ЯКУТИЯЫН ВО ГӦГӦР

Россияса регионъясын олігӧн казялан Коми муын оланногысь уна торъялӧм. Ме со кольӧмвося февральын веськӧдчи Якутияӧ, чайті, куим тӧлысь кежлӧ. Но куим тӧлысьыд нюжаліс матӧ во...

Кадыс колис зэв ӧдйӧ, петкӧдліс-тӧдмӧдіс менӧ уна йӧзкӧд, уна шензьӧданатор мыччӧдіс.

Мойвиис аддзывны уна мича-гажа концерт-праздник, кайны-лэччыны уна сюрс керка содйӧд, кыпӧдчывны ЮНЕСКО-лӧн ставмирса озырлунӧн пасйӧм Лена бердса изъяс вылӧ, бергавны тӧдтӧм якут кыв «пытшкын» — Юрйыв кодзув улын да нэмӧвӧйся кын йир вылын. Апыштны гожся яръюгыд шонді улын 35 градуса пӧсь сынӧдсӧ да тӧвся руа-гыӧра, кос да горшӧ сатшысь 47 кӧдзыдсӧ. Ставыс тайӧ меным вӧлі выль, та вӧсна и Якутияӧ командировкаӧй нюжаліс, да зимӧгӧриті декабрь помӧдз. Сентябрь помланьын Саха Республикаӧн тӧдмасьны воліс и гӧтырӧй.

Тайӧ став йывсьыс сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн и пасйышта газет лыддьысьяслы.

Поводдя. Том йӧз эськӧ шуисны, поводдяыс пӧ Якутияын зэв крутӧй! Во гӧгӧр олӧмнад збыльысь тӧдлан татчӧс аслыспӧлӧслунсӧ да бура гӧгӧрвоан татчӧс войтырӧс, кодъяс азыма виччысьӧны да радлӧны югыд шонділы, эскӧны бурас да пӧттӧдзыс гажӧдчӧны жар гожӧмын.

Тӧвнас Якутскын пашляк лыйсяна кӧдзыд да руа, кольӧм декабрнас ӧти лун эгӧ аддзылӧй шондісӧ, пыр саймовтчис руа сынӧд пытшкӧ. Та вӧсна карас тӧвся ывлаын быттьӧ зоопаркӧ веськалан: гӧгӧр мунӧны-локтӧны кӧр ку пимиа да руч, тулан, кӧин, мой, кӧч, кынь, анча, енот, ыж-каракуль пася да ыджыд гӧна шапкаа войтыр. Ӧнӧдз новлӧны нэмӧвӧйся бала серти вурӧм кузь пеля ён шапкаяс. Татчӧ стӧч лӧсялӧ йӧзкостса роч шусьӧг-индӧд: «Сибиряк не тот, который не боится морозов, сибиряк — тот, который одевается по погоде». Кӧдзыд поводдя дырйи ӧчкиалы торйӧн нин лёк ветлыны: син да ныр тупкӧмнад лолалігӧн ӧчкиыд зэв ёна руалӧ-йизьӧ.

Сынӧдыс Якутскын век кос, кӧть эськӧ карсӧ кыпӧдлӧмаӧсь Лена ю бокӧ васӧдінын, нюр вылын моз. Торйӧн нин кӧдзыд поводдя дырйи ывлаӧ петӧмсяньыд сынӧдыс горшад сатшӧ. Гожӧмнас жар дырйи сідзи жӧ. Февральсянь октябрь тӧлысьӧдз зэв уна шондіа лун. Якутияӧ локтӧм бӧрын долыда ветлӧдлі кӧдзыд на ывлаті, радлі мича чим лӧз енэжлы да яръюгыд шонділы. Тулыснас на чужӧмӧй гожъяліс сідзи, кыдзи шоныд саридз бокын оз гожъявлы.

Зэв ёна шензи, кор тӧдмалі, мый челядь оз повны кӧдзыдысь. Ветлӧны-мунӧны школаӧ ичӧт класса велӧдчысьяс 44 градус дырйи, гырысь классъяслы «актируйтӧны» сӧмын 50 градуссянь.

