АЙМУӦ ТУЙ ВОСЬТЫСЬЯС

Изьва сиктса уна йӧза уличаяс вылын мукӧдсьыс ёна торъялісны Николай Рочевкӧд орччӧн ветлӧдлысь «Изьватас» гижӧда еджыд футболкаа том йӧз. Накӧд киасигӧн ас кежысь мӧвпышті: «Изьваын таво «Луд» кежлӧ дасьтысьӧны странаса ӧнія мода серти — волонтёръяс отсӧгӧн».

Рытнас Ласта сиктланьӧ мунігӧн Изьва юбокса мича дзоридза да югъялысь лысваа-туруна видз вылын бипур дорын меным мойвиис матӧджык тӧдмасьны накӧд. Вӧлӧмкӧ, том войтыр воӧмаӧсь странаса уна пельӧсысь, кытчӧ нэмъяс сайын мунӧмаӧсь изьватас пӧль-пӧчыс — кӧр видзысьяс: Урал изсайса Ханты-Манси да Ямал-Ненеч кытшъясысь, Мурманск обласьтысь да Нарьян-Марысь. Номйысь шенасьӧмӧн пым тшай юигӧн тӧдмалі, мый витӧд гожӧм нин «Изьватас» ӧтмунӧм чукӧртлӧ томуловӧс, медым корсьны-велӧдны на пӧвстысь медся писькӧс-водзмӧстчысьяссӧ, кодъяс эськӧ изьватас-коми кывсӧ да культурасӧ вермисны сӧвмӧдны водзӧ ас кар-сиктын.

Гожся гыма-чарда зэр бӧрын палаткаясысь ставӧн петісны веж видз вылӧ. Сэсся сьӧд-лӧз кымӧръяс костысь алӧй рӧма шонді югӧръяс улын да мича кыдзьяс бокын том нывъяс гажаа снимайтчисны изьватас нывбаба паськӧмӧн. Син ёрана мича рӧма сарапана ичмоньяс сералісны-тшапитчисны да паметь вылӧ кольӧм могысь ӧта-мӧдсӧ фоткайтісны. Снимайтчи накӧд и ме. Сэки и пансис сёрниным: ӧткымынкӧд — комиӧн, кодкӧдкӧ — рочӧн. Зонъяс, изьваса мужичӧйяс моз, варовитісны этша да дженьыда.

Медводдзаясӧн жӧ комиӧн сёрнитысь дорӧ сибӧдчисны-локтісны кык ныв, кыкнанныс ме моз жӧ ӧчкиаӧсь: Ксюша Филиппова да Надежда Витязева. Ӧттшӧтш гораа, ошйысигмоз юӧртісны, мый воӧмаӧсь Ямал-Ненеч кытшса ылі сиктысь — Белоярскысь. Найӧ азыма сёрнитісны сӧстӧм изьватас-коми кывйӧн. Ёна сьӧлӧм выланыс воӧмаӧсь Изьваын джуджыд да кыз пуясыд, торйӧн нин пашкыр-мича ниаяс. Ӧд налӧн матігӧгӧр тундраын быдмӧны сӧмын бадь да ю пӧлӧн неыджыд чукля кыдз-козъяс. Нывъяс локтӧмаӧсь ва туйӧд катерӧн, сэсся машинаӧн да поездӧн. Ксюша Филиппова таво вуджӧма 10-ӧд классӧ, отличница. Сійӧ висьталіс: «Менам бать-мамлӧн куим челядь, ме медічӧт. Школаӧдз ме эг сёрнит рочӧн, ӧд гортын кыліс сӧмын коми кыв. Рочасьны куті школаын тшӧтшъяяскӧд да гырысьджык чой-воккӧд. Коми кывйысь урокъяс миян вӧліны жӧ. Татчӧ — Изьваӧ, Коми муӧ — миян семьяысь некод на эз волы. Мамӧсянь тӧдам, мый миян изьватас пӧль вӧлӧма купечӧн. Кӧсъя тӧдмавны, кутшӧм сиктын сійӧ олӧма, гашкӧ, эм на и керкаыс. Изьваса музейын зільысьяс кӧсйысисны отсавны меным корсьысян уджын. Сьӧлӧмсянь эска аддзыны татысь рӧдвужнымӧс».

