӧ боԍтԍыны ԉечітны. Ԉекарствојасӧн мавттӧԇ колӧ кучік вывсӧ бура ԋебыԃік кунваӧн ԁа мајтӧга ваӧн мыԍкавны. Мыԍкалӧм бӧрас коԍмыштас ԁа, колӧ шӧріпӧв караԍінкӧԁ сорӧм ԃӧгӧԃӧн кучік вывсӧ щӧткаӧн јона сынавны. Ԉібӧ кык пунт мынԁа табак пуктыны веԁра җын ва пыщкӧ ԁа пуӧԁны, сеԍԍа сіјӧ ӧтварнас 2 лун пыщкын ӧтчыԁ зыравлыны кучік вывсӧ, кытчӧԇ оз бурԁ.
Луԁан віԍӧмӧн віԍыԍ скӧтӧс колӧ торјӧн віԇны мукӧԁ скӧтԍыс, меԁ ез вермы вуҗны мукӧԁ скӧтлы луԁан віԍӧмыс. Маԅјасӧн мавтігӧн оз ков мавтны став тушасӧ ӧтпырјӧ, а колӧ ӧԏі лунӧ ӧԏілаті, мӧԁ лунӧ мӧԁлаті.
Мокречӧн віԍӧм
Мокречнаԁ јона віԍлывлӧны вӧвјас, віԍмӧны щӧтка увјасыс, вӧв шегјас (бабка гӧгӧрыс), коԁыр сетчӧ ԍурӧны бакԏеріјајас кучік потлаԍӧм ԁа ԁојмӧм інԍыс. Щӧкыԁҗыкасӧ мокречыԁ боԍтӧ ԋајт гіԃԋајасын (коԋушԋа) віԇігӧн, ԋајт тујјас куԅа ветлігӧн.
Кущӧмӧԍ прізнакјасыс? Кучікыс щӧтка улас віԍмӧны завоԃітчігас гӧрԁӧԁӧ, пыктӧ ԁа пӧԍ віԍӧмінас артмӧны посԋіԃік вагаԃјас. Гаԃԍыс потӧм бӧрас петӧ ԋеуна југыԁ ва. Сеԍԍа пыктӧм кучік вылас артмӧны склаԁкајас, потлаԍӧны ԁа чорԅӧны. Віԍан іныс јона ԁојмӧ, гӧныс уԍӧ ԁа кокјаснас чотӧ. Јона ԋужалӧм мокреч ԁырјіыԁ артмӧны јазвајас, пыԁӧԇ потлаԍӧ.
Тащӧм мокречтӧ ԉечітныԁ ковмас јона-ԋін ԁыр, ԁа кучікыс віԍанінас јона кызӧ, пыктӧ велԁорлаԋтіыс.
Віԍӧм завоԃітчігас коԁыр сӧмын-на гӧрԁӧԁыштӧма секі колӧ бура весавны ԋајтыԍ і мавтны 3% карболовӧј кіслота 100 грам ва вылӧ сорӧм растворӧн.
Сы бӧрын поԅӧ пуктыны шоныԁ компресс. Боԍтны рузум, кујімӧ-ԋоԉыԍ кусыԋтны, кӧтӧԁны креоԉін ԉібӧ карболовка растворӧн ԁа пуктыны віԍан інас, вевԏԏыны кԉејонкаӧн ԁа кԉејонка вывтіыс бура кӧртавны біԋтӧн.
Кучік вылас-кӧ артмӧны јазвајас ԉібӧ потлаԍӧмінјас, поԅӧ кіԍкыштавны јоԁоформӧн. Лӧмӧԍԍӧма-кӧ мавтлывлыны јоԁ гԉітсерінӧн шӧрі сорны-ԁа. Щӧтка улыԁ-ӧԁ ԁојмывлӧ і гезјылын вӧлӧс віԇігӧн, коԁыр гезјыс ԍурӧ щӧтка улас ԁа воԉсԋітчӧ. Ԁојміс-кӧ гезјӧн, вӧлыԁлӧн тыԁалӧ воԉсԋітчӧм іныс, сіԇі-жӧ потӧ-і. Секі поԅӧ воԉсԋітчӧм інсӧ бурҗыка тсынкӧвӧј маԅӧн мавтны.
Кучік вылас овлӧны і мукӧԁ параԅітјас
Мукӧԁ пӧлӧс параԅітјас щӧкыԁҗыкасӧ міјан скӧтыԁлӧн овлӧны тојјас ԁа пыщјас. Тојјасыԁ рӧԁмӧны јонҗыкасӧ омӧԉтчӧм пемӧсјас вылын ԁа омӧԉа віԇӧм-ԁӧԅӧрітӧм вӧсна. Сы вӧсна колӧ тӧԁны ԉечітӧмыԍ ӧпріч, колӧ бурҗыка ԁӧԅӧрітны скӧттӧ. Тојјассӧ віјӧм могыԍ поԅӧ зыравлыны скӧтлыԍ кучік вывсӧ ӧԏі веԁра ва пыщкӧ стӧкан креоԉін сорны ԁа сіјӧ растворнас бура зыравны. Тӧвјасын зыравны растворӧн оз поԅ. Секі скӧтыԁ вермасны кынмыны ԁа віԍмыны. Тӧвјасын тојјассӧ весалӧм могыԍ колӧ шыӧԁчывны веԏерінар ԁінӧ, сіјӧ мыј шуас, кыԇі щӧктас бурԁӧԁны. Тојјасыԁ јона ӧбӧԃітӧны мамԋоԋ ԁінԍыс торјӧԁӧм кукаԋјасӧс, верԁны кужтӧмла ԁа омӧԉ віԇӧм понԁа.
Скӧтлӧн кок ԁа кок гыж віԍӧмјас
Гыж пыԁӧс пыкталӧм ԇенӧԁӧм
Кок гыж пыԁӧс пыктӧм поԅӧ аԁԇыны весалӧм бӧрын гӧрԁ ԉібӧ гӧрԁов лӧз пјатнајас. Сещӧм пјатнајасыԁ артмӧны јаја-гыжја костас вір ԍурӧмысла, коԁыр ізја ԁа чорыԁ туј вывті ветлан, секі ԁојмалас-ԁа, ԉібӧ оз артмы вӧлыԁлы поԁков ԁорӧмыс-ԁа. Он-кӧ помкасӧ бырӧԁ, ԍурӧны сетчӧ мікробјас ԁа кок гыж пыԁӧссӧ јај ԁінтіыс орԍӧԁӧны. Пыԁӧстіыс орыслы ԋекыті лоӧ петныс ԁа петлывлӧ кок гыж вевԁортіыс. Омӧԉа ԇенӧԁалӧм прӧјԃітӧ ачыс. Сӧмын колӧ вӧвтӧ шојтчӧԁыштны. Щӧкыԁҗыкасӧ ԇенԁалӧ ԁорӧм вӧсна. Пыр-кӧ вӧлыԁ кутіс ԁорӧм бӧрын чотны, колӧ копытнӧј шіпсыӧн віԁлавны, кыті јона ԁојмӧ ԁа абу-кӧ зургыԍӧма ԉібӧ бокԍаԋыс ԁојмӧма ԁа вӧлыԁ јона чотӧ, колӧ ԁојманінтіыс бокԍаԋыс роԅӧԁны гыж роԅӧԁан канԁрас коԃ пуртӧн јајӧԇыс ԁа орсӧ бура леԇны, пожјавны спрінтсовкаӧ боԍтӧм креоԉін растворӧн, бура косӧԁны ватаӧн, ватасӧ кӧтӧԁны јоԁӧн ԁа ԍујавны топыԁҗыка ранаас.
Ԉечітігӧн вӧлӧн уҗавны оз поԅ, секі вермас віԍӧмыс чорыԁҗыка боԍтны, колӧ быԁ лун ватасӧ роԅԍыс перјывны, орыс-кӧ петӧ, пожјавны ԁа выԉыԍ јоԁа ватанас ԍујавны.
Кок гыж ԁор ԁојмӧм
Овлывлӧ вӧвјасыԁлӧн ԋеԉучкі ԁорӧм вӧсна, кӧсӧј кок понԁа ԁа ветлігјасӧн ԉібӧ лым пыщтіыс ветлігӧн ԋеԉучкіа тувчас-ԁа. Секі вывті јона ԁојмӧ кокыс вӧлыԁлӧн, пыктӧ ԁа орԍалӧ.
Овлывлӧ поԁковӧн ԁојмӧмјас том вӧвјаслӧн, најӧс ԁорӧмыԍ колӧ віԁчыԍны. Ԉібӧ сещӧм вӧвјаснаԁ лымјас пыщті бергӧԁчыны ԁа кежны наԇӧҗык, термаԍтӧг.
Отсӧг ԍетігӧн колӧ рана гӧгӧрԍыс бура шырны гӧнсӧ, вунԁавны чуктӧм гыжсӧ гӧптӧн моз, меԁ ез ԁојԁав ранасӧ, перјавны ԋајтсӧ ԁа гӧнсӧ, коԁӧс ԍуіс поԁкова кокнас таԉтчігӧн, мыԍкыны креоԉіна ԁебыԁ ваӧн, мавтны јоԁӧн ԁа кӧртавны.
Кок гыж пыԁӧс быщкыԍӧм
Кок гыжјас ԁа пыԁӧсыс вермӧ быщкыԍны јоԍ торјасӧн: кӧрттувјӧн, проволокаӧн, ԍԏеклӧӧн, јоԍ пујасӧн ԁа с. в.
Быщкыԍӧм бӧрас вӧлыԁ ԁруг завоԃітӧ јона чотны. Мукӧԁ ԁырјіыс веԍіг оз вермы тувтчавнысӧ.
Кыԇі ԉечітны? Меԁвојԁӧр колӧ бура віԁлавны, абу-ӧ быщкан торјыс сетчӧ коԉӧма кыті быщкыԍіс.
Аԁԇан-кӧ кӧрттув ԉібӧ мӧԁ тор, колӧ перјыны; сіԇі, меԁ ез коԉны торјасыс. Чукӧрмӧма-кӧ ор, орсӧ колӧ леԇны ԁа ранасӧ пожјавны креоԉін растворӧн, ԁа сетчӧ ԍујавны јоԁа вата.
Јона-кӧ гыжјыс пӧԍ, поԅӧ віԇны сіјӧ коксӧ кӧԇыԁ ԍој пыщкын, ԉібӧ кӧԇыԁ ԍојнас мавтны ԁа щӧкыԁҗыка ԍојсӧ вежлавны ԉібӧ кіԍкалыштны кӧԇыԁ ваӧн.
Орыс-кӧ ԁыр оз ԁугԁы петӧмԍыс, поԅӧ вӧчлыны ванна. Пу веԁра җын ԁебыԁ ваӧ пуктыны стӧканҗын креоԉін, ԍујны коксӧ веԁраас ԁа віԇны мінут 15–20.
Гыж чегӧм
Гыжјасыс јона чегјаԍлывлӧны мӧсјаслӧн. Тӧлын віԇігӧн налӧн гыжыс быԁмӧ, гыжјыс зыртчынысӧ сулалӧмнас оз вермы ԁа. Тулысын луԁ вылӧ гыжјассӧ щӧщкӧрттӧг леԇӧны ԁа, налӧн чегјаԍӧ ветлігас. Чегны вермас јај ԁінтіыс ԁа тувтчалігас јона ԁојмӧ.
Меԁ еԍкӧ гыжјыс ез чегјаԍ ԁа ез ло віԇны гожӧмнаԁ гортын, колӧ быԁ тулысӧ луԁ вылӧ леԇтӧԇ җеԋӧԁавлыны гыжјассӧ. Мӧскыԁ-кӧ кутас чотны, колӧ віԁлавны бура, коԁ местаӧԁ чегӧма ԁа кытчӧԇ поԅӧ җеԋԋӧԁны. Потӧмінсӧ јоԁӧн мавтны, кӧртавны ԁа мӧстӧ кымынкӧ лун сулӧԁны картааԁ.
Кок сӧн ԋужалӧмјас ԁа суставјас вӧрԅӧм
Скӧтыԁлӧн шԉівԁӧмла ԉібӧ ԋеԉучкі тувтчӧмла вермӧ вӧрԅыны суставыс ԁа јона ԋужавны ԉібӧ орјавны кок сӧнјасыс. Кок лы помыс-кӧ вежԍісны ӧԏі-мӧԁ ԁінԍыс — секі суставыс вӧрԅӧма. Овлӧ-і сіԇі мыј кык лы помыс бӧр воасны аслас важ местаас, а сӧмын ԋужаласны сӧнјасыс.
Кывтӧм пемӧсјасыԁлӧн сустав вӧрԅӧмыԁ шочҗыка овлывлӧ.
Меԁԍа щӧкыԁасӧ вӧрԅавлывлӧны мӧсјаслӧн тазобеԁреннӧј суставјасыс ԁа піԇӧс лыјасыс.
Коԁыр суставыԁ вӧрԅас, пемӧсјаслӧн кокыс јона ԋужалӧ, ԁојмӧ ԁа пыктӧ, а мукӧԁ ԁырјіыс веԍіг оз вермыны тувтчынысӧ.
Абу-кӧ вӧрԅӧма суставыс, а сӧмын ԋужалӧмаӧԍ сӧнјасыс, секі пемӧсыԁлӧн сустав гӧгӧрыс пӧԍалӧ, сіјӧ кутас чотны. Бурԁӧԁӧм могыԍ, колӧ бырӧԁны воспаԉеԋԋӧсӧ, мавтлывлыны щӧкыԁҗыка кӧԇыԁ ԍојӧн ԉібӧ вӧчлывлыны кӧԇыԁ компресјас. Жарыс бырӧм бӧрын, чотӧ-на-кӧ скӧтыԁ, поԅӧ зыравлыны кампарнӧј ԍпіртӧн.