Гожӧмнас удж вылӧ шортыӧн волывлӧны ныв-зон, весиг государственнӧй учреждениеын зільысьяс. 37 градус жар дырйи бюджетникъясӧс лэдзӧны удж вылысь гожйӧдчыны.

Тӧвнас уличын пон-лэбач оз тыдав. Даддя-лызятӧ позьӧ аддзывны сӧмын март-апрельын.

Кӧдзыд вылӧ видзӧдтӧг карса туйясын машинаыс оз чинлы, тюръялӧны шоныд дырйи моз. Оз повны шоперъяс, японияса машинаясӧ пуктӧмаӧсь кык пӧвста стеклӧ.

Некод стӧча эз куж висьтавны, мыйла сӧмын карас тӧвнас зэв руа. Тайӧс тӧдмалӧм могысь ме ветлі весиг кынйир туялан научнӧй институтӧ.

Ачым чайта: кӧдзыд руыс — ывлавывса аслыспӧлӧслун либӧ мортлӧн быдлунъя олӧмын сынӧдӧ шыбитӧм-лэдзӧм тшын-бус. Либӧ кыкнаныс йитчӧмаӧсь ӧтлаӧ тӧвру абутӧм вӧсна. Карсьыс вит-квайт километр сайын бокынджык тай шонді дзирдалӧ-а. Ӧтуввезйын пасйӧма, мый Якутск вобыднас квайтымын лун ру пытшкын олӧ.

Якутияса да Ленскӧй православнӧй епархияысь вежа ай Сергей висьталіс, меным пӧ ковмис вит во, медым велавны «кӧдзыд йӧв»-ру пиын тӧвйынысӧ. Ачыс эськӧ воӧма Ылі Войвывса Мурманскысь. Якутскын олӧ 18 во нин, велалӧма православнӧй вичкоӧ волысь йӧз дорас. Енлы кевмысьӧны якут кывйӧн да рочӧн, сы вӧсна нуӧдӧны кык служба.

Йӧз. Вужвойтыр торъялӧны миянысь паськыдкодь чужӧмӧн да векньыд синпотасӧн, быттьӧ читкырасьӧны. А кыдзи мӧд ногыс? Яръюгыд шонді водзад ӧд быть лоӧ читкыртчыны, уна нэмӧн сэсся и велалӧмаӧсь. Унджык йӧзыс ньӧжмыдӧсь, ньӧж да вӧляӧн олӧны. Кывсӧ кутны оз ёна кужны, кӧсйысясны, но урчитӧм кад йылысь вунӧдӧны. Библиотекаын кывлі татшӧм сёрни. Первой классын велӧдчысь зонка книгасӧ бӧр вайӧм кузя небӧг сеталысьлӧн юалӧм вылӧ вочавидзис, ме пӧ вунӧді, аски вая, гашкӧ, аскомысь либӧ выльлунӧ. Сідзкӧ, тадзи быдлунъя олӧмын сёрнитӧны-вӧчӧны бать-мамыс, — мӧвпышті ас кежысь.

Якут семьяын ыджыдалӧ нывбаба. Да и кыдзи вермас лоны мӧд ног, мужичӧйяс кӧ во гӧгӧр кыйсьӧны. Тулыс-арын лыйӧны вавывса утка, гожӧм-ар кыйӧны чери, лым усьӧм бӧрын кыйӧдӧны кӧчӧс, байдӧгӧс, сэсся тулан-ур лыйӧны, сюрлывлӧ йӧра да кӧр. Во гӧгӧр прӧмышляйтӧны, и тадзи нэмъяс чӧж. Лыйсьӧны зэв стӧча, ачым аддзылі. Олӧмыс найӧс бура велӧдӧма таӧ.

Та кузя Саха театрса директор Анатолий Николаев висьталіс, мый быд во майся праздникъяс дырйи уджалысьсӧ ыстылӧ вӧрӧ-вадорӧ, медым ставӧн олісны нэмӧвӧйся традиция серти, эз вунӧдны пӧль-пӧчлысь оласногсӧ. Да тшӧтш и уджаліганыс сэсся бура петкӧдлісны сцена вылын вужвойтырлысь аслыспӧлӧслунсӧ.