Татшӧм жӧ мӧвпъясӧн воӧма нывъёртыс — Надежда Витязева. Белоярскса шӧр школа помалӧм бӧрти сійӧ велӧдчӧма юристӧ да тавосянь пондас уджавны Салехард карын. «Казялі, мый тані сиктъясыс орччӧн пуксьӧмаӧсь, — Надежда индіс Изьва ю мӧдлапӧлын Гам да Мокчой вылӧ. — А миян Белоярсксянь ылӧдз колӧ мунны, мед воӧдчыны мӧд сиктӧдз. Шензьӧдісны и гырысь пуяс! Ме сьӧлӧмӧн кыла, тані менам уна рӧдвуж. Пондам корсьны, бур, мый эмӧсь та вылӧ бур ёртъяс».

Кыкнан нывсӧ, вӧлӧм, ичӧт классъясын велӧдӧма Евдокия Егоровна Нагибина. Ачыс Петрунь сиктса, нелямын воысь дырджык нин олӧ Из сайса тайӧ сиктас. Кык во сайын Ямалті ветлӧдлігӧн ме веськавлі на дорӧ гӧститны, та понда бура гӧгӧрвоа налысь кыпыд да мича Изьваса вӧр-ва аддзӧм бӧрын шензьӧмнысӧ.

Саранпаульысь Татьяна Караульных уджалӧ сиктса библиотекаын. Зэв ёна шемӧсмӧма, кор Изьваса детсадйын ас синнас аддзӧма да ас пельнас кылӧма посни челядьлысь комиӧн дзользьӧм-сёрнитӧмсӧ. Шуис: «Ме ог тӧд коми кывсӧ, гортын некод оз сёрнит да. А талунсянь ме ачымӧс збыльвылӧ лыддя коми-ижемкаӧн, ӧд ылысса рӧдвужӧй татысь, да кута велӧдны пӧль-пӧчлысь мича кывсӧ. Тані меным мойвиис пӧртны олӧмӧ ассьым важся сьӧлӧмпытшса мӧвпъясӧс».

Роман Поздеев «петкӧдлӧ» Нарьян-Мар карысь изьватас том войтырӧс. Ачыс сӧмын на помалӧма шӧр школа, мӧвпалӧ велӧдчыны Санкт-Петербургса университетын, радейтӧ ӧнія шылад. Изьваӧ волӧма нин воддза вонас.

Мурманск обласьтысь воӧмаӧсь кык зон: Ловозероысь Вячеслав Семяшкин да Краснощельеысь Василий Терентьев. Кыкнанныс Изьваын медводдзаысь, сюся кывзӧны изьватас-коми сёрнисӧ да зільӧны гӧгӧрвоны сёрни сюрӧссӧ. Налӧн семъяясын варовитӧны рочӧн, но изьватаслы сиӧм лунъясӧ мамъясныс пасьтавлӧны нэмӧвӧйся мича сарапанъяс. Та вӧсна челядьыс тӧдӧны пӧль-пӧчныслысь Коми мукӧд йитӧд йывсьыс. Вячеслав Семяшкин мӧвпалӧмӧн, кытчӧкӧ ылӧ видзӧдӧмӧн висьталіс: «Гортса сёрниысь ме тӧда, мый менам прадед Фёдор Иванович Артеев Ёль сиктысь. Сійӧ ас кадӧ кӧръяснас мунлӧма Кола кӧджӧ. А татчӧс музейын висьталісны, мый Сыктывкарсянь тшӧтш корсьысьӧны Ёльысь петӧм кӧр видзысьтӧ, и ним-вичыс менам прадедкӧд ӧткодь. Сідзкӧ, найӧ миян рӧдвуж. Ме нӧшта кывлі Герцен Александрович Филиппов йылысь. Ӧнія велӧдчан программа серти ми ӧти лунӧ ветлам Ёльӧ. Гашкӧ, мыйкӧ мойвиас тӧдмавны».

Та дырйи том йӧзкӧд сёрниӧ пырӧдчис Николай Рочев. Сійӧ стӧчмӧдіс, мый Ёльӧ ветлігӧн збыльысь аддзысьласны Герцен Александровичкӧд, да пасйис: «Миян корӧм серти регионъясысь том войтыр витӧд во радпырысь волывлӧны Изьваӧ. Таво — дас витӧнӧсь, эмӧсь и миян районса сикт-грездысь ныв-зон. Накӧд аддзысьлӧм-велӧдӧмын миян шӧр мог — ӧтувтны изьватас томуловӧс, индыны налы культура да изьватас-коми кыв сӧвмӧдан шӧр нырвизьсӧ. Та дырйи тшӧтш корсьны ныв-зон пӧвстысь нырщикъясӧс, кодъяс сяммасны ас гӧгӧрыс ӧтувтны мукӧдсӧ. Нимкодь, мый быд во ликмӧны выль лидеръяс. Налӧн синмыс ӧзйӧ томсянь кутчысьны асланыс вужъяс бердӧ да нуны тӧдӧмлунсӧ чужанінӧ. Стӧча тӧда: ас вужйӧ кутчысьны кӧсйӧмыс изьватас войтырлӧн вираныс. Тайӧ и отсалӧ быдӧнлы сӧвмыны олӧмас».

Марина Керцер (Артеева) воӧма Ханты-Манси кытшын Берёзово районса Саранпаульысь, уджалӧ пӧжар кусӧданінын инструкторӧн. «Витӧд классын велӧдчигӧн на ме тӧдмалі, мый ай-мамӧй да пӧль-пӧчӧй изьватас-коми. Найӧ тшӧкыда висьтавлісны миянлы Изьва йылысь. И сэксянь ме пыр ас кежысь мӧвпавлі татчӧ волӧм йылысь. Радейта зыряна культура, лӧсьӧда ордпу. Миян батьладорсянь пӧльным вӧлӧма Кожваысь, мамлӧн бабыс — Елецкысь, а дедыс — Харутаысь. Поездӧн тайӧ местаясті локтігӧн ме сьӧлӧмӧн да лолӧн кылі накӧд пытшкӧсса йитӧдсӧ. Весиг йирмӧг босьтліс сыысь, мый кызь во чӧж пӧжӧм гуся мӧвпъясӧй вайӧдісны пӧль-пӧчлӧн муӧ, аймуӧ. Кӧть эськӧ кывсӧ ог тӧд, ачымӧс лыддя коми-изьватасӧн. Изьваӧ волӧм йылысь пырысьтӧм-пыр гижа районса газетӧ, чукӧртла ёртъясӧс, том войтырӧс да ошйыся налы тані ёртасьӧм йылысь».

Ныв-зонкӧд сёрниысь ясыда петкӧдчис, мый быдӧн локтӧма Изьваӧ ӧти мӧвп-могӧн: корсьны ылыс рӧдвужсӧ, тӧдмасьны пӧль-пӧчлӧн чужанінӧн, аддзывны налысь керка-усадьбасӧ. Налӧн семьяясысь татчӧ пӧшти некод на абу волывлӧма, сідзкӧ, налы мойвиис медводдзаяс лыдын восьтыны туй аймуӧ, шыасьлыны-сывъясьны аддзывтӧм на рӧдвужкӧд.

* * *

Тайӧ аддзысьлӧмыс артмис «Луд» гаж водзын, июль 6 лун рытӧ. Томулов быдӧн ас ногыс мӧвпаліс аддзывны мича петкӧдчӧмсӧ. Чайта, ӧнӧдз на аддзывлытӧмторйыс — Изьваса шӧр туй вывті уна рӧма сарапана аньяслӧн сьылӧмсорӧн «Воротаӧн» йӧктӧм-мунӧмыс да ю мӧдлапӧлын ытшкӧм видз вылын вӧлӧн ордйысьӧм-гажӧдчӧмыс — ёна воис гӧсьтъяслы сьӧлӧм выланыс да сетіс ыджыд вын туявны пӧль-пӧчлысь историясӧ, культурасӧ, ордпунысӧ.

Эска, «Изьватас» ӧтмунӧмлӧн водзмӧстчӧм-мырсьӧмӧн котыртӧм-бергӧдӧм уджысь водзӧсыс лоас, да тӧлысь мысти томулов пӧвстысь ӧткымынӧн воасны тавося сентябрын «Изьватаслӧн» чукӧртчылӧм вылӧ делегатъясӧн.