КЫԆІ ВІԆНЫ КАРТУПЕԈ СІԌМӦМЫԌ
Јуԉ тӧлыԍ помын, а мукӧԁ ԁырјіыс воԇҗык, картупеԉ корјас вылын кутас мытчыԍны руԁов чутјас.
Воԇҗыксӧ руԁов чутјасыс мытчыԍӧны ԉіст ԁорас, но бӧрас зев ӧԁјӧ быԁмӧны ԁа паԍкалӧны став ԉіст паԍтаыс.
Уԉіс повоԁԃајас ԁырјі сіјӧ руԁов чутјас вылас, а унҗыкыԍсӧ ԉіст гугас, мытчыԍӧны јеҗыԁ (пыԅ-коԃ) чутјас (налет). Сещӧм віԍӧмыс шуԍӧ васӧԁ сіԍӧн (мокрая гниль). Васӧԁ ԍіԍ віԍӧмыс меԁԍа-ԋін јона паԍкалӧ васӧԁ уԉіс, зера гожӧмын. Август тӧлыԍ пукԍігӧн поԅӧ аԁԇыны быԁса картупеԉ мујас каԁԍыс воԇҗык ԍӧԁӧԁӧм корјасӧн, коԁ вӧсна картупеԉ коԉӧ быԁмытӧг, мыјкӧ мынтаыс. Ԍіԍмӧ муас боԍттӧԇыс, а унҗыкыс віԍмӧ тӧвнас, гуас кујлігӧн. Кос гожӧмын васӧԁ сіԍ віԍӧмыс ԁугԁывлӧ, а мукӧԁԁырјіыс оз і мытчыԍлы.
Кущӧм ногӧн-нӧ віԍӧмыс веԍкалӧ картупеԉас ԁа віԍмӧԁӧ сіјӧ? Ӧԏікӧ, сіјӧ јеҗыԁ чутыс, коԁі мытчыԍӧ уԉіс повоԃԃа ԁырјі, мыԍкавԍӧ корјасԍыс зерӧн ԁа ӧԏілаын ваыскӧԁ пырӧ муас, кӧні-і віԍмӧԁӧ картупеԉсӧ. Секі картупеԉ вылас мытчыԍӧны руԁов, ԉічкыԍԍӧма, наԇӧԋікӧн быԁмыԍ чутјас. Ԋеԁыр мыԍт став картупеԉыс ԍіԍмас ԁа понԁас сы ԁіныԍ кывны чӧскыԁтӧм ԁук. Унҗыкыԍсӧ картупеԉ віԍмӧ керігӧн, коԁыр кокавԍӧ ӧтлаын корјасыскӧԁ.
Секі картупеԉыс інмылӧ віԍыԍ кор ԁінас ԁа корԍыс-і вуҗӧ віԍӧмыс. Таыԍ-ӧтар бур картупеԉыс вермӧ віԍмыны мукӧԁ віԍан картупеԉјасӧ інмӧԁчылӧмыԍ. Унаыԍ лолывлӧ сіԇі, мыј чукӧрӧ течан картупеԉтӧ ԁа вежон-мӧԁ-којмӧԁ мыԍԏі ставыс ԍіԍмӧма, кіԅӧрмӧма ԁа зев чӧскыԁтӧм ԁука лоӧма, кытыԍ ԍӧкыԁ овлӧ ԍіннаԁ торјӧԁны ӧтка картупеԉјассӧ.