Вӧрԅӧма-кӧ суставыс, секі скӧттӧ бурԁӧԁныԁ ԍӧкыԁ. Кӧԏ-і важ местаас кок лы помсӧ вајӧԁан, вермас бӧр торкԍыны. Бурԁӧԁӧм могыԍ колӧ корлыны веԏерінарӧс. Абу-кӧ сіјӧ, колӧ боԍтԍыны веԍкӧԁны аслыныԁ.
Ачыԁ-кӧ он вермы ԋекыԇ веԍкӧԁны, лоӧ мӧстӧ начкыны јај вылӧ.
Лы ԁа ԍур чегјалӧм
Меԁԍа щӧкыԁа лыыԁ чеглывлӧ вӧвјаслӧн. Лыыԁ вермӧ чегны јона кучкӧм, уԍӧм ԁа јона тракԋітчӧм вӧсна.
Лы чегӧмтӧ тӧԁмалігӧн лыыс места вывԍыс вешјаԍӧ ԁа кырым улаԁ ԇуртӧ.
Мӧсјаслӧн чеглывлӧ ԍурыс, мукӧԁ ԁырјі ставнас. Отсӧг ԍетігӧн ранасӧ колӧ ԋајтыԍ бура весавны, мыԍкыны креоԉін растворӧн. Веԏерінар локтӧԇ, воспаԉеԋԋӧсӧ ԉібӧ пыкӧсјассӧ бырӧԁӧм могыԍ колӧ ԁојсӧ кӧртавны кӧԇыԁ ваыԍ компресјасӧн.
Вуҗана віԍӧмјас
Јурԁој віԍӧм
Јурԁој віԍӧмнаԁ віԍмӧны вӧвјас ԁа чаԋјас. Віԍмӧԁӧны најӧс ԍінмӧн аԁԇытӧм мікробјас. Тајӧ віԍӧмыс вӧвјасӧс, оԍолјасӧс ԁа мулјасӧс кыԋԇі, ԋекущӧм пемӧсӧс оз віԍӧԁ. Мікробјасыс щӧкыԁҗыка овлӧны вӧв ныр роԅјасын ԁа ԉімфаԏіческӧј жеԉезајасас, кыті меԁјонасӧ-і віԍмӧԁӧны. Віԍӧмыс вӧвјасыԁлы ԍурӧ ԁа паԍкалӧ луԁјас вылын віԍыԍ вӧвјаскӧԁ ӧԏілаын ветлігӧн ԁа нӧшта ӧԏі-мӧԁыс віԍмӧны ӧԏі гіԁԋаын олігӧн, ԍојан пыр ԉібӧ јуігјасӧн, ӧԏі јукмӧсыԍ-кӧ јукталӧны вӧвјастӧ. Креԍԏанаыԁ шулывлӧны, мыј ӧтчыԁ-пӧ-і віԍлӧ вӧлыԁ јурԁојнаԁ аслас немӧн, — тајӧ абу веԍкыԁ ԍорԋі, віԍмыны вермӧ оз сӧмын ӧтчыԁ.
Ԇоԋвіԇа скӧтлӧн нормаԉнӧј ԏемпература 38° С граԁусјасӧԇ.
Кыԇі віԍӧԁӧ: віԍӧмыԍ вӧвлӧн соԁӧ жарыс 40–41 граԁусјасӧԇ, ԁугԁӧ секі ԍојӧмыԍ, лоӧ жугыԉ, кызӧктавлывлӧ, ныр роԅыԍ петӧ ор ԁа пыкталӧны пеԉԁінса, щӧкаувса ԉімфаԏіческӧј жеԉезајасыс. Бӧрја помыс чукӧртчӧ сетчӧ ор, орсӧ леԇӧм могыԍ жеԉезасӧ колӧ вунԁыны ԁа ранасӧ бурԁӧԁны. Ԉучкі бура віԍӧм мунігӧн віԍӧԁӧ вежон 2 кымын. Сӧмын-ӧԁ мукӧԁ ԁырјі чорыԁа віԍӧԁлӧ, кокјасыс пыкталӧны, нарывјасыԍ паԍкалӧны мукӧԁлаӧ, лолалан горш ԁінас веԍіг жеԉезаыс пыктӧмла, коԁі вермас вӧвтӧ пӧԁтыны.
Јур ԁојыԁ абу ԉок віԍӧм, сы вӧсна гежӧԁҗыка-і кулавлӧны, сӧмын сіјӧ віԍӧмыс јона омӧԉчӧԁӧ вӧвјастӧ ԁа ԁыр оз вермыны сы бӧрын бурԁны: торкԍӧ гырк пыщкӧсыс, омӧԉа кутӧ пуԅӧԁны ԍојанјассӧ рушкуыс ԁа сіԇ воԇӧ.
Віԍӧм бӧрын оз ков вӧвтӧ леԇны мукӧԁ вӧвјас ԁінӧ, віԍыԍ вӧвтӧ віԇны торјӧн ԁа шыӧԁчывны веԏерінар ԁінӧ. Бура віԇӧмӧн, ԁӧԅӧрітӧмӧн ԁа каԁӧ бурԁӧԁны кутчіԍӧмӧн озҗык сещӧм ԉока вермы віԍӧԁныс. Віԍігӧн віԇны пӧԍ ԁа ԁурк ԁука гіԁын оз ков. Верԁны ԋебыԃік веж турунӧн. Жарыс-кӧ чіныштӧ, поԅас ԍетлывлыны ԋаԋа ԍојанјас ԁа гажа, міча лунјасӧ леԇлывлыны паԉӧԁчыны ывла вылӧ, меԁ оліс шонԁіа ԁа пеԉк сынӧԁ вылас.
Јурԁојӧн вӧвтӧ віԍӧԁігӧн меԁбур ԉекарствоыс лоӧ бура верԁӧм ԁа ԁӧԅӧрітӧм. Јона-ԋін віԍӧмԍыс колӧ віԇны чаԋјасӧс. Налӧн оргаԋізмыс омӧԉҗык-на гырыԍ вӧвјас ԁорыԍ, оз-на вермыны сещӧма коԍаԍны віԍӧмыскӧԁ ԁа јонҗыка віԍӧԁӧ, кулалӧныҗык.
Пыкӧса нарывјас вылӧ поԅӧ пуктывны шабԁі кӧјԁысыԍ пріпарка, меԁ регыԁҗык ԋебԅіс ԁа поԅіс вунԁыны ԉібӧ ачыс піԍтіс. Вунԁавны аслыс оз ков, а колӧ нулыны веԏерінар ԁінӧ, сен-жӧ амбулаторіјаын ԍетасны ԁој мыԍкалан ԁа мавтан ԉекарство.
Ныр роԅԍыс ор петӧмыԍ поԅӧ вӧчлыны скіпіԁар ԉібӧ креоԉін ӧтвар, руӧн лолӧԁан. Вӧчԍӧ со кыԇі: посԋі турун торпыріг заварітны пӧԍ ваӧн ԁа соԁтыны сетчӧ ԍојан паԋ мынԁа скіпіԁар ԉібӧ креоԉін, кӧԇалыштӧм бӧрас ԍујны мешӧк пыщкӧ ԁа ӧшӧԁны вӧв јур вылӧ. Віԇнысӧ колӧ мінут 10–15.