Кыдзи и Россияса мукӧд регионын, том йӧз зільӧны чепӧсйыны карлань. Кӧть эськӧ Якутияса медводдза президент Михаил Николаевлӧн программа серти матӧ быд сикт-посёлокын кыпӧдӧма ыджыд мича школа да детсад. Тайӧ, вӧлӧмкӧ, оз кут сиктсаясӧс, найӧ кӧсйӧны овны юркарын шоныд патераясын. Та вӧсна Якутскса школаясын челядьыс зэв уна, быдлаын велӧдӧны кык сменаӧн. Администрацияӧн веськӧдлысьӧс вежысь Евдокия Евсикова юӧртіс, бӧръя вит вонас пӧ улусъясысь карӧ воис ветымын сюрсысь унджык морт.

Якутияса школа помалысьяслы водзӧ велӧдчыны оз ков мунны Москваӧ либӧ Питерӧ, кӧть эськӧ и ылі карын тӧдӧмлун босьтысьыс эм. Юркарас позьӧ босьтны быдсяма специальносьт, медым сэсся водзӧ кыпӧдны кӧдзыд регионын социально-экономическӧй олӧмсӧ. Кызвыннас велӧдчӧны Асыв-Войвыв федеральнӧй университетын да уна лыда институт-техникумын. Школа-детсадйын, бурдӧдчанінын кызвын уджалысьыс — вужвойтырлӧн быдтасъяс.

Том йӧз ёна пыдди пуктӧны олӧма йӧзӧс, бать-мамсӧ. Тайӧ синмӧ шыбитчӧ автобусын мунігӧн: сӧмын на пырӧ олӧма морт — томулов звирк чеччӧ да индӧ ассьыс пуклӧс-местасӧ. Автобусын билет донсӧ босьтӧ рульӧн веськӧдлысь. Машинаысь быд петысь чургӧдӧ шоперлы кызь вит шайт либӧ проезднӧй. Ньӧтчыд ме эг аддзыв мынтысьтӧм пассажирӧс.

Нывбабаяслӧн да нывъяслӧн пыр на модаын кузь юрси. Ёртасян керкаысь вомъёртъяс висьтавлісны, кузь юрсиаяслӧн конкурс вылӧ пӧ волывлӧны кок улӧдзыс кӧсаа нывбабаяс. Сэк жӧ кӧса кыны оз радейтны: «вӧв бӧжӧ» чукӧртӧны либӧ сідз лэдзалӧны. Кудриа юрсиа мортыс лыда.

Кын муа республикаӧ волытӧм йӧз чайтӧны, мый тані ставныс олӧны озыра. Ме сідзи жӧ чайті. Збыльвылас, мукӧд регионсалӧн дорысь удждоныс оз ёна торъяв. Бюджетникъяслӧн нажӧткаыс — 15–30 сюрс шайт. Росстатлӧн юӧр серти, регионын шӧр удждоныс — 55.628 шайт (Комиын — 41.851). Дерт, гырысь чинаяс да алмаз-зарни перъян промышленносьтын мырсьысьяс босьтӧны некымын пӧв унджык. А мыйта, найӧ асьныс тӧдӧны, йӧз зептысь сьӧм артавны абу лӧсьыд.

Якутияын бокисатӧ абу велалӧмаӧсь чайӧн юктавны-гӧститӧдны Комиын моз.

Зэв окота вӧлі тӧдмавны, кыдзи дзебӧны мӧдаръюгыдӧ мунысьӧс. Музейса уджалысьяс вочавидзисны, мый кулӧмаӧс збыльысь гуалӧны, кӧть тайӧс вӧчнысӧ зэв сьӧкыд. Сиктъясын ӧнӧдз на гусӧ кодйӧны куим-нёль лунӧдз, гу местаас сотӧны бипур, медым муыс небзяс (кар гӧгӧрын, дерт, эм му жуглан быдсяма техникаыс). Грека морт пӧ сӧмын ловсӧ лэдзӧ тӧвнас — кывкӧрталісны нэмӧвӧйся йӧзкостса олӧмысь быдтор тӧдысьяс.

Якутъяс ёна радейтӧны чужан кыв, сійӧ юргӧ быдлаын. На вылӧ видзӧдӧмӧн водзӧ сӧвмӧ мам кывйыс да культураыс этша лыда войтырлӧн: долганъяслӧн, юкагиръяслӧн, эвенъяслӧн да эвенкъяслӧн. Быдӧнлӧн ас кыв, но ӧтлаын олігад велалӧмаӧсь да неуна гӧгӧрвоӧны ӧта-мӧднысӧ. Мам кывйӧн уна сё во азыма вӧдитчӧны да, якутиясаӧс эз падмӧд кольӧм арын Россияса школаясын чужан кыв велӧдӧм кузя зык-шумыс. Ми пӧ велӧдім и водзӧ кутам велӧдны кык каналан кыв.

Сикт-улусын важ традиция серти ӧнӧдз на чукӧртӧны-перйӧны ты вылысь йи — во гӧгӧр кежлӧ юан ва запас. Модут сиктын олысь Мария Дьяконова сьӧлӧмсяньыс висьталіс, кыдзи тайӧс вӧчӧны: «Кор ты вылын йиыс кынмас комын сантиметр кызта, сэки сиктса став мужичӧйыс да зонъяс лэччӧны торъя традиция серти ты вылӧ йи вундавны, кыскавны сійӧс керкаяс дорӧ. Быд ӧшинь улын кыптӧ йи чипас. Сэсся колана мында торсӧ кӧзяйкаяс пыртлӧны гортӧ, сывдӧны пусьӧм да юӧм вылӧ. Ывла вылын шондӧдігмоз йисӧ лэдзӧны кӧзӧд-кӧбрегӧ». Бӧрыннас ӧтуввезйысь лыдди, мый мортлӧн вир-яйӧ тырмытӧм микроэлементыс воӧ бур, свежӧй яя, чериа да йӧла вӧлӧгаӧн да йиысь сывдӧм ваӧн.

Йӧз. Ветліг-мунігӧн пыр куті лача паныдасьлыны земляккӧд. Но кӧть шыасьлі якутияса дорӧ найӧс шензьӧдана «Бур лун, пыдди пуктана чукӧртчӧм войтыр» кывъясӧн, некӧн эз шыасьны-вочавидзны меным Комиын чужӧмаяс. Сӧмын республикаса гимназияӧн веськӧдлысь Иван Иванович кыліс, мый ме Коми Республикаысь, да сывъяліс ыджыдкодь чорыд кияснас, сьӧлӧмсяньыс шуис, медводдзаысь на пӧ аддза коми мортӧс. Сэсся гимназияын уджалысьяс водзын корис сёрнитны комиӧн. Ме пӧ сэсся кута велӧдчысьяслы висьтавлыны-ошйысьны, мый миянӧ медводдзаысь воліс коми кывъя морт. Пасъя тшӧтш, мый библиотекаясын коми йылысь абу некутшӧм небӧг.

Тӧдӧны Якутияын тележурналист Ӧльӧксан Пивкинӧс Ленинградын ӧтлаын велӧдчӧм ёртъясыс. Войвывса этша лыда войтыркӧд уджалан котырӧн веськӧдлысь-общественникъяс тӧдӧны Сергей Габовӧс да Николай Рочевӧс. Комиын «Изьватас» котырӧн веськӧдлысьӧс пыдди пуктӧны Россияса уна регионын. Буретш Николай Рочевлӧн ёртъясыс отсалӧны меным сибӧдчыны выльлаын. Тадзи Якутскын ёртаси юкагир, долган да эвен национальносьта кӧр видзысьяскӧд. Кӧр видзысьяслӧн ставроссияса гаж дырйи накӧд ӧтлаын чӧсмасим чумын. Сэні жӧ тӧдмаси Коми Республикаын видз-му овмӧсса министр Анатолий Князевкӧд, коді вӧлі локтӧма праздник-семинар вылӧ Воркутаса ненеч кӧр видзысьяскӧд. Якутскса том войтырӧс пӧжасӧн чӧсмӧдлӧны Сыктывкарысь Фёдор Овчинниковлӧн «Додо Пиццаын». Спорт радейтысь олӧма йӧз тӧдӧны коми лыжникъясӧс.