Таыԍ-ӧтар віԍӧм паԍкалӧмлы отсалӧны нӧшта муԍін ԁа уԁобренԋӧјас. Лыаа ԁа кос мујас вылын картупеԉ ԍіԍмывлӧ омӧԉҗыка, ԍӧԁ муа, ԍојӧԁ ԁа трунԁаа мујас ԁорыԍ. Картупеԉ мујастӧ-кӧ кујӧԁӧн вынԍӧԁан ԁа нӧшта уԉӧн-кӧ, секі віԍӧмыс ӧԁԇӧ. Тајӧ во вылӧ ԍӧкыԁ віԍтавны, кутас-ӧ паԍкавны васӧԁ, ԍіԍ (мокрая гниль) віԍӧмыс аԉі оз. Ставыс тајӧ лоӧ бӧрја гожӧм җынса повоԃԃа ԍерԏі. Јуԉ тӧлыԍ помԍаԋ-кӧ повоԃԃа лоас уԉіс, сек, ԃерт, поԅӧ віԁчыԍны паԍкалӧмсӧ тајӧ віԍӧмыслыԍ.
Быԁ колхозлы, выјім-кӧ ӧтувја картупеԉ віԇанін (хранилище), а сіԇ-жӧ і ӧтка олыԍ креԍԏаԋінлы колӧ тӧԁны мыј кӧсјан-кӧ боԍтны тулысын гуԍыԁ міча ԁа бур картупеԉ — кыԇ кужан колӧ тӧжԁыԍны ԁа кутны сылыԍ ԇоԋвіԇалунсӧ.
Кыԇ-нӧ колӧ віԇны картупеԉсӧ? Меԁԍа-ԋін јона, картупеԉ ԍіԍмӧ тӧлын гуын кујлігӧн, кужтӧма картупеԉ віԇанінсӧ вӧчӧмла. Меԁым сещӧм торјасыс ез лоны, ӧніԍаԋ-жӧ колӧ кутчыԍны лӧԍӧԁны картупеԉ віԇанінјассӧ. Сы могыԍ колӧ:
1. Регыԁҗык, нӧшта-на гожӧмнас, весавны картупеԉ віԇанінсӧ, важ, коԉанвоԍа коԉӧм картупеԉсӧ, бура чышкыны җоҗсӧ, чышкыны ԍԏенјассӧ і пӧтӧлӧксӧ ԁа бӧрас бура тӧлӧԁны ԁа коԍтыны.
2. Картупеԉсӧ гуӧ ԍујтӧԇ ԍԏенјассӧ, пӧтӧлӧксӧ ԁа став пуаінјассӧ мавтны колӧ іԅвестка јӧлӧн. Іԅвесткаа јӧвсӧ вӧчӧны сіԇі: боԍтӧны выԉ сотӧм іԅвеԍԏ ԁа гуԁралӧны ваын, меԁым артміс сук ԍԉівка-коԃ іԅвескаа ва сеԍԍа бонјыԍ вӧчӧм мавтчанӧн мавтны ԍтенсӧ, пӧтӧлӧксӧ картупеԉ віԇанінԍыс. Мавтӧм бӧрас картупеԉ віԇанінсӧ колӧ коԍтыны тӧлӧԁӧмӧн. Сы-бӧрын вӧԉіԍ поԅӧ кіԍтны картупеԉсӧ.
3. Ӧтувја картупеԉ віԇанінјас, коԉан во-кӧ сені віԇісны картупеԉ, колӧ щынӧԁны (окурить) ԍераӧн. Секі вӧчӧны сіԇі: картупеԉ віԇанінԍыс кԉеітӧны став роԅјассӧ ԁа шщеԉјассӧ гумагаӧн, течӧны җоҗас кӧрт-ԉістјас, сы вылӧ кіԍтӧны кыза-коԃ лыа ԁа лыа вылас пуктӧны гырԋіч ԍера-тырӧн, сеԍԍа ӧзтӧны. Ԍерасӧ колӧ боԍтны 200 кымын грамм кӧкјамыс кубіческӧј метр вылӧ. Ԍера ӧзјӧм бӧрын пырыԍ-пыр колӧ картупеԉ віԇанінԍыс петны, топыԁа пӧԁлавны ӧԇӧссӧ ԁа кԉеітны шщеԉјассӧ гумагаӧн.