Јӧјман віԍӧм
Јӧјталан віԍӧмнаԁ віԍӧны став гортса кывтӧм пемӧсјасыԁ, а сіԇ-жӧ і мортыԁ. Мукӧԁ пӧлӧс віԍӧмнаԁ-ӧԁ віԍӧны каԁјасӧҗык, шуам, гожӧмын, а јӧјталан віԍӧмыԁ кор-ԍурӧ боԍтӧ.
Віԍмӧԁӧ јӧјман віԍӧмӧн мікроб, коԁӧс ӧнӧԇ-на оз вермыны аԁԇыны мікроскопјас пыр.
Јӧјман віԍӧмыԍ скӧт гырк пыщкӧ ԍурӧ јӧјмӧм пон пурӧмыԍ ԉібӧ мукӧԁ кывтӧм пемӧсјасԍаԋ. Мікробјасыс ԁуԉнас ԍурӧны рана пырыс оргаԋізмӧ ԁа мунӧны ԋервјас куԅа, кајӧны јурвемӧԇыс вір нуан сӧнјас куԅа; најӧ оз вермыны мунны кыԇі мукӧԁ мікробјас мунӧны.
Меԁԍа щӧкыԁасӧ тајӧ віԍӧмнаԁ віԍӧны ԁа паԍкӧԁӧны пурӧмӧн понјас, кӧјінјас ԁа каԋјас.
Јӧј віԍӧмӧн віԍыԍ кӧінјас пырӧны ԍіктјасӧ ԁа карјасӧ, сені уна јӧзӧс, ԁа скӧтӧс пурӧны-ԁа разӧԁӧны віԍӧмсӧ.
1925 воӧ Вјатка карӧ пырӧма јӧјмӧм віԍӧмӧн віԍыԍ кӧјіныԁ ԁа куртчалӧма 18 мортӧс. Ӧні-на кӧјіныслӧн чучелаыс Вјатскӧј скӧт ԉечітан ԉечебԋітсаын сулалӧ.
Кывтӧм пемӧсыԁ зараԅітчӧм бӧраԁ ԋекущӧм віԍан прізнакјас оз ԍет, кытчӧԇ мікробјасыс ԋервјас куԅаыс оз локны јурвемӧԇыс. Јур вемӧԇыс локтӧԇ прӧјԃітлывлӧ 2 вежонԍаԋ кујім тӧлыԍӧԇ.
Шуам, матітыҗык-кӧ јурлаԋтіыс понјыԁ ԉібӧ кӧјіныԁ пурас, регыԁҗык-і воас јурвемас віԍӧмыс. Віԍмас-кӧ јӧјман віԍӧмнаԁ, ԉечітныԁ он-ԋін вермы; ԉечітны-кӧ колӧ пырыԍтӧм-пыр-жӧ куртчалӧм бӧрас. Сы јылыԍ віԍталӧма лоӧ воԇынҗык-на.
Віԍны завоԃітчыгас понјыԁ места вылас оз інаԍ, полӧ јӧзԍыс, ԇебԍаԍӧ пемыԁ інјасӧ, куртчалӧ ԁа ԍојӧ ԍојтӧм торјас: пу, ізјас ԁа с. в. Мунас ывлавылӧ ԁа кӧнкӧ ветлас лун мӧԁ којмӧԁ куртчаԍас-пурԍас, быԏԏӧкӧнӧԍ паԉалас ԁа волас гортас. Понԁас ԋіртчыны, ԋувԍыны, полӧ нӧјтӧмыԍ, куталӧ абутӧм гутјасӧс. Тащӧм прізнакјастӧ-кӧ каԅавлан, колӧ пырыԍтӧм-пыр-жӧ понтӧ мытчӧԁлыны веԏерінарлы, он-кӧ мытчӧԁлы, вермас уна скӧтӧс ԁа мортӧс віԍмӧԁны.
Коԁыр понјыԁ јӧјмас, јона кутас уԍлаԍны, быԁӧнӧс куртчавны-пурны зырӧԁӧ еравтӧг, увтчітӧг. Ԁыр віԍӧԁӧм бӧрын боԍтӧ параԉіч, ӧшӧԁчӧ улыс піԋаныс, петӧ ԁуԉԉыс, ԍӧкыԁа лолалӧ, быԏԏӧкӧнӧԍ віԋԁӧма, гӧныс сувтӧма, јона омӧԉтчӧ, бӧр кокјаснас оз кут вермыны ветлӧԁлынысӧ ԁа кулӧ.
Зараԅітчӧмԍаԋыс віԍмытӧԇыс оз петкӧԁлыны прізнакјассӧ: вӧвјас 5–8 вежон, мӧсјас 3–4 вежон, понјас 3–6 вежончӧж ԁа с. в.
Віԍмыныԁ-кӧ завоԃітчіс-ԋін закон ԍерԏі ԉечітны сещӧмјасӧс оз поԅ, а пурӧм скӧтӧс бурԁӧԁны колӧ пырыԍтӧм пыр-жӧ.
Јӧјман віԍӧм вӧвјаслӧн
Вӧлыԁ тајӧ віԍӧмнаԁ јона вежԍӧ, сылӧн олан ԍамыс: јона жугыԉмӧ, места вылас оз інаԍ, шыблаԍӧ ԍојан вылаԁ, воԁӧ, четчӧ, лептӧ вевԁор парсӧ, куртчаԍӧ, кокӧ кокјаснас мусӧ, шыблаԍӧ скӧт ԁа јӧз вылӧ. Ԍојансӧ оз вермы ԋылавны ԁа петӧ бӧр ныр роԅӧԁыс, вомԍыс петӧ ԁуԉ, герчкӧ піԋјаснас, ԍінјасыс ломԅӧны, гӧрԁлӧ ԁа гӧрԁлан шыыс абу сещӧм міча, быԏԏӧ гӧлӧсыс ԍібԁӧма, куртчалӧ аԍсӧ, быԁӧн ԋещкӧ јајсӧ кусӧкнас. Параԉізујтчӧны бӧр кокјасыс ԁа кулӧ 4–5 лун бӧрын віԍӧм боԍтӧмԍаныс.
Јӧјман віԍӧм мӧсјаслӧн
Јӧјман віԍӧмыԁ став кывтӧм пемӧсыслӧн мунӧ ӧтмозакоԃ, јӧј, јӧј-і ем, кыԇ шуасны, аԍнысӧ оз тӧԁны мыј вӧчӧны. Віјӧны аԍнысӧ сіԇ-жӧ і мӧсјасыԁ. Ԉукалӧны ԍтенсӧ, віјӧны кокјаснас, гарјӧны мусӧ, шыблаԍӧны јӧз вылӧ ԁа с. в.