Кӧдзыд муад войтырыд куйӧд дукысь оз повны. Тулыснас сійӧн вынсьӧдӧны град, гожӧмнас вӧчӧны тшынас, тӧвнас тупкӧны-шонтӧны ывла вывсянь скӧт видзан карта-катук. Выльвося гаж кежлӧ куйӧдысь вӧчалӧны йиысь моз быдсяма скульптура, торйӧн нин радейтӧны вӧчавны куйӧд рӧма мамонтъясӧс, вӧвъясӧс да понъясӧс. Некымын лун мысти найӧ вежсьӧны-гыӧртӧны еджыд паськӧмӧн.

Гожӧмнас еджыд кучикаяс оз лысьтны гожйӧдчыны яр шонді югӧр улын. Но эмӧсь ывла выв удж бергӧдысь том йӧз, и налӧн восьса ки-кокыс да чужӧмыс лоӧны шоколад рӧма.

Паськӧм ньӧбӧм-вурӧм вылӧ мунӧ уна сьӧм: шоныд кепысь-носки, шарп да гӧна шапка, шуба да ветымын градус дырйи шонтан синтепон пальто, пими. Пимисӧ якут, эвен, долган да мукӧд кывъя войтыр вурӧны быдӧн аслыснога баситӧм-мичмӧдӧмӧн. Миян пимиысь торъялӧ куим пӧв кызджык ной пыдӧсӧн, серпасъясӧн да судтанас. Пимиыс Якутияын ляпкыдджык, пидзӧсланьыс гӧленьсӧ вурӧны оз кӧр куысь, а нойысь, сэсся вывсӧ мичмӧдӧны бисерысь узорӧн. Тадзи пӧ кӧмыс кок лапа дорас дырджык оз розяв.

Овныс унджыкыслӧн роч кодь. Сы пыдди нимъясыс аслыспӧлӧсӧсь. Нывбабаяслӧн: Туйаара — «лёгкая, воздушная», Сахайаана — «якутка», Сардаана — «цветок лилии». Нюргустана — «страна подснежников», Кэрэчээнэ — «прекрасная», Айталина — «светлое божество». Мужичӧйяслӧн: Эрхаан — «храбрая кровь», Дьулустаан — «упорный, целеустремлённый», Болторхой — «круглолицый», Айтал — «светлое божество-творец», Нюргун — «рассудительный». Прокопий нимаыс уна паныдасьлӧ, сьӧлӧм вылын весиг долыдкодь таысь.

Кар. Якутск — Саха-Якутиялӧн юркар, паськӧдчӧма Лена юлӧн шуйга берегас, ювывса порт. Сыктывкарын моз жӧ аэропортыс кар шӧрас, но миян дорысь ёна ыджыд. Самолёт-вертолётыд тані ёна на колӧ, медым воӧдчыны ылі сикт-карӧ, кытчӧдз сэсся некутшӧм туй абу.

Якутск торъялӧ мукӧд карысь кузь кок вылын сулалысь керкаясӧн да медулыс судтаӧдзыс кузь содъясӧн, бриллиантӧн вузасян уна лавкаӧн, яй вундалан будкаясӧн, асланыс банкъясӧн («Таатта банк», «Алмазэргиен банк»), а жар гожӧмнас — уна-уна дзоридзӧн. Сійӧс позьӧ аддзыны туй бокысь, сод вылысь. Кольӧм во пуктылӧмаӧсь миллион кыксё сюрс сайӧ дзоридз.

Бӧръя дас вонас карыс зэв ёна паськалӧма, кыптӧ уна выль стрӧйба-оланін. «Быдмӧны» 17 судтаа аслыспӧлӧс мича керкаяс бетонысь, каркасысь, уна ӧшиняӧсь да уна рӧмаӧсь. Выльӧн на стрӧитӧм керкаын патералӧн «курччасьысь» доныс оз повзьӧдлы ньӧбысьясӧс: меддонтӧм патераын квадратнӧй метрыс ветымын сюрс шайта да донаджык. Стрӧитчысьяс кӧдзыд карӧ воӧмаӧсь ылі муясысь: узбекъяс, киргизъяс. Киргизияса Иссык-Куль обласьтысь воӧм ыджыд котыр ас киас шымыртӧма стрӧитчан, такси да помидор-яблӧгӧн вузасян бизнес. Ёг весалысь-идралысьлы пас сулалӧ дзик кар шӧрын, гашкӧ, сы вӧсна, мый гӧлика дворникъясыс кызвыныс мигрант-киргизъяс.

