ГРАД ВЫВ ПУКТАС ВӦДИТӦМ ЙЫЛЫСЬ

Сиктъясын сёрниӧ волан да, мукӧд крестьяна пыр шуӧны: град выв пуктасыд пӧ абу пӧтӧс, некутшӧм пӧльза пӧ сійӧ вӧдитӧмысь абу. Ставным ми тӧдам, кутшӧм чӧскыд сёянтор капустаыд, либӧ галаныд, сёркниыд, ӧгурчиыд. Видзӧдлам кӧ пӧтӧслунсӧ мукӧд сёянъяслысь да пуктасъяслысь, аддзам, — пуктасыд абу нин сэтшӧм вынтӧм сёянтор. Босьтам со йӧв. Сэні пӧтӧсыс эм: быд сё пайын белокъяс — 3,39, жиръяс (госъяс) — 3,68. Мукӧд пайыс воӧны мукӧдтор вылӧ. Шобді няньын — белокъяс — 12,65 пайыс, жиръяс — 0,5 пайыс. Капустаын сё пайын белокъяс — 1,83, жиръяс — 0,18 пайыс. Морковын — белокъяс — 1,18, жиръяс — 0,29 пайыс. Сідзи водзӧ.

Градвывса пуктасыд не сӧмын куш чӧскыд боксяньыс бур. Сійӧ ещӧ мортлы ёна сетӧ дзоньвидзалун: сэні эм мортлы колантор, шусьӧ «витамин»-ӧн, мыйтӧг ловъя морт оз вермы овны.

Пуктасыд эськӧ бура вӧдитӧмӧн ваяс миянлы уна докод. Шуам, капустатӧ да ӧгурчитӧ миян Сыктывдінкарӧ пыр вайӧны кыськӧ Котласъясысь да Устюгъясысь. Колян во арын капустатӧ вузалӧны вӧлі кык шайтӧн пуд. Сола ӧгурчи ӧні на вузалӧны 50 урӧн десятка. Морков сулалӧ вӧлі 3–4 шайт пуд.

Вӧдитны град выв пуктасъястӧ колӧ: бура вӧдитӧмӧн да дӧзьӧритӧмӧн ичӧтик град йӧрысь позьӧ босьтны вель уна быдсяма пӧлӧс пуктассӧ, семьяыдлы тырмас дай вузавны на позьӧ.

Кутшӧм места бӧрйыны град йӧр улӧ.

Ичӧтик град йӧр, ас семьялы пуктас лӧсьӧдӧм вылӧ позьӧ вӧчны дзик быдлаӧ, весиг медся омӧль нюр вылӧ, эм кӧ тӧлкыс лэдзны сэтысь васӧ да косьтыны сійӧс. Крут чойяс вылын град позьӧ вӧчны ступеньӧн-ступеньӧн. Тулысын дыр ва сулалан муяс вылын бара жӧ градъястӧ позьӧ вӧчны, сӧмын найӧс лоӧ лэптыны вылӧджык (джуджыдджыка).

Унджыкысьсӧ мутӧ град улӧ торъя ёна оз и бӧрйыны. Босьтӧны кӧть кутшӧм места, мед сӧмын вӧлі матынджык горт гӧгӧрын.

Кыдзи бурмӧдны мусин.

Топыд сёйӧд муяс колӧ небзьӧдны, мед найӧ васӧ оз сэтшӧм ёна кутны, дай мед сынӧдыс му пиас лоӧ. Сэки пуктасыд бурджыка быдмас. Сэтшӧм муяссӧ позьӧ небзьӧдны лыаӧн, известкаӧн, куйӧдӧн, трундаӧн. Сісьмӧм куйӧдыд, дерт, бурджык лоӧ трундасьыд. Сӧмын ӧд уна куйӧдъясыд миян оз лишавны град вылад. Сы пыдди миян быдлаын эм трунда, быдлаын весьшӧрӧ туплясьӧ. Кӧні матігӧгӧрын эм трунда нюр, колӧ кыдзкӧ-мыйкӧ зільыштны да сійӧн бурмӧдны мусинсӧ град йӧрсьыд. Петкӧдны му вылӧ трунда колӧ сідзи: тулыснас, гӧрӧм-кӧдзӧм бӧрын, прӧстджык кадъясын перйыны сійӧс нюр вывсьыс да пуктавны неыджыд, джуджыд чукӧръясӧ. Сэні сійӧ куйлас гожӧмбыд дай тӧвбыд, тӧлалас, кынмас, косьмас. Тулысын сэсся вайны му вылад дай мусӧ гӧрны. Трундатӧ позьӧ перйыны и арнас. Доддя туй муртса на пуксьыштӧм бӧрын вайны сійӧс град йӧрад, разӧдны му пасьталаыс, тулыснас сэсся гӧрны. Уна-ӧ колӧ вайны трунда му вылӧ, — висьтавны веськыда сьӧкыд. Сӧмын позьӧ шуны: кымын уна, сымын лӧсьыд. Ылӧссӧ позьӧ индыны сідзи: быд квадрата сыв му вылӧ колӧ 1 кубическӧй аршын трунда. Пыдӧ му пиӧ гӧрны трундатӧ оз ков. Пыдӧ кӧ гӧран, сэні сійӧ дырджык оз сісьмы.

Известка позьӧ петкӧдны сёйӧд муяс вылӧ 300–500 пудйӧдз ӧти десятина вылӧ. Бурджыка туйӧ кусӧдтӧм (негашеная) известка. Петкӧдны колӧ му вылӧ неыджыд чукӧръясӧн, чукӧръяссӧ тыртны васӧд муӧн. Сэні известкаыс сотчас дай лоӧ порошки кодь. Порошкисӧ му пасьталаыс разӧдан дай пинёвтан, либӧ кокньыдика (оз ков джуджыда!) гӧрыштан.

Куйӧд колӧ петкӧдны ӧти десятина вылӧ 5–6 сюрс пуд. Сы мында куйӧдыд, дерт, ӧдвакӧ, миян крестьяналӧн лишалас. Сы вӧсна и ме шуа, мися, колӧ босьтчыны трундатӧ перйыны.

Лыа выв муяс медъёна бурмӧны трундаӧн. Мукӧд губерняын, кӧні трундаыс абу, лыа муяссӧ бурмӧдӧны сёйӧн (1 куб. аршын быд квадратнӧй сыв му вылӧ). Сёйтӧ град йӧрад позьӧ ваявны кӧть кор, сӧмын мед сійӧ дыр куйлігас оз косьмы. Косьмӧм сёйтӧ, комӧкӧссяс да, зэв сьӧкыд лоӧ муыскӧд сорлавны. Бурджык сэтшӧм лыа выв му вылад ваявны сёйӧд мусӧ арнас: тӧвнас сійӧ кынмылас, тӧлалас, небзяс. Тулыснас войдӧр нёль-витысь пинёвтан (мед комӧкъясыс жугавлӧны), сэсся кокньыдика (ляпкыдика) гӧрыштан. Сы бӧрти бара гӧран джуджыдджыка нин. Сідзиӧн лыа муыд да сёй муыд зэв лӧсьыда сорласясны.

Сэсся ӧд овлӧ — сёйӧд муыс куйлӧ лыа вылын, либӧ лыаыс куйлӧ сёй вылын. Сэки мусинтӧ вежны зэв кокни. Лыаыс кӧ сёйӧд му улас куйлӧ, сӧмын мусӧ джуджыдджыка гӧр да ёнджыка пинёвт. Сёй муыс кӧ куйлӧ лыа улас, бурджык лоӧ, градтӧ арнас гӧригӧн, плуг бӧрас лэдзны бӧрӧзда джудждӧдан гӧр (почвоуглубитель) вершӧк 2–3 судта. Тулыснас сэсся сійӧ местасӧ колӧ джуджыдджыка гӧрны да ёнджыка пинёвтны. Сэки лыа муыс да сёй муыс сорласясны. Лыа муыд — медомӧль му. Сы вӧсна лыаа мусинтӧ бурмӧдігӧн колӧ, сёйӧд му кындзи, сюйны тшӧтш трунда, либӧ куйӧд.

Миян быд крестьянин вӧдитӧны капуста да галанка. Тайӧ пуктасъяссӧ колӧ пуктавны войдӧр рӧсадаӧн. Сідзкӧ инӧ колӧ вӧчны

вирич.

Медлӧсьыд, дерт эськӧ, шоныд вирич (парник). Сэні рӧсадаыд бурджыка быдмӧ дай некор нин оз кынмы. Сӧмын парникыд донаджык сувтас дай уджыс унджык. Коді ёна кутчысьӧ град выв пуктас вӧдитан уджӧ, сылы парниктӧ, дерт, колӧ вӧчны. Став рӧскодсӧ сійӧ мӧд вонас жӧ и бергӧдас. Сэсся ӧд парниктӧ позьӧ вӧчны и кымынкӧ мортлы ӧтув.

Прӧстӧй кӧдзыд виричтӧ колӧ вӧчны кӧдзыд тӧв инмытӧм инӧ: керка стен бердӧ либӧ забор дінӧ, дай мед вӧлі видзӧдӧ лунвывлань. Вӧчны виричтӧ — пасьтаыс аршын кык, кузьтанас кӧть мый ыджда: уна кӧ колӧ рӧсадаыд, колӧ кузьджыкӧс вӧчны, этшаджык кӧ — дженьыдджыкӧс. Кык аршын пасьта да сыв кузя вирич вылын позьӧ быдтыны 1000–1300 рӧсада.

ПУКТАСЪЯС БЫДТӦМ ЙЫЛЫСЬ.

Капуста.

Капуста бурджыка быдмӧ дай ёнджыка удайтчӧ сёйӧд му вылын. Капусталы колӧ ичӧтика васӧд да вына му. Ёна ва му вылын капустаыд оз артмы. Капусталы ёна лӧсялӧ куйӧд, сӧмын мед куйӧдыс ёна нин сісьмӧма, а эз вӧв свежӧй, уль. Свежӧй куйӧднад капусталӧн быдмӧ сӧмын корйыс, мачыс кулакысь ыджыд ёна оз и овлы. Кодлӧн сісьмӧм куйӧдыс абу, водзӧ кежлӧ пыр колӧ петкӧдны капуста улӧ карта вывсьыд куйӧдсӧ арсяньыс: кымын водз сійӧс арнас петкӧдан, сымын бурджык. Ёна топыд сёйӧд муяс вылӧ зэв лӧсьыд тулыснас, капуста пуктӧм водзвылын, петкӧдыштны град вылӧ известка. Сійӧ отсалӧ капустаыдлы перйыны мусьыс сёянторсӧ дай видзӧ капустасӧ килаӧн висьмӧмысь. Десятина му вылӧ тырмас 50–100 пуд известка.

Капуста пуктытӧдз вежон вит-квайт войдӧр кӧйдыссӧ колӧ кӧдзны вирич вылӧ. Бур рӧсада быдтыны абу зэв кокни. А ыджыд мача, ён капустаыд артмӧ сӧмын ӧд бур рӧсадаысь. Сы вӧсна рӧсада быдтігӧн колӧ ёна зільны. Кӧйдыссӧ колӧ кӧдзны виричӧ радӧн-радӧн, мед коластъясыс радъяс костас лоӧны вершӧк кык кымынӧн. Ӧти прамӧй лист быдмӧм мысти колӧ радъясысь рӧсадасӧ ещӧ шочмӧдны, да пуктыны сійӧс (пересадить, пикировать) кык вершӧк кымына радъяс костас сідзи, мед быд коластын (радъяс костас) лоӧ выль рад, а сы бӧрын коластъясыс рӧсада радъясыслӧн мед лоины ½–1 вершӧкӧдз. Шочмӧдігад рӧсадатӧ колӧ ёна видлавны да шыблавны шогмытӧмъяссӧ, висьмӧмъяссӧ. Бракуйтны колӧ сэтшӧм рӧсада, кодлӧн листъяс вылас сӧнъясыс гӧрдоватӧсь да лӧзоватӧсь, либӧ кокыс сьӧдӧдӧма, сэсся вужъяс вылас кӧ эмӧсь ичӧтик пыкӧсъяс. Град вылӧ пуктыны колӧ сӧмын медъён, медбур рӧсадасӧ. Медбур рӧсадаыс овлывлӧ пыр вирич шӧрасджык; неуна омӧльджык — войвывладорас; медомӧльыс — лунвывладорас, кытчӧ шондіыс озджык инмывлы да кӧні пыр ваджык овлӧ.

Град вылӧ капуста рӧсадатӧ пуктыны оз ков ёна тэрмасьны. Оз ков жӧ, дерт, сёрмӧдчыны. Вывті кӧ дыр рӧсадаыд вирич вылад олас, вывті ёна быдмас, кокъясыс чорзясны. Сэтшӧм рӧсадатӧ пуктӧмысь пӧльзаыс оз ло. Неыджыд кынмӧмъясысь капустаыд оз пов. Рӧсадасӧ кӧ град вылад пуктӧма нин, да асъя войяснас кӧдздӧдлӧ 2–3 градус вылӧ, — водз асывнас, шондіыс вылӧ кайтӧдз, колӧ рӧсадасӧ киськавны, пызйыны юкмӧсса кӧдзыд ваӧн. Сэки омӧльыс капусталы оз ло.

Пуктыны град вылӧ капуста рӧсада медлӧсьыд рытъя вылын, жар сайкыштӧм мысти. Костъяссӧ рӧсадалысь колӧ колявны ӧти аршынӧн кымын. Пуктӧм бӧрын колӧ пыр жӧ киськавны ваӧн.

Капустатӧ пуктӧм мысти кӧ кутас ёна зэрны да град вылысыс (ёнджыкасӧ сёй му вылын) коркаалас, колӧ коркасӧ жугӧдлыны киӧн. Мыччысьӧм ёгсӧ колӧ нетшкыны, мед оз мешайт быдмыны том на, слабиник капусталы. Тӧлысь мысти кымын град вылӧ пуктӧм бӧрын капуста быдмас 4–5 вершӧкӧдз. Сэки сійӧс колӧ бугритны. Вежон куим мысти медводдза бугритӧм бӧрас бугритны мӧдысь. Корсюрӧ бугритны капустатӧ оз позь, колӧ пыр зэр бӧрын, кор муыс небыд да абу комӧкӧсь. Кос муӧн кӧ бугритан, капусталы нинӧм, омӧль кындзи, оз ло: бугритӧм муыс зэв дыр оз кӧтась, ваыс сы вылысь пыр кутас исковтны, капуста вужйыс лоӧ кос. Сідзкӧ, кос му дырйи капуста градтӧ дзик оз ков бугритны, сӧмын колӧ ёгсӧ весавны да коркасӧ жугӧдлыны.

Капусталы колӧ васӧд му. Сы вӧсна кос поводдяӧ градтӧ колӧ киськавлыны. Сӧмын не миян киськалӧм моз: тшӧкыда да ичӧтикаӧн (кыдзи киськавны, гижӧма водзынджык).

Мукӧддырйи, зэра гожӧмын уна ваысла-ӧ, мый-ӧ, капуста мач заводитӧ потласьны. Сэки колӧ капусталысь вужсӧ ӧтарбоксяньыс ньӧжйӧник кӧрт зырйӧн вундыны, либӧ капуста мачсӧ кокньыдика кыскыштны вывлань, мед ӧткымын вужъясыс косясясны.

Медбура тані, миян обласьтын, быдмасны капуста сортъяс: «Слава Энгойзена» — унджыкысьсӧ шусьӧ веськыда «Слава», «Брауншвейская», «Копенгагенская».

Морков.

Морков медбура быдмӧ сёй му вылын. Муыс мед абу зэв топыд. Пуктӧны кӧйдыссӧ веськыда град вылӧ, водзвыв чужтытӧг. Морков кӧдзыдысь оз ёна пов, позьӧ пуктыны пӧшти пыр му сылӧм бӧрас. Пуктыны бурджык кӧйдыссӧ косӧн, муыд сэки вакодь на да. Кӧйдысыс морковлӧн зэв кокни, ёна тӧвзьӧ. Сы вӧсна сійӧс колӧ кӧдзны лӧнь поводдяӧ. Водзджык кӧ мый понда кӧ морковтӧ пуктыны он вермы да муыс косьмас нин, зэръяс абуӧсь, — колӧ кӧйдыссӧ войдӧр кӧтӧдны. Кӧтӧдны со кыдзи: кӧйдыссӧ сорлавны кос лыакӧд (лыа босьтсьӧ куим мында), да лыа сорнас пуктыны сёй гырничӧ. Гырничас киськавны, мед став лыаыс кӧтасяс. Сэсся гырничсӧ колӧ пуктыны шоныдінӧ, кытчӧкӧ паччӧр пельӧсад. Колӧ видлавны, мед лыаыс гырничад оз косьмы (косьмӧ кӧ, вочасӧн киськавны). Сутки мысти кымын морков кӧйдыс кӧтасяс нин, польтчас. Сы бӧрын колӧ лыанас и, ставнас неуна косьтыштны (бурджык шонді водзын, сынӧд вылын), сэсся кӧдзны.

Кӧдзны морковтӧ колӧ радӧн-радӧн, мед коластыс лоӧ 3–5 вершӧк: 3 вершӧксӧ — «дженьыд» морковлы (рочӧн «каротель»), 4–5 вершӧксӧ — кузь сортыслы. Морков кӧйдысыд оз ставыс чуж. Сы вӧсна колӧ кӧдзны сійӧс сукджыка. Град вылын чужӧм бӧрын лун-мӧд мысти лишнӧй морковсӧ колӧ нетшкыны, шочмӧдны, мед коластыс морковысь морковӧ коляс вершӧк кымын. Медводдза кадъяснас морковыд зэв ньӧжйӧ быдмӧ. Сэки сійӧс колӧ ёна дӧзьӧритны: кӧдзӧм костъяссьыс мусӧ небзьӧдны, турун ёгсӧ весавны.

Кутшӧм бурыс му небзьӧдӧмсьыс да ёг весалӧмсьыс? Та йылысь висьталӧ со кутшӧм видлӧг: Ленинградса Сельскокӧзяйственнӧй институтын вӧлі пуктӧма морковсӧ квайт градйӧ. Кык град вывсьыс мусӧ небзьӧдӧмаӧсь да ёгсӧ весалӧмаӧсь колан кадын. Сэтысь шедӧма морковыс 8 пуд да 16 пунт. Мӧд кык град вылас сійӧ жӧ уджыс вӧлі вӧчӧма кык вежон мысти колан кадсяньыс. Сэтысь воӧма 6 пуд да 24 пунт морков. Коймӧд кык градсӧ кольӧмаӧсь весавтӧг да небзьӧдтӧг юль тӧлысьӧдз. Сэтысь сюрӧма морковыс сӧмын куим пуд, да ещӧ некытчӧ туйтӧм, посньыдик.

Ӧти сайын ёгсӧ весалігӧн да мусӧ небзьӧдігӧн колӧ нетшкыны лишнӧй морковсӧ, мед костъясыс кольӧны 2–3 вершӧк мында. Кос гожӧмын, шоча зэригъясӧн зэв бур ӧтчыд-мӧдысь морков градъястӧ киськавны.

Медбур сортыс морковыдлӧн миян местаяслы «Нантская» да «Валерия».

Ӧгурчи.

Ӧгурчи медлӧсьыд быдтыны шоныд виричьясын (парникъясын). Мича, шоныд гожӧмын ӧгурчиыд бура артмӧ и град вылын. Сӧмын став артмӧмыс сылӧн поводдя сайын: неуна кӧ ыркнитас войяснас, ӧгурчиыд вермас кынмыны. Ёна бура ӧгурчиыд артмӧ парӧвӧй градъяс вылын. Татшӧм градъясыс вӧчсьӧны со кыдзи: кӧнкӧ стрӧйба бокын, лунвылын, асыв тӧлысь да вой тӧлысь сайӧдӧминын кодйыссьӧ гуран. Гурансӧ тыртӧны куйӧдӧн. Вылысас, мылькйӧн моз, тэчӧны му (1 серпас). Позьӧ вӧчны мӧд ногӧн: канавасӧ он кодйы, веськыда му вылас лёддзӧн моз ваялан куйӧд, сэсся тыртан гӧгӧрыс муӧн (2 серпас). Тайӧ куйӧдыс ёна шонтӧ мусӧ. Ӧгурчиыд татшӧм му вылад весиг кӧдзыд гожӧмын ёна артмӧ. Сӧмын, дерт, колӧ бура дӧзьӧритӧм.

Мыйӧн муыс тайӧ парӧвӧй градъяс шоналас, да асывъясыс оз нин лоны кӧдзыдӧсь, — ӧгурчи кӧйдыстӧ позьӧ кӧдзны. Кӧдзӧны кос кӧйдысӧн, кӧтӧдны оз ков (кӧтӧдӧм кӧйдысыс, веськалас кӧ кӧдзыдджык му пиӧ, вермас зэв кокниа сісьмыны). Кӧйдысыс кӧ мый понда кӧ оз чуж, либӧ чужас да асывъясын кынмас, колӧ вежон мысти кымын кӧдзны мӧд пӧв. Кӧдзсьӧ ӧгурчи сукджыка: 1–2 вершӧк кӧйдысысь кӧйдысӧдз. Чужӧм бӧрын, да ӧти прамӧй лист лоӧм бӧрын кӧдзасӧ колӧ шочмӧдны; кык-куим лист мыччысьӧм мысти ещӧ шочмӧдны, мед мӧда-мӧдсяньыс костыс лоӧ вершӧк 4–5 кымын.

Ӧгурчитӧ быдмигас, дерт, колӧ дӧзьӧритны: весавны ёгсӧ, небзьӧдны мусӧ (кытчӧдз ӧгурчи листъяснас оз тупкысь став градйыс), дзордзавтӧдзыс лункосмӧсӧн киськавны: васӧд му ӧгурчиыдлы ёна лӧсялӧ. Дзордзавны заводитӧмсянь киськалӧмсӧ колӧ шочмӧдны: ёна кӧ сэки кутан киськавны, ӧгурчиыд лист выв мунас. Нёль лист петӧм мысти ӧгурчитӧ, картупель моз жӧ, колӧ бугритны. Бугритӧм бӧрын коркӧ ӧгурчилӧн петасны плетьяс. Найӧс колӧ лӧсьӧдлыны град бокъясас дай крепитны. Та кадын кымын жӧ ӧгурчилӧн (ёнджыкасӧ парникъясын быдтігӧн) зэв ёна кутас быдмыны листыс, а ӧгурчиыс оз ло. Сэки колӧ плеть йывъяссӧ чепӧльтыштавны, мед выльысьсӧ листъясыс оз быдмыны, мед став выныс кутас мунны ӧгурчи петӧмас.

Мукӧд воӧ удайтчывлӧ сідзи: гожӧм зэв мича да шоныд. Ӧгурчи босьтчӧма нин град вылын вель ёна, сэсся оз ло. Поводдяыс эськӧ сэки пыр на бура сулаліс. Сэки колӧ став важ плетьяссӧ ӧгурчиыдлысь вундавны да шыбитны. Ӧгурчи кустсӧ киськавны куйӧда ваӧн (кыдзи куйӧда ваыс вӧчсьӧ, гижӧма водзын). Шоныд поводдя дырйи важ плетьяссӧ вундалӧм бӧрын петлывлӧны выль плетьяс. Сэки ӧгурчи заводитас быдмыны выльысь.

Ӧгурчи сортыд зэв уна эм. Тані миянлы колӧ кӧдзыдысь повтӧмджык сорт. Татшӧм письыс позьӧ индыны «Муромса» да «Вязникиса» сортъясӧс.

Галанка.

Галанка, капуста моз жӧ, быдтыссьӧ рӧсадаӧн. Рӧсада дӧзьӧритӧмыс капусталӧн кодь жӧ. Пуктыны град вылӧ ёна тэрмасьны оз ков: пуктан кӧ водз, кор асывъяс ещӧ кӧдзыдӧсь на, кустыс кутас дзордзавны, а ачыс галанкаыс оз артмы.

Галанка рӧсада вирич вылысь колӧ перйыны вуж бердас сибдӧм мунас (оз ков весиг мусӧ вуж дінсьыс гылӧдны). Град вылӧ пуктігӧн кузьджык вужъясыслысь коймӧд юкӧнсӧ кымын колӧ орӧдыштны, мед петасны выль вужъяс. Му пиӧ (град вылӧ) рӧсада пуктыссьӧ, мый пыднаын вӧлі виричас, сы пыднаӧ жӧ. Пуктыны колӧ шочиника, вершӧк 8–10 мӧда-мӧдсьыс. Пуктӧм бӧрын, бура быдмыны босьтчытӧдз, колӧ быд лун киськавны. Пӧшти став град быдтассӧ киськавлӧны рытын, шонді саялӧм мысти. Галанкатӧ колӧ киськавны асывнас, град вылысь лысва косьмӧм бӧрын. Асылын киськавны колӧ со мыйла: галанка рӧсадатӧ томдырйиыс зэв ёна сёйӧ пытш кодь гаг (град вылын пытш моз жӧ чеччалӧ). Мукӧд гожӧмнас сійӧ гагйыс галанкатӧ, капустатӧ да сёркниястӧ кушӧдз сёяс, весиг засӧ оз коль. Сыкӧд быд ногыс колӧ водзсасьны. Галанка гагйыд, пытш моз жӧ, ва вывті оз вермы чеччавны. Сы понда и колӧ киськавны галанкатӧ асывнас, шонді петӧм бӧрын. Сэки ӧд гагйыс и босьтчӧ сёйны галанкатӧ. Шонді лэччӧм бӧрын гагйыс ачыс оз сёй.

Галанка дӧзьӧритӧмыд капуста дӧзьӧритӧм кодь жӧ: колӧ турун ёг весавны, му коркаалӧмсӧ небзьӧдны, мукӧдтор. Тӧлысь мысти кымын град вылӧ пуктӧм бӧрын, галанка колӧ бугритны, мед вужйыс джынвыяыс кымын тырас муӧн (листсӧ тыртны ньӧти оз позь, сісьмас!).

Медбур галанка сорт «Красносельская желтая». Сійӧс и колӧ миянын пуктыны.

Пуктас киськалӧм

Кыдзи киськавны? Киськавны колӧ шочджыка да ёнджыка, мед муыс кӧтасьлас вершӧк 3–4 пыдаӧ кымын. Этшаник киськалӧмӧн ваыс вужйӧдзыс оз и волы. Сэтшӧм киськалӧмсьыд некутшӧм пӧльза абу, сӧмын муыс чорзьӧ (коркаалӧ). Быд киськалӧм бӧрын колӧ жугӧдлыны вылыс коркасӧ, мед сынӧдыс му пиас вермас пырны.

Кутшӧм ваӧн киськавны? Кутшӧм матынджык град йӧрсьыд. Медбур, дерт, войтва, сэсся вадор ва, либӧ тыясысь да прудъясысь. Сы бӧрын нин вӧлисти шогмана ключ ва да юкмӧс ва.

Кор киськавны? Медлӧсьыд киськалан кад — 4–5 часын лун шӧр бӧрын, шонді жар сайкыштӧм бӧрын. Позьӧ киськавны, дерт и, лунын. Сӧмын луннад киськалӧмӧн уна ва веськалас пӧсь му вылад да бӧр косьмас, — весьшӧрӧ киськалӧмыс вошӧ.

Зэв ещӧ бур киськавны град выв пуктастӧ куйӧда ваӧн. Куйӧда ваӧн киськалӧны, омӧля кӧ пуктасыд быдмӧ, колӧ кӧ мусӧ вынсьӧдыштны. Куйӧда ва позьӧ вӧчны куйӧдысь, мӧс сітысь (идзастӧг), морт, чипан да гулю сітъясысь. Вӧчсьӧ сійӧ сідзи: ыджыд бӧчкаӧ (бур треска бӧчкаӧ) нёльӧд юкӧнсӧ кымын пуктӧны мӧс сіт (морт сіт да чипан сіт пуктӧны этшаджык, куйӧд унджык) да тыртӧны ваӧн. Луннас (быд лун) кыкысь-куимысь гудравлӧны ёсь майӧг помӧн пыдӧсӧдзыс. Вежон кык мысти кымын (жар поводдя дырйи регыдджык) бӧчкаас ваыс быгзяс да пыдӧссяньыс кутасны кайны мылькъяс. Сэки куйӧд ва артмӧма нин. Зэв лӧсялӧ сэтшӧм куйӧд ва пиас пуктыны китыр кык-куим кымын купорос. Сэки дукыс оз кут петны. Позьӧ, дерт и, купоростӧг, дуксьыс кӧ абу зывӧк. Киськавтӧдз войдӧр куйӧда васӧ колӧ кизьӧртны сӧстӧм ваӧн: быд ведра вылӧ 4–5 ведра сӧстӧм ва, да сійӧн и киськавны. Он кӧ кизьӧрт куйӧда ватӧ, став пуктасыд вермас сотчыны. Куйӧда ваӧн колӧ киськавны зэръяс бӧрын, либӧ зэрыс кӧ абу, куш ваӧн киськалӧм бӧрын. Куйӧда ваыд сэки вынсӧ ёнджыка муыслы сетас. Гожӧмбыдӧн куимысь-нёльысь татшӧм куйӧда ванас киськавлӧмыс сетӧ зэв ыджыд бур пуктасъясыдлы. Мӧд луннас куйӧда вайӧн киськалӧм бӧрын град вывса коркасӧ быть нин колӧ небзьӧдны.

Агроном П. Оплеснин.