ЈЕНЕЖСА МЕХАԊІК
КАГА ԀЫРЈІ
— Мыјла-і термаԍныс? — ԁӧзмӧмӧн робкӧԁчіс нывбаба, аԁԇіс туј чукыԉԍаԋыс Ԋјутонјаслыԍ ԋеыҗыԁ керкасӧ-ԁа. — Ӧткоԃ-ԋін-ӧԁ, ԃеԏінаыс оз справітчы.
— Кыԍ-ԋін, — ԃекабр тӧлыԍԍа кӧԇыԁԍыс чірзыштӧмӧн шуіс мӧԁ.
— Веԍкыԁа шуны слаб, каԁԍыс војԁӧр чужі...
— Ԁа торкԍыны понԁіс ԍемјаыс, — бара нуӧԁіс воԇԇаыс: — баԏыс кулі, веԍіг пісӧ ез віԁчыԍ. Мамыслы ӧні бара ыҗыԁ шог — ӧтнасӧн коԉӧ.
Сеԍԍа лаԋтісны кыкнаныс ԁа терыбҗыка понԁісны воԍлавны.
Ԋекымын мінут мыԍԏі најӧ пырісны-ԋін сӧстӧм ԋеыҗыԁ комнатаӧ.
— Ставсӧ ԋӧбінныԁ? — крӧваԏ вывԍаԋ ԋӧжјӧԋік јуаліс Генріета. Віԇӧԁлыштлывлӧј-ԋін сы бӧрыԍ, ԁона суԍеԁкајас. Отсыштӧј меным.
Нывбабајас кыкнаныс копыртчывлісны зыбка ԁорӧ: ԁӧра ротјас пыщкын тыԁаліс јурԍітӧм ԇоԉаԋік јур. Ԍӧлӧмԍаԋыс жаԉітӧм-пырыԍ кыкнанныс мӧԁа-мӧԁныслы віԇӧԁлісны ԍінманыс. Налы кажітчӧма, кагаыс-пӧ оз-ԋін лолав.
Тајӧ вӧлі пӧшԏі куімԍо во сајын, 1642-ӧԁ воын, Ангԉіјаса Вуԉԍторп ԋіма ԇоԉаԋік поԍелокын. Тајӧ луннас, ԃекабр 25-ӧԁ лунӧ (выԉ сԏіԉ ԍерԏі-кӧ јанвар 5-ӧԁ лунӧ) Ԋјутон Генріеталӧн чужіс пі Ісаак. Ставмувывса јӧзыслы шуԁвылӧ Генріета бур суԍеԁкајаслӧн віԍталӧмјасныс ез збыԉмыны. Слабіԋік кагаыс ез сӧмын пӧрыԍӧԇ ов, но сіја віԍталіс міјанлы выԉ тујјас, пыріс став јӧзкост гырыԍ тајнајасӧ. Сіјӧ тујјасӧԁыс ӧні век-на мунӧны велӧԁчӧм јӧз пріроԁа вылын выԉ вермӧмјаслаԋ.
ЧЕԈАԂ ԀЫРԌА ОЛӦМ
Генріета мезԁіс асԍыс пісӧ кулӧмыԍ. Слабіԋік кага бурԁіс, лоі гӧрԁ чужӧма, зԁоровіԋік ԃеԏіна. Суԍеԁкајас сӧмын ԃівӧпырыԍ ԁовјӧԁлісны јурнаныс.
Сӧмын-тај мамыс борԁ улын Ісааклӧн олӧмыс ез зев ԁыр ԋужав. Мамыс сылӧн выԉыԍ муніс верессајӧ, Ісаакӧс коԉіс быԁтынысӧ бабыс орԁӧ.
Бабыс вӧлі зев бур ԍӧлӧма, јона кутіс раԃејтны асԍыс внуксӧ.
Ԇоԉаԋік Ісаак, грезԁса ԃеԏінка, зев бура оліс бабыс орԁын ԁаскык арӧсӧԇ.
Торја-ԋін лӧԍыԁа овԍіс гожӧмын, шонԁіа лунјасыс кажітчісны нӧшта-на гажаҗыкӧн вуԉсторпскӧј ԁоԉінаас. Тащӧм лунјасӧ Ісаак ылӧҗык ветлывліс ԍікт ԁорԍыс. Ез сіјӧ кӧԇӧԁчыв чеԉаԃјас ворсӧмыԍ, сӧмын јонҗыка раԃејтліс аскежас овны. Щӧкыԁа вӧлі поԅӧ аԁԇыны кыԍкӧ ју кыркӧщԁорјасыԍ, кӧні јона сіјӧ мыјкӧ мӧвпаліс.
Ісааклӧн бабыс зев бура гӧгӧрвоіс, мыј внукыслы колӧ велӧԁчыны. Каԁ воӧм бӧрын Ісаакӧс кутіс бабыс ыстыны ԍіктса школаӧ. Ісаак вӧлі бура велалӧ. Регыԁ сіјӧ вӧлі гӧгӧрвоас велӧԁыԍјаслыԍ віԍталӧмсӧ; јортјаслы щӧщ вӧлі отсалӧ-і. Ас гырԍа јортјасыскӧԁ Ісаак век вӧлі лӧԍалӧ, зыкԍӧмјас ез вӧвлыны ԋӧтчыԁ. Ԋемтӧжԁыԍтӧг коԉӧ вӧлі каԁыс, Ісаак зев кокԋіԃіка помаліс ԍіктса школа.
Баблы зев ԍӧкыԁ вӧлі јансӧԁчыны ԁона торјыскӧԁ, сӧмын тӧԁіс бабыс Ісааклыԍ ԍуԍлунсӧ ԁа жаԉітӧмпырыԍ ԍӧлӧм ԁојмӧмӧн Ісааклы щӧктіс велӧԁчыны воԇӧ.
Ісаакӧс мӧԁӧԁісны Гранԏем ԋіма матысса ічӧԏік карӧ ԁа інԁісны паԏераӧ Кларк апԏекар орԁӧ.
МЕԀВОԆԆА ВІԀЛӦГ
Сіјӧ важԍа каԁјасас Ангԉіја школајасын велӧԁлісны строгӧја. Тӧԁӧмлунјассӧ ԍујавлісны чеԉаԃ јурјасас мырԁӧн, — нӧјтӧмјасӧн ԁа чорыԁ наказаԋԋӧјасӧн. Ӧԏі јӧјкоԃ велӧԁыԍ вӧлі веԍіг ошјыԍӧ, ӧԏі луннас-пӧ менам классын ԁаскӧкјамыс овлӧ нӧјтӧмыс. Сещӧм велӧԁӧмыс чорԅӧԁіс щӧщ чеԉаԃсӧ. Најӧ костын паԍкаліс шпіоԋітӧм, омӧԉҗык велӧԁчыԍјасӧс ӧтԁортӧм. Меԁԍа-ԋін јона іԅԃевајтчісны выԉ пырыԍјас вылын, јанԁыԍтӧг ԋімтывлісны „кӧлујӧн“, веԍіг морт тујӧ ез пуктывлыны.
Тащӧм омӧԉ оланінас Ісаак пырыԍтӧм-пыр кутіс шогԍыны, велӧԁчӧмын зіԉлун бырі. Сіјӧ понԁіс шогԍыны ԍіктса олӧм вӧсна, кӧні овны вӧлі лӧԍыԁ. Велӧԁчӧмсӧ сіјӧ ԇікӧԇ кутіс еновтны, меԁбӧрја велӧԁчыԍјаскӧԁ ӧԏі лыԁын лоі.
Сӧмын таԇі ез вермы воԇӧ кысԍыны. Ісаакӧс бӧр понԁіс кыскыны велӧԁчӧмлаԋ. Сӧмын колӧ вӧлі случај, коԁі еԍкӧ меԁ Ісаакӧс бергӧԁіс сіјӧ туј вылас. Сещӧм случајыс лоі.
Урокјас костын ӧԏі переменаӧ Ісаак сулаліс школа саԁ ӧграԁа ԁорын ԁа віԇӧԁіс ышмӧм чеԉаԃјас ворсӧм вылӧ. Сылы окота вӧлі щӧщ ворсны ԁа ез лыԍт, поліс, мыј сіјӧс, кыԇі выԉ пырыԍӧс, кутасны нӧјтны.
— Віԇӧԁ, Боб, со, прӧста олан „кӧлуј“ локтӧма. Мыј еԍкӧ міјанлы сіјӧн вӧчны? — горӧԁіс косіԋік, ыҗыԁ тушаа ԃеԏіна.
— Час, ме пырыԍ-пыр віԁла, крепыԁаӧ сіјӧ сулалӧ, — ԍерамбанӧн кыввіԇіс мӧԁыс, ԁа кіјаснас ӧвтчіг тырјі котӧртіс ӧграԁалаԋ.
Ез уԃіт Ісаак мӧвпыштны ԁорјыԍӧм јылыԍ, кыԇі Боб ӧԁԇӧмјывԍыс сущԋітіс сылы кынӧмас. Сӧмын ӧкԋітіс Ісаак ԁа кусыԋӧн уԍі муӧ. Пырыԍ-пыр-жӧ сіјӧс боԍтісны кыщӧ горзыԍ чеԉаԃ.
— Мыј лоі? — јӧз пӧвсті ԍујԍігмоз јуаліс наԁԅіраԏеԉ. Ԋјутон муртса кыпӧԁчіс муԍыс, ԁа ԁојмӧмысла кынӧмас кінас кутчіԍӧмӧн, вӧсԋіԃік гӧлӧсӧн шуіс:
— Ԋінӧм... тӧԁлытӧг ӧграԁаас менам зураԍԍіс.
Ԋјутон ез віԍтав ԁојԁыԍсӧ, сы вӧсна сіјӧс школаын ставӧн понԁісны раԃејтны. Сӧмын сіјӧ мӧвпыштіс ԁојԁыԍлы воԇӧссӧ косӧԁны. Кыԇ Боб вӧлі велӧԁчӧмнас меԁвоԇын мунӧ, Ісаакыԁ кӧсјіс панјыны сіјӧс велӧԁчӧмӧн. Тащӧмі-і воԇӧс косӧԁӧм вӧлі Ісаак Ԋјутонлӧн.
Збыԉ, регыԁ каԁӧн Ісаак панјіс Бобӧс ԁа лоіс меԁԍа бур велӧԁчыԍӧн кластас.
Тајӧ местасӧ школаын велӧԁчігӧн сіјӧ сеԍԍа ез-ԋін еновтлы.
ԊЈУТОН — ІЗОБРЕТАԎЕԈ
Паԍкалісны гырыԍ способноԍтјас Ісааклӧн. Ічӧтыԍаԋыс-ԋін сы јылыԍ кутісны ԃівујтчӧмпырыԍ ԍорԋітны.
Тӧвнас урокјас вылӧ колӧ вӧлі мунны пемыԁнас-на. Ӧтчыԁ велӧԁчыԍјас школа пемыԁ поԁјезԁ ԁорӧ чукӧртчігӧн аԁԇісны југјалан чут, коԁі, пемыԁас лајкјаліг тырјі, матыԍтчіс најалаԋ. Сувтӧмӧн најӧ кутісны віԇӧԁны сы вылӧ. Вӧлӧмакӧ — кабалаыԍ вӧчӧм пӧнарӧн урокјас вылӧ локтӧ Ԋјутон. Ԁонтӧм, прӧстӧј тор, ԁај міча. Тащӧм пӧнарјассӧ Ісаак уна вӧчаліс јортјасыслы.
Сіјӧ лӧԍӧԁаліс выԉ јортјасыслы уна пӧлӧс ԏеш торјас ԁа тӧжԁыԍліс выԉмӧԁавны налыԍ ворсӧмсӧ. Ангԉіјаын меԁвоԇыԍ сіјӧ вӧчіс кабала ԅмеј ԁа велӧԁіс шкоԉԋікјассӧ ԅмеј качӧԁны. Тајӧ ворсанторјас ӧԁјӧ паԍкалісны, чеԉаԃјаслы лоі меԁԍа муса ворсанторјӧн ештан каԁјасас.
Ӧԏі пемыԁ војӧ јортјасыскӧԁ качӧԁіс зев вылӧ ԁа вывті ыҗыԁ бумага ԅмеј, бӧжас біја пӧнар кӧрталіс-ԁа. Мӧԁ луннас карас сӧмын і ԍорԋітӧны вӧлі, војнас-пӧ міјан кар вылын ветлӧԁліс комета.
Гортас Ісаак уҗалӧмӧн коԉԉаліс став прӧст каԁсӧ. Пыр мыјкӧ стружітіс, піԉітіс ԁа зуԋаԍіс быԁԍама пӧлӧс ізобреԏеԋԋӧјас вылын.
Кор Гренԏем воԇын понԁісны стрӧітны ветреннӧј меԉԋіча, Ԋјутон быԁлун ветлывліс уҗаланінас ԁа віԇӧԁіс уҗсӧ быԁса часјасӧн. Кор ԍурӧ нуӧԁлывліс асԍыс јортјассӧ, сӧмын најӧ ӧԁјӧ ԁӧзмӧны вӧлі ԁа мунасны шуаԍіг тырја:
— Мыј сен кажітчан торјыс. Вӧчасны ԁа секі локтам ԁа ӧтпырыԍӧн ставсӧ віԇӧԁлам.
Сӧмын Ісаак вӧлі мӧԁпӧлӧс мӧвпјаса. Ԋеԁыр мыԍт сіјӧ гуԍӧԋікӧн чуксаліс коԁ ԍурӧӧс аслас јортјас пыщԍыс гортԁорас ԁа інԁіс керка вылас. Ԃівујтчӧм пырыԍ, раԁлӧмӧн кутісны горзыны чеԉаԃ. Нач стрӧітчан меԉԋіча, сӧмын ічӧԏік; борԁјассӧ терыба бергӧԁліс тӧв. Сеԍԍа том ізобретаԏеԉ ԁумыштӧма меԉԋіча пыщкас вӧчны-і ловја бергӧԁлыԍӧс. Ԍујӧма пыщкас шырӧс, ԁа бӧжас кӧрталӧма кӧв. Кӧвсӧ тракјігӧн шырыс котралӧ кӧԉӧса гӧгӧрыс, а сіјӧн бергӧԁлӧ-і борԁјассӧ.
