СИКТСА ПОЛИТШКОЛАЯСЫН ВЕЛӦДЧӦМ
1927 воын, политшколаясын велӧдчӧм помалӧм бӧрын, Ставсоюзса коммунист партиялӧн центральнӧй комитет шуис вежны коммунистъяслы обяжитана политобразовательнӧй формаяссӧ. Колян во каръясын вӧлі кык сикас школа обяжитӧны помавны: первой тшупӧда политшкола дай мӧд тшупӧда политшкола (кодъяслӧн, дерт, тӧдӧмлуныс оз судзсьы тайӧ школаса программаяс сертиыс). А таво обяжитӧны велӧдчыны сӧмын первой тшупӧда политшколаас.
Школаяс кындзи шуисны ёна паськӧдны быдсяма пӧлӧс кружокъяс. Быд партиец ачыс вермӧ бӧрйыны — кутшӧм кружокын либӧ школаын кӧсйӧ велӧдчыны. Обяжитана школасьыс помалӧм (кончитӧм) бӧрын вермӧ бӧрйыны вылынджык кружок, эз кӧ помав обяжитана школасӧ — улынджык кружок.
Велӧдан уджыс оз мун план сертиыс.
Колян вося «Ордым» журналын (8–9 нумерын «Партиялӧн политика йылысь тӧдмӧдан удж сиктъясын» статтяын) вӧлі гижлӧма: первой пӧ колӧ тӧдмавны, кымын мортлы да кутшӧм школаын позьӧ да колӧ велӧдчыны. Сы бӧрын вӧлисти колӧ артыштны, кытчӧ да кутшӧм школа восьтыны.
Пуктӧма-ӧ вӧлі тайӧ уджыс сиктъясын да кутшӧма муніс — огӧ тӧдӧ. Укомъяс гижӧны: ячейкаяссянь пӧ гижӧдъяс эз волыны. Мыйтӧм да кутшӧм школаяс восьтыны, плансӧ вӧчалім колян вося велӧдчысь лыд серти. Тадзи планъястӧ вӧчӧмӧн эз ло быдлаын план сертиыс вӧчӧма. Кулӧмдін уездӧ план сертиыс колӧ вӧлі восьтыны школа-передвижкаясысь кындзи нӧшта 18 стационарнӧй школа да 12 кружок, а ӧнӧдз восьтӧма сӧмын на 7 школа да 8 кружок.
Укомъясыс плансӧ вӧчигӧн эз вермывны лючкиджык артыштны, унаӧс-ӧ позьӧ кыскыны велӧдчынысӧ. Емдінса Уком гижӧ: «школа-передвижкаын кӧсйим велӧдны 42 партиецӧс, вермим кыскыны сомын 14 мортӧс, 3 стационарнӧй политшколаӧ колӧ вӧлі лоны 21 коммунист, велӧдчӧны сӧмын 10 морт».
Мед эськӧ вӧчӧм план сертиыс вермим сувтӧдны уджтӧ. Водзӧ кежлӧ колӧ ячейкаяслы водзвыв (школаясын удж помасьӧм бӧрас пырысь-пыр жӧ) вӧчны план водзӧ велӧдчан уджсӧ пуктӧм йылысь. Водзвыв тӧдмӧдны планнас Укомӧс, мед сійӧ вермас отсавны ячейкаяслы налысь велӧдчан удж нуӧдан плансӧ олӧмӧ вайӧдны.
Кутшӧм политшколаяс уджалӧны сиктъясын.
Коми обласьт пасьта сиктъясын восьтӧма 35 школа-передвижка (татысь оз ставыс велӧдны ӧтик вонас кыклаын), 38 стационарнӧй политшкола, пыр мунан политика тӧдмалан 10 кружок, 20 мукӧд пӧлӧс политкружокъяс да 1 кружок велӧдчӧ журнал «Рабфак на дому» серти. Уна-ӧ велӧдчысьыс тайӧ школаясас да кружокъясас? Эмӧсь чипыръяс сӧмын 64 политшколаысь да кружокысь. Сэні велӧдчӧны 869 морт, на пиысь: 298 коммунист (сы пытшкысь 164 кандидат), 250 комсомолеч да 321 морт беспартийнӧйяс. Уджалӧм сертиыс юксьӧны: батракъяс да рабочӧйяс — 10 морт, крестьяна — (татчӧ пырӧны тшӧтш бӧрйӧма служащӧйяс) 488 морт. Да служащӧйяс велӧдчысьяскӧд — 371 морт. 869 морт письыс — 118 нывбаба.
Кодъясджык велӧдчӧны торъя кружокъясас да школаясас? Ме тані сӧмын петкӧдла, кутшӧм школаын да кружокын уна-ӧ велӧдчӧны крестьяна да коммунистъяс.
| Кутшӧм школаын либӧ кружокын. | Кымын прӧчент став велӧдчысь пытшсьыс уджалӧны видз-му бердын. | Кымын прӧчент став велӧдчысь пытшсьыс воӧ коммунистъяс вылӧ. |
| Стационарнӧй политшколаын | 60 | 27 |
| Школа-передвижкаын | 63 | 27 |
| Пыр мунан политика тӧдмалан кружокын | 18 | 66 |
| Журнал «Рабфак на дому» серти велӧдчан кружокын | 0 | 50 |
Политшколаясын да кружокъясын руководительяс йылысь.
53 морт пиысь (абу став руководитель йывсьыс сведенньӧыс) 36 партиец, 11 кандидат, 2 комсомолеч да 4 беспартийнӧй руководитель.
Велӧдчӧм сертиыс: помалӧмаӧсь Совпартшкола мӧд ступеньсӧ — 15 морт, первой ступеньсӧ — 7 морт да 31 морт помалӧмаӧсь сӧмын политшколаяс да кружокъяс.
Велӧдӧм сертиыс — 31 морт руководитӧны первой во на, 15 морт мӧд во да 7 морт кык во да дырджык нин уджалӧны тайӧ удж вылас.
Руководительясыс политшколаясас, кружокъясас унджыкӧныс омӧля на асьныс велӧдчӧмаӧсь, сэсся унаӧн на (59 прӧчент) первой во уджалӧны.
Уездувса да вӧлӧсьтувса совещанньӧ руководительяслӧн.
Велӧдчан во заводиттӧдзыс нёльнан уездас мунісны руководительясыслӧн-пропагандистъяслӧн совещанньӧяс. Сёрниталісны политшколаясын да кружокъясын тайӧ велӧдчан во вылӧ уджсӧ пуктӧм йылысь.
Кулӧмдін уездын тайӧ совещанньӧ бӧрас нуӧдісны районувса (кымынкӧ вӧлӧсьт ӧтлаын) да вӧлӧсьтувса совещанньӧяс. Сэні тӧдмалӧмаӧсь уездувса совещанньӧыслысь удж пуктӧм йылысь сёрнисӧ — решенньӧсӧ. Сиктъясас совещанньӧяссӧ нуӧдны ветлӧмаӧсь пропагандистъяс. Уком шуӧм серти, совещанньӧяс мунӧмаӧсь бура. Ячейкаяс руководительяс пӧвстын велӧдан-индалан уджсӧ эз нуны. Водзӧ колӧ татшӧм совещанньӧяссӧ и мукӧд уездъясын вӧчавны.
Кыдзи сиктъясын муніс школаяссӧ восьталан уджыс.
Колян воӧ «Ордымӧ» (8–9 нумерӧ) вӧлі гижлӧма школа восьтан удж нуӧдӧм йылысь. Вермисны-ӧ ячейкаясыс сійӧ уджсӧ нуны да кыдзи нуисны?
Колян велӧдчан во заводитігас ячейкаяс эз прамӧя мӧвпыштлыны кодӧс кутшӧм школаясӧ колӧ сюйны велӧдчыны — унджыклаас сюявлісны политшколаясас список кузяыс.
Кӧнсюрӧ таво тайӧ уджыс бурджыка нин лои пуктӧма. Медвойдӧр видлаліс ячейкалӧн бюроыс колян вося материалъяс кузяыс. Видлаліс, кодъяслы партиецъяс пиысь колӧ на велӧдчыны обяжитана школаын да кодъяслы ковмас восьтавны гырысьджык кружокъяс. Некымынъяслы сеталӧмаӧсь заданньӧяс гортаныс велӧдчыны: кыклы — Гришин нига серти, кыклы жӧ Тайшин нига серти. Таво политобразованньӧлӧн пормаыс паськаліс. Колян воӧ сиктъясын уджаліс сӧмын кык пӧлӧс школа: передвижнӧй да стационарнӧй школаяс. Таво вит пӧлӧсысь нин унджык школаяс да кружокъяс лои восьталӧма.