Нэмӧвӧйся кын муӧ ва босьтан труба кодйыны он вермы. Музейын казьтылӧны ӧти «чудакӧс», коді дас кӧкъямысӧд нэмын татчӧс войтырӧс абу кывзӧма да дас гӧгӧр во кодйӧма кын муас юкмӧс. Кодйӧма ылӧсас квайт метра пыднаӧ, но ва абу и мыччысьӧма. Ӧні тайӧ юкмӧсыс купеч Ф. Шергин нима.

Якутскын олысьяс висьталісны, мый кынмӧм мамонттӧ аддзӧны пӧшти быд во. Со кольӧмвося июньын телевизор пыр дыркодь петкӧдлісны выльӧн аддзӧмтор. Том семья карсянь неылын кыпӧдӧма олан керка. Шондӧдӧм бӧрын петӧмаӧсь ӧшинь увсӧ медводдзаысь гӧрыштны град выв пуктас улӧ. Гӧрйыс зурасьӧма мамонт водзир-бивеньӧ. Сэсся гожӧмбыд палеонтолог-учёнӧйяс мырсисны-перйисны нэмӧвӧйся пемӧстӧ.

Быдлаын яй пилитан-торйӧдлан будкаяс. Яй сёйӧны уна, некыдзи мӧд ногыс, кӧдзыд дырйиыд ӧд быть колӧ сёйны яя вӧлӧга.

Якутскын ёна тӧждысьӧны спорт сӧвмӧдӧм понда, кыпӧдӧмаӧсь-лӧсьӧдӧмаӧсь уна гырысь спорткомплекс, кӧні кузь да кӧдзыд тӧлын позьӧ футболӧн ворсны, конькиӧн иславны, котравны, национальнӧя вермасьны велӧдчыны. Эм ипподром да цирк.

Саха-Якутияын Комиын моз уна мупытшкӧсса озырлун. Ветлім видзӧдлыны татчӧс озырлунъяссӧ. Куимсё шайта билетӧн пыралім «Сокровищница Якутии» шӧринӧ. Пыртӧдз куим пост вылын видлалісны сумка-зеп, быттьӧ самолётӧн лэбны мӧдӧдчан. Снимайтны нинӧм оз позь, инмӧдчыны некытчӧ оз жӧ позь, сӧмын кывзы висьталысьӧс да видзӧд. Важся дона паськӧм, гырысь алмаз-бриллиант, зарни, дона из, бриллианта сикӧтш, мамонт водзир-бивеньысь вӧчӧмтор — синмыд и вомыд паськавлӧ татшӧмтор аддзигад.

Уна нэмся история да культура дӧзьӧритӧм-видзӧм могысь Якутияса юркарын восьтӧма быдсикас музей-шӧрин. Музейыс дас квайт. Медся ошйысянаыс — сывлытӧм кынйирлы сиӧм (сы йылысь торйӧн гижлім газетын). Вомӧн брунган-хомуслы сиӧм войтыркостса шӧрин-музейын позьӧ тӧдмавны, мый вужвойтырлӧн тайӧ ворсаннас брунгӧны кӧкъямысдас куим странаын олысь кыксё сайӧ войтыр.

Квайт театрысь медъёна сьӧлӧм вылӧ воисны П. А. Ойунскийлӧн Саха театрын ворсысьяс. Сӧвмӧ тшӧтш вужвойтырлӧн «Олонхо». Эм А. С. Пушкин нима роч театр. Збыльысь шензьӧдана «Арчы керка» шӧрин — саха войтырлысь духовнӧй культура сӧвмӧданін. Тані видзӧдысьыс абу, шӧринӧ став воысьыс вомгорулас сьылӧмӧн некымын час ворсӧны-йӧктӧны осуохай.