Ԋјутон олан керкаын ез вӧв часі, сытӧг вӧлі он вермы каԁ кежлӧ воны школаӧ, а апԏекар Кларк орԁын вӧлі олӧны уна велӧԁчыԍ. Ез јӧрмы-і татчӧ Ісаак. Керкаас вӧчіс ваа часі. Быԁлун Ԋјутон кіԍкаліс аслас вӧчӧм пріборӧ ва, коԁі војтӧн војталіс сетыԍ ԁа бергӧԁліс ԇоԉаԋік чурбачокӧс. А чурбачокыс летчіг-кајігас стрелкајассӧ јӧткаліс ціферблат куԅта. Завоԃітчӧмԍаԋ ԁа помӧԇ ставсӧ вӧлі лӧԍӧԁӧма Ісаак аслас кіӧн. Велӧԁчыԍјас ез кутны ԍормыны школаӧ.
Кларк паԏерщікјас пӧвсын вӧлі нывка, коԁкӧԁ јона понԁіс ԁружітчыны Ԋјутон. Меԁым гажӧԁыштны сіјӧс, Ісаак лӧԍӧԁіс ԋоԉ гӧгыԉа ԏеԉега самокат. Сен поԅӧ вӧлі пукавны ԁа вугсӧ ԉічкӧмӧн ветлыны колана ӧԁӧн.
МАԎЕМАԎІКА ԀА ЫЖЈАС
Ԋјутон вывті чорыԁа ԍетчіс велӧԁчӧмӧ. Мыј сіјӧ тӧԁмавліс учебԋікјасыԍ, сіјӧс опытјасӧн прӧверајтіс, ізобреԏеԋԋӧјассӧ прімеԋајтліс. Меԁԍа-ԋін сылы вӧлі кажітчӧ маԏемаԏіка ԁа ывлавыв велӧԁӧм. Комната ԍԏенјасас вӧлі сылӧн гіжалӧма быԁԍама пӧлӧс арталӧмјас — сіјӧ арталіс заԁачајас, вӧчаліс выклаԁкајас пракԏіческӧј уҗјасԍыс. Ісаак уна ԁа чорыԁа уҗаліс. Асԍыс велӧԁчӧмлунсӧ кыпӧԁӧм могыԍ школаас велӧԁӧмторјассӧ нӧшта ыҗыԁа тӧжԁыԍіс тӧԁмӧԁны ԁа паԍкӧԁны.
Сӧмын ԋӧԏі вітчіԍтӧг тајӧ уҗыслы воіс пом. Кор Ԋјутонлы тырі ԁасвіт арӧс, мамыс сылӧн бара ԁӧваӧн коԉі ԁа пісӧ коріс ас ԁінас, ԍіктӧ.
— Оз кажітчы аԉі мыј гортас воӧмыс? — ԍорԋі костас нораԍӧм пырыԍ јуаліс Генріета піыслыԍ, кор аԁԇіс сылыԍ зумыштчӧм чужӧмсӧ.
— Оз, оз мамӧ. Ме тенӧ зев јона раԃејта, — пырыԍпыр вочавіԇіс Ісаак, — сӧмын меным решітны колӧ...
— Мыј решітны?
— Заԁача, мамӧ. Ме сіјӧс ачым лӧԍӧԁі.
— Ф-фу, ӧԁ чуԁак кущӧм. — Веԍіг скӧрміс Генріета. — Ԇікӧԇ тенӧ сені велӧԁӧмаӧԍ. Лушщӧ вај овмӧс куԅаыԁ артав. Те-ӧԁ ыҗыԁ-ԋін, а сещӧм уҗ уҗалан. Меным ӧтнамлы ԍӧкыԁ. Оз-жӧ поԅ быԁ уҗ куԅа летчыԍны Ԁжек вылӧ.
— Лаԁнӧ, мамӧ, — шуіс Ісаак.
Ԋекымын лун мыԍԏі колӧ вӧлі куԅԋечаӧ мӧԁӧԁны робоԏԋік Ԁжекӧс ԏеԉега ԇоԋтыны. Мамыс Ісааклы щӧктіс ыжјасӧс ԁӧԅӧрітны.
— Сӧмын ен боԍт ԍӧрԍыԁ ԏетраԃјастӧ, ыжјасыԁ јешщӧ пышјаласны, — чорыԁа шуіс мамыс, аԁԇыліс піыслыԍ асывнас артаԍӧмјас вылын пукалӧмсӧ-ԁа.
Ісаак ышловԅіс ԁа муніс Ԁжекӧс вежны.
Коԉі кык час. Генріета уҗаліс граԁ јӧрын. Ԁруг коԁлӧнкӧ кокшы кыліс.
Генріета чатӧртчіс ԁа ԍінсӧ кінас кымалӧмӧн віԇӧԁліс. Туј куԅа кашкіг тырјі котӧртіс гӧрԁӧԁӧм чужӧма Ісаак.
— Мыј лоі? — повԅіс мамыс.
— Решіті, решіті, — раԁ ԍӧлӧмӧн горӧԁіс Ісаак ԁа сајаліс керкаӧ.
Генріета уԍкӧԁчіс сы бӧрԍа. Ісаак комнатаас пызан сајын-ԋін пукалӧ ԁа терыба гіжӧ аслас ԏетраԃӧ.
— Мыј-нӧ те лоӧмыԁ? — порог ԁорас сувтӧмӧн мамыс јуаліс Ԋјутонлыԍ.
— Пырыԍтӧм-пыр, мамӧ, — артаԍіг тырјі јурнас ԁовкԋітіс Ісаак. — Ӧні-на сӧмын заԁачаӧс асԍым ештӧԁны вермі.
— Ыжјасыԁ-нӧ кӧнӧԍ? — бӧрԁан горӧн горӧԁіс Генріета.
— Ыжјасыԁ-і отсалісны. Ме најӧс артавлі, — терыба кыввіԇіс Ісаак. — Ԁа чӧвлы, мамӧ, ен сорав менӧ.
Генріета кіјаснас кутчіԍіс јурас ԁа котӧртіс ыжјассӧ чукӧртны.
ЈӦЈМӦМ, ԈІБӦ ЫЖЫԀ ВЕЖӦРА МОРТ
Таԇі нуӧԁіс овмӧссӧ Ісаак, шорјасӧ пуктавліс тӧлӧн бергалан меԉԋічајас, борԁјас вылӧ ԁавԉеԋԋӧсӧ тӧвлыԍ тӧԁмалӧм могыԍ. Керка ԍԏенас лӧԍӧԁіс зев ыҗыԁ шонԁі часі, ваа часі ԁорыԍ-на бурҗыкӧс (сіјӧ часісӧ віԇӧны „Лонԁонса короԉевскӧј обществоын“).
