ВИДЗТАН УДЖӦ ЧОРЫДА БОСЬТЧАМ
Колӧ вӧчавны аслыным унджык заводъяс.
Коммунист партия водзын, государство да уджалысь йӧз водзын сулалӧ ыджыд удж — кыпӧдны промышленносьт, кыпӧдны сы выйӧдз, мед эськӧ быдпӧлӧс пабрик-заводса тӧваръяс кутісны тырмыны асланым государство пытшкын вӧчӧмӧн. Миян ӧні ёна на унатор, медсясӧ нин быдпӧлӧс машинаяс, лоӧ пыртны мукӧд государствоясысь. Машинаяссӧ да тӧварсӧ мукӧд государствоясысь вайӧмыд миянлы сетӧ кык пӧлӧс омӧльтор: ӧти-кӧ, капиталист государствояс быд кадын миянӧс вермасны йӧртны колан тӧварысь, вермасны торкны миянлысь овмӧс кыпӧдӧмсӧ; мӧд-кӧ, пыртӧм тӧваръяс пыдди миян заграничаӧ петӧ зарни. Мукӧд государствоясысь кӧ ми кутам тӧварсӧ пыртны асланым государствоысь петкӧдӧм тӧвар дорысь унджык, лишнӧй тӧвар донсӧ пыр лоӧ мынтыны зарниӧн. Сійӧ бара вермас уськӧдны миянлысь червонец дон. Сэсся ӧд, ас пабрик-заводъястӧгыд рабочӧй да крестьяна оз вермыны дыр кутны власьттӧ. Пабрик-заводъяс содӧмӧн тшӧтш ёнмӧ да вынсялӧ Сӧвет власьт.
Капиталистъяслӧн да миян промышленносьт лэптан ног.
Капиталист государствояс лэптӧны ассьыныс промышленносьтсӧ унджыкысьсӧ, ас рабочӧйясыслысь уджалӧм донсӧ чинтӧм кындзи, колонияяс босьталӧмӧн да сэтысь озырлунсӧ пычкӧмӧн (сэтчӧс йӧзсӧ донтӧг уджӧдӧмӧн да мукӧд ног): либӧ омӧльджык государствоӧс войнаӧн жугӧдӧмӧн, грабитӧмӧн да уна контрибуция^Контрибуция — венысь государствоӧн венӧмлысь мыйкӧ босьтӧм: сьӧм ли, кӧлуй ли, мукӧдтор ли./^ сылысь перйӧмӧн; либӧ ыджыд прӧчент улӧ мукӧд, озырджык государстволысь удждӧмӧн.
Сӧвет государство сэтшӧм туйясӧн, дерт, оз кутчысь ассьыс промышленносьтсӧ лэптыны, сійӧ абу сӧвет власьт нога удж. Сэсся уджӧнтӧ миянлы капиталист государствоясыд сьӧмтӧ оз сетны. Миянлы промышленносьтнымӧс кыпӧдӧм вылӧ, социализм стрӧитӧм вылӧ колӧ асланым государство пытшкысь сьӧмсӧ корсьны. Промышленносьт да видз-му удж кыпӧдны миянлы лоӧ сӧмын промышленносьтсьыс жӧ, кӧрт туйысь, мукӧдлаысь босьтӧм барышъяс вылӧ, да мукӧд ногӧн сӧвет государство пытшкын чукӧртӧм сьӧм вылӧ.
Видзны сьӧм колӧ кужӧмӧн.
Тайӧ сьӧм чукӧрмӧмыс, барышъясыс миян ёна на этша. Ӧні быдлаӧ колӧ сьӧм, уналаӧ на сійӧ оз тырмы.
Миян ӧдйӧджык кутас кыптыны промышленносьт, став овмӧсыс, чукӧртӧм сьӧмсӧ кӧ кутам видзны кужӧмӧн, ёна видзчысьӧмӧн. Тайӧ кужӧмыс да видзчысьӧмыс уналаын на миян эз вӧв. Сы вӧсна Дзержинский ёрт на партия тшӧктӧм серти, таво тулыс сетіс ыджыд удж: быд ногӧн зільны бырӧдны став ковтӧм рӧскодъяс, бурмӧдны уджсӧ пабрик-заводъясын, вузасян, удж нуӧдан инъясын, став государствоса учрежденньӧясын. Веськыда кӧ шуны — быдлаын видзтыны^Коми сёрниын «видзтыны» кывйыс овлӧ кык пӧлӧс вежӧртаса: ӧти пӧлӧсыс — со пӧ сійӧ пыр мыйкӧ видзтӧ, зэлӧдчӧ, скупитчӧ; мӧд пӧлӧсыс — со пӧ сійӧ видзтӧ мӧдысь кежлӧ либӧ мӧдтор вылӧ. Тайӧ статтяын видзтыны кывйыс босьтӧма мӧд пӧлӧсса тані индӧм вежӧртаснас: видзтыны — экономить./^, топӧдчыны рӧскодъясысь, сувтӧдны уджсӧ сідзи, мед эськӧ ичӧтджык рӧскодӧн унджыкӧс вӧчны.
