КОДІ ВЕСЬКӦДЛӦ РЕВОЛЮЦИЯӦН
Важӧн вӧлі шулывласны: Коми муыд пӧ зэв бокын да, татчӧ некор жӧ войнаыд оз сибав. Сідзжӧ мӧвпыштлісны: сарыд пӧ вывті крепыда пукалӧ, сійӧс некыдзи он вермы сэтысь путкыльтны. Вежӧртӧм войтырыд чайтӧны вӧлі нэмсӧ овны чорыд кабыр улын, пемыд гуын моз, кисьтны ассьыныс вирсӧ озыр чукӧр вӧсна.
Важ олӧмыд вежсьӧ.
Лои тай мӧд ногӧн. Лои тай и пӧрысь пӧчӧяслы гортын аддзывны ас нэм вылас войнатӧ. Эз дыр ӧшйы престол вылас и сарыд. Сетісны сылы чорыдакодь плешкас да, ылӧ тай турбыльтчис, лэбзис. Сарыдлӧн эськӧ вужйыс ёна пыдӧ вӧлі пырӧма, да вермисны тай нетшыштныс.
Сар бӧрын помасис гажа олӧмыс и озыр чукӧрлӧн. Дас во сайын октябр тӧлысьын озыр чукӧрлӧн лачаыс (ыджыдалӧмыс) уси. Налысь мырддисны власьтсӧ, пабрик-заводъяссӧ, муяссӧ. Ставсӧ сійӧ сетісны уджалысь йӧз киӧ.
Быдлаын уджалысь йӧз кыпӧдчӧны.
Абу ӧд татшӧм вежсьӧмъясыд сӧмын миян. Став муыс ӧні горалӧ. Быдлаын кывсьӧ уджалысь йӧзлӧн кыпӧдчӧм, капиталистъяскӧд вермасьӧм. Революцияыд кыпавліс Германияын, Венгрияын. Сэні лӧсьӧдлісны миян моз жӧ Сӧвет власьт, сӧмын капиталистъяс сійӧс вермисны на пӧдтыны. Сэсся босьтам Англия да Китай. Эг на ми вунӧдӧ, кыдзи колян во из шом перйысь рабочӧйяс (налӧн лыдыс миллион гӧгӧр) пӧшти во чӧж вермасисны капиталистъяскӧд. Китайын уна во нин дугдывтӧг мунӧ ыджыд кось капиталистъяскӧд. Мукӧдлаын сідзжӧ увтыртӧм-нартитӧм йӧз лэптӧны ассьыныс юрсӧ, восьталӧны пемдӧдӧм синъяссӧ, пӧрччалӧны ки-кок кӧртӧд-гезъяссӧ. Чукӧрмӧ озыр чукӧр юръяс вылӧ ыджыд пемыд кымӧр. Лыбӧ ыджыд тӧв ныр, коді жугӧдас, путкыльтас став важ олӧмсӧ.
Капиталистъяслы матысмӧ пом.
Тыдалӧ, чужӧма кутшӧмкӧ выль багатыр, кодлӧн выныс лунысь-лун содӧ. Коді нӧ сэтшӧм багатырыс? Ме чайта, ті асьныд гӧгӧрвоад. Дерт жӧ, рабочӧй класс (пролетариат). Ещӧ кӧкъямыс дас во сайын на Карл Маркс да Энгельс (найӧ йӧзкост оласногсӧ быд дорсянь тӧдмалісны, арталісны, став нэмсӧ тӧждысисны уджалысь йӧз дор, вӧліны гырысь велӧдчӧм (учёнӧй) революционеръяс, ас велӧдӧмнас, нигаяснас восьтісны мездысян туй уджалысь йӧзлы, лӧсьӧдісны наука коммунизм йылысь) висьтавлісны: капиталистъяслӧн пӧ ыджыдалӧмыс дырӧн-регыдӧн эштас. Быдмӧ пӧ выль класс — пролетариат, коді недыр мысти кыпӧдчас да революция пыр путкыльтас капиталистъясӧс, сэсся восьтас туй выль олӧм лӧсьӧдӧмлы.
Ӧні тайӧ кадыс воис. Капиталистъяслы регыд нин, тыдалӧ, лоӧ гортйӧ водны. Россияса рабочӧй класс ӧтув крестьянакӧд медвойдӧр вермис помӧдз путкыльтны капиталистъяссӧ. Ми моз жӧ лоӧ мукӧд муясын. Сыланьӧ став олӧмыслӧн ладыс нуӧдӧ. Бӧрыньтчыны историяыд оз вермы.
Пролетариат оз ӧтнас кыпӧдчы. Китайын, Индияын, Индонезияын, Мароккоын, Сирияын да мукӧдлаын олӧны уна сё миллион крестьяна. Дыр нин дзескӧдісны, юисны налысь вирсӧ капиталистъяс. Ӧні колонияса уджалысь йӧз пондісны нин кыпӧдчыны, уналаын нин мунӧ ыджыд кось капиталистъяскӧд. Революция ньӧжйӧникӧн паськалӧ став му пасьта. Быд ногыс эськӧ капиталистъясыд пӧдтӧны революциялысь бисӧ. Выныс налӧн уна на. Вермасны на найӧ уналаын пӧдтывны революциятӧ. Сӧмын помӧдз кусӧдны революция налы оз нин удайтчы. Революция помасяс сӧмын сэки, кор помӧдз венас капиталистъясӧс. Со кутшӧм революционнӧй кадын ми олам. Важлань бӧрыньтчӧм оз ло.
Юрнуӧдысьын мунӧ рабочӧй класс.
Нырщикалысьын, юрнуӧдысьын Октябрса революция дырйи вӧлі и ӧні мунӧ рабочӧй класс (пролетариат). Сы вӧсна и шусьӧ ӧнія стрӧйыс диктатура пролетариата, а рабочӧй классыс — гегемон революции. Рабочӧй класс нуӧдӧ, петкӧдӧ революция туй вылӧ крестьянаӧс, ӧтув накӧд кыпӧдӧны, ёнмӧдӧны ассьыныс сӧветскӧй государство.
Веськӧдлӧ уджнас коммунист партия.
Веськӧдлӧ революция да сӧвет уджнас коммунист партия. Миян коммунист партия быдмис ӧттшӧтш рабочӧй класскӧд, петіс сы костысь. Партиясӧ быдтысьыс, пестуйтысьыс, велӧдысьыс вӧлі Ленин. Лениныд Карл Маркслысь велӧдӧмсӧ гӧгӧрбок тӧдмаліс, ставсӧ сійӧ пыдди пуктіс да кужис Маркс велӧдӧм серти лӧсьӧдны ӧнія оласногсӧ, революциялысь туйсӧ индавны да писькӧдны. Ӧнія оласног серти Ленин сетіс марксизмас выль содтӧдъяс, паськӧдіс ёнджыка. Тані кымынкӧ кывнад, дерт, Ленинлысь став велӧдӧмсӧ он вермы висьтавны. Вывті сійӧ паськыд.
Рабочӧй да крестьяна мунӧны ӧтув.
Видзӧдлам сӧмын, кыдзи Ленин шуліс рабочӧй да крестьяна кост олӧм йылысь. Ленин велӧдіс: рабочӧйяслы да крестьяналы ёнджыка ӧтувтчыны, кутны на костын топыда йитӧд (смычка). Сӧветскӧй власьт вермас крепыда сулавны сӧмын сэки, лоӧ кӧ тайӧ ӧтувтчӧмыс. Ӧтнаныс рабочӧйяс оз вермыны помӧдз нуӧдны революция.
Дерт, став крестьянасӧ ӧти туйӧ, ӧти чукӧрӧ пуктыны оз позь, ставыскӧд оз позь ӧтувтчыны. Важӧн революцияӧдз, дай ӧні эм судзсьытӧм (гӧль) крестьяна, шӧркоддьӧма олысь крестьяна, сэсся озыр войтыр — кулакъяс. Озыръясыд, дерт нин, сулалісны паныд революцияыдлы. Накӧд миян туйыс мунӧ торйӧн.
Октябрса революция дырйи коммунист партия чукӧстіс став судзсьытӧм крестьянаӧс шыбитны помещикъясӧс, кулакъясӧс. Рабочӧйсянь отсалӧмӧн судзсьытӧм крестьяна нуӧдісны сиктъясын революция, мырддисны кулакъяслысь власьтсӧ, озырлунсӧ. Татшӧм чорыда личкӧмыс вӧлі колӧ. Бурӧн кулакъясыд эз сетчыны. Тӧдам ӧд, кымынлаын найӧ кыпӧдлісны восстанньӧяс, отсасисны белӧйяслы пӧдтыны Сӧвет власьт.
Шӧркоддьӧма олысь крестьяна сідзжӧ отсалісны кыпӧдны Сӧвет власьт. Первойысьсӧ, дерт, оз на вӧлі ставыс гӧгӧрвоны, мый найӧ вермасны петны бур олӧмлань сӧмын Сӧвет власьт дырйи, да сы вӧсна сулалісны быттьӧ бокын моз. Бӧртисӧ сэсся гӧгӧрвоисны. Лениныд тшӧктіс рабочӧйяслы да гӧль крестьяналы и водзӧ мунны ӧти туйӧд да кутны чорыд йитӧд (союз) шӧркоддьӧма олысь крестьянакӧд. Став Сӧвет Союз пасьтаын шӧркоддьӧма олысь крестьянаыд ӧд унджык. Лоӧ кӧ татшӧм ӧтувтчӧмыс, сэки кулакъясыдлы оз удайтчы лэптыны юрсӧ. Кулакъясыд вынаӧсь сӧмын сэки, кор на дор мунӧны шӧркоддьӧма олысь крестьяна.
Выль олӧм тэчам партия индалӧм серти.
Ленин велӧдӧм серти уджалӧ миян коммунист партия, веськӧдлӧ выль олӧм лӧсьӧдан уджнас. Коммунист партия — рабочӧй класслӧн партия. Унджык шленыс сэні бурджык да вежӧра рабочӧйяс. Сэсся сетӧма права пырны партияӧ судзсьытӧм крестьяналы, батракъяслы, да бурджык, Сӧвет власьт дор мунысь шӧркоддьӧма олысь крестьяналы. Дерт, веськавлӧны партияӧ и ковтӧм войтыр, кодъяс сӧмын партияыслы омӧль вӧчӧны. Сэтшӧмъяссӧ партия бӧр вӧтлӧ, шыблалӧ.
Коммунист партия дас во чӧжӧн петкӧдліс ассьыс бур уджсӧ, веськыда мунӧмсӧ. Сійӧ ньӧти здук кежлӧ эз вунӧдлы уджалысьяс вӧсна тӧждысьӧмсӧ. Уськӧдчылісны миян вылӧ быд дорсянь врагъяс, кӧсйӧны вӧлі пӧдтыны революциятӧ.
Куим во чӧж ми вермасим белӧйяскӧд да мукӧд мувывса капиталистъяскӧд. Коммунист партия тайӧ сьӧкыд кадъяснас вӧлі век ӧтлаын уджалысь йӧзкӧд, нуӧдіс найӧс дугдывтӧг водзӧ, вайӧдіс революция венӧмӧдз. Коммунистъяс эз повны лыйлӧмысь, эз дзебсясьны салдатъяс спина сайӧ, мунісны водзын, веськыд кывъяснас революция дорйӧм йылысь кыпӧдісны вынсӧ Гӧрд армиялысь, збоймӧдісны сьӧлӧмсӧ красноармеечьяслысь.
Война помасьӧм бӧрын ми кутім кыпӧдны овмӧс. Тані бара коммунист партия мунӧ водзын, веськӧдлӧ овмӧс кыпӧдан да велӧдчан уджнас, индалӧ уджалысьяслы веськыд туй.
