ЛОВЪЯ ГАЗЕТ «ЮГЫДЛАНЬ»

I

Бурсиам рабоче-крестьянскӧй власьтлы. Сійӧ чукӧртіс став вынсӧ да пондіс бырӧдны йӧзлысь пемыдсӧ.

Казьтыштам бур кывйӧн Ленинӧс — сійӧ медвойдӧр чукӧстіс йӧзӧс выль, медбӧръя кось вылӧ пемыдлункӧд!

Кывзы, уджалысь! Миянлысь овмӧс кыпӧдны вермас машина, а машинаыд радейтӧ велӧдчӧмӧс.

Кывзы, крестьянин! Молебен тэнсьыд олӧм оз кокньӧд, кокньӧдны вермас сӧмын грамота, велӧдчӧм.

Эн вунӧд: кӧні велӧдчытӧмлӧн ӧтик шеп — велӧдчӧмлӧн кык.

Сідзкӧ ӧдйӧнджык мун школаӧ, кутчысь нига дінӧ, босьтчы велӧдчыны.

II

Америкаысь огӧ кольччӧй.

Америкаын правительство шуис ассьыныс дзик велӧдчытӧм йӧзсӧ 1927 во кежлӧ велӧдны. Кор сы йылысь кывліс Ленин ёрт, сійӧ шуис: «Мыйӧн нӧ ми омӧльджыкӧсь Америкаысь?» Збыльысь ӧд, мыйӧн нӧ ми омӧльджыкӧсь? Америкаын власьтыс озыръяс киын. Уджалысь йӧзыс кӧ, крестьянаыс кӧ налӧн пемыдӧсь, велӧдчытӧмӧсь, налы сійӧ шаньджык. Пемыд, велӧдчытӧм уджалысь мортыд рамджык, кывзысьджык грамотнӧй морт дорсьыд.

Мыйла нӧ америкаса капиталистъяс, уджалысь йӧзӧс дзескӧдысьяс кӧсйӧны велӧдны став ассьыныс уджалысь йӧзсӧ, крестьянасӧ грамотаӧ? А со мый понда: ӧні унджык уджсӧ вӧчӧ машина. Пабрикаын ӧтик машина стан уджалӧ дас морт пыдди. Му вылын трактор (гӧран машина) гӧрӧ плуг пыдди. Машинаӧн кокньыдджык, донтӧмджык уджыд сувтӧ. Гӧран машина (трактор) гӧрас ӧтик лунӧ сійӧ жӧ му, кодӧс лоӧ гӧрны плугӧн дзонь вежон (недель). Сӧмын машинаӧн колӧ кужны уджавны. Бурджыка вермас уджавны машинаӧн грамотнӧй уджалысь. Эмӧсь сэтшӧм машинаяс, кодъясӧн вермӧны уджавны сӧмын грамотнӧй йӧз. Сійӧ зэв лӧсьыда тӧдӧны америкаса капиталистъяс. Сы понда и кӧсйӧны найӧ велӧдны ассьыныс уджалысь йӧзсӧ грамотаӧ; ас вӧснаыс мырсьӧны, мед зепъясыс тыраджыкӧсь лоӧны. Грамотаад найӧ велӧдасны, а ёна велӧдчыны оз сетны. Найӧ ёна полӧны сэтшӧм йӧзсьыс, кодъяс петӧмаӧсь уджалысь йӧз пӧвстысь да велӧдчӧмаӧсь агрономӧ, пабрика вылын удж нуӧдысьӧ.

Ми абу Америкаынӧсь. Миян власьт абу капиталист киын, власьт кутӧны асьныс уджалысьяс-крестьяна. Йӧз велӧдчӧмысь миянлы повны оз ков. Кымын ёна миян уджалысь йӧз велӧдчасны, сымын миянлы нимкодьджык. Велӧдчысьяслы колӧ отсавны быд ногӧн. Капиталистъяс миянӧс торйӧдӧны мукӧд государствоса уджалысь йӧзысь, дзескӧдӧны миянӧс быд ногӧн; оз сетны миянлы тӧваръяс, машинаяс ньӧбны. Сы вӧсна миянлы колӧ аслыным велӧдчыны вӧчны машинаяссӧ, велӧдчыны уджавны машинаяснас.

Сы водзвылын колӧ велӧдны уджалысь йӧзсӧ грамотаӧ. Сэсся ми найӧс лэдзам водзӧ велӧдчыны — рабфакӧ, университетӧ. Ми ӧд огӧ полӧй ёна велӧдчӧм уджалысь йӧзысь. Миянлы вывті ёна колӧ агрономъяс гӧль крестьяна пӧвстысь, инженеръяс уджалысь пӧвстысь. Натӧг ми ассьыным овмӧс огӧ вермӧй лӧсьӧдны.

Медвойдӧр колӧ велӧдчыны грамотаӧ. Ӧні миян быд 100 морт пытшкысь 46-ыс грамотнӧй. Кыланныд ті — 54 морт оз кужны гижны 100 морт пытшкысь. Сійӧ янӧдантор — йӧзлы висьтавтӧмтор. Сійӧ зэв нимкодь капиталистъяслы. Миян пемыдлун кузя, велӧдчытӧм кузя найӧ век на кӧсйӧны миянӧс вермыны. Мед жӧ оз ло сійӧ янӧданторйыс, бырӧдам буржуйяслысь надеясӧ, вӧчам сідзи, кыдзи миянлы тшӧктіс Ильич: Октябр революция 10 во тыригкежлӧ Сӧветскӧй Россияын мед оз коль ӧтик дзик велӧдчытӧм морт.

Ми гӧльӧсь асланым велӧдчытӧм вӧсна.

Крестьянакӧд сёрниӧ воан да, кутан кӧ налы шуны, мый сійӧ жӧ му вылысь, кодӧс ӧні найӧ уджалӧны, позьӧ няньтӧ кык мында − куим мында босьтны лючки уджалӧмӧн, крестьянин кутас асьсӧ дорйыны: «Муыд миян омӧль, вот Сибырын, позьӧ шуны, му. Немечьяслӧн бара жӧ кутшӧмкӧ порошки му выланыс киськалӧны. Сы вылӧ колӧ капитал (деньга)».

Крестьяниныд оз тӧд, мый му уджавны колӧ капитал мӧд пӧлӧс — вежӧра юр, тӧдӧм. Уна сё агроном уна сё нигаын гижлісны, му уджалӧм тӧдмалісны — колӧ пӧ куим переменаӧн му ужалӧм шыбитны, колӧ пӧ лӧсьӧдны уна перемена. Сэки пӧ турун и нянь лоӧ. Некутшӧм капитал сэтчӧ оз ковмы.

Миян сэтшӧм му уджалӧм абу. Ми весиг огӧ тӧдӧй сы йылысь. Профессор Менделеев видлавліс-тӧдмавліс муяс Россияысь зэв уналаысь. Сійӧ шуӧ: миян муяс пӧ абу омӧльджыкӧсь заграничаын дорысь. Нянь миян омӧля артмӧ асланым кужтӧм вӧсна, велӧдчытӧм вӧсна. Ӧтик десятина му вылысь босьтӧны шабді: Францияын 86 пуд, Германияын 132, Англияын 147, Бельгияын 156, Голландияын 170, Россияын 51 пуд. Сю Франция босьтӧ 70 п., Германия 110 п., Бельгия 149 п.

Шатиловскӧй станция вылын агрономъяс тӧдмалӧмаӧсь бара со мый йылысь: коськӧмыд кӧ гӧрӧма юнь тӧлысьын, десятина му вылын сю артмӧ 75 пуд гӧгӧр. Водзджык кӧ коськӧмыд гӧрӧма — май тӧлысьын — му сетӧ 95 пуд. Апрель тӧлысьын кӧ гӧрӧма — нянь воӧ 107 пуд. Куш гӧрӧм кад тӧдӧмысь со кутшӧм барыш позьӧ босьтны.

Кӧйдыстӧ кӧ весалан, бара жӧ пуд кызь кымын лишнӧй нянь босьтан. Кӧдзан машина бара жӧ пуд кызь кымын нянь амбарад коляс.

Водзӧ мӧдӧдчам. Скӧт вӧдитны велӧдчӧм мортъяс арталӧмаӧсь: шоныд картаын скӧтыд этшаджык сёяс турунтӧ 15 пуд гӧгӧр кӧдзыд картаын видзӧм серти. Шоныд ваӧн кӧ кутан скӧттӧ юктавны — бара жӧ туруныд лишалас 5% кымын. Босьтам медічӧтикторсӧ — лясни. Ляснитӧ кӧ лючки вӧчан, коймӧд пай туруныд лишалас, а гашкӧ и джынйыс.

Тӧдӧ оз сы йылысь крестьянин? Оз. Унджыкыс оз тӧд. Оз тӧдны найӧ зэв уна сэтшӧм колантор йылысь. Мыйла оз тӧдны?

Велӧдчытӧмӧсь. Ми гӧльӧсь асланым велӧдчытӧмла.

Ас наукаӧн велӧдчӧм крестьянин Сергей Журавлёв.^Из книжки Н. А. Рубакина «Крестьяне-самоучки»./^

Сергей Григорьевич Журавлёв чужис Тверь губерняын, Ям грездын. Сэні сійӧ и быдмис. Батьыс сійӧс велӧдіс лыддьысьны важ ногӧн на: «буки аз ба»-ӧн. Радейтны кутіс Сергей нига лыддьыны. Нига судзӧдлывліс быдлаысь, кытысь позьӧ: суседъяслысь, школаысь, мукӧдсӧ ас сьӧм вылӧ ньӧбавліс. Сідзи ӧкмис Журавлёвлӧн бура уна нига. Сылысь кутісны босьтны нига лыддьыны крестьяна мукӧд деревняысь. Медъёна лыддьӧны вӧлі му уджалӧм йылысь, скӧт видзӧм йылысь, град йӧр вӧдитӧм йылысь, сад вӧдитӧм йылысь. Журавлёв ачыс мукӧддырйи вӧлі лыддьывлас йӧзлы. Сылысь лыддьӧм вӧлі кывзӧны лючки, со мый понда: мый вӧлі лыддяс, сідзи и вӧчас, кыдзи тшӧктӧма нигаас.

«Нигаястӧ выжывъяс оз гижны», — шулывлас вӧлі Журавлёв. — «Колӧ видлыны, мыйджык выльторсӧ йӧзыс тӧдӧмаӧсь. Он кӧ лыддьы, он и тӧд нинӧм выльджыксӧ, коланторджыксӧ, важ вылад и лоӧ пукавны».

Сідзи нигаяс серти сійӧ велӧдчис град йӧр зэв бура вӧдитны, кыдзи агрономъяс тшӧктӧны, сэсся сад йӧр.

Удж сылӧн весьшӧрӧ эз вош, град йӧр да сад йӧр сылӧн лои прамӧй, сылӧн кодь некодлӧн эз вӧв. Журавлёв вылӧ видзӧдӧмӧн суседъяс тшӧтш сійӧ удж дінӧ кутчысисны.

Сы бӧрын Журавлёв кутіс велӧдчыны малязіяс вӧдитны, бара жӧ нигаяс серти. Сэсся сійӧ велӧдчис зэв бура нигаяс переплетайтны (коркаавны); сійӧ уджсӧ сылы кутісны карсянь вайны. Прамӧй нажӧтка кутіс сы помысь босьтны. Нигаяс серти жӧ сійӧ велӧдчис, кыдзи висьӧмъясысь йӧзӧс да скӧтӧс видзны, кыдзи бурдӧдны висьӧмъяссӧ.

Ӧтчыд со кутшӧм лои теш. Быдсӧн тӧдӧны: босьтас кутшӧмкӧ висьӧм мужикӧс — сійӧ мунӧ лечитчыны пӧрысь тӧдысь баба дінӧ. Этша ӧмӧй баба сы помысь вердчӧ грездъясад! Бурдӧдӧны сэтшӧм старукаясыд шӧпкӧдчӧмӧн, нимвидзӧмӧн да пывсьӧдӧмӧн. Неылын Журавлёв керкасянь оліс ӧтик сэтшӧм пӧч. Уна йӧз сы дінӧ воліс бурдӧдчыны. Ӧтчыд сэсся пӧчыд ачыс висьмӧдчис, шӧпкӧдчӧмӧн и быд ногӧн асьсӧ лечитіс — нинӧмысь отсӧг эз ло. Лои мунны бурдӧдчыны Журавлёв ордӧ. Сійӧ лечитіс. Сы бӧрын сэсся йӧзыд эз кут волывлыны пӧч дінӧ бурдӧдчыны.

Думыштіс ӧтчыд Журавлёв му муртавны (мерайтны) велӧдчыны. Судзӧдіс сійӧ нигаяс, нигаяс серти вӧчис струментъяс. Кодӧс эз вермы ачыс вӧчны — ньӧбис. Сійӧ велӧдчӧм бара жӧ сылӧн эз вош. Вӧлӧсьтын муӧн юксигӧн сійӧ юкліс 107 десятина му. Сэсся сійӧ мурталіс да торйӧдіс 36 десятина стрӧитчан керъя вӧр. Кыкнан уджсӧ Журавлёв вӧчис зэв бура.

Журавлёв вылӧ видзӧдӧмӧн кутчысисны велӧдчыны тшӧтш мукӧдъяс. Тӧвъяснад Журавлёвлӧн суседъяс чукӧртчывлӧны вӧлі код ордӧ кӧ керкаӧ кывзыштны нига лыддьӧм. Мукӧддырйи вӧлі вой шӧр кадӧдз кывзасны да сёрнитасны лыддьӧмтор йылысь. Журавлёв, кыдзи кужис, быд ног отсаліс велӧдчысь тӧварышъяслы.

«Нига серти быдторйӧ позьӧ велӧдчыны», — шулывліс Журавлёв.

III

Телеграммаяс.

Кымын синтӧм нывбаба Россияын.

Дзик велӧдчытӧмыд синтӧм кодь жӧ. Быд 100 морт нывбаба пытшкысь 62 морт дзик велӧдчытӧм.

Велӧдчытӧм нывбабаыс куим мында велӧдчытӧм мужикъясысь. Мӧд ногӧн кӧ шуны — нёль дзик велӧдчытӧм морт пытшкысь куимыс нывбаба.

Кыдзи Сӧвет власьт бурдӧдӧ синтӧмъясӧс.

Вит воӧн Сӧвет власьт удитіс велӧдны грамотаӧ 6,000,000 мортӧс.

Кымын велӧдчытӧм морт миян Коми обласьтын 16 арӧссянь 33-ӧдз.

Уезд нимъяс	Мужик	Нывбаба	Ставыс
Сыктывдінкарын	22	67	89
Сыктывдінкар гӧгӧр грездъясын	32	127	159
Визин карулын	1349	7000	8349
Кулӧмдін карулын	1540	7338	8878
Емдін карулын	759	4353	5112
Изьва карулын	812	3439	4251

Кымын велӧдчӧм (грамотнӧй) морт Коми обласьтын быд сё морт пытшкын.

Уезд нимъяс	100 мужик пытшкын	100 нывбаба пытшкын	100 морт пытшкын
Сыктывдінкарын каргӧгӧрса грездъяскӧд	65	55	57
Визин карулын	45	20	31
Кулӧмдін карулын	37	13	23
Емдін карулын	46	23	33
Изьва карулын	38	10	22
Став Коми обласьтын	43	19	23

IV

Вокъяс.

— Тэ гӧран — ме дора.

Кыкнанным уджӧн ми олам.

Кыкнанным вартчам ми югыдладорӧ,

Мырдӧн моз писькӧдам туй.

Ме кодйыся, му пытшкӧ пыра.

Судзӧда ыргӧн да кӧрт.

Вӧча бур машина, чарла да пила,

Сета ме нянь пыдди тэд.

— Ми тэкӧд рӧдимӧй вокъяс,

Тэ рабочӧй, ме му гӧрысь морт,

Тэкӧд кӧ веськӧдам сойяс,

Венны оз вермы лёк ёрт.

Ӧнія сьыланкывъяс.

Мамӧ ыстӧ вичкоӧ —

Сэтчӧ ме ог мун.

Ветла лучшӧ школаӧ —

Шыпас мед оз вун.

Войдӧр вӧлі первой луннас

Петкӧдлӧны шыпас.

Ӧні, нывъяс, первой луннас

Лыддям быдса кывъяс.

Сочлӧн мужик Ӧлексей

Шевъяліс да дышӧдчис.

Менам муса мужикӧй

Школаын сэк велӧдчис.

Войдӧр сійӧ эз жӧ тӧдлы

Ӧтик шыпас-лыдпас.

Ӧні нигатӧг оз ветлы

Керавны пес чипас.

Войдӧр вӧлі нинӧм оз тӧд,

Му вылын мый керсьӧ.

Ӧні ыджыд юра йӧзкӧд,

Суддяяскӧд вензьӧ.

V

Пошта куд.

Зонлы. Кодлы колӧ велӧдчыны рочӧн лыддьысьны, кодлы комиӧн?

Роч мортӧс, тӧдӧмысь, колӧ рочӧн велӧдны, сійӧ коми гижӧдтӧ оз гӧгӧрво.

Дзик коми мортӧс — комиӧн лоӧ велӧдны лыддьысьны, сійӧ рочнад оз гӧгӧрво.

Коми мортӧс, коді кужӧ сёрнитны рочӧн, медвойдӧр лоӧ велӧдны ас коми кывнас лыддьысьны, сы бӧрын позьӧ и рочӧн.

Гӧрысьлы. Дыр-ӧ он велав лыддьысьны-гижны? Выль ногӧн кӧ велӧдны, выль нигаяс кузя, позьӧ велӧдны лыддьысьны-гижны гырысь йӧзӧс 6−8 вежонӧн.