КЫДЗИ МУНІСНЫ КОЛЬӦМ ВОЯСӦ ДА ТАВО КӦДЗАН УДЖ КАМПАННЬӦЯС. МЫЙ НАЙӦ ПЕТКӦДЛІСНЫ
Сардырся да гражданскӧй войнаяс бӧрын крестьяналӧн овмӧсныс ёна жебмыліс, пазавліс. Комиыдлӧн войнаӧдз няньыд оз вӧлі тырмы, мукӧд губерняясысь лоӧ вӧлі вайны. Войнаяс бӧрад ещӧ нин крестьянаыд лоины няньтӧмӧсь, дзикӧдз матӧ воисны. Государстволