КЕР-ШПАЛ ЛЭДЗӦМ
Важӧн и ӧні медыджыд нажӧтка коми крестьяналы сетӧ кер-шпал дорын уджалӧм. Тайӧ быд крестьянин бура тӧдӧ. Но оз на став кер-шпал дорын уджалысьыс лючки гӧгӧрво: кыдзи тайӧ уджыс отсалӧ кыпӧдны обласьтувса овмӧс да кыдзи профсоюз да удж юкӧд (Отдел Труда) мырсьӧны уджсӧ лӧсьӧдны сідзи, медым эськӧ уджалысьяссӧ эз дзескӧдны кер-шпал лэдзӧдысьясыс. Оз гӧгӧрвоны со мый вӧсна: ӧти-кӧ — эг на вермылӧй быдлаын кыдз колӧ дядьӧыдлы туйдавныд да индавныд; мӧд-кӧ — колян воӧдз крестьянаыд, гырысь войнаяс бӧрад, эзджык тӧждысьлыны ассьыныс уджсӧ кокньӧдӧмлань, ёнджыка зілисны грӧш-кӧпейка нажӧвитӧм вӧсна. Колян во коми крестьяналы кер-шпал лэдзӧмысь, Комму^Уралса./^ заводъясын уджалӧмысь, прӧмышляйтӧмысь да мукӧдторйысь вель уна нин сюрис нажӧвитны. Сідзкӧ, позьӧ чайтны — ӧні олӧмыд важ дорысь кокньыдджык нин лоны кутіс да позьӧ нин мӧвпыштлыны и мукӧдтор йылысь.
Кер-шпал лэдзӧм отсалӧ обласьтувса овмӧслы.
Быд кер-шпал дорын уджалысьлы колӧ тӧдны — таво обласьт пасьтаын куш ӧтнас Комилес кӧсйӧ лэдзны 1.000.000 кер, 1.035.000 шпал да 600.000 сыв пес, колян вося дорысь унджык: керйыс — 241.000-ӧн, шпалыс — 46.000-ӧн. Тайӧ став вӧрыс юксьӧ лесничествоясӧ со кыдзи:
| кер | шпал | |
| Сыктывсаысь | 130.000 | 200.000 |
| Сыктывдінкарсаысь | 200.000 | 280.000 |
| Немдінсаысь | 100.000 | 60.000 |
| Нёбдінсаысь | 120.000 | 175.000 |
| Емвасаысь | 85.000 | 25.000 |
| Туръясаысь | 120.000 | 60.000 |
| Пожӧгсаысь | 60.000 | 120.000 |
| Ношульсаысь | 135.000 | 70.000 |
| Леткасаысь | 50.000 | 45.000 |
Сэсся ӧд Комилесыд кындзи кер-шпалтӧ кутасны лэдзны: Печеролес, Русс-Англолес, Удӧраын Северолес да ещӧ мукӧдъяс.
Та серти аддзам: кер-шпал лэдзан удж дінӧ таво ковмас зэв уна уджалысь (морт дай вӧв). Вермана войтырлы да уна уджалысь семьяяслы бура уна на бара позяс нажӧвитны.
Дерт, коми войтырлы тайӧ удж бердад лоӧ босьтчыны сьӧлӧмсяньысджык. Мыйта Обисполкомлӧн таво шуӧма лэдзны кер-шпал, ковмас тыртчыны. Обисполком шуӧм мында кӧ кер-шпалтӧ лэдзны огӧ вермӧ, сэки нажӧткаыд ичӧтджык лоӧ дай сэсся обласьтувса бюджет чинӧ. Бюджет чинтыны некыдзи оз позь. Чинтан кӧ бюджеттӧ, чинтыны лоӧ и школаяс, больничаяс, кӧнсюрӧ туй вӧчӧмысь лоӧ дугдыны да мукӧд коланторъясысь эновтчыны.
Со ӧд кытчӧ кыскӧ, он кӧ кер-шпалтӧ лэдз Обисполкомӧн шуӧм мындаыд. Сійӧ, дерт, быдӧнлы колӧ лоны гӧгӧрвоана. Вӧртӧ вузалӧмысь ӧд сьӧмыд воис бюджетад: 1924-1925 воын 830.091 шайт, колян во 1.657.432 шайт. Таво кӧсъям босьтны 1.618.000 шайт. Со сійӧ кер-шпал лэдзӧмыд да вузалӧмыд мый ыжда отсӧг сетӧ обласьтпытшса овмӧстӧ кыпӧдны.
Кыдзи уджӧдӧны да мынтысьӧны вӧр-лэдзысьяслы.
Кер-шпал лэдзысьяслы ещӧ колӧ тӧдны: дон йылысь, условйӧ да мукӧдтор йылысь. Профсоюз да удж юкӧд ӧнӧдз пыр на тайӧ уджнас ноксисны. Найӧ шуӧны: тавося договорӧ пӧ лои сюйӧма уна выльторъяс:
Ӧти выльтор. Уджалӧмысь пондасны мынтысьны тӧварӧн-няньӧн: керйысь — 30%, шпалысь — 40%, кылӧдчӧмысь — 25%. Тайӧ ёна кыпӧдӧ нажӧткатӧ кер-шпал лэдзысьясыдлысь, кыпӧдӧ кер-шпалтӧ лэдзӧдысьясыдлӧн зӧрйыс-няньыс донтӧмджык да. Налӧн зӧр-нянь вылӧ донъясыс со кутшӧмӧсь:
| сю | зӧр | рудзӧг пызь | ||
| Немдінын | 9,5 ур* | 7,7 ур. | 11 ур | |
| Керчомъяын | 9,5 « | 7,7 ур. | 11 « | |
| Пӧддельнӧйын | 8,9 « | 7,7 ур. | 10,4 « | |
| Висерын | 9,2 « | 7,7 ур. | 10,7 « | |
| Маджаын | 8,6 « | 7,7 ур. | 9.8 « | Сетӧны Сыктывкарса складын. |
| Зеленечын | 8,6 « | 7,7 ур. | 9,8 « | Сетӧны Сыктывкарса складын. |
| Зӧвсьӧртын | 8,6 « | 7,7 ур. | 9,8 « | Босьтны Сыктывкарын. |
| Сереговын | 8,6 « | 7,7 ур. | 9,8 « | Босьтны Сыктывкарын. |
| Туръяын | 9,5 « | 7,7 ур. | 11 « | Босьтны Сыктывкарын. |
| Лӧзымын | 8,6 « | 7,7 ур. | 9,8 « | Босьтны Сыктывкарысь. |
| Сыктыв-Ыбын | 9,2 « | 7,7 ур. | 10.7 « | Босьтны Сыктывкарысь. |
| Визинын | 9,2 « | 7,7 ур. | 10,7« | Межадор складысь. |
| Межадорын | 9,2 « | 7,7 ур. | 10,7 « | Межадор складысь. |
| Кебраын | 9,5 « | 7,7 ур. | 11 « | |
| Палаузын | 9,5 « | 7,7 ур. | 11 « | |
| Койгортын | 9,5 « | 7,7 ур. | 11 « | |
| Лоймаын | 8,6 « | 7,7 ур. | 9,8 « | |
| Абъячойын | 8,6 « | 7,7 ур. | 9,8 « |
*Став пӧлӧс няньыслысь: сюыслысь и, зӧрйыслысь и, рудзӧг пызьыслысь и тані донсӧ индӧма килограммысь (1 килограмм — 2½ пунт гӧгӧр, стӧчсӧ 2,4493 пунт).
Тайӧ доныс зӧр-няньлӧн ёна улын лавкаса донысь. Сійӧн ми и шуам, мися, тӧварнад (зӧр-няньнад) кутасны мынтысьны да нажӧткаыд содас.
Сэсся кер-шпал лэдзысьяслы кӧ веськалас омӧль делянка, сэки лоӧ содтӧд уджалан дон бердӧ 15%-ӧдз. Тайӧ сідзжӧ отсалӧ уджалысьяслы нажӧтка содтыны.
Колян во вӧлі шуӧма лӧсьӧдчӧмас сідзи: быд кер лэдзысь кыскӧ 150 кер да 200 шпал — кӧть мый ылнаысь. Таво абу сідз. Таво шуӧма: верст сайысь да матысьджык лоӧ кыскыны (вӧла мортлы) кер — 320-ӧс, а шпал — 300. Дас кык верст сайын кӧ кер кысканыс, сэки лоас лэдзны да кыскыны 100 кер, 250 шпал. Ӧти верстсяньыс да дас кык верстӧдзыс кыдзи лыдыс чинӧ, ме сы йылысь ог нин гиж, сӧмын шуа: кымын ылын кыскыны кер да шпал, сымын сылӧн лыдыс этшаджык босьтсьӧ.
Колян воясӧ вӧлі нюжӧдӧны гожся свидетельствоысь кутӧм сьӧм 2–3 воӧдз. Локтан восянь гожся свидетельствоысь кутӧм сьӧм пондасны уджалысьяслы сетавны сійӧ жӧ вонас октябр тӧлысьын.
Тӧвся кер-шпал лэдзӧмысь таво пондасны мынтысьны 10 лун мысти норма тыртӧм бӧрын. Колян во эз тадзи вӧв. Сэсся вӧр кылӧдысьяслысь таво кутасны пуръяссӧ примитны 2 лун мысти. Кык луннас кӧ оз удитны примитны, кутасны сетны сьӧм 1 шайт да 30 урӧн быд сутки. Кылӧдчысьяскӧд рӧщӧтсӧ кутасны вӧчны гортъясаныс.
Кер-шпал лэдзны босьтчигӧн колӧ тӧдны и со мый: катищеяс кӧ сиктъяссянь 8 верст сайын, сэтчӧ кутасны вӧчны кер лэдзан керкаяс, быд керка вӧчӧмысь мынтысьӧны кер-шпал лэдзӧдысьясыс 60 шайтӧн. Сиктъяссянь кӧ кер-шпал лэдзанінӧдз лоӧ 50 верст либӧ ылынджык, сэки мунан туй вылас вӧчӧны ветлысь-мунысьлы шойччан керка (зимовка). Вӧр керка дорын кӧ матын ва оз ло, сэки лӧсьӧдӧны юкмӧс. Делянкаын кӧ уджалӧ 100 морт дорысь унджык, сэтчӧ лӧсьӧдӧны пывсян. Уджалігӧн висьмӧм-доймӧм йӧзлы таво сьӧмсӧ ас-киас оз сетны, а кутасны лечитны кык тӧлысьӧдз кер-шпал лэдзӧдысьяс сьӧм вылӧ. Стракӧвӧй мынтӧны колян вося мында жӧ.
Кер-шпал лэдзысьяс кӧ ассьыныс нормасӧ оз тыртны, либӧ вошталасны уджалан кӧлуйсӧ, сэки налысь бергӧдасны нажӧткасьыс коймӧд пайсӧ.
Со мыйяс йылысь колӧ бура тӧдны кер-шпал лэдзны босьтчигӧн быд уджалысьлы. Сэсся оз ков вунӧдны кутшӧм ыджыд отсӧг сетӧ тайӧ уджыс обласьтувса пытшкӧсса олӧм кыпӧдны. Кутшӧм кокньӧд уджалысьяслы вӧлі позьӧ сетны — сетӧма.
Сьӧлӧмысь босьтчамӧ кер-шпал лэдзны, Обисполкомӧн шуӧм лыдӧдз тыртчамӧй. Сэки бара на йӧткыштам обласьт пытшкӧсса олӧмтӧ водзӧ.
Булышов.