Лун-мӧԁ бӧрын воԍтыны ӧԇӧссӧ ԁа тӧлӧԁны картупеԉ віԇанінсӧ. Ԍера руыс начкалӧ став петассӧ васӧԁ-ԍіԍ віԍӧмыслыԍ, коԁјас вермісны коԉтчыны пуаінјасас, картупеԉ віԇанінас. Щынӧԁны поԅӧ секі, коԁыр картупеԉ віԇаніныс абу олан керкаыскӧԁ понԍа.
Таԇі картупеԉ віԇанінсӧ лӧԍӧԁӧм бӧрын, нӧшта-на колӧ тӧԁны і картупеԉ боԍтігас тащӧмторјас:
1. Корјыс-кӧ віԍмӧма васӧԁ ԍіԍӧн (мокрой гнилью), колӧ корсӧ ыщкыны вежаонӧн воԇҗык картупеԉ боԍттӧԇыс, нуны мувывԍыс бокӧ і бурҗык лоӧ, сотан-кӧ.
2. Картупеԉ колӧ боԍтны кос, шонԁіа лунӧ. Керӧм (боԍтӧм) картупеԉсӧ, картупеԉ віԇанінас кіԍттӧԇ бура колӧ бӧрјыны став віԍыԍ, раԋітчӧма картупеԉсӧ, а картупеԉ, коԁі вӧлі лӧԍӧԁӧма віԇанінас кіԍтны, бура колӧ коԍтыны ывла-вылын.
3. Коԉӧмторјассӧ (віԍыԍ корјассӧ, ԍіԍ картупеԉсӧ) ԋекущӧм ногӧн оз поԅ коԉны му-вылӧ, а колӧ ставсӧ ӧԏілаӧ чукӧртны ԁа бырӧԁны.
Таыԍ-ӧтар, меԁым еԍкӧ ез пыр віԍӧмыс картупеԉ віԇанінас ԁа меԁым ез паԍкав віԍӧмыс тӧвԍа віԇігас, колӧ тӧԁны со кущӧмторјас:
1. Оз поԅ іԁравны віԍыԍ, раԋітчӧма, чӧлӧсалӧма (вунԁалӧма) картупеԉсӧ ӧԏілаӧ бур ԁа ԇоԋвіԇа картупеԉјаскӧԁ.
2. Картупеԉсӧ віԇанінас колӧ кіԍтны слӧјӧн, меԁым слӧјыс ез вӧв кызҗык 3/4–1 метрԍаыԍ ԁа секі-жӧ бур еԍкӧ вӧлі кіԍкавны картупеԉсӧ кос пӧјімӧн.
3. Картупеԉ віԇаніныс меԁым вӧлі кос, колӧ віԇӧԁлывлыны, меԁым ез веԍкавны лым ԁа ва.
4. Картупеԉ віԇанінас ԏемператураыс возԁукыслӧн меԁ ез вӧв ӧԏіыԍ ічӧтҗык і ез вӧв ыҗыԁҗык кујім граԁус шоныԁыԍ.
5. Колӧ, меԁым еԍкӧ картупеԉ віԇанінас картупеԉ верміс тырмымӧна тӧлавны, коԁ вӧсна нароԍнӧ вӧчӧны выԏажнӧј трубајас (вытяжные трубы).
6. Картупеԉ бӧрјігас сіԍмыны завоԃітӧм картупеԉсӧ і ԍіԍмӧм картупеԉсӧ колӧ регыԁҗык шыблавны.
7. Тӧвнас колӧ кымыныԍкӧ бӧрјыны картупеԉсӧ і шыблавны став сіԍмыны завоԃітыԍ картупеԉсӧ.
Собԉуԁајтны-кӧ кутан правілӧјассӧ, коԁі інԁалӧма тані, поԅӧ бура віԇны урожајсӧ картупеԉлыԍ.
Важ коми гижӧд