КӦДЗЫД САРИДЗ ПЫР ПИСЬКӦДЧӦМӦН...
Ветліг-мунігад пыр кутшӧмкӧ выльтор, чуймӧдана инъяс аддзылан-кывлан. Бӧръя кык вонас мойвиис меным ветлыны странаса дас квайт регионӧ. Ӧні со Россияса ылі пельӧсӧ воӧм мысти тӧдмася Якутияын олысь войтыркӧд, налӧн оласногӧн.
Якутск — кӧкъямысдас вит регион пӧвстысь медъёна паськӧдчӧм Саха Республикалӧн юркар. Москвасянь татчӧдз кӧкъямыс сюрс километр.
Тані дзик быдлаын сёрнитӧны меным тӧдтӧм кывйӧн: ывла вылын и вузасянінын, автобусын и телевизор пыр...
Медым пыдісяньджык тӧдмасьны Сахаса войтырлӧн нэмӧвӧйся культураӧн, традицияясӧн, оласногӧн, шуи ветлыны татчӧс театрӧ. Ветлі нёльысь нин, быд шойччан рытӧ.
Залын прӧст пуклӧс некор на эг аддзыв — век тырыс йӧз. Сьӧлӧм вылӧ воис серамбана петкӧдчӧм: сёрнисӧ рочӧдӧны, сцена вылын ворсӧны збыльысь енбиа артистъяс.
Бӧръяысьсӧ веськавлі нач шензьӧдана спектакль вылӧ. Нимыс «Желанный голубой берег мой...», пуктӧмаӧсь Чингиз Айтматовлӧн поэма серти. Сюрӧсас — этша лыда нивх войтырлысь оласног петкӧдлӧм.
Нивхъяс олӧны асыввывса саридз бокын, чери кындзи кыйӧны тюленьясӧс. Яй-выйсӧ сёйӧны, кусьыс вурӧны паськӧм.
Постановкасӧ видзӧдігӧн пырысьтӧм-пыр чужисны юалӧмъяс. Медводз, мыйла да кыдзи якутъяс йитісны нивхлысь оласног да киргиз поэтлысь поэма? Та йылысь мӧвпалігмоз ме шы ни тӧв нимкодяси артистъяслӧн ворсӧмӧн.
Сцена шӧрын — пуысь вӧчӧм ёна кузь да векньыдик пыж. Сійӧс ӧшӧдӧмаӧсь гезъяс йылӧ, медым лайкъялас, быттьӧ збыльысь ва вылын.
Пыжӧ пуксисны нёльӧн: пӧрысь, вомас пыр калляна мужичӧй, ыджыд тушаа верстьӧ дядьӧ да батя-пиа.
Сценарий серти том детинкасӧ медводдзаысь босьтӧмаӧсь пыжӧн веськӧдлыны да кыйсьыны. Нывбабаяслӧн колльӧдӧм бӧрын мужик чукӧр йӧткыштчисны берегысь саридзлань, куим лун кежлӧ. Пыж мӧдіс катласьны гыяс вомӧн. И кажитчис, мый и ми, видзӧдысьяс, ставӧн збыльысь веськалім гыа саридзӧ. Кывтысьяс азыма варовитісны, кыйисны тюленьӧс да кӧсйисны нин бергӧдчыны берегланьӧ. Но коймӧд кыйсян рытас кыптіс бушков, и ичӧт пыжтӧ чеччӧдліс мач моз. Бур, некод эз сунгысь кӧдзыд ваӧ. Асывланьыс саридзыд лои шӧвк кодь лӧнь, а гӧгӧр кыпӧдчис еджыд-еджыд ру — пыж ныр оз тыдав. Мужичӧйяс шмонитісны на, чӧсмасисны кыйдӧсӧн да мӧвпалісны гортӧ воӧм йылысь.
Тадзи коли лун, сэсся вой, мӧд асылӧ руыд бара на эз разав. Юан ва пыр чиніс, а кытчӧ кывтны, некод эз тӧд. Пыжӧн веськӧдлысь пӧль первойӧн казяліс, мый юан ваыд ставныслы оз тырмы. Ассьыс пайсӧ сійӧ колис пыжын пукалысьяслы да... суніс сола саридзӧ. Лун джын мысти ваӧ уськӧдчис и верстьӧ дядьӧ. Колисны сӧмын батя-пиа. Бать тӧдіс, мый юаныс стӧкан мында и эм, сійӧ топӧдліс морӧс бердас эбӧстӧм нин писӧ да чеччыштіс пыжысь.
Залын лӧня пукалысьяс пиысь ӧткымынӧн, кыла, мӧдісны сыркъявны.
Менӧ тшӧтш босьтліс йирмӧг.
Спектакль помасис тадзи: уна лун мысти нывбабаяс аддзисны гыяс пыр писькӧдчысь виччысяна пыжтӧ.
Сэні пукаліс том на, но кадысь водз верстяммӧм нин Криск нима кыйсьысь...
Тадзи театрса петкӧдлісны ассьыныс нэмӧвӧйся оласногсӧ. Ӧд Саха Республикалӧн войвылын тшӧтш олӧны этша лыда войтыр, кодъяс нивхъяс моз жӧ шедӧдӧны кынӧмпӧтсӧ гыа кӧдзыд саридзысь.
Спектакль видзӧдӧм бӧрын меным окота лои тӧдмӧдны «Коми му» газет лыддьысьясӧс, кыдзи Якутияын театр отсӧгӧн водзӧ сӧвмӧдӧны чужан кыв да национальнӧй культура. Медым пыдісяньджык петкӧдлыны тайӧ тӧдчана уджсӧ, тӧдмаси Анатолий Павлович Николаевкӧд.
Россияса заслуженнӧй артист, Саха-Якутияса народнӧй артист, сійӧ пӧшти комын во нин юрнуӧдӧ Саха театрӧн. (Таво театрыслы тырӧ 110 во!) Варов-сёрниа якут-патриот пыдди пуктӧмӧн, бур сьӧлӧмӧн вочааліс менӧ да азыма висьтасис аслас котыр йылысь.
Медводз варовитім, дерт жӧ, «пыжын пукалысьяс» йылысь. Сёрни сайын Анатолий Павлович син восьтіс-гӧгӧрвоӧдіс, мый жӧ йитӧ Чингиз Айтматовӧс асыввывса саридз бокын олысь нивхкӧд. Вӧлӧмкӧ, Владимир Санги, нивх публицист, Киргизияса гижыськӧд аддзысьлігӧн висьтасьӧма сылы аслас вужвойтырлӧн оласног йылысь. Регыд мысти Чингиз Торекулович гижӧма «Пегий пёс, бегущий краем моря» поэма. 1982 воын Саха театрса режиссёр Андрей Борисов пуктӧма поэма сертиыс спектакль. Декорацияяссӧ серпасалӧма Геннадий Сотников, шыладсӧ лӧсьӧдӧма паськыда тӧдса Эдуард Артемьев. И со комын вит во чӧж нин постановкаыс чукӧртӧ зал тыр йӧзӧс.
— Казялін, кыдзи декорацияыс «ветлӧдлӧ»: «катласьӧны» йӧз тыра пыжыс и саридзса гыясыс? — синсӧ читкыртлӧмӧн шыасис ме дінӧ Анатолий Николаев. — Ставыс тайӧ петкӧдлӧ войвывса мортлысь лов пытшкӧссӧ. Миянлысь «пыжа» спектакль аддзылісны Россиялӧн некымын регионын, Киргизияын, Грузияын, Америкаын, Мексикаын, рытыввыв странаясын... Комын воысь дырджык гастролируйтігад дум вылӧ век усьлӧ 1985 воын Москваса «Современникын» петкӧдчӧм. Сэки постановкасӧ нылыскӧд видзӧдіс ачыс Чингиз Айтматов. Спектакль бӧрын артистъясӧс аттьӧалігӧн поэт шуис: «Нылӧй синваӧн бӧрдіс, жалитіс пыжын кольӧм зонкаӧс. Тайӧ и эм тіян ворсӧмын медыджыд шедӧдӧмыс!
Театрныд лоис нималана?..» Во мысти Тбилисиын петкӧдчим, да сэтчӧс театралъяс вӧзйисны «Виччысяна югыдлӧз берегнымӧс» Сӧветскӧй Союзса государственнӧй премия вылӧ.
Саха театрлы Россияса мӧд государственнӧй премия сетлісны «Король Лир» спектакль пуктӧмысь.
— Нӧшта миян эм кык «Золотая маска», — нюмъялӧмӧн содтіс театрӧн веськӧдлысь. — Тані мырсьӧны-уджалӧны М. С. Щепкин нима театральнӧй училищеысь петӧм енбиа артистъяс. Эм, слабог, кодлысь и кодлы сцена вылын велӧдчыны...
1988 воын котыр ветлӧма Мексикаӧ. Ылі кӧдзыд муысь вайӧм «пыжа» спектакль вӧрзьӧдӧма и Лунвыв Америкаса видзӧдысьяслысь пӧсь сьӧлӧмсӧ. Весиг Мексикаса президентлӧн гӧтырыс ошкӧма: «Якутлӧн медыджыд озырлуныс — вылӧ донъялана мирӧвӧй искусство?..» Сёрни сайын Анатолий Николаев пасйис: медым пӧ тӧдмавны миянлысь оласног, колӧ ветлыны не сӧмын театрӧ, но и сиктӧ, улусӧ: чӧсмасьны пӧжас-ырӧш-кумысӧн, чериа-яя сёянӧн, пукалыштны восьса пач дорын, кывзыны саха сьыланкывъяс.
— А вай ветлам талун карса ярманга вылӧ! — вӧзйис нималана артист.
Анатолий Павловичлӧн кабинетын панӧм сёрнисӧ ми водзӧ нуӧдім нин кык судтаа вузасянінын. Кӧр яй, вӧв, кук, чипан... А чериыс мыйта!
И ставыс чӧскыд — ас кыйӧм-быдтӧм. М-м-м...
— Сё дас вонад уна ёртӧс нин лӧсьӧдім, — сигӧртіс сёрнисӧ вомъёрт, — бур йитӧд кутам орчча бурятъяскӧд, хакасъяскӧд, калмыкъяскӧд, татаракӧд, нӧшта суйӧрса казахъяскӧд, монголъяскӧд, киргизъяскӧд. Ӧні кинымӧс мыччам и комилы, — сэсся нюмъялӧмӧн содтіс:
— А мый, зэв бур мӧвп, олӧмыс ӧд водзӧ мунӧ!
