КЫВКУТАНА УДЖӦ СЬӦЛӦМСЯНЬ БОСЬТЧӦМӦН
Тайӧ лунъясӧ менам артмис сёрнитны Сыктыв му вылын быдмӧм коми морткӧд, коді кольӧмвося декабрсянь босьтчис кывкутана уджӧ. Тайӧ — Роман Вениаминович Носков, Коми Республикаысь национальнӧй политикаса министр.
— Роман Вениаминович, Коми Республикалы — миян чужанінлы — таво тырӧ сё во. Ыджыд гӧгрӧс пас. Кыдзи бать-мамныд да ті аддзанныд асьнытӧ Коми мулӧн ӧтувъя историяын?
— Чужи ме ветымын вит во сайын Визин сиктын. Бать-мамлӧн ми быдмим куим вок, ме — медічӧт.
Батьӧй, Вениамин Иванович, кольӧм нэмся 70-80-ӧд воясӧ дыркодь веськӧдліс Сыктыв районса исполкомӧн. Мамӧй, Нина Александровна, Визинса сиктсӧветын секретараліс.
Сэсся пенсия арлыднас бара жӧ кыкнанныс пырӧдчылісны общественнӧй уджӧ: батьӧй райсӧветса ветеранъяслӧн сӧветӧн юрнуӧдіс, мамӧй — сиктса нывбабаяслӧн котырын водзмӧстчис.
Вокъяс пӧвстысь меным ӧтнамлы бать-мамлӧн моз чина уджыс вичмис, да и мукӧдторйын олӧм визьӧй на кодь жӧ артмис. Весиг челядьӧй менам тшӧтш куим. Любовь Николаевна гӧтыркӧд быдтім куим нылӧс.
Артмис сідзи, мый 2003 восянь уджалі районса администрацияын. 2009-ӧдсянь кывкуті быдлунъя олӧмын тӧдчана юкӧнъяс — туйяс да жилищно-коммунальнӧй овмӧс — вӧсна. Бӧръя квайт восӧ веськӧдлі Сыктывса райадминистрацияӧн.
Муниципалитетса веськӧдлысьлӧн могыс, ӧтар боксянь кӧ, — дерт жӧ, сиктса йӧзлысь олӧмсӧ бурмӧдны, та вылӧ содтӧд сьӧм корсьны-перйыны, а мӧдарсянь кӧ, — республикаса веськӧдлан котыркӧд да министерствояскӧд ӧти нырвизьын уджавны.
И йӧзкӧд век куті топыд йитӧд. Районын олысьяс пыр вӧлі шыӧдчӧны асланыс тӧждъясӧн да майшасьӧмӧн.
А кольӧмвося декабрын виччысьтӧг вӧзйисны меным босьтчыны юрнуӧдны республикаса министерствоӧн.
— И мый мӧвпыштінныд, кор вӧзйисны тайӧ кывкутана уджсӧ?
— Збыльысь, нем виччысьтӧм юӧрӧн тайӧ меным лоис! Ас кежысь бура мӧвпышті да регыдӧн и сеті сӧгласа вочакыв.
— Мыйсянь босьтчинныд тӧдмасьны выль уджӧн?
— Министерствоын уджалысьяскӧд тӧдмасигӧн аддзи, мый специалистъяс томӧсь да зільӧсь, быдӧн бура тӧдӧ ассьыс могъяссӧ.
Унаысь паныдасьлі национальнӧй политика кузя экспертъяскӧд, наукаын зільысьяскӧд, эскысьяслӧн котыръясӧн веськӧдлысьяскӧд, чужан му туялысьяскӧд. Торъя аддзысьлӧм вӧлі Коми Республикаса войтырлӧн Ёртасян керкаын, тӧдмаси и национально-культурнӧй котыръясӧн юрнуӧдысьяскӧд.
Видлалі министерстволысь таво кежлӧ дасьтӧм нин планъяссӧ, мукӧд ведомствокӧд ӧтув вӧчан-нуӧдан туйвизьяссӧ.