Этшалаын на, дерт, вермӧмаӧсь бура тайӧ уджсӧ пуктыныс, дай уна нелючкияс на вӧлӧмаӧсь. Эз на миян паськавны газетнӧй кружокъяс да омӧля велӧдчӧм йӧзлы школа (школа малограмотных). Тайӧ кружокъяссӧ да школаяссӧ коліс дай позис унджык восьтавны. Ӧти уезднӧй организация гижліс: «Коммунистъяс пытшкын эмӧсь омӧля велӧдчӧмаяс. Найӧлы колӧ велӧдчыны обяжитана школаын, а бура гӧгӧрвоны нигаысь оз на вермыны. Та понда политшколаясын тшӧтш кутам велӧдны лыддьысьны да гижны». Позьӧ-ӧ политшколаын тшӧтш лыддьысьны-гижны велӧдны? Оз. Политшколаясӧс оз позь пӧртны омӧля велӧдчӧм йӧзлы школаясӧ. Позьӧ-ӧ вӧлі омӧля велӧдчӧмъясыслы восьтавны мукӧд пӧлӧс школаяс? Дерт, позьӧ. Абу ӧд быть найӧс кыскыны первой тшупӧда политшколаӧ сразу. Войдӧр колӧ вӧлі сэтшӧмъяссӧ ичӧтджык (улынджык) школаясын велӧдны. (Ичӧтджык школаяснас ми лыддям газетнӧй кружок да омӧля велӧдчӧм йӧзлы школа).
Мӧд во тайӧ уджсӧ нуӧдігӧн ячейкаяслы колӧ бура артыштлыны тавося уджсӧ — опытсӧ. Мед эськӧ нелючкияссӧ бара не вӧчны. Омӧля сэсся ячейкаяс бокӧ уджавны (заводӧ, вурсьыны да мукӧдлаӧ) ветлысьяс коммунистъяс пиын велӧдчан уджсӧ сувтӧдӧмаӧсь. Арнас на костын некутшӧм удж ячейкаяс абу нулӧмаӧсь. Ковмас ӧнісянь жӧ тайӧ удж йылысь мӧвпыштлыны.
Велӧдчӧм йылысь колӧ йӧзӧс тӧдмӧдӧм.
Велӧдчӧм йылысь йӧзӧс тӧдмӧдӧм сиктъясын эз быдлаын ӧткодя мун. Ӧтилаын сёрнитісны политшколаяс удж йылысь партийнӧй да комсомольскӧй собранньӧяс вылын. Беспартийнӧйясӧс школаясас кыскӧм кузя сетлісны заданньӧ коммунистъяслы: висьтавлыны, сёрни нуӧдны беспартийнӧйяс пӧвстас, ӧшӧдавлісны объявленньӧяс, мукӧдлаын — школа йылысь тӧдмӧдалімӧ партсобранньӧ вылын. Вӧчлімӧ водзмӧстчысь йӧз костын собранньӧ, сиктса собранньӧ вылын сёрни пуктылім.
Код ногыс бурджык тӧдмӧдны политшколаяс йылысь, шуны веськыда он вермы. Мукӧдлаын первой ногӧн тӧдмӧдӧмыс бурджык лоӧ, а мукӧдлаас — мӧд ногыс тӧдмӧдӧм бурджык. Ячейкаяслы колӧ зільны, мед эськӧ унджык йӧз кутасны тӧдны — кутшӧм удж сувтӧдӧны ас водзаныс политшколаясыс, кружокъясыс. Сиктса собранньӧяс вылад, дерт, тайӧ сёрнитӧ петкӧдны озджык ков.
Беспартийнӧйясӧс школаӧ да кружокъясӧ юклӧм.
Колян велӧдчан воӧ кӧ беспартийнӧйяссӧ ставсӧ сюявлісны ӧти школаӧ, — таво нин унджыклаас найӧ вермисны пырны школаӧ, кружокъясӧ, велӧдчӧм сертиыс. Таво быд школаын да кружокын нин мыйкӧ мындаӧн велӧдчӧны беспартийнӧйяс. Ыджыдджык грамотаа беспартийнӧйяс велӧдчӧны кружокъясын, ичӧтджык грамотаа йӧз — школаясын.