* * *
Јӧјман віԍыԍ скӧтлӧн ԁа мукӧԁ пемӧслӧн вошӧ саԃыс, сы вӧсна щӧкыԁа кӧјінјасыԁ пыравлывлӧны ԍіктјасаԁ, куртчалӧны скӧтӧс ԁа јӧзӧс.
Меԁ еԍкӧ ез вермы паԍкавны тащӧм ԉоквіԍӧмыс, каԅалӧм мыԍԏі, пырыԍтӧм пыр колӧ ԁомавны віԍыс понјасӧс ԁа каԋјасӧс меԁ ез вермыны ветлӧԁлынысӧ ԁа паԍкӧԁны віԍӧмсӧ. Ме віԍталі-ԋін, мыј віԍӧм боԍтӧм бӧраԁ понтӧ ԉібӧ каԋтӧ ԉечітныԁ он-ԋін вермы. Сы вӧсна колӧ пырыԍ-пыр ԉечітны куртчалӧм скӧтсӧ. Куртчаліс-кӧ мортӧс, ԋужӧԁчытӧг колӧ мӧԁӧԁны вӧчавны јӧјман віԍӧмыԍ уколјас. Кымын воԇҗык ԁа унҗык вӧчан уколјассӧ, сымын унҗык наԃеја віԍмытӧм вылӧ. Уколјас јӧјман віԍӧмыԍ вӧчалӧны быԁ гырыԍ карын ԁа нуӧԁӧны тӧлыԍӧԇ.
Кыті куртчаліс віԍыԍ понјыс, ранасӧ колӧ сотны ԁон кӧртӧн, меԁ ԍуран мікробсӧ віјіс, ԉібӧ чорыԁ азотнӧј кіслотаӧн, сещӧмторјасыс-кӧ абуӧԍ јонҗыка мавтны јоԁӧн.
Став кывтӧм пемӧсӧс, чајтан-кӧ, мыј віԍміс, колӧ віԇны торјӧн, меԁ ез вермыны пышјыны ԁа куртчавны коԁӧскӧ.
Ӧні завоԃітісны вӧчавны уколјастӧ јӧјман віԍӧмԍыԁ і кывтӧм пемесјаслы. Віԍӧмыс-кӧ боԍтіс-ԋін, секі ԋекущӧм уколјас оз вермыны ԍетны отсӧг.
Віԍыԍ скӧтлыԍ јајјассӧ ԍојны оз поԅ. Чајтан-кӧ пемӧсыԁ јӧјман віԍӧмӧн віԍміс, колӧ петкӧԁлыны јајсӧ веԏерінарлы.
Чакотка (
Чакоткаӧн віԍмыны вермӧны став гортса кывтӧм пемӧсјас, сіԇ-жӧ-і віԍмӧны мортјас.
Тајӧ віԍӧмнас віԍмӧԁӧ беԃ моԁаа бакԏеріја, тајӧ бакԏеріјасӧ вӧлі аԁԇӧма меԁ војԁӧр ԋеметскӧј ученнӧј Кок. Сы ԍерԏі-і шуԍӧны мікробјасыс „
Меԁԍа јонасӧ тајӧ віԍӧмыс віԍмӧԁӧ мӧсјасӧс. Міјан облаԍтын чакоткаыԁ мӧсјас пыщкын бура јона-ԋін паԍкалӧма, сӧмын омӧԉа-на тӧԁмалӧма, јона-ӧ віԍӧны.
Віԅінын веԏерінарнӧј врач Попов Н. Ԍ. віԁлалӧма мӧсјассӧ колхоз „Возрожԃеԋԋӧыԍ“ ԁа 27 мӧс пыщкыԍ ԍурӧма чакоткаӧн віԍыԍ 7. Со-ӧԁ 27 мӧс пыщԍыԁ мыјԁта ԍурӧма. Быԁ коммунаӧ, быԁ колхозӧ корлыны колӧ веԏерінарӧс віԁлавны мӧсјасӧс.
Чакотка мікробјасыс быԁ местаын паԍкалӧма вывті јона. Ԍурӧ скӧтыԁлы лолалігас сынӧԁԍыс, ԍојіг-јуігӧн ԉібӧ мукӧԁ кывтӧм пемӧс вылыԍ. Меԁԍасӧ кокԋіԁа боԍтӧ чакоткаыԁ урӧԁа, пемыԁ картајасын, кӧԇыԁінјасын віԇӧмыԍ ԁа омӧԉа верԁӧм вӧсна.
Тајӧ віԍӧмыԁлӧн мікробјасыс рӧԁмӧны оргаԋізм пыщкын зев наԇӧн ԁа і віԍӧмыс мунӧ наԇӧԋікӧн. Віԍӧмсӧ каԅавтӧԇ коԉӧ уна тӧлыԍ ԁа во, вӧԉіԍ кутас тӧԁчыны віԍӧмыс. Мікробјасыс вермӧны быԁлаті віԍмӧԁны, коԍтӧ віԍыԍ пемӧстӧ, щӧкыԁҗыкасӧ віԍмӧԁлывлӧны тысӧ. Віԍыԍ мӧсјасыԁ вермӧны асланыс јӧлӧн віԍмӧԁны мортјасӧс, а сы вӧсна чајтан-кӧ мӧскыԁ віԍӧ туберкуԉезӧн, колӧ петкӧԁлыны веԏерінарнӧј врачлы ԉібӧ пеԉшерлы.
Веԏерінар вермас веԍкыԁа віԍтавны віԍӧ аԉі оз мӧскыԁ. Тӧԁӧ кучік улас ԉібӧ ԍінмас леԇӧмӧн аслыс пӧлӧс веԏерінарнӧј інструментӧн, коԁі шуԍӧ туберкуԉінӧн, сіјӧ туберкуԉіныс оз-ԋін пӧрјав. Віԍӧ-кӧ мӧскыԁ чакотканаԁ јӧвтӧ сылыԍ ԍојны оз поԅ, секі вермас став јӧв ԍојыԍыс зараԅітчыны чакотканас. Јона-ԋін-кӧ чакотканас віԍмӧма, ԉечітны он-ԋін вермы ԁа вермас скӧтыԁлы кувтӧԇ лоны. Меԁ ез ло кувтӧԇ, колӧ віԍыԍ мӧскӧс начкыны ԁа јајсӧ петкӧԁлыны веԏерінарлы.
Овлӧ-ӧԁ сіԇі, віԍыԍ мӧслыԍ віԍанінјасԍыс јајсӧ шыблаласны, а ԇоԋвіԇа-інсӧ коԉӧны. Шыблавлӧны ԍојны шогмытӧмла, мукӧԁ ԁырјі тушасӧ ставнас.