Ӧні Став Союзса коммунист партияын лыддьыссьӧ миллион саяс шлен. Партия кутӧ чорыд йитӧд уджалысь йӧзкӧд, веськӧдлӧ став сӧвет уджнас, отсалӧ кутчысьны тайӧ уджас унджык рабочӧйлы да крестьяналы. Партияӧн веськӧдлӧмӧн ми вермим нин ассьыным промышленносьт да видз-му уджалӧм кыпӧдны войнаӧдз серти вылӧджык. Унджык вузасьӧмыс мунӧ кооперация пыр. Водзӧ кежлӧ олӧмыс кутас ещӧ на ӧдйӧджык бурмыны, оз кӧ капиталистъяс уськӧдчыны миян вылӧ войнаӧн. Колӧ дорны, ёнмӧдны вынсӧ Сӧвет Республикалысь, сувтны ставнымлы паныд капиталистъяслы.
Миян обласьтувса коммунист партия.
Ас сёрниа йӧзӧс озыръяс нэмысяньыс нартитісны, пӧдтісны быд ног. Октябрса революция ас сёрниа йӧзӧс увтыртӧмлы пуктіс пом. Мукӧд сёрниа йӧз моз жӧ коми уджалысь йӧзлы революция сетіс ӧткодь права. Сӧвет власьтыс миян Коми муын, дерт, артмис сёрӧнджык. Сӧмын 1918 во шӧрын Сӧвет власьт чорыда сувтіс кок йылас. Сэки жӧ пондісны артмавны ӧти-мӧд коммунист ячейкаяс. Унджык ячейкаясыс чужисны 1918 во помасигас.
Первойсӧ коммунист партияӧ пыравлісны зэв унаӧн, мукӧд вӧлӧсьтын вӧлі сё да унджык шлен. Ячейкаяс ӧтув уджалісны гӧль крестьяна комитетъяскӧд, вӧчисны накӧд сиктъясын революция, писькӧдісны олӧмлы выль туй. Гӧль крестьяна сэки мӧвпалісны — сӧмын коммунист партия индалӧм серти найӧ вермасны бырӧдны ассьыныс гуын моз олӧмсӧ. Озыръяслысь лои мырддьӧма власьтсӧ, ыджыдалӧмсӧ, озырлунсӧ. Уна коми сиктын муніс ыджыд кось озыр чукӧркӧд. Изьваын, Удораын кулакъяс лэптылісны восстанньӧяс, сэсся бӧрас корисны белӧйясӧс. 1919 воын Коми му вылӧ кырныш чукӧр моз уськӧдчылісны еджыдъяс. Латкиныд да Орловыд англияса пулемётъясӧн, пищальясӧн пондылісны пӧдтыны Сӧвет власьт Коми муын. Вир юысьясыд сэки рӧзӧритісны гӧль крестьянатӧ, уна сё мортӧс сюявлісны тюрмаясӧ, юкмӧсъясӧ, лыйлісны. Сӧмын недыр вермисны тешитчыны врагъясыд.
Коммунистъяс сэки эз повзьыны лыйлӧмъяссьыд, дугдывтӧг водзсасисны еджыдъяскӧд, кытчӧдз эз воны Гӧрд армиялӧн гырысьджык ӧтрадъяс. Быдсяма сьӧкыдъяссӧ, нужасӧ лои коммунистъяслы сэки аддзывны, сӧмын сьӧлӧмыс налӧн эз повзьы. Судзсьытӧм крестьяна дор да Сӧвет власьт дор уна коммунист пуктіс ассьыс ловсӧ. Коми коммунистъяс дорйисны Сӧвет власьт и мукӧд фронтъяс вылын. Унаысь вӧліны партийнӧй мобилизацияяс, унаӧн ас вӧляӧн мунлісны вермасьны еджыдъяскӧд, эз жалитны ассьыныс ловсӧ революция вӧсна.
Война помасьӧм бӧрын Коми мувывса коммунистъяс чукӧртчылісны, шуисны корны коми уджалысь йӧзлы автономия. Тайӧ корӧм сертиыс май 5 лунӧ 1921 воын ВЦИК шуис коми йӧзӧс ӧтувтны ас автономия обласьтӧ. Сэсся регыд обласьтыс воссис. Квайт во сайӧ нин сулалӧ асланым обласьт. Выль олӧм тэчӧмнас, овмӧссӧ кыпӧдӧмнас, велӧдчӧмнас да мукӧд сӧвет уджнас веськӧдлӧ обласьтувса коммунист партия. Уна буртор нин артмаліс. Тані журналас водзынджык паськыда гижӧма — кутшӧма коми войтыр тувччисны водзӧ. Ӧні обласьтувса партийнӧй организацияын лыддьысьӧ 905 коммунист да 568 кандидат, ставыс 1.473 морт. Колян 1926 воын вӧлі сӧмын на 686 шлен да 560 кандидат. Партия быдмӧ, воысь воӧ ёнджыка сибалӧ крестьяна бердӧ, бурмӧдӧ ассьыс уджсӧ.
Обласьтувса комсомол.
Партиялы быдмӧ вежысь — комсомол. Комсомол обласьтын сідзжӧ нуӧдӧ гырысь уджъяс, том войтырӧс кыпӧдӧ выль олӧм вӧчны. Коми комсомол пондіс уджавны 1919 восянь. Сійӧ тшӧтш ёна отсаліс дорйыны Сӧвет власьт. Комсомол петкӧдліс фронтъяс вылын ассьыс збойлунсӧ. Обласьтувса комсомол ӧні ӧдйӧ содӧ. 1921 воын вӧлі сӧмын 700 шлен, таво нин 3.628 шлен.
Профсоюзъяс.
Партия ёнмӧ да бурджыка веськӧдлӧ уджнас уджалысь йӧз дінӧ ёнджыка сибӧдчӧмӧн. Партия матысмӧ уджалысь йӧз дінӧ, кутӧ накӧд йитӧд общественнӧй организацияяс пыр, медсясӧ профсоюзъяс пыр. Профсоюзӧ пырӧны медасьӧмӧн уджалысь рабочӧйяс да служащӧйяс, мед эськӧ бурджыка отсасьны сӧвет государстволы вӧчны выль олӧм, сэсся мед эськӧ уджалан донсӧ лӧсьӧдны ставӧн, ӧтув.
Миян обласьтувса профсоюзъяс кутісны артмавны сӧмын Октябрса революция бӧрын. Ӧні обласьтын 12 союз, сэні став шленыс — 15.986. Медся гырысь союзъяс: вӧр да му бердын уджалысьяслӧн — 10.924 шлен, сэсся сӧветскӧй служащӧйяслӧн — 1.809. Мукӧд союзъяс посниджыкӧсь: велӧдысьяслӧн — 1.641, металлистъяслӧн — 477, горнякъяслӧн — 129 шлен да сідзи водзӧ. Союзъяс отсалӧны лэптыны уджалан донсӧ. Ӧти мортлӧн, гӧгӧр кӧ арталан, уджалан доныс 1925–26 воын вӧлі 34 шайт да 55 ур, а колян воын — 38 шайт да 7 ур. Сэсся профсоюзъяс уджалӧны дзоньвидзалун кутӧм вылын. Ыставлӧны шойччыны, лечитчыны ассьыс шленъяссӧ. Профсоюзъяс тӧждысьӧны бурджыка сӧветъясын да заводъясын удж кутӧм йылысь, отсалӧны бырӧдны ковтӧм рӧскӧдъяс. Сэсся союзъяс ёна отсалӧны шленъяслы паськӧдны велӧдчан удж, восьталӧны клубъяс, судзӧдӧны газетъяс, сідзи водзӧ.
Профсоюзъяс отсалӧны уджалысь йӧзлы да партиялы писькӧдны туй социализмлань.
Минин.