Тайӧ видзтӧмыс партиялӧн абу выль удж. Та йылысь висьтавліс важӧн нин Ленин ёрт. Та вылӧ индіс коммунист партиялӧн XIV съезд. Партия видзтан удж сувтӧдіс эз ӧти вежон кежлӧ, либӧ во кежлӧ. Тайӧ уна во кежлӧ быдлунъя удж.
Кыдзи бырӧдам ковтӧм рӧскодъяс.
Видзтӧмсӧ ӧні нуӧдӧны став Сӧвет Союз пасьта. Уна миллион шайт нин лои видзтӧмӧн чукӧртӧма да промышленносьтӧ сюйӧма. Дерт, кӧнсюрӧ уна на нелючкияс эмӧсь, оз на быдлаын кужны нуӧдны дай оз на быдлаын ставыс нуӧдны тайӧ уджсӧ. Коммунист партия, дерт, ёна водзсасьӧ став омӧльнас, нелючкинас видзтӧм удж нуӧдӧмын.
Коми обласьт, мукӧд обласьтъяс, республикаяс серти, аслас овмӧснас ёна бӧрӧ кольӧма. Миян пабрик-заводъяс ёна этша. А быдпӧлӧс озырлуныд Коми муад уна эм. Миянлы ковмас асланым обласьтын заводитны кыпӧдны промышленносьт, вӧчавны туйяс, паськӧдны да бурмӧдны вузасян удж — кылӧдны став овмӧссӧ. Центрсянь эськӧ миянлы отсалӧны, сӧмын став колантор вылас центрса отсӧг вылӧ надейтчыны оз позь. Сылӧн эм вывті уна мукӧд коланджык, ыджыдджык уджъяс. Миянлы аслыным, асланым вынӧн колӧ зільны кыпӧдны овмӧссӧ. Та вӧсна миянлы мукӧд дорысь ещӧ нин ёна колӧ бырӧдны ковтӧм рӧскодъяс, чинтыны быдсяма пӧлӧс лишнӧй рӧскодъяс, бурмӧдны став уджсӧ обласьтын.
Мый миян вӧчӧма.
Видзтӧмсӧ нуӧдны заводитчӧмсяньыс мыйкӧ вӧчӧма абу на миян обласьтын, кутчысьӧма абу тайӧ удж бердас?
Ӧні Коми обласьт пасьта абу на ставсӧ лыддьӧма, абу на быд пельӧсысь быд учрежденньӧясысь юӧръясыс видзтӧмсӧ нуӧдӧм йылысь. Гырысьджык учрежденньӧясысь тӧдмалӧма нин та серти, вермам нин бурсӧ да нелючкияссӧ аддзыны ӧнӧдз видзтӧм нуӧдӧмысь.
Видзтӧм удж нуӧдан миян Коми обласьтын мукӧдлаын дорысь сёрмыштіс. Унджыклаас миян видзтӧм уджтӧ заводитісны нуӧдны май, юнь тӧлысьяссянь.
Медтӧдчана ковтӧм да лишнӧй рӧскодъяссӧ бырӧдӧмыс лои обласьтувса вузасян организацияясын. Унджык рӧскодъяссӧ бырӧдісны служащӧйясӧс чинталӧмысь. Хлебопродукт май тӧлысьӧдз мынтывлӧма служащӧйясыслы 8 сюрс шайтӧн тӧлысь, май тӧлыссяньыс, служащӧйяссӧ чинтісны да мынтыны кутіс 5 сюрс шайт. Йӧзсӧ чинтӧмысь уджыс ньӧти абу торксьӧма. Май тӧлыссянь октябр тӧлысьӧдз учрежденньӧясын да организацияясын Коми обласьт пасьта видзтӧмыс лои 40 сюрс шайт гӧгӧр. Водзӧ вылӧ лӧсьӧдӧма чинтыны быдсяма пӧлӧс рӧскодъяс 100 сюрс шайт гӧгӧр. Дерт, тайӧ абу дзик стӧч арталӧма, абу на, мися, быд учрежденньӧясысь, организацияясысь тӧдмалӧма видзтан уджсӧ нуӧдӧмсӧ да. Сӧмын позьӧ шуны — тайӧ уджсӧ нуӧдӧмыс быдӧнӧс, быд уджалысьӧс тшӧктіс бурджыка мӧвпыштны этшаджык сьӧм видзӧмӧн лӧсьыдджыка уджсӧ нуӧм йылысь. Сэсся индіс кутшӧмджык ногӧн колӧ нуӧдны видзтӧмсӧ.
Кутшӧм омӧльторъяс эмӧсь.
Дерт, татшӧм ыджыд удж нуӧдігӧн уна на эмӧсь сорсьӧмъяс, нелючкияс. Видзтан удж нуӧдны учрежденньӧясын лӧсьӧдӧма вӧлі торъя комиссияяс. Тайӧ комиссияяслӧн уджыс омӧля на муніс, плантӧг, кыдзсюрӧ, бура думышттӧг. Учрежденньӧясас ӧткымын юралысьясыс татшӧм комиссияяссӧ лӧсьӧдӧм бӧрын уджсӧ вӧлі лэдзӧны комиссияяс вылас, асьныс оз зільны тшӧтш босьтчыны. Сэсся мукӧдлаын тайӧ удж бердас оз сибӧдны ассьыныс став уджалысьяссӧ.
Лишнӧй рӧскодъяс бырӧдӧмыс, уджсӧ бурмӧдӧмыс оз на быдлаын мун. Мукӧдлаын нуӧдӧны видзтан удж омӧля, кӧнсюрӧ весиг паныд на сылы уджалӧны — кытчӧсюрӧ шыблалӧны сьӧм.
Сэсся ковтӧм рӧскодъяс бырӧдӧм вӧсна водзсасьӧмыс мунӧ омӧля уездъясын, вӧлӧсьтъясын. Босьтам кӧ сиктъясса кооперативъясӧс, некӧн на налӧн оз тӧдчы ковтӧм да лишнӧй рӧскодъяс бырӧдан удж нуӧдӧмыс. Уджалысь йӧз — крестьяна дай профсоюзъясса шленъяс бокын сулалӧны тайӧ уджсьыс, найӧ оз на тӧдны видзтӧмыслысь коланлунсӧ. Оз на тӧдны мый налы колӧ жӧ тайӧ уджӧ чорыда кутчысьны.
Колӧ тӧдны быд мортлы со мый: видзтӧмыд ӧд оз артмы сӧмын сьӧм чӧжӧмӧн, ковтӧм рӧскодъяс бырӧдӧмӧн. Колӧ став уджсӧ бурмӧдны, сямтӧг, кужтӧг удж нуӧдӧм бырӧдны. Мед эськӧ этшаджык кадӧн, этшаджык сьӧмӧн ми вермим бура да унджык вӧчны.
Водзӧ кежлӧ колан уджъяс.
Водзӧ кежлӧ миянлы чорыда на ковмас кутчысьны ковтӧм да лишнӧй рӧскодъяс бырӧдӧм бердӧ, быдпӧлӧс учрежденньӧясын, заводъясын уджсӧ бурмӧдӧм бердӧ.
Удж нуӧданінъясын юралысьяслы колӧ нюжӧдтӧг, чорыда заводитны нуӧдны уджсӧ коммунист партия да сӧвет правительство тшӧктӧм серти. Колӧ кыскыны видзтан удж нуӧдӧмас став рабочӧйясӧс, служащӧйясӧс, став крестьянаӧс. Ревизионнӧй комиссияяслы, профсоюз ячейкаяслы колӧ йӧткыны тайӧ уджсӧ водзӧ, отсавны учрежденньӧяслы.
Коммунист партияса ячейкаяс ӧнӧдз омӧля на жӧ вӧлі кутчысьӧны весьшӧрӧ сьӧм видзӧмкӧд водзсасьӧмӧ. Найӧ унджыкысьсӧ бокын на вӧлі сулалӧны. Тадзи, дерт, водзӧ оз позь. Тайӧ уджыс партияса ячейкаяслы медъёна инмӧ. Налы колӧ видзӧдны-веськӧдлыны, мед эськӧ видзтан уджсӧ быдӧн нуӧдісны лючки. Налы колӧ кыскыны тайӧ уджас став уджалысь йӧзсӧ.