Кыԇі віԍӧԁӧ
Ты пыщкас ԁа ԍувјасас-кӧ заразаыс ԍурӧ, артмӧны віжов јӧнгыԉјас — органыс віԍмӧ ԁа скӧтыԁ омӧԉтчӧ, кувтӧԇыс вермас лоны-і. Сіјӧ јӧнгыԉјасыс вермасны іԅвесткааԍны ԁа секі вермас бурԁны. Куш віԁлалӧмӧн ԁа кывзӧмӧн бура тӧԁмавны кывтӧм пемӧслыԍ чакоткаӧн віԍӧм зев ԍӧкыԁ, абу-на-кӧ сещӧм јона боԍтӧма віԍӧмыс, шуам, мукӧԁ ԁырјі скӧтыс віԇӧԁны кажітчӧ ԇоԋвіԇа, а збыԉыԍсӧ віԍӧ чакоткаӧн. Тӧԁны поԅӧ со мыјјас ԍерԏі: гӧныс оз ло ԇоԋвіԇалӧн коԃ міча, сԉіԅістӧј оболочкајасыс віртӧмӧԍ; верԁан јукталан, шуам, бура, а мӧскыԁ јона омӧԉтчӧ, ԍӧкыԁа лолалӧ. Віԍыԍ пемӧсӧс јона кызӧԁӧ ԁа кызӧмыс аслыс пӧлӧс — җеԋыԁ, міԍтӧм, кызігӧн ныр роԅыс паԍкавлӧ, орԁлыјасыс вӧрӧны, ԍувјасыс-кӧ віԍмӧны чакотканаԁ, мӧстӧ мыԏітӧԁӧ, гӧныс сувтӧма. Вӧраас-кӧ кутчыԍлан мышлаԁорԍаԋыс, вӧрасӧ малалігӧн каԅалан јӧнгыԉјас, јӧнгыԉыс оз ԁојмы ԁа ӧтарӧ соԁӧ. Јӧлыс віԍыԍ мӧслӧн віԍӧм завоԃітчігас мікроскопӧн віԇӧԁлытӧг оз вежԍы, сӧмын јонҗыка-ԋін коԁыр віԍмӧ — кіԅӧрмӧ ԁа везјавны кутӧ.
Меԁԍа бур ԉекарство віԍыԍ пемӧсјаслы, коԁјас віԍӧны чакоткаӧн, лоӧ шонԁі југыԁ, кос сӧстӧм олан ін ԁа бур ԍојан-јуан. Мортјасӧс-тај Крымӧ ԉечітчыны мӧԁӧԁӧны шонԁі југыԁ вӧсна. Сіԇ-жӧ-і кывтӧм пемӧсыԁлы колӧ шонԁі југыԁыԁ. Чакотка мікробјасыс меԁԍа јона полӧны шонԁі југыԁԍыс ԁа кос сӧстӧм сынӧԁыԍ.
Сіԇ-кӧ, колӧ віԍыԍ скӧтӧс віԇны сӧстӧм кос сынӧԁ вылын ԁа шонԁі југӧр улын. Верԁны бура, ԍојансӧ вежлалӧмӧн. Ԁурка ԁа пемыԁінын віԇӧмнаԁ јонҗыка паԍкалӧ скӧт пӧвсаԁ чакоткаа віԍӧмыԁ. Віԍыԍ скӧтӧс мукӧԁыԍ віԇны колӧ торјӧн, меԁ ез вермы віԍмӧԁны ԇоԋвіԇа скӧтсӧ. Скӧтнӧј ԁворӧ ԉібӧ шоныԁ гіԁјасӧ веԋԏеԉатсіја лӧԍӧԁны сынӧԁсӧ весалӧм могыԍ, чістӧја віԇны оланінсӧ ԁа шоныԁ лунјасӧ леԇлывлыны гіԁыԍ паԉӧԁчыштны вӧԉа вылӧ. Чакоткаӧн віԍыԍ мӧсјаслӧн кук піјасыс чужӧны омӧԉӧԍ ԁа чакотошнӧј мамԍаԋыԁ вермӧны кокԋіԁҗыка віԍмыны. Сӧмын бура віԇӧмӧн ԁа ԁӧԅӧрітӧмӧн мі вермам віԇны скӧтӧс чакоткаӧн віԍмӧмыԍ.
Стрігущӧј ԉішај
Тајӧ віԍӧмыс віԍмӧԁӧ став кывтӧм пемӧссӧ. Бакԏеріјаыс, коԁі віԍмӧԁӧ, шуԍӧ пԉеԍԋевӧј грібокӧн. Тащӧм бакԏеріјајасыԁ щӧкыԁҗыкасӧ овлӧны кучікас ԁа јурԍі вужјас.
Јурԍі вужјас олӧмыԍ, пемӧсјаслӧн завоԃітчас усны јурԍіыс. Вӧвјаслы тајӧ віԍӧмыс вуҗӧ ӧта-мӧԁԍаԋыс ԉібӧ ԁоԃԃаԍан кӧлујԍаԋыс.
Меԁԍасӧ јона віԍмӧны лопатка ԁа орԁлы гӧгӧрыс ԉібӧ ԍеԃелкі улыс. Кукаԋјаслӧн овлӧ јурас ԁа вом гӧгӧрас, артмӧны зев ыҗыԁ ԁа чорыԁ лӧмјас.
Віԍыԍ скӧтлӧн гӧныс уԍӧ, ԁа шӧрас завоԃітчӧ быԁмыны выԉ гӧн. Јајыс оз сещӧма луԁ, кыԇі луԁан віԍӧмјас ԁырјі луԁӧ.
Віԍӧмсӧ-кӧ он кут ԉечітны вермас паԍкавны став туша паԍталаыс.
Ме віԍталі-ԋін, мыј віԍӧмыс боԍтӧ ӧԏі мӧԁԍаԋыс ԉібӧ ԁоԃԃаԍан кӧлујԍаԋ, меԁ еԍкӧ ез вермы вуҗны ӧԏі пемӧс вывԍаԋ мӧԁ пемӧс вылӧ, колӧ віԍыԍ вӧвлыԍ став ԍіјӧс завоԁсӧ мыԍкавны бура, чорыԁ кунваӧн.
Кыԇі ԉечітны. Скӧтӧс-кӧ регыԁ-на віԍӧмыс боԍтӧма колӧ сіјӧс мыԍкыны турунвіж мајтӧгӧн. Турун-віж мајтӧгнаԁ мыԍкалӧм бӧраԁ аскінас поԅӧ мавтлыны маԅӧн. Маԅсӧ вӧчны ԃӧгӧԃыԍ ԁа госыԍ, шӧрі пӧв сорӧмӧн, ԁа ԁӧԅӧрітны кучіквывсӧ, секі вермас віԍӧмыс бӧр прӧјԃітны. Куԅа ԋужалӧм віԍӧмтӧ ԉечітны ԍӧкыԁҗык-ԋін ԁа лоӧ бура ԁыр ԉечітны.
Порԍ рожа віԍӧм
Рожа віԍӧмыԁ порԍјасыԁлӧн щӧкыԁа паныԁаԍлӧ міјан облаԍтын, — вет. врач Н. Ԍ. Попов віԍталӧм ԍерԏі. Јона-ԋін тајӧн віԍалӧны Віԅін рајонын. Тајӧ сещӧм-жӧ вуҗана віԍӧм ԁа порԍјасыԁ вермӧны тајӧ віԍӧмсӧ паԍкӧԁны ԍојан-јуан пыр, ӧԏіклаын луԁ вылын ветлігӧн гырк пыщкӧ ԁојјас пыр ԍурӧм бӧрын ԁа сіԇ воԇӧ. Зараԅітчӧмԍаԋыс порԍыԁ оз-на віԍмы лун 3–5. Уна порԍјас тајӧ віԍӧмнаԁ кулӧны. Сы вӧсна быԁ креԍԏаԋінлы колӧ тӧԁны тајӧ віԍӧм јылыԍ, кыԇі віԁчыԍны ԁа порԍыԁ-кӧ віԍмас — бурԁӧԁны.
Тајӧ віԍӧмыс мунӧ куім ногӧн.
Меԁԍа кокԋіа мунан віԍӧмыс шуԍӧ крапівԋітсаӧн.
Тајӧн віԍігӧн порԍыԁлӧн ебӧсыс бырӧ, ԏемператураыс соԁӧ 41–42 граԁусӧԇ. Кучік вылас лоӧны ԍӧԁов-гӧрԁ чутјас, чутјасԍаԋыс артмӧны вагаԃјас; вермӧны потны ԁа лӧмаԍны. Мукӧԁ ԁырјіыс тајӧ віԍӧмыс вермӧ мунны зев ԍӧкыԁа ԁа порԍјасыԁлӧн пеԉјасыс вермасны омертвејтны (кувны), бӧжыс, гыжјасыс ԁа с. в. Тајӧ віԍӧмнас віԍігӧн порԍјасыԁ омӧԉа ԍојӧны, ԁа вывті јона јуӧны. Овлывлӧны-і запорјас.
Ԍепԏітсеміческӧј формаыс рожа віԍӧмыԁлӧн ԍӧкыԁҗыка-ԋін мунӧ крапівԋітса віԍӧм ԁорыԍ. Секі нӧшта-ԋін порԍыԁ оз кут вермыны овнытӧ. Віԍӧм завоԃітчігас порԍыԁ восӧ. Ԏемператураыс кајӧ 41–42 граԁусӧԇ ԁа куԅа жарыс ԋужалӧ, асмогаԍлывлӧ віԍӧм боԍтігас шоча, сеԍԍа боԍтӧ мытвіԍӧм ԁа асмогыс вывті чорыԁ ԁука, ԍінјасԍыс петӧ ԍінваыс, ԍін кучікыс јона гырԁмӧ, кучікыс пыктӧ ԁа гӧрԁӧԁӧ, чуԋнаԁ-кӧ віԅԋітан гӧрԁӧԁӧмыс бырлӧ. Порԍјасыԁ тајӧ віԍӧм ԁырјіыс кулӧны 4–5 лунјаснас. Овлӧ, ԋужалӧм віԍӧмыс — хроԋіческӧј формаӧ пӧрӧ. Хроԋіческӧј формаыс рожа віԍӧмыслӧн ԋужалӧ јона куԅа ԁа прізнакјасыс абу сещӧм тӧԁчанаӧԍ. Порԍ піјаныс секі омӧԉа быԁмӧны, вежон 10 бӧрԏі віԍӧм завоԃітчӧмԍаԋыс вошӧ аппеԏітыс омӧԉа ветлӧны ԁа щӧкыԁа кызӧны, гоԉа вывса ԁа пеԉ кучікыс гӧрԁӧԁӧ, ԏемператураыс секі нормаԉнӧј. Мукӧԁ ԁырјіыс тајӧ формаа віԍӧмјас ԁырјыс лоӧ параԉеч бӧрја кокыслӧн ԁа порԍыԁ оз вермы ветлӧԁлынысӧ.
Тајӧ кујім форма віԍӧмыс оз ӧткоԃа віԍӧԁ. Ԍіпԏітсеміческӧј формаа віԍӧмнас віԍігӧн унҗыкыс кулӧ, крапівнӧј форма віԍӧм ԁырјі шоча овлӧ кулӧмыԁ, пырҗык бурԁӧны, а хроԋіческӧј формаӧ пӧрӧм бӧрын оз-ԋін вермыны бурԁныс.
Порԍјасыԁ тајӧ віԍӧмнаԁ віԍӧны сӧмын асланыс немӧн ӧтчыԁ. Порԍ піјанӧс кујім тӧлыԍԍаыԍ томӧс оз віԍӧԁ, меԁјонасӧ віԍӧны 3 тӧлыԍԍаԋ арӧсӧԇ.
Тащӧм віԍӧм ԁырјіыԁ колӧ віԍігас ԋужӧԁчытӧг шыӧԁчыны веԏерінарнӧј врач ԁінӧ.
Меԁбур лоӧ тајӧ віԍӧмԍыс-кӧ кутан віԁчыԍны. Оз ков віԍыԍ порԍјасӧс леԇны ветлыны вӧԉа вылӧ, мукӧԁ ԇоԋвіԇа порԍјаскӧԁ, верԁны ӧԏі ԁозјыԍ ԁа с. в.
Ӧні јона рожа віԍӧмыԍ віԇӧм могыԍ вӧчалӧны уколјас, кыԇі јӧзлы піԍԏі віԍӧмыԍ. Сещӧм уколјассӧ вӧчалӧны веԏерінарјас.
Злокачественнӧј катарраԉнӧј горачка
Тајӧ віԍӧмнас віԍалӧны сӧмын мӧсјас. Тајӧ зев ԉок вуҗана віԍӧм. Віԍыԍ 100 мӧс пыщкыԍ кулӧ 80–90 мӧс, а коԁі оз кув — ԍінтӧммӧ, віԍмыԍ пемӧсыԁлӧн соԁӧ ԏемператураыс 41–42 граԁусӧԇ, ԍінјасыс пемԁӧны, вывті јона петӧ ԍінваыс, полӧ југыԁыԍ ԁа ԍінјассӧ омӧԉа-і паԍкӧԁлӧ, јурыс пӧԍ ԁа нырроԅԍыс петӧ вір. Слабмӧны кокјасыс ԁа оз вермыны сулавнысӧ: пырҗык кујлӧны, герчкӧны піԋјаснас, асмогыс віԍӧм завоԃітчігас кос, сеԍԍа бӧрынас кіԅӧрмӧ ԁа овлӧ вір сора.
Віԍӧмыс мӧсјасыԁлы шеԁӧ, пемыԁ васӧԁ гіԁјасын віԇігӧн. Гожӧмнаԁ озҗык паныԁаԍлывлы тащӧм віԍӧмјасыс, секі вӧԉа вылаԁ ветлӧны-ԁа.
Меԁбур лоӧ тајӧ віԍӧмԍыс-кӧ кутан віԁчыԍны, скӧттӧ віԇны косӧԁ гіԁын, меԁ вӧлі југыԁ ԁа вылын местаын.
Тајӧ віԍӧмыԁ оз віԍӧԁ ставсӧ ӧтпырјӧ, а сӧмын ӧткымын мӧскӧс боԍтӧ. Міјан креԍԏанајас тајӧ віԍӧм вылаԁ оз віԇӧԁлывлыны, а вуҗана віԍӧмыԁ-кӧ гіԁаԁ пырас, сіјӧс регыԁӧн сетыԍ он бырӧԁ.
Кыԇі бӧрјыны јӧла мӧс
Мӧскыԁ ԍетӧ креԍԏанаыԁлы кыкпӧлӧс бур: јӧлӧн верԁӧ, ԁај кујӧԁ ԍетӧ. Міјан мӧсјастӧ јонҗыкасӧ кујӧԁ понԁаыс-і віԇӧны. Бур јӧла мӧс паԍкӧԁӧм ԁа віԇӧм вӧсна-і омӧԉа тӧжԁыԍӧны.
Щӧкыԁа кывлан ԍіктјасын нораԍӧм: мӧсјас-пӧ ічӧт ԁокоԁ вајӧны. Мӧсјаслӧн јӧлыс лоӧ: бура верԁӧм-віԇӧм сајын. Сеԍԍа-ӧԁ-і мӧсјасыԁ абу ӧткоԃӧԍ. Мукӧԁ мӧстӧ кӧԏ кущӧма верԁ ԁа кущӧм бура віԇ, уна јӧв ԍетны оз вермыны. А мукӧԁ мӧсјасыс омӧԉҗыка верԁӧмӧн унҗык јӧв вермӧны ԍетны.
Ԃерт, креԍԏанаыԁлы ыҗыԁҗык јӧла мӧскӧс выгӧԁнӧҗык віԇнытӧ.
Кӧԏ-і міјан скӧтыԁ абу вывті бур рӧԁ, сӧмын ԉучкі-бура верԁӧмӧн вермас соԁтыны јӧлалунсӧ.
Мыјјас ԍерԏі поԅӧ тӧԁны јӧла мӧскӧс.
Меԁвојԁӧр мӧслыԍ колӧ віԁлыны вӧрасӧ. Ыҗыԁ вӧраа мӧсјас овлӧны кык помка вӧсна: јӧла понԁа ԁа госа јаја понԁа. Колӧ тӧԁны, мыј вӧсна вӧраыс ыҗыԁ. Уна јӧла вӧралӧн кучікыс вӧсԋіԃік, вӧра вылас гӧныс еща, ԁа ԋоԋјасыс мӧԁа-мӧԁԍаԋыс ылынӧԍ, воԇԇа ԋоԋјасыс вылынҗыкӧԍ бӧрја ԋоԋјас ԁорԍыс, бӧрԍаԋыс віԇӧԁігӧн вӧра шӧртіыс гуран коԃ тӧԁчӧ. Јӧла мӧслӧн лыԍтӧм бӧрас вӧра кучікыс чукыртчӧ — бӧрлаԋтіыс.
Госа јаја ыҗыԁ вӧралӧн бӧрлаԁорԍаԋыс омӧԉа тӧԁчӧ гураныс ԁај лыԍтӧм бӧрас озҗык кӧрԍы кучікыс (запасыс ещаҗык). Мукӧԁ јӧла мӧслӧн ԋоԋјас бӧрас, ԉібӧ гырыԍ ԋоԋјас костас нӧшта емӧԍ кык ԉібӧ куім посԋіԃік ԋоԋјас.
Колӧ вӧрасӧ бурҗыка віԇӧԁлыны, абу-ӧ вӧраас пыктӧмјас, ԉібӧ јӧгјас петӧмаӧԍ. Јӧгјас овлӧны чакоткаӧн віԍыԍ мӧслӧн.
Абу-ӧ сені бороԁавкајас. Најӧ вермӧны мӧс лыԍтыԍ кі-пыр вуҗны мукӧԁ мӧсјас вылыԍ, мешајтӧны лыԍтыны. Бырӧԁны најӧс зев ԍӧкыԁ овлӧ.
Сеԍԍа кымын ыҗыԁӧԍ вӧра ԁінса вір ветлан сӧнјасыс, сымын бурҗык вӧраыс — уна вірыс сетчӧ воӧ-ԁа.
Вӧратӧ віԁлалӧм бӧрын, ԃерт, колӧ-на і мукӧԁлаті віԇӧԁлыны. Ӧԏі-кык прізнак ԍерԏі оз поԅ шуны сіјӧ мӧскӧс јӧлаӧн.
Коԁыр став прізнакыс лӧԍалӧ јӧла мӧслы, секі поԅас шуны тајӧ мӧскыс јӧла.
Јӧла мӧс кажітчӧ абуҗык јаја, јурыс векԋіԁ, куԅ ԁај јона тӧԁчӧны тушаас лыјасыс.
Ԍура-кӧ мӧскыс, ԍурјасыс вӧсԋіԃікӧԍ, ԍыліыс веԍкыԁ, куыс вӧсԋіԃік ԁај ԋебыԁ. Куԅ веԍкыԁ мышкуа. Јона-кӧ лајкја мышкуыс, поԅӧ чајтны — мӧскыс пӧрыԍ-ԋін ԉібӧ тыра. Паԍкыԁ морӧса мӧслӧн ԇоԋвіԇаҗык тыыс ԁа ԍӧлӧмыс.
Орԁлы костјасыс паԍкыԁҗыкӧԍ ԁа рушкуыс ічӧԏік. Кокјасыс җеԋіԃікӧԍ-вӧсԋіԃікӧԍ. Меԁԍа бур прізнакјасыс јӧла мӧскыԁлӧн: ыҗыԁ вӧра, ыҗыԁ вір ветлан сӧнјас-кӧ емӧԍ вӧраас. Мӧстӧ ԋӧбігӧн-кӧ прізнакјасыс лӧԍалӧны, мӧскыԁ јӧла ԍурӧ ԁа верман јӧла мӧс рӧԁ паԍкӧԁны.
Мӧс бӧрјігӧн колӧ тӧԁны, кор кукаԋаԍӧма мӧскыс, мӧскыԁ-ӧԁ кукаԋаԍӧм бӧрԏі бурҗыка лыԍтӧ, 6–7 тӧлыԍ бӧрын јӧлыс јона чінӧ.
Сеԍԍа колӧ тӧԁны мӧскыԁлыԍ ԇоԋвіԇа лунсӧ. Віԍыԍ мӧскӧс ԍӧкыԁ лыԍтыны. Мукӧԁыс лыԍтынысӧ оз ԍетчы, јӧвсӧ кутӧ.
Колӧ мӧстӧ боԍтігӧн веԏерінарлы петкӧԁлыны.
Кыԇі тӧԁны кывтӧм пемӧсјаслыԍ піјаԍан каԁсӧ.
Колӧ тӧԁны кущӧм каԁӧ тырԍаліс пемӧсыԁ, тӧԁан-кӧ тырԍалан каԁсӧ тані лоӧ леԇӧма каԉенԁар, коԁ ԍерԏі поԅӧ тӧԁны кукаԋаԍӧм каԁсӧ.