Коми Республикалы 100 вося паскӧд йитӧдын зэв унатор дасьтӧма. Ӧнія технологияяс отсӧгӧн панӧма «Наш дом — Коми» проект.
Быдӧн, коді вӧдитчӧ ӧтуввезйӧн, тайӧ уджтас отсӧгӧн вермас тӧдмасьны Коми мулӧн историяӧн, татчӧс йӧзлӧн олӧм-вылӧмӧн, тшӧтш и сыӧн, кыдзи ылі войвылын важысянь ӧтсӧгласӧн олӧны-уджалӧны уна сикас войтыр, кыдзи республикаын видзӧны да сӧвмӧдӧны коми войтырлысь нэмӧвӧйся культурасӧ да кывсӧ.
Нимкодьпырысь Роман Вениаминович висьталіс и сы йылысь, мый аслас олӧмын медводдзаысь на ветлӧма медылі войвывса карӧ. Воркута сійӧс бур боксянь шемӧсмӧдӧма. Йӧзыс пӧ зільӧны бурӧ эскыны, восьсӧн, веськыда сёрнитӧны, Войвылын водзӧ овны мӧвпалӧны.
Воркутаын сійӧ аддзысьлӧма уна сикас войтырлӧн котыръясӧн юрнуӧдысьяскӧд, карса учреждениеясӧн да религия организацияясӧн веськӧдлысьяскӧд, ненеч челядьӧс видзанінын уджалысьяскӧд да кӧр видзысьяскӧд. Казялӧма, мый Воркута карса администрациялӧн на пиысь быдӧнкӧд ладмӧ ӧтувъя уджыс.
— Изьва район тшӧтш жӧ аслыспӧлӧс, — водзӧ нуӧдіс сёрни визьсӧ Роман Вениаминович. — Сэні олӧны уджач да водзмӧстчысь йӧз, кодъяс пыдісянь сӧвмӧдӧны изьваса комияслысь культурасӧ, изьва кывсӧ. Сэні паськыда юргӧ коми кыв — тайӧ тыдовтчис районса коми войтырлӧн чукӧртчылӧм дырйи. Чайта, татшӧм ветлӧм-аддзысьлӧмъяс дырйиыс матысянь тӧдмала быд районлысь аслыспӧлӧслунсӧ.
— Олінныд-уджалінныд сиктса районын да тӧданныд сиктса олӧмысь гугсӧ да бансӧ. Мый колӧ, медым эськӧ Коми му сӧвмис сикт-грездсянь?
— Миян республикаын вынсьӧдӧма, сиктса олӧмсӧ бурланьӧ вежӧм ногысь уна программа. Пырджык норасьӧны том йӧз, уджыс пӧ абу, некӧн прӧст кад коллявны. Та вӧсна и веськӧдчӧны гырысь каръясӧ. Найӧс позьӧ гӧгӧрвоны, велӧдчисны кӧ специальносьтӧ, мый серти уджсӧ сиктын он вермы аддзыны. Но век жӧ унджык профессия сертиыс колана уджыд сэні сюрас. Тӧда: отсӧгыс вичмӧ налы, кодъяс асьныс кӧсйӧны сиктын овны-уджавны, корсьӧны лӧсялана туйвизь.
Буретш та йылысь — сиктса районъяслы колана специалистъясӧс дасьтӧм да найӧс уджӧн могмӧдӧм йылысь — сёрнитісны Изьваын коми войтырлӧн конференция дырйи. Ӧтуввез пыр сёрниӧ пырӧдчылісны тшӧтш Коми Республикаса юралысь Владимир Уйба да правительствоысь мукӧд чина морт, муниципалитетъясса администрацияын зільысьяс.
Чайта, быд сикт-грездын эм писькӧс том йӧз, кодъяслы окота отсавны. Изьвакӧд йитӧдын пасйышта ӧти татшӧм морт йылысь. Генрих Немчинов неважӧн тӧдмӧдіс «Ижемское Припечорье» фильмӧн. Сэні петкӧдлӧма и вӧр-валысь мичлунсӧ, и чужан сиктлысь аслыспӧлӧслунсӧ, и сэтчӧс олысьяссӧ. Медбурыс, мый том морт аддзӧ чужан Кыдзкар сиктыслысь аскиа лунсӧ!