Быԁ суббӧтаӧ Ԁжеккӧԁ ӧтлаын Ісаак ветлывліс Гренԏемӧ ԋаԋ ԁа овошщјас вузавлыны. Гортас бӧрсӧ локтігӧн муԃеріԋік Ԁжекыԁ чӧв оліс. Сылы ез вӧв выгӧԁнӧ віԍтавлыны Генріеталы, кыԇі сылӧн томіԋік кӧԅаіныс Кларк керка ԁорӧ воіг моз-на четчыштас ԏеԉегаԍыс ԁа шуас:
— Те, Ԁжек, вузаԍ сен, а ме уҗ ԁорӧ кутчыԍла.
Ԋјутон вӧлі апԏекар бібԉіоԏекаӧ пӧԁлаԍас ԁа сен каԁ коԉӧм тӧԁлытӧг важ ԋігајас пӧвсын зев ԁыр пукалӧ. Мукӧԁ ԁырјі татыԍаԋ ветлывліс кар сајӧԇ. Сен сіјӧ ԋігаӧн ԁа ԏетраԃӧн воԁас вӧлі туј ԁорса пощӧс берԁӧ ԁа велӧԁчӧ. Уҗ помалӧм бӧрын Ԁжек локтас апԏекар орԁӧ, оз-кӧ сеԍ аԁԇы Ісаакӧс, сіјӧ тӧԁӧ-ԋін, — веԍкыԁа локтас Ісаак кујланінӧ.
Ӧтчыԁ Ісаак аслас пощӧс бокын јона ылаліс ԋіганас. Ԋӧԏі віԁчыԍтӧг ԁруг равӧстіс коԁкӧ кыз гӧлӧса. Ісаак ԁрӧгмуніс, сеԍԍа лептіс јурсӧ.
— Вајлы татчӧ ԏетраԃјастӧ! Віԍтала вот мамыԁлы, кыԇі те уҗалан. Меԁ збыԉыԍ чорыԁҗыка ԁа бурҗыка те ԁорӧ кутчыԍлас.
Ісаак воԇын сулаліс ԃаԃыс, а ԋеылын, тујвылас вӧв ԁоԃԃын пукаліс Ԁжек.
Ԃаԃыс ԋіга віԁлаліг кості Ісаак сувтіс кок вылас.
— Мыј-нӧ те тајӧ, таԇі і пукалан быԁса лунјасӧн тајӧ лыԁпасјас вылын? — ԃівујтчӧмӧн јуаліс ԃаԃыс.
— Ԁа, — јурсӧ копыртіс ԁа наԇӧԋік шуіс Ісаак. Ԃаԃыс лаԋтыштіс, бергӧԁлыштіс кіјасас ԋігасӧ ԁа чорыԁа шуіс:
— Сіԇ. Сӧв ԁоԃԃас.
Ԏеԉегаын пукалігӧн Ісаак, ԃаԃыс щӧктӧм ԍерԏі, мыжапырыԍ кутіс віԍтавлыны. Сіјӧ віԍтавліс ԋеокотапырыԍ, туј бокса пујас вылӧ віԇӧԁіг моз, сеԍԍа вочасӧн пыр ӧԁԇіс ԁа бӧрас ԋігасӧ воԍтӧмӧн понԁіс віԍтавлыны асԍыс бӧрја ԁоԍԏіжеԋԋӧјассӧ. Сіјӧ-ԋін чајтіс, мыј сы воԇын абу ԃаԃыс, а коԁ-кӧ мӧԁ морт, коԁі ԍӧлӧмнас кылӧ сылыԍ віԍталӧмсӧ.
— Ме кужа тащӧм заԁачајассӧ артавны куім ног, — віԍталіс сіјӧ ԋігасӧ ԉісталіг моз, — воԇԇаыс артавԍӧ сіԇікӧн...
Ԃаԃыс віԇӧԁіс скӧрпырыԍ, корԍурӧ віԇӧԁлывліс ԋіга вылас, кыті чуԋјаснас новлӧԁліс сылӧн вежапіыс.
Гортӧԇыс Ісаак віԍтавліс маԏемаԏікаыԍ асԍыс выԉ воԍтӧмторјассӧ ԁа заԁачајас выԉ ногӧн арталӧмјас.
Кор воісны керка ԁорӧԇ, ԃаԃыс четчыштіс ԏеԉегаԍыс ԁа ыҗыԁ воԍласӧн пыріс керкаӧ. Ісаак ышловԅіс ԁа шогпырыԍ понԁіс отсавны зумыштчӧм Ԁжеклы леԇавны вӧв. Кор сылы ԋемтор-ԋін вӧлі вӧчны керка ԁорын, сіјӧ пыріс посвоԇас. Сӧмын ӧԇӧсыс вӧлі пӧԁса. Ісаак ӧԇӧс пырыс кыліс ԃаԃыслыԍ віԍталӧмсӧ ԁа мамыслыԍ скӧр ԍорԋісӧ. Кабырас чуԋјассӧ бертлаліг моз шогӧн бӧр петіс посвоԇыԍ.
— Ԍурыштас тыԁалӧ талун теја-мејалы, Ԁжек, — шуіс сіјӧ Ԁжеклы ԁа пукԍіс ԍԏен берԁса лабічас.
Ԋекымын мінут пукаліс зумышӧн, сеԍԍа кіыс сылӧн пыріс піщӧг піас, кыскіс ԁона ԋігасӧ ԁа воԍтіс колан ԉістбок. Быԏԏӧ ԋеокота пырыԍ, ԍінпӧвнас, Ісаак віԇӧԁліс сетчӧ. Пырыԍ-пыр-жӧ пԉешԍыс чукырјасыс быріны, мышнас лӧԍыԁҗыка мыҗԍіс ԍтенас-ԁа... вунӧԁіс ставсӧ ас гӧгӧрԍыс.
Ԋӧԏі віԁчыԍтӧг, ԁруг, кыліс гора ԍерам.
— Волӧј татчӧ, Генріета, — горӧԁіс ԃаԃыс порогԍаԋыс, — но-і лӧԍыԁ-жӧ-ԋін сылы, морыԁлы, ставыс веԍкыԁ.
— Мыј меным сӧмын текӧԁ вӧчны-а, — бӧрԁан гӧлӧсӧн шуіс мамыс, — тенаԁ ԃаԃыԁ убеԃітіс менӧ. Аскі мунан Гренԏемӧ велӧԁчыны, овмӧс бӧрԍаыс ме-ԋін... кыԇкӧ-мыјкӧ ачым...
Раԁысла ԍералӧмӧн ԁа бӧрԁӧмӧн Ісаак уԍкӧԁчіс мамыслы гоԉаас, а ԃаԃсӧ муртса ез җагӧԁ кутлігас.
— Кывзы менԍым кывсӧ, Генріета, — віԍталіс ԃаԃыс прӧшщајтчігас, — Ісаак ԉібӧ јӧјмас, ԉібӧ лоӧ ыҗыԁ мортӧн.
ЈАБЛӦГ ԀА НАУКА
Гренԏемын велӧԁчыштӧм бӧрын Ԋјутон 1661-ӧԁ воын пыріс Кембріԁж карса уԋіверԍіԏетӧ. Вӧлі сіјӧ тајӧ каԁнас ԁасӧкмыс арӧса зонмӧн, јеҗыԁ јурԍіјаса, лӧԍыԁ чужӧма, шӧркоԃԃем тушаа зонка.
Ангԉіјаса уԋіверԍіԏетјасын секі гӧԉ јӧзӧс јона вӧлі увтыртӧны: гӧԉ велӧԁчыԍјаслы озырјас піјанлы век вӧлі колӧ отсавны. Сӧмын тајӧ ез вермы сувтӧԁны Ісаакӧс, раԁпырыԍ сіјӧ муніс быԁтор вылӧ, меԁым сӧмын еԍкӧ поԅіс велӧԁчыны воԇӧ.
Ԋјутонӧс веԍкыԁа поԅӧ шуны асшӧр велӧԁчӧм мортӧн. Ічӧтыԍаԋыс сіјӧ быԁторјӧԇ вошјыліс ачыс. Уԋіверԍіԏетас сіјӧ сіԇ-жӧ регыԁ гӧгӧрвоіс, мыј профессорјаслӧн ԉекціјајас сылы ԍетӧны еща, сы вӧсна сіјӧ понԁіс суԇӧԁавны колана ԋігајас ԁа велӧԁчыны гортас ӧтнасӧн. Регыԁӧн екзаменјас вылас сіјӧ аслас ԍуԍлуннас ԁа гырыԍ способноԍтјаснас понԁіс јӧртны велӧԁыԍјассӧ.
Ԋјутон ез прӧста лыԃԃі ԋігајассӧ, а ԁыр ԁа чорыԁа мӧвпаліс лыԃԃӧм бӧрас.
1665-ӧԁ воын чума віԍӧмыԍ пышјӧм могыԍ, Ԋјутон локтіс гортас, Вуԉсторпӧ, ԋеԁыр каԁ кежлӧ. Тан сылы зев ԍӧлӧм вылас воіс ӧшіԋ улас быԁмыԍ јаблӧгпу, сы улын сіјӧ пукавліс быԁса часјасӧн ԁа јона мӧвпавлывліс. Ӧтчыԁ јаблӧгпуыԍ сіјӧ пукалігӧн уԍі муӧ ӧԏі јаблӧг. Ԋјутон ԁрӧгмуні, сеԍԍа віԇӧԁліс јаблӧг вылас ԁа ԍінјассӧ ез-ԋін вештыв ԋекытчӧ сывылыԍ. Сіјӧ мӧвпавны понԁіс, мыјла быԁтор муӧ гылалӧны, кущӧм вын најӧс кыскӧ уліас, а оз, шуам, ӧшавны сынӧԁас.
Сіԇ пукаліс сіјӧ вӧрԅывтӧг ԋекымын час. Мамыс унаыԍ прӧјԃітліс сы ԁінті ԁа ԃівујтчӧмӧн віԇӧԁлывліс ԍінмас. Сіјӧ чајтіс-ԋін онмовԍӧмӧн сіјӧс. Бӧрын повԅыштӧмӧн-коԃ наԇӧԋік чукӧстіс:
— Ісаак!
Піыс ез шыаԍ, а понԁіс воԇӧ віԇӧԁны важ мозыс ԁа шы ԍеттӧг вӧрӧԁны вомнас.
— Ісаак, каԁ-ԋін ԍојны мунны!
Ісаак віԇӧԁліс мамыс вылӧ, быԏԏӧ муртса верміс торјӧԁчыны мыјыԍкӧ. Сеԍԍа ԍінјасыс сылӧн југԁісны, четчіс ԁа зев топыԁа кутыштлӧмӧн окыштіс мамсӧ.
Тајӧ каԁнас јурас сылы воіс мӧвп, мыј муыс ас ԁінас кыскӧ быԁԍама пӧлӧс торсӧ, кыԇі ӧні кыскіс јаблӧгсӧ. Тајӧ мӧвпыс вајӧԁіс мӧԁ мӧвпӧ, мыј муыс ачыс, кыԇі і коԇувјас ԉібӧ плаԋетајас, кутԍӧ шонԁіӧн ԁа сы-вӧсна ԁугԁывтӧг бергалігас оз лебԅы бокӧ, тӧԁтӧмінӧ, а вӧчалӧ кыщјас.
Ԋјутонлӧн тајӧ воԍтӧмыс вӧлі ыҗыԁ торјӧн став мувыв јӧзыслы. Јешщӧ ԍо во сајын-на Ԋјутон чужтӧԇ мӧԁ зев тӧԁчана велӧԁчӧм морт — Ԋіколај Коперԋік чујмӧԁіс став јона велӧԁчӧм јӧзсӧ сіјӧн, мыј муыс-пӧ оз сулав ӧԏі местаын, кыԇі мӧвпалісны сіјӧ каԁјасӧ, а ԁугԁывтӧг гӧгралӧ шонԁі гӧгӧр.
Коԉі сіјӧ каԁыс, ԋекоԁ-ԋін ӧні оз мӧвпав мӧԁногӧн. Коперԋік ԁај мукӧԁ учонӧјјас збыԉыԍ петкӧԁлісны став јӧзыслы тајӧ выԉ іԍԏінасӧ.
Сӧмын та бӧрын јӧзыс кутісны јур жугӧԁлыны мӧԁ ыҗыԁ тор вылын. Кущӧм-жӧ вын кутӧ јенӧжса ԏелӧјассӧ јенежас? Мыјла најӧ — муыс-і тӧлыԍыс-і, лыԁтӧм-щӧттӧм коԇувјасыс-і сіԇ-жӧ кыщлалӧны јенежас асланыс тујӧԁ мӧԁа-мӧԁкӧԁ зураԍтӧг?
Ԍо во нӧјтчісны велӧԁчӧм јӧз тајӧ јуаԍанјассӧ тӧԁмалӧм вылын.
Ԋјутон ԍетіс ӧтвет. Мыјла јаблӧгыс уԍі муӧ? Мыјла із, кӧԏ сеԍԍа мыј вылнаӧԇ сіјӧс шыбыт, бӧр уԍӧ муӧ? Сы вӧсна, мыј налӧн ем ԍӧкыԁ лун. А мыј сіјӧ ԍӧкыԁыс?
Тајӧ ставыс артмӧ муӧн кыскӧм вӧсна. Му кыскӧ ставсӧ, кыԇі, шуам, магԋіт кыскӧ кӧртӧс, сы вӧсна быԁ тор уԍӧ му вылӧ.
Ставсӧ тајӧс тӧԁлісны-ԋін Ԋјутонӧԇ, сӧмын таыԍ воԇӧ мунныс ез вермыны.
Ԋјутон вӧчіс зев ыҗыԁ воԍков воԇӧ.
