МУПЫТШСА КӦЗӦД

Автобусын мунігӧн том йӧзлӧн сёрниысь кывлі: «Тэ вежон чӧж нин Якутскын и эн на вӧв карса медшӧр шензьӧданаинас, кӧні тӧв кӧть гожӧм лымъя да кӧдзыд?! Сідзкӧ, тэ эн вӧв Якутскын!» Збыльвылӧ, весиг аслым лои яндзим, мый ме дорӧ Сыктывкарысь воысьясӧс эг на нуӧдлы сэтчӧ.

Шойччан лунӧ пырысьтӧм-пыр мӧдӧдчим «йи керкаӧ». Июль шӧрын комын градуса жар лунӧ ме сэтчӧ волі нин. Сы вӧсна туйыс вӧлі тӧдса. Карса автобусысь петӧм бӧрын мунім туйбокса джуджыдкодь мыльклань. Дзоляник керка сибӧдчӧма дзик мыльк улас да мышнас мыджсьӧма сэтчӧ. Паныдалісны миянӧс кыкӧн. Пырӧмысь морт вылӧ 400 шайтӧн да снимайтчӧмысь 100 шайт мынтӧм бӧрын миянӧс кышӧдісны югъялан веркӧса еджыд да шоныд пасьӧ, шапкаа юрӧ сюйисны стрӧитчысьяслысь каска. Велӧдісны, кыдзи да мый позьӧ вӧчны муувса лымъя-йиа шахтаын.

Нёль ӧдзӧсӧд вуджӧм бӧрын веськалім кӧдзыд мича мойдӧ. Быттьӧ пырим Москваса метроӧ, сӧмын тані оз журъяв поезд да гӧгӧр ставыс кӧдзыд. Кок улын дзуртӧ лым, ставыс гыӧрсялӧма, сёрнитігӧн вомысь петӧ ру. Кӧдзыд вӧсна сӧмын бӧрынджык казялім мупытшса мичлунсӧ: югъялӧны лым чиръяс, уна рӧмӧн пӧртмасьӧны йиысь вӧчӧм звер-пӧтка, кӧр-мамонт, чери. Кужысь киа якутъяс йиысь вӧчалӧмаӧсь зэв унатор. Со тані Кӧдзыд пӧльлӧн ыджыдсьыс-ыджыд мичмӧдӧм улӧс, орччӧн сулалӧ йизьӧм коз. Пусӧ мичмӧдӧмаӧсь чачаясӧн Выльвося гаж кежлӧ да, сійӧ сулалӧ вӧччӧмӧн вобыд.

Йиысь вӧчӧмторъясыс петкӧдлӧны якут мойдса геройясӧс. Медшӧр места босьтӧны вӧвъяс, ыджыд бордъя кутшъяс, квайт метр кузьта чими да ёсь пиня сир. Торъя жыр сиӧма алмазъяслы. Мойдӧ веськалысьяслы дасьтӧма и йи чой, кысянь ставӧн уськӧдчӧны исковтны да гораа сералӧны. Чукыль сайын быттьӧ лэччим ю пыдӧсӧ: гӧгӧр уна сикас чери, ёсь пиня сир вомӧ веськалӧма ыджыд ёкыш, бокынджык вегыльтчӧма паськыд юра налим, сэні жӧ чими гоз, бокынджык — ёді паськӧдчӧма. Дерт жӧ, пыран-петанінын сулалӧны якутъяслӧн пу сюръяяс — «сэргэ», кытчӧ домавлӧны вӧвъясӧс. Эм торъя пызан — йи румкаысь «шонтысянтор» юанін.

И тайӧ ставыс паськӧдчӧма мупытшкӧсса шахтаын, во гӧгӧр сывлытӧм джуджыд мылькйын.

Шензьӧмӧн кызь минут кынмытӧдз ветлӧдлӧм бӧрын петім ывладор керкаӧ бӧр. Шонтысим да сёрнитім татчӧс уджалысьяскӧд. Насянь унатор тӧдмалім.

Сӧвет кадся сизимдасӧд-ӧкмысдасӧд воясӧ тайӧ лымъя-йиа шахтаыс вӧлӧма тыр сёян-вӧлӧгаӧн. Кӧдзыд муас видзӧмаӧсь чери да яй. Асьныд мӧвпыштӧй: шахтаыс кыксё метр кузьта, куим метр судта, пасьтаыс — вит метр гӧгӧр. Сы мында чериа-яя сёян позис видзны кӧзӧдын жар гожӧмын! Тайӧ складыс вӧлӧма Сӧветскӧй Союзса сёян-юан министерстволӧн запас. Чери-яйӧн номсӧдлӧмаӧсь Россияса уна карын олысьясӧс. Шахтаӧ писькӧдчыны вайлӧмаӧсь весиг из шом перъян машинаяс.

Воссьӧма складыс 1971 воын. Татшӧм шахтасӧ Якутск карбердса джуджыд кыр бокӧ вӧчлӧмаӧсь нёльӧс. Матӧ кыксё метр джуджда Чочур-Муран кырйыс (якут ногӧн — ёсь кыр) артмӧма вӧвлӧм ю берег пӧлӧн.

Кор миян странаын быд лавкаын да олан керкаын пондіс сулавны электрическӧй кӧзӧд-холодильник, Якутияса яй видзан шахтаяс прӧстмисны. Сюсь да писькӧс войтыр и вӧчӧмаӧсь сэтчӧ дас во сайын шензьӧдана места. Якутск карӧ воысь быд дона гӧсьтӧс вайӧдлӧны йи шахтаас. Шоныд гожся лунъясӧ ӧчередь оз и бырлы, луннас сё мортӧдз пыравлӧ ыркӧдчыны мупытшса кӧзӧдӧ. Гожӧмнас шахтаын шонавлӧ вит градус кӧдзыдӧдз, тӧвнас кутчысьӧ 15 градус.