— Кутшӧм нырвизьясӧ кутчысянныд уна сикас войтырлӧн котыръяскӧд уджын?
— Асьныд бура тӧданныд, мый миян республикаын уджалӧ уна национально-культурнӧй котыр да ӧтмунӧм. Ӧткымынӧн на пӧвстысь комын воысь дырджык нин зільӧны. Регион тшупӧда котыръясӧн веськӧдлысьяскӧд аддзысьлі Ёртасян керкаын, и некодсянь эг кыв, мед омӧля донъялісны республикаын национальнӧй политикакӧд йитчӧм уджсӧ. Ставӧн сулалӧны ӧтсӧгласа олӧм дор. Пример пыдди позьӧ вайӧдны белорусъяс пӧвстын медся пыдди пуктана морт Аркадий Степанович Крупенькоӧс, коді уджавлӧма Иван Павлович Морозовлӧн командаын на.
Чайта, ставныскӧд на бура тӧдмасям ӧтувъя быдлунъя уджын. Бур, мый водзмӧстчысь общественникъяс пӧвстын эмӧсь том войтыр. Найӧ и кутасны водзӧ сӧвмӧдны ӧтувъя традицияяс, видзны чужан культура да кыв дорӧ муслун. Ӧтвылысь тайӧ юкӧнсӧ и мӧдам вынсьӧдны-паськӧдны!
Воддза удж серти унатор меным тӧдса нин да гӧгӧрвоана. Сыктыв районын ӧд уна сикас войтыр жӧ олӧны. Леспромхозъясын уджалісны уна кывъя да культураа йӧз, найӧс дзолядырсянь тӧда, кодсюрӧкӧд ёртасям. Заозерьеын ӧнӧдз комияскӧд ӧтвылысь ладӧн олӧны украинечьяс, татара, немечьяс, белорусъяс.
— Кыдзи колляланныд карын олігӧн прӧст кадсӧ?
— Веськыда кӧ шуны, выль уджӧ пырӧдчигад прӧст кадыс оз и овлы. Ме зіля видзӧдны концертъяс, выставкаяс, спектакльяс. Тайӧ менам и уджлӧн юкӧн, и прӧст кад коллялӧм. Уна выльтор аслым восьта, тӧдмася унджык йӧзкӧд — ставыс тайӧ ӧні меным зэв колана...
Вӧр-ва радейта, торйӧн нин тшак вотны, ельдӧг местаяс тӧда. Эм асланым дача, сэні и «бергалам» гӧтыркӧд.
— Роман Вениаминович, мый сианныд республикаын олысьяслы сё вося юбилей пасъян воӧ?
— Медводз сиа войтыр костын ӧтсӧгласа олӧм! Медым йӧз да власьт кутысьяс ӧтув уджалісны, сӧвмӧдісны республиканымӧс. Выныс — ӧтувъялунын. Кыдз комияс шулӧны, ӧтувнад уджыд ёнджыка содӧ. Шуд да дзоньвидзалун быдӧнлы!
* * *
Роман Вениаминович сьӧлӧмсяньыс пырӧдчӧ кывкутана уджӧ, оз сӧмын кабинетын кабалаяс видлав-лыддьы, а аддзысьлӧ йӧзкӧд, пырӧдчӧ дасьтӧм уджтасъясӧ, вӧзйӧ ассьыс видзӧдлас.
Нӧшта вайӧда ӧтуввезйысь сылысь имитана кывъяс: «Чужан кыв тӧдӧм озырмӧдӧ миянӧс, сетӧ позянлун пыдісяньджык гӧгӧрвоны олӧмлысь туйвизь, йитӧ важсӧ ӧніяыскӧд, кыпӧдӧ быдмысь войтырлысь аскылӧмсӧ, чужтӧ ас му дінӧ муслун».
Медым ставыс тайӧ пӧртсяс олӧмӧ кывкутана уджӧ сьӧлӧмсянь босьтчысь мортлӧн!
