КӦР ВИДЗӦМЫСЬ ДА ЗВЕР КЫЙӦМЫСЬ ДОКОД
Кӧр видзӧмысь да звер кыйӧмысь Коми обласьтлы воӧ зэв ыджыд докод. Звер куясысь да мукӧд пӧлӧс сырьёысь коми крестьяна быд во босьтӧны пӧшти куим миллион шайт. Ёнджыка кӧ нуны сэтшӧм тӧварсӧ заграничаӧ, сэки докодыс вермас ёна на содны. Сэсся татшӧм нажӧткасӧ позьӧ эськӧ ёна паськӧдны, кужӧмӧн кӧ пуктыны да бурмӧдны звер кыян уджсӧ да кӧр видзӧмсӧ.
Тані ме гижа, кутшӧм докод воӧ коми йӧзлы кӧр видзӧмысь да звер кыйӧмысь.
Кӧр видзӧм помысь вузаланторъяс.
Миян обласьт пасьта (Изьва-Печӧра уездын) лыддьыссьӧ 400.000 кӧр. Шӧркодя кӧ лыддьыны, кӧръясысь воӧ докод (яйсьыс, куяссьыс, мукӧдторйысь) быд во 1.600.000 шайт. На пиысь вузалӧны: яй — 3.600 шайт дон, кӧр ку — 900.500 ш. дон, гӧн — 4.200 ш. дон, камыс — 5000 ш. дон, — ставсӧ миллион кымын шайт дон (мукӧдсӧ аслыныс кольӧдӧны). Кӧр ку вӧчсьӧ нярӧ (замша). Сійӧ содтӧ докодсӧ ещӧ пӧшти 500.000 шайт.
Кӧр видзӧм удж вылӧ важ правительство эз видзӧдлы. Ӧні сӧвет власьт дырйи кӧр видзӧм кутісны бурмӧдны. Сӧмын гырысь пӧльзаяс оз на жӧ тыдавны. Медчорыда ковмас босьтчыны вермасьны кӧръяс пӧвстын паськалӧм висьӧмъяскӧд. Быд кык-куим во пиын сибырскӧй язваысь да гыж висьӧм помысь кулӧны 15–20 сюрс кӧрӧдз. Сэсся кымынкӧ во пиын сибырскӧй язваыс паськавлӧ зэв ёна, виӧ кӧръяссӧ сё сюрсӧдз дай унджык. Татшӧм висьӧмъясыс дырйи мукӧд семьяясыс кольлӧны дзикӧдз кӧртӧг. Висьӧмъясыс оз лэдзны прамӧя содны кӧръясыслы, кӧть эськӧ и выльысь чужысьыс (приплодыс) овлӧ быд во 25% да. Ӧні кӧръясӧс висьӧмъясысь кутісны пистиавны, сӧмын оз на жӧ вермыны ставсӧ пистиавны-а.
Кӧр пӧрӧда бурмӧдӧмӧ асьныс кӧр видзысьяс оз на кутчысьны. Кӧръясӧс тырсьӧдӧны кутшӧмсюрӧ айясӧн. Сэки веськалӧны омӧлик висьысь айяс да, сэтшӧм жӧ омӧликӧсь лоӧны и пияныс.
Кӧр миян быд во начкыссьӧ 20% гӧгӧр. Сідзкӧ 5%-ыс (выль чужысьяссьыс) колӧ эськӧ быд во содны, сӧмын содӧмыс миян некутшӧм абу: сійӧ прӧчент мындаыс кӧрыс пӧшти быд во кулӧ. Босьтам кӧ ми Аляска (Войвыв Америкаын), сэні комын воӧн 1.280 кӧрысь содӧма 200.000-ӧдз. Сыысь кындзи, сійӧ жӧ вояснас вӧлі ещӧ начкӧма 100.000 кӧр. Аляскаын кӧръяслӧн висьӧм абу, сэні сетӧ приплодсӧ 33%.
Кӧр видзӧмысь ёна позьӧ содтыны докод и миянын. Сы могысь колӧ чорыдджыка босьтчыны вермасьны кӧр висьӧмъяскӧд, воысь воӧ пистиавны став стадаяссӧ, сэсся пистиасьныс колӧ велӧдны асьнысӧ кӧр видзысьяссӧ. Колӧ бурмӧдны кӧр пӧрӧдасӧ, бӧрйӧмӧн кольны бурджык айяссӧ да лӧсьӧдны племеннӧй рассадник.
Кӧр видзӧм помысь став вузаланторсӧ колӧ ньӧбны да сэні жӧ места вылас вӧчавны сэтысь мый барышаджык: сюръясысь — клей, яйысь — консервъяс, гӧнысь — гын, сэсся стрӧитны бурджык замша вӧчан завод.
Сэсся колӧ бурмӧдны кооперативъяслысь уджсӧ. Кооперация пыр медъёна верман бурмӧдны кӧр видзысьяслысь олӧмсӧ.
Звер кыйӧм.
Звер кыйӧмысь крестьяналы воӧ ыджыд нажӧтка. Кольӧм во звер кыйӧмыд вӧлі зэв омӧля, дай сэні на лои кыйӧма 900.000 шайт дон. Звер кыйӧм воысь воӧ ёна шыблӧдлӧ. Ӧні видзӧдлам, мый дон вӧлі кыйӧма став зверсӧ бӧръя вояснас:
| 1922–23 воӧ | 708.600 шайт дон. |
| 1923–24 — | 1.285.270 — — |
| 1924–25 — | 1.012 000 — — |
| 1925–26 — | 744.900 — — |
| 1926–27 — | 880 000 — — |
Таво, план серти, став пӧлӧс зверсӧ чайтам кыйны 1.682.000 шайт дон.
Тайӧ лыдпасъясыс петкӧдлӧны: звер кыйӧмыд абу быд во ӧтмында. Мукӧд воас зверыс (урожайыс) унджык, мукӧдас — этшаджык. Сійӧн и звер кыйӧмыс воысь воӧ шыблӧдлӧ. Медъёна шыбласьӧны ур да кынь. Мукӧд пӧлӧс зверъясыс озджык сэтшӧма шыблӧдлы, сӧмын ӧткымыныс (соболь, тулан) ньӧжйӧникӧн бырӧны.
Ӧні звер куяс вылӧ доныс ёна кыптіс. Сы понда ёнджыка кутісны кыйсьыны. Войнаӧдз вӧлі урлӧн доныс 30–35 ур, а ӧні — ӧти шайт да 30 ур.
Кыйсьысьяс, унджык нажӧтка босьтӧм могысь, кыдзисюрӧ жугӧдӧны быд зверӧс. Найӧ чайтӧны зверъястӧ помтӧмӧн да, мӧда-мӧд вежмӧныс кыйӧны кор окота, зільӧны виавны асланыс кыйсянінсьыс ставсӧ, — мед эськӧ оз нин ньӧти коль. Видзӧдлам кӧ, мый керсьӧ тулысын: кыйсьысь лыйлӧ урӧс тыра дырйиыс! Колӧ та йылысь бура мӧвпыштны, дзикӧдз дугӧдчыны тыра дырйи да пияна дырйи урӧс (кӧть и мукӧд зверӧс) виалӧмысь. Сэсся ӧд ещӧ тувсов урыд и сідзи мунӧ донтӧм донысь. Быд энь ур, виан кӧ сійӧс тулысын, сетӧ убытка кыйсьысьяслы жӧ сё шайт сайӧ. Ӧти гоз урысь (эньысь да айысь) бур воӧн котыртчӧ сё урӧдз.
Кӧч кыйӧм лёк ногӧн жӧ мунӧ: гожӧмбыд кыясны петляӧн. Сэтшӧм кӧчлысь кусӧ некытчӧ оз босьтны.
Звер кыян удж бурмӧдӧмӧ колӧ чорыда босьтчыны да некутшӧма оз ков лэдзны кыйсьыны позьтӧм кадъясын, кор правительство оз тшӧкты. Мукӧд кӧ оз кутны кывзыны, на йылысь колӧ висьтавны исполкомӧ либӧ милициялы. Огӧ кӧ кутӧй тайӧ лёкъяснас вермасьны, сэки воысь воӧ прӧмыс кутас чинны. Сэсся кыйсьысьяслы колӧ велӧдчыны бура вӧдитчыны куяснас. Ӧні куяснад зэв на кужтӧг вӧдитчӧны: уна пӧжсьӧ, сотчӧ, кулігас тшыкӧдлӧны. Сы понда звер ку мунӧ брак. Куясӧн бурджыка вӧдитчыны велӧдӧм могысь, таво кӧнъясынкӧ (кӧні ёнджыка кыйсьӧны) кутасны нуӧдны дженьыдик курсъяс. Сійӧ курсъяс вылас колӧ быд кыйсьысьлы ветлыны да кывзыны. Сэсся быд лыддьысян керкаӧ мӧдӧдӧны „Пушное дело“ журнал. Сійӧс кыйсьысьяслы колӧ жӧ лыддьыны.
Й. Кузиванов.