Ставсӧ-кӧ кыскӧ му, сіԇ-кӧ-і тӧлыԍӧс сіјӧ-жӧ кыскӧ, — мӧвпаліс сіјӧ. Мыјла-нӧ еԍкӧ тӧлыԍыс оз уԍ му вылас? Сы вӧсна, мыј тӧлыԍыс оз-жӧ сулав ӧԏі местаын — бергалӧ. Муыслӧн выныс тырмӧ сӧмын, меԁым кыскыны тӧлыԍсӧ ԁа щӧктыны сіјӧс гӧгравны ас гӧгӧрыс, а ԋе ԍетны лебԅыны мірӧвӧј пространствоас. Нӧшта-і сы вӧсна, мыј тӧлыԍыс сіԇ-жӧ кыскӧ мусӧ, а ставсӧ ӧтлаын — мусӧ-і, тӧлыԍсӧ-і, коԇувјассӧ-і, кыскӧ ас ԁінас шонԁі. Нӧшта сыыԍ кынԇі јенежса став ԏелӧјасыс мӧԁа-мӧԁсӧ сіԇі-жӧ кыскӧны ԁа сіјӧн ԃејствујтӧны щӧщ-і шонԁі вылӧ.
Таԇі артмӧ мірӧвӧј ыҗыԁ равновеԍіјӧ. Тајӧ равновеԍіјӧ вӧснаыс быԁ јенӧжса ԏелӧ аԁԇӧ асԍыс тујсӧ, најӧ ветлӧԁлӧны мӧԁа-мӧԁыскӧԁ зуԉаԍтӧг ыпјалан ԍвеԏілӧ гӧгӧрыс.
Тајӧ тӧԁчана мӧвпјас ез регыԁӧн локны Ԋјутонлы јурас. Сіјӧ ԁыр мӧвпаліс ӧԏіԍаԋ мӧԁ ԁогаԁкаӧ вуҗӧмӧн, кытчӧԇ ез во тајӧ вывоԁас. Меԁым тајӧ вывоԁыс лоӧ збыԉӧн, сіјӧс колӧ вӧлі бура петкӧԁлыны маԏемаԏіческӧј гырыԍ арталӧмјасӧн.
Ԋјутон кутчіԍіс тајӧ ыҗыԁ уҗас.
Кор тајӧ уҗыс вӧлі понаԍӧ-ԋін, Ԋјутон аԁԇіс, мыј лыԁпасјас віԍталісны сіјӧс, мыј воԇҗык сылӧн вӧлі јурас. Ԋјутон раԁысла ез вермы ачыс помавны арталӧмсӧ ԁа јортыслы щӧктіс.
Ԋјутон воԍтіс вԍемірнӧј закон. Сещӧм закон, коԁлы поԁчіԋітчӧ шонԁы-і, тӧлыԍ-і, му-і, коԇувјас-і. Ԋјутон тајӧ законсӧ шујіс — вԍемірнӧј ԏагоԏеԋԋӧ законӧн.
Ԋјутон зев бура тӧԁмӧԁіс јенежса мехаԋіка, кыԇі ветлӧны јенежса ԏелӧјас, кущӧма завіԍітӧны најӧ мӧԁа-мӧԁԍыныс, кыԇі вӧчӧма вԍеԉеннаја.
КЫԆІ ԊЈУТОН УҖАЛІС
1666 воын, ԉібӧ 24 арӧсӧн чужӧмԍаԋыс Ԋјутонӧс вӧлі інԁӧма профессорӧ Кембріԁжскӧј уԋіверԍіԏетӧ.
Ӧні сіјӧс ԋінӧм-ԋін ез понԁы торјӧԁны аслас кажітчана уҗјасыԍ. Ӧԏітор нӧшта сораліс уҗјасас ԁа опытјасас, ԇоԉа жаловаԋԋӧ јонҗыка-ԋін сіјӧн, мыј сіјӧ ԋӧтчыԁ ез ӧткажітлы ԋекоԁӧс ԍӧмӧн.
Коԁі сы ԁорӧ шыаԍлас, быԁӧнлы уҗԁӧ.
Сіјӧс ошкӧмыс, кыԇі ыҗыԁ учонӧјӧс, ԁугԁывтӧг кыпаліс. 1671-ӧԁ воын Ангԉіјаса меԁ тӧԁчана научнӧј учрежԃеԋԋӧ „Лонԁонскӧј короԉевскӧј общество“ бӧрјіс сіјӧс аслас шԉенӧ. Сӧмын Ԋјутонлы ыҗыԁ шԉенскӧј взносјас мынтыны вермытӧм вӧсна регыԁӧн бӧр лоі ӧткажітчыны сіјӧ почотнӧј ԋімԍыс. Но ӧтказсӧ ез прімітны, обществоыс мезԁіс сіјӧс шԉенскӧј взносјас мынтӧмԍыс. Сіјӧ-жӧ вонас Ԋјутон вӧчіс ԅеркаԉнӧј ԏеԉескоп^Јенежса ԏелӧјас віԇӧԁан труба (петкӧԁлӧма обложка вылас)/^.
Кыԅ квајт во профессоралігӧн сіјӧ ӧтчыԁ ветліс Кембріԁжыԍ гожԍа шојтчӧг вылӧ.
Гырыԍ способноԍтјасыскӧԁ сіјӧ јітліс уҗ вылӧ зіԉлунсӧ ԁа ыҗыԁ ԏерпеԋԋӧсӧ. Ԁасвітыԍӧн вӧчлывліс асԍыс научнӧј уҗјассӧ. Быԁԍама маԏемаԏіческӧј арталӧмјассӧ сіјӧ прӧверајтлывліс уна ԍікаса способјасӧн. Кор вӧлі боԍԍас кущӧмкӧ научнӧј вопрос берԁӧ, став мӧвпсӧ чукӧртас ӧԏілаӧ ԁа вунӧԁас веԍіг асгӧгӧрса олӧмсӧ. Кор коԁкӧ-кӧ јуалас вӧлі Ԋјутонлыԍ, кыԇікӧн воіс сіјӧ вԍемірнӧј ԏагоԏеԋԋӧ законӧԇыс, учонӧј віԍталӧ: — ԁугԁывтӧг сы јылыԍ ԁумајтӧмӧн.
Кор вӧлі сіјӧ оз ешты, гортса робоԏԋічаыс ԍојансӧ сылыԍ ԇоԋнас бӧр нулас. Овлывліс, мыј столовӧјӧ петӧм пыԃԃі веԍкалас ывла вылӧ ԁа чујмас сеԍԍа:
— Мыјла-нӧ ме тані?
Сеԍԍа бергӧԁчас, гырыԍ воԍковјасӧн пырас кабіԋетас ԁа бара пукԍас уҗавны: вунӧԁас мыј сіјӧс ԍојны корлісны.
Ӧтчыԁ ԍојігӧн мӧвпыштіс сіјӧ асԍыс ԁругјассӧ гӧԍԏітӧԁны ԁа петіс мӧԁ вежӧсӧ чӧскыԁ вінала. Коԉі віт мінут, ԁас, ԁасвіт. Кӧԅаін век абу. Гӧԍтјас понԁісны чујмавны. Ԋјутонлӧн јортыс муніс тӧԁмавны, мыј лоӧма. Регыԁ бӧр локтіс столовӧјӧ.
— Пукалӧ уҗалан пызан сајын, ԁа гіжӧ — кісӧ паԍкӧԁлӧмӧн віԍталіс сіјӧ.
Вывті јона уҗалӧмысла Ԋјутон вӧчіс сымынԁа, веԍіг ԃівујтчыны лоӧ, кыԇі тајӧ ставыс сылӧн артміс кӧԏ еԍкӧ јона уҗалӧмӧн, квајтымын вонас.
Кыԇі ӧтчыԁ гортԍыс петігӧн, Ԋјутон вунӧԁіс кусӧԁны ԍіԍсӧ гіжан пызанвывԍыс ԁа сіјӧс пӧрӧԁіс ічӧԏік гортса понјыс. Ставыс, мыј вӧлі пызан вылас, ԍурс мынԁа опыт гіжӧԁпасјас — сотчіс. Кор Ԋјутон аԁԇіс тајӧс, повԅӧмысла веԍіг ӧԏі кыв ез вермы шуны. Полан вӧлі віԇӧԁны сіјӧ чужӧм вылӧ. Сеԍԍа четчыԍіс улӧс вылӧ, кіјаснас тупкіс чужӧмсӧ ԁа ԍӧкыԁапырыԍ понјыслы шуіс: — ак, алмаз, алмаз. Вермін-кӧ те тӧԁны кущӧм ыжыԁ омӧԉтор вӧчін.
Та бӧрын Ԋјутон чорыԁа віԍміс, веԍіг вошіс бур вежӧрвывԍыс. Сӧмын јортјасыс зіԉа боԍтчісны ԁа бӧр бурԁӧԁісны.
ԊЈУТОН ԀА НАУКА
Ԋјутон воԍтӧм вԍемірнӧј ԏагоԏеԋԋӧ законјас ԍерԏі поԅіс тӧԁмӧԁны јенӧжса ԁа мувывса уна лоӧмторјас. Аслас воԍтӧм законнаԁ, сложнӧј вычіԍԉеԋԋӧјасӧн Ԋјутон арталіс уна гырыԍ заԁачајас: сіјӧ вычіԍԉітіс ԍӧкталун, ыҗԁалун ԁа ӧԁјӧмунанлун ԋекымын јенӧжса ԏелӧјаслыԍ, веԍкыԁа інԁіс, кущӧм форма мулӧн, аԁԇіс лун ԁа војлыԍ ӧткуԅа локтӧмлыԍ помкасӧ, саріԇлыԍ пріԉів-отԉів ԁа уна мукӧԁторјаслыԍ помкајас.
Ԋјутон кулӧмԍаԋ ԍо во мыԍԏі 1846 воын лоі сещӧм ԃівӧ тор.
Учонӧјјас Ԋјутон закон ԍерԏі јенӧжса ԍвеԏілӧјаслыԍ бергалӧмсӧ віԇӧԁігӧн аԁԇісны јенӧжса меԁбӧрја плаԋетаӧн (кыԇ секі чајтлісны) Уранӧн тајӧ законсӧ нарушітӧм.
Плаԋетаыс ветлӧԁліс шонԁі гӧгӧр аслас тујԍыс ԋеуна бокӧ кежышталӧмӧн, а ез Ԋјутон віԍталӧм закон ԍерԏі. Но-і ачыс-на Ԋјутон аслас научнӧј гіжӧԁас інԁыліс, мыј плаԋетајас вермасны кежны асланыс тујыԍ, кор најӧ матіті мунӧны кущӧмкӧ мӧԁ ыҗыԁ плаԋета ԁорті — секі мӧԁ плаԋетаыс щӧщ кыскӧ ас берԁас. Сіјӧ веԍіг арталіс, коԁарлаԁорӧ ԁа унаӧ вермӧ лоны кежӧмыс.
Тајӧ інԁӧԁјаснас пӧԉзујтчӧмӧн учонӧјјас понԁісны вӧчавны арталӧмјас. Вӧлӧмкӧ, Ураныслыԍ аслыс ԍама бергалӧмсӧ поԅӧ віԍтавны сӧмын јӧзыслы тӧԁтӧм-на кущӧмкӧ мӧԁ плаԋета ветлӧмӧн. Арталӧмјас веԍкыԁа інԁісны веԍіг места вылас, кӧні колӧ лоны плаԋетаыс. Сіјӧс он вермы аԁԇыны куш ԍінјасӧн, вывті ылын муԍаԋыс-ԁа. Кор віԇӧԁлісны вычіԍԉеԋԋӧјас інԁӧм ԍерԏі јенӧжас јон ԏеԉескопӧн, учонӧјјаслы мытчыԍіс выԉ, југыԁ, ԋӧтчыԁ аԁԇывтӧм ԍвеԏілӧ.
Сіԇікӧн, ез міјанӧн аԁԇан Уран ло меԁбӧрја плаԋетанас јенежын, а ԍурі мӧԁ, коԁӧс ԋімтісны Ԋептунӧн.
Сіԇ ԍо во мыԍԏі петкӧԁчіс Ԋјутон законлӧн ыҗыԁ выныс, і коԁ тӧԁас, оз-ӧ отсав воԇӧ воԍтыны выԉ тӧԁлытӧм мірјас.
Ез сӧмын астрономіјаын тыԁовтчы Ԋјутонлӧн ыҗыԁлуныс. Щӧщ-і мукӧԁ наукајасын ыҗыԁа паԍкаліс сылӧн тӧԁӧмыс.
Меԁԍа-ԋін гырыԍ заслугајас Ԋјутонлӧн маԏемаԏікаын, сіјӧ воԍтіс сещӧм артаԍан способјас, коԁјасӧн сӧмын-і поԅӧ ԁокажітны сылыԍ вԍемірнӧј ԏагоԏеԋԋӧ законсӧ. Сіјӧ способјаснас ӧні-на поԉзујтчӧны учонӧјјас, кор налы ковмас тӧԁмавны јенӧжса ԉібӧ мувывса кущӧмкӧ јавԉеԋԋӧјас.
Маԏемаԏікаӧ способноԍтјас Ԋјутонлӧн вӧліны гырыԍӧԍ.
Му вылын меԁԍа тӧԁчана маԏемаԏік Ԉејбԋіц ԍетіс учонӧјјаслы артавны зев ԍӧкыԁ, аԍнас лӧԍӧԁӧм заԁача. Заԁачасӧ гіжӧм бӧрын рытнас Ԋјутон ӧтветсӧ аԁԇіс уԅны воԁан каԁыԍ воԇҗык.
Сіԇ-жӧ сещӧм-жӧ ԍӧкыԁ заԁача сіјӧ арталіс і мӧԁ учонӧјлыԍ Бернулԉілыԍ-ԁа аслас кырымпастӧг леԇіс журналӧ. Бернулԉі пырыԍ-пыр гӧгӧрвоіс коԁкӧԁ сіјӧ паныԁаԍӧма.
— Гыжјас ԍерԏіыс тӧԁмала ԉевсӧ, — ӧтветсӧ лыԃԃігӧн шуіс сіјӧ.
Гырыԍ уҗјас Ԋјутонлӧн ем-і ԍвет тӧԁмалан јылыԍ. Сіјӧ петкӧԁліс, мыј шонԁілӧн југӧрыс абу ӧԏі пӧлӧс рӧма, а артмӧ ԍіԅім пӧлӧс рӧмыԍ. Ӧшкамӧшка бурӧщ-і петкӧԁлӧ тајӧ рӧмјассӧ. Ԋјутоныс ачыс вӧлі ԃівујтчӧ тајӧ торјыс вылӧ ԁа гіжіс, мыј тајӧ „меԁԍа шенԅана выԉ тӧԁмалантор“.
Та вылӧ інԁӧмӧн сіјӧ віԍталіс, мыјла быԁԍама пӧлӧс преԁметјас пріроԁаын імејітӧны аслыс пӧлӧс рӧм. Мыј вӧсна завіԍітӧ мегыр коԃ формаыс ӧшкамӧшкалӧн, веԍіг кужіс тӧԁмавны вещественнӧј состав ԁа стројеԋԋӧсӧ јенежса ԏелӧјаслыԍ. Ԋјутон гӧгӧрвоіс ԁа віԍталіс, кыԇікӧн шы паԍкалӧ сынӧԁпыр ԁа воӧ міјан пеԉӧԇ. Сіјӧ воԍтіс закон, коԁ ԍерԏі сынӧԁ чаԍтјасыс воԇӧ переԁавајтӧны звуксӧ мајаԏԋік моза коԉебԉітчӧмӧн. Тајӧ законнас пӧԉзујтчӧмӧн сіјӧ корԍіс звук ӧԁјӧ мунанлуныслыԍ вычіԍԉајтан способ.
Ԏеплота віԁлалӧмын Ԋјутон вӧчіс меԁвоԇԇа воԍков.
Сіјӧ аԁԇіс постојаннӧј ԏемпература, кор пуӧ ва, сылӧ металл. Сіјӧ віԍталіс сіјӧ каԁ ԍерԏі вывті ԍмелӧј ԁогаԁкајас, мыј ваас ем сотчан вещество, і мыј алмаз сіԇ-жӧ сотчан тор. Ӧні, ваԍыс воԁороԁ перјӧмӧн ԁа сіјӧс ва газӧ пӧртӧмӧн, мі іспоԉзујтам сіјӧс југԁӧԁчан ԁа ломтыԍӧм вылӧ. А алмаз јылыԍ, меԁԍа чорыԁ із јылыԍ тӧԁам, мыј сіјӧ — угԉероԁ состав, сотчӧ пӧшԏі ставнас.
Еԉектрічество сіԇ-жӧ ез коԉ бокӧ јона аԁԇыԍ, ыҗыԁ ісԍԉеԁоваԏеԉ ԍінјас улыԍ. Ԋјутон меԁвоԇ аԁԇіс, мыј нојӧн ԋіртӧм ԍԏеклӧ круг пріԏагівајтӧ кокԋіԃік ԏелӧјас — еԉектрічество сені артмӧ-ԁа. Міровӧј наукасӧ Ԋјутон озырмӧԁіс уна выԉторјасӧн. Најӧ пуктісны выԉ тујјас воԇӧвылӧ мірсӧ тӧԁмӧԁӧмын.
Прӧста абу шуӧма, мыј Ԋјутонӧԇ ԁа Ԋјутон бӧрын ԋекоԁ-на јешщӧ ез во ыҗыԁ торјасӧ јеԍԏествознаԋԋӧ тӧԁмӧԁӧмын, і мыј Ԋјутонԍаԋ завоԃітчӧ прамӧјҗыка јӧзкост мывкыԁ кыптӧмыс ԁа олӧмсӧ гӧгӧрвоӧмыс.
ԊЈУТОН МІЧМӦԀІС ЧЕЛОВЕЧЕСТВОСӦ
Ԋјутонлыԍ воԍтӧмјассӧ учонӧј мірыс пырыԍтӧм пыр ез лыԃԃі збыԉӧн. Сіјӧ абу-і ԃівӧ. Ӧԁвакӧ секі вӧлі віт-квајт морт, коԁјас еԍкӧ гӧгӧрвоісны помӧԇ сіјӧ мӧвпјаслыԍ колан лунсӧ. Ԋјутон аслас ԍуԍлуннас сещӧма панјіс асԍыс немсӧ, сӧмын бӧрвылас сылӧн уҗјасыс отсалісны выԉ наукајас віԍталӧмлы.
Кор ыҗыԁ учонӧјлыԍ значеԋԋӧсӧ ԍорӧнҗык гӧгӧрвоісны велӧԁчӧм јӧз, сіјӧс понԁісны окружајтны поклонјасӧн ԁа почотјасӧн.
Сіјӧс ошкӧмыс паԍкаліс ылӧԇ му паԍтала. 1693 воын сіјӧс бӧрјӧны наукајас Паріжскӧј акаԃеміјаӧ шԉенӧн. Унҗык олӧмыс Ԋјутонлӧн ветымын арӧсӧԇ муніс гӧԉ пырыԍ, сӧмын тајӧ вонас ӧтпырыԍӧн ставыс вежԍӧ — сылы понԁісны ԍетны ыҗыԁ уҗ ԁон.
Сеԍԍа бӧрјісны сіјӧс „Лонԁонскӧј короԉевскӧј обществоӧ“ јуралыԍӧн ԁа тајӧ постын уҗаліс кувтӧԇыс.
Сӧмын тајӧ ставыс ԋӧԏі ез веж Ԋјутонлыԍ раміԋік каракԏерсӧ. Кӧԏ сіјӧ і вӧчаліс гырыԍ открыԏіјӧјас, век-жӧ тӧԁіс, мыј тӧԁмаліс сіјӧ сӧмын ічӧԏіка, мыј нӧшта ковмас тӧԁмавны воԇӧ олыԍ мувывса јӧзыслы.
— Ме кага-коԃ, — віԍтавліс ачыс, — коԁі ворсӧ берег ԁорын ԁа ӧктӧ із торјас, а сы воԇын тыԁалӧ ыҗыԁ ԋӧтчыԁ аԁԇывтӧм океан.
Ԋјутон бура гӧгӧрволіс сіԇ-жӧ, мыј ез-кӧ сыӧԇ уҗавны мукӧԁ гырыԍ учонӧјјас, і сылы ез поԅ еԍкӧ вӧчны тајӧ открыԏіјӧјассӧ. Сы вӧсна сіјӧ шуіс ӧтчыԁ:
— Ме-кӧ аԁԇа мукӧԁјасыԍ ылыԍҗык, сіјӧ сӧмын сы вӧсна, мыј ме сулалі веԉіканјас пеԉпом вылын.
Мір ԍіԍԏема јылыԍ віԍталӧмыс Ԋјутонлӧн ізложітӧма „
Март 20-ӧԁ лунын (выԉ ԍԏіԉ ԍерԏі 31-ӧԁын) 1727 воын быріс „ԋебеснӧј мехаԋік“.
Куліс Ԋјутон 85 арӧсӧн Ангԉіја стоԉітсаын, Лонԁонын.
Сіјӧ гу вылӧ сувтӧԁӧма мраморыԍ вӧчӧм пӧв гіжӧԁӧн:
„Раԁујтчӧј став јӧз, мыј тіјан пӧвсын вӧлӧма тіјанӧс тащӧма баԍітыԍ морт“.
