КӦРТЫСЬ ВӦЧАМ

Тӧлыс таво мича пукаліс. Коръясӧкӧ енэжсянь усьыштас небыдик лым, сэсся бара нин лӧнь, сынӧдыс сэзь-а. Челядьясыд, школаын велӧдчӧм бӧрын, рӧмдытӧдз исласьӧны вадор чойын. Сэн жӧ, йи вылын, пионеръяслӧн каток вӧчӧма. Журскӧны-ислалӧны конькиӧн — ворсӧны, серавлӧны. Сӧмын тай ас вӧчӧм конькиясыд ёна уськӧдлӧны. Он и тӧдлы, балябӧжнад йисӧ зутшыштан.

Исласьыштӧм бӧрын ӧтчыд пионеръяс да челядьяс пырисны пионеръяс клубӧ. Шонтысьӧны, журналъяс «Пионерскӧй Правда» видлалӧны. Мукӧдъяс шашкиасьны пуксисны.

Сӧмын Мишӧ пионер ӧшинь дорын ӧтнас пукалӧ, балябӧжсӧ малалӧ да мӧвпалӧ: конькиӧс колӧ выль ног дорӧдны, мед эз кут уськӧдлыны. Колӧ эськӧ сэтшӧм коньки, медым бӧж помыс кузьджык вӧліс. Сэки он нин швачкысь балябӧж вылӧ.

Видлаліс, видлаліс Мишӧ конькисӧ да мӧвпыштіс: кысь нӧ эськӧ кӧртсӧ босьтӧны? Гашкӧ пу моз жӧ кӧнкӧ быдмӧ ли, оз ли?

Локтіс вожатӧй да Мишӧ пыр и юаліс сылысь:

— Кыдз нӧ эськӧ кӧртсӧ вӧчӧны?

Вожатӧй нюмдіс. Сэсся лэптіс кисӧ, а киясас кутшӧмкӧ билетъяс:

— Пионеръяс, ветламӧй кино видзӧдны, коллективнӧя.

Быдӧнлы вывті нимкодь лоис, чеччалӧны вожатӧй гӧгӧр да серавлӧны. Мишӧ бара кутіс вожатӧйӧс да юаліс:

— Эн тай нӧ висьтав, кыдзи кӧртсӧ вӧчӧны?

— Пасьтась, Мишӧ, — шуӧ сылы вожатӧй, — киноыс сы йылысь и лоӧ. Сэні ставсӧ аддзылам: кытысь кӧрт рудасӧ перйӧны, кӧні сывдӧны, мый сэсь вӧчӧны и.

Кинотӧ видзӧдны унаӧн локтісны. Пионеръяс, школьникъяс да мукӧд челядь ӧтилаӧ пуксялісны. Сэсся друг пемдіс да экран вылын пондісны ловъя йӧз вӧрны.

Вожатӧй пукалӧ челядь чукӧрын да ньӧжйӧникӧн висьтавлӧ:

— Кӧртыд куйлӧ му пытшкын. Сійӧ сэні сорласьӧма сёйкӧд, лыакӧд, изъяскӧд. Сійӧ шусьӧ кӧрт рудаӧн. Кӧрт рудаыд абу быдлаын. Арталӧма: Урал гӧраын 149 миллиард кг, Кривӧй Рогын 198 миллиард кг, Керчын 825 миллиард кг. Му пытшкысь кӧрт рудасӧ перйӧны (видзӧд 1-я серпас) да нуӧны чугун кисьтан заводӧ. Тайӧ заводыслӧн эм зэв гырысь пачьяс — домна пачьяс. Домна пачыс лун и вой ломтысьӧ, весиг из рудаыд сэні сылӧ, сэтшӧм жар.

Мишӧ сюся дзоргӧ экран вылӧ. Серпасъяс бӧрся серпасъяс вежсьӧны.

Тшынасьӧ завод, жуӧны рабочӧйяс. Мишӧ быттьӧ збыль кылӧ заводыслысь удж (видзӧд 2-ӧд серпас) шысӧ.

— Чугуныд зэв рӧшкыд, — водзӧ висьтавлӧ вожатӧй, — оз позь сійӧс кусыньтны ни дорны. Медым чугуныс лои кӧрт, чугунсӧ выль пӧв сывдӧны — мартеновскӧй пачьясын. Артмӧм кӧртсьыс позьӧ быдтор нин дорны.

— Коньки дай? — юалӧ Мишӧ.

— Позьӧ и коньки — кыввидзис вожатӧй.

Аскинас Мишӧлӧн вӧлі прӧст лун. Сёйыштіс да ветліс кузнеч ордӧ.

— Дор меным коньки, медым помъясыс кузьджыкӧсь вӧліны. Тайӧ конькиясыд ёна тай уськӧдлӧны.

Видзӧдліс кузнеч Мишӧ вылӧ да ӧвтыштіс кинас.

— Ме выль ног дорнытӧ ог куж. Зонмӧсь, кузь пома коньки ковмӧма — пондіс ропкыны кузнеч, ачыс кыскис горнаысь дон кӧрт да кутіс камгыны-дорны, бикиньясыс сӧмын сювк-сявкйӧны. (Видзӧд 3-ӧд серпас).

Жугыльтчис Мишӧ. Мӧвпаліс, мӧвпаліс да муніс колхозса слесарнӧй мастерскӧйӧ. Сэні буретш локтӧмны велӧдчыны кӧртысь вӧчасьны колхозса пионеръяс да комсомолечьяс. Найӧ лючки кывзісны Мишӧӧс да босьтчисны дорны кузь пома конькияс.

Слесарнӧй мастерскӧйын унаӧн уджалӧны: кодкӧ ведра вӧчӧ, кодкӧ спояйтчӧ, машинаяс дзоньталӧны, подпилӧкӧн гурскӧны.

Ӧти зон босьтіс выкройка серти дорӧдӧм конькияс да зубилӧӧн лишнӧй кӧртсӧ пеляліс (видзӧд 4-ӧд серпас).

Сэсся топӧдіс тискиӧ да ножовка пилаӧн ӧткузя помъяссӧ вундіс. Гырысь пиня «драчӧвӧй» подпилӧкӧн гӧгӧрбок зыртіс. (Видзӧд 5-ӧд серпас). Босьтіс мӧд пӧлӧс подпилӧк — «личнӧйӧс» да мичаа шыльӧдіс-мольӧдіс, сэсся шлифуйтіс. Конькияс лоисны югыдӧсь, шыльыдӧсь.

Писькӧдчан станок вылын коньки бӧрӧ вӧчис розьяс да быд конькиӧ пуктіс скӧба. (Видзӧд 6–7-ӧд серпасъяс).

Та бӧрын Мишӧ ачыс нин босьтіс кыдз пуысь вӧчӧм коньки балаяс да скӧба помъяссӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ кусняліс. Босьтіс винтъяс да винтиталіс коньки бӧжъясӧ.

— Со тай, эштіс — шуис нюмъялысь Мишӧ. (Видзӧд 8-ӧд серпас).

Та бӧрын Мишӧ унаысь пондіс волыны колхозса слесарнӧй мастерскӧйӧ да велӧдчыны кӧртысь вӧчасьны.

1) Петкӧдлӧй карта вылысь, кӧні СССР-ын кӧрт рудаыс медуна?

2) Босьтӧй чугун тор да тӧдмалӧй, чорыд али небыд, рӧшкыд али нюдз?