Водзӧ сӧвмӧ и наука. Якутияса учёнӧйяс кореясакӧд да япониясакӧд ӧтвылысь мырсьӧны-корсьӧны мамонтӧс да мукӧд бырӧм пемӧсӧс ловзьӧдны-клонируйтны позянлун. И эмӧсь нин медводдза вермӧмъяс. Шуам, Якутияын котралӧны бельгийскӧй малинуа овчаркаысь клонируйтӧм куим пон, велӧдчӧны кӧдзыд ывлаын овны да отсасьны полицияын уджалысьяслы.

Туйяс. Ыджыд да паськыд Лена да мукӧд юті ва туйӧд журъялӧны «Ленафлотлӧн» уна пыж, баржа да теплоход. Тшӧкыда лэбалӧны самолётӧн: Якутияса авиакомпания новлӧдлӧ йӧзсӧ ылыс кар-посёлокӧ, кытчӧдз машина туйыс абу. Ветлысьыс уна, кӧть и билетыс дона, Ылі Войвылӧдз сувтӧ матӧ кызь вит сюрс шайтӧдз ӧтарӧсӧ.

Тӧвбыд карса асфальта туйяс вылын некӧн лым чир абу. Да и лымъялӧ зэв этша, тӧвбыднас дас вит-кызь сантиметр мында. Лымйыс абу миянын кодь. Сахаын зэв руа, та вӧсна гыӧра, да сійӧ усьӧ му вылас лым моз. Та вӧсна лым зыртысьяслы бур, найӧ чышкӧны усьӧмторсӧ щӧткаясӧн. Асфальтыс во гӧгӧр куш да, кӧмкот пыдӧс ӧдйӧ зыртчӧ-вушйӧ.

Машинаӧн ветлан туйяс киськалӧны лыаӧн: машинаыс зэв уна да, гӧгыль улас асфальтыс шонавлӧ, а сэсся кӧдзыдсьыс йизьӧ. Кӧлесаӧн песӧм-изӧм лыаыс лоӧ бус кодь, коді кыптӧ тӧла поводдя дырйи — май тӧлысьӧ. Сэки бусыс быдлаӧ пырӧ, ныр-вомӧ, та понда унаӧн маскаасьӧны.

Карын журъялӧны веськыд руля легкӧвӧй машинаяс, ӧшиньсӧ ёнмӧдӧмаӧсь мӧд пӧвста стеклӧӧн, мед оз гыӧрзьы. Гырысь вӧр тыра лесовозъяс оз тыдавны. Машиналӧн мотор уджалӧ лун-вой дугдывтӧг, сёйӧ войнас нёль литр ломтас, сы пыдди асывнас позьӧ пуксьыны да мунны. Кодсюрӧ машинасӧ кӧдзыдысь тупкӧны нӧшта «Наташа» шебрасӧн. И тадзи кӧдздӧдӧмсянь — октябрьсянь апрельӧдз. Тӧвся кадӧ Якутскын шоныд гараж доныс кыптылӧ патера донӧдз.

Вӧвъяс. Видзан пемӧсъясысь вужвойтырлӧн медшӧрыс — вӧв. Найӧ век йӧзкӧд орччӧнӧсь: вӧлӧн ветлӧны, кыскасьӧны, гӧрӧны, ордйысьӧны. Та вӧсна Саха (Якутиялӧн) герб вылын серпасалӧма вӧв. Чибӧ яй да шома кӧбыла йӧв (кумыс) — пызан вылын быдлунъя вӧлӧга. Вӧв бӧж сиӧн ёна вӧдитчӧны киподтуя йӧз. Сыысь вӧчасьысьяс тшӧкыда шедӧдӧны «народнӧй мастер» ним. Кокньыд видзны вӧвъясӧс кынйира муын олысьяслы: винёв пемӧсъяс йирсьӧны-перйӧны кынӧмпӧт луд вылын асьныс во гӧгӧр чӧж. Дас вит-кызь чибӧа стадаяс ветлӧны-олӧны вӧля вылын, оз ков налы конюшня. Сук гӧныс оз лэдз кынмыны. Республикаса национальнӧй гырысь ордйысьӧмын вермысьяслы козьнавлӧны дас вит юра вӧв табунъяс.

Мӧс-кукань сідзжӧ вобыд, ветымын градус кӧдзыд вылӧ видзӧдтӧг, кыкысь лун лэччылӧны тыяс вылӧ ва юыштны-горш веськӧдны. Тӧвйӧны найӧ пӧвйысь вӧчӧм катукъясын, ывласяньыс шонӧдӧны-тупкалӧны сӧмын куйӧдӧн.

Якутияын ыджыд пай да вын пуктӧны вӧр-ва бурмӧдӧмӧ да пемӧсъяс дӧзьӧритӧмӧ. Меным мойвиис ветлыны-аддзывны гожӧмнас бизонъясӧс. Нэмъяс сайын бизонъяс овлӧмаӧсь тані. А ӧні найӧс вайӧмаӧсь Канадаысь да дӧзьӧритӧны-рӧдмӧдӧны. Ме аддзылі бизонъясӧс «Бизонарийысь», кӧні найӧс гоз-мӧд во видзисны ылі муысь вайӧм мысти. Тані найӧ бура овмӧдчисны, пондісны рӧдмыны. Кольӧмвося арын лым усьӧм бӧрын лэдзисны вӧвъясӧс моз вӧля вылӧ — вӧрӧ. Учёнӧйяс водзӧ кутасны на бӧрся видзӧдны. Дӧзьӧритӧны сідзжӧ войвыв кӧръясӧс, вайӧм овцебыкъясӧс да якъясӧс. Торйӧн видзӧны еджыд ошъясӧс, уна пӧлӧс лэбачӧс, на лыдын еджыд туриӧс — стерхӧс.

Гортлань. Вобыд кӧть олі Якутияын, эг веськавлы республикалӧн Ылі Войвылӧ, кӧні вужвойтыр ветлӧны ӧкмыс понъя нартыӧн да кӧр вылын верзьӧмӧн, кӧні найӧ кыйӧны саридзса пемӧсъясӧс — моржӧс да тюленьӧс. Эг аддзыв Алдан да Мирный промышленнӧй каръяс — зарни да алмаз перъянінъяс, кӧні ветлӧны-кодйысьӧны куим судтаа керка ыджда машинаяс. Но ставыс на водзын...

Газет лыддьысь юалас менсьым: а мый позьӧ ньӧбны тайӧ кӧдзыд да шензьӧдана инсьыс сэтшӧмсӧ, мый абу Сыктывкарын?

Медводз — вӧв яй, ювывса дона гырысь чери: чир, нельма, чими, омуль, войвыв саридзса гӧрд чери, ставыс свеж, ӧнія кыйӧм-начкӧм. Воййыв турунысь тшай.

Якутияын быдмӧгсӧ чукӧртӧны арнас сылӧн косьмӧм да кынмылӧм бӧрын. Тадзи кокньӧдӧны асьнысӧ — оз ков сійӧс мырсьыны-косьтыны, кыдзи миян вӧчӧны.

Позьӧ ньӧбны сідзжӧ виж да гӧрд рӧма зарниысь мичмӧдчантор, бриллианта сикӧтш да чунькытш, мамонт водзирысь вӧчӧмтор, вӧв бӧж сиысь видзӧг, шляпа, ковёр да уна-уна мукӧдтор...

* * *

Лэбим Якутсксянь сэтчӧс кад серти 9 час асылын «Боингӧн», сылы руа поводдяыд веськодь.

Сӧмын на качӧдчим, ру сайысь мыччысис алӧйгӧрд кыа: тӧвся шонді кыпӧдчӧ. Москваӧдз лэбигӧн миян улын колисны войвывса каръяс: Норильск, Салехард, Ухта, Котлас.

Квайт да джын час мысти воим странаса юркарӧ. Москваын вӧлі дас час да джын, сідзкӧ, луннас кыкысь вочаалім тӧвся асыв. 44 градус кӧдзыд вежсис 2 градус шоныдӧн. Сійӧ жӧ лунас войся рейсӧн воим Сыктывкарӧ, коді сывйыштіс миянӧс морӧс бердас ас йӧзӧс моз...