Беспартийнӧйясӧс школаясӧ да кружокъясӧ велӧдчыны индӧм йылысь ӧти пропагандист гижӧ: «Беспартийнӧйясӧс школаӧ босьталігӧн коммунистъясӧс моз жӧ налысь тӧдӧмсӧ (развиттьӧсӧ) тӧдмалӧм бӧрти сӧмын гижавлім школаас. Ӧти беспартийнӧйӧс (том мортӧс), омӧльджыка тӧдӧ да, сюйим комсомольскӧй кружокӧ. Ӧні велӧдчӧ сэні». Дерт, быд мортлысь тӧдӧмсӧ бура тӧдмавны он вермы (он ӧд вӧч экзамен). Водзӧ ковмас бурджыка тӧдӧмсӧ (развиттьӧсӧ) школаад пырысьясыдлысь тӧдмавны, мед эськӧ тӧдӧм сертиыс ӧткодьджык йӧз веськалісны быд политшколаӧ.
Кыдзи велӧдан уджсӧ политшколаясас пуктыны.
Унджык политшколаас велӧдӧмыс мунӧ беседаӧн. Эмӧсь на школаяс — руководительыс ачыс ёнджыкасӧ сёрнитӧ, руководительыс ёнджыка юасьӧ — сёрнисӧ паськӧдтӧгыс.
Мыйла оз быдлаын велӧдчӧмыс мун беседаӧн? Беседаӧн велӧдӧмсӧ оз на вермыны быдлаын пуктыны. Медсясӧ, дерт, сы понда, велӧдчысьясыс тӧдӧм сертиныс абу на ставыс ӧткодьӧсь да. Тӧдӧмсӧ налысь политшколаяс вермасны ӧткодявныджык, беседасӧ нуӧдтӧдз кӧ сы йылысь лыддясны. Тайӧ абу на жӧ быдлаын пуктӧма — кӧні кад тырмытӧм вӧсна, а мукӧдлаас та йылысь руководитысьясыс эз мӧвпыштлыны. Абу на быд политшколаясын тырмымӧн нигаясыс. Велӧдчысьясыс сэсся гортаныс оз вермыны лыддьысьнысӧ. Колӧ быдлаын пуктыны беседасӧ нуӧдтӧдз лыддьысян удж. Лыддьысьӧмсӧ кывзыны велӧдчысьяссӧ волывлыны колӧ обяжитны.
Политшколаын велӧдчысьяс кӧсйӧны тшӧтш тӧдмӧдны школаас, мый налы ковмывлӧ практическӧй уджсӧ нуӧдігӧн. Сӧмын руководительясыс омӧля на велӧдчигас тӧдмӧдавлісны сэтшӧмторъяснас, омӧля на йитлывлісны нига вылысь велӧдӧмторсӧ партъячейкаӧн нуан уджъяскӧд. Оз кӧ велӧдӧмсӧ тшӧтш кутны йитны практическӧй уджыскӧд, дерт, водзӧ лоӧ сьӧкыд бура пуктыны беседаӧн велӧдӧмтӧ. Нига вылысь велӧдчӧмыс мед йитчӧ тшӧтш практическӧй удж йылысь сёрниыскӧд. Мед уджсӧ нуӧдны велӧдчысьясыслы кокньыдджык лоӧ.
Ӧткымын политшколаяс ӧнӧдз на беседа вылын петкӧдлывлісны атлас вылысь да нига вылысь диаграммаяс. Сиктса овмӧссӧ петкӧдлан диаграммаяссӧ сӧмын ӧткымын школаын на вӧчавлісны.
Водзӧ колӧ диаграммаясӧн тшӧтш и вӧлӧсьтувса олӧмсӧ, овмӧссӧ петкӧдлыны. Быдлаын беседа дырйиыд колӧ петкӧдлыны диаграммаяс, чипиръясыд ӧд юрад омӧля кольӧны, регыд сійӧ вунӧ.
Омӧля на школаяс пӧльзуйтчӧны газетъясӧн да журналъясӧн. Газетысь да журналысь ми вермам унатор аддзыны — не сӧмын ӧнія олӧм йылысь, но и воддза олӧм йылысь сэтчӧ гижлывлӧны.
Велӧдчӧм удж пыр ӧтарӧ бурмӧ. Дерт, уна нелючкияс на эмӧсь велӧдан уджад. Уна торкалысьясӧс на ковмас водзӧ бырӧдавны. Ӧтвылысь колӧ босьтчыны велӧдан уджсӧ бурмӧдны. Колӧ ӧтувтны став уджалан опытсӧ, мед эськӧ водзӧ бурджыка позис пуктыны велӧдчан удж. Таво восьтӧма лои «кабинет агитпроп да политпросветработника» Обкомса агитпроп бердӧ. Руководительяслы колӧ гижны удж йывсьыныс сійӧ кабинетас.
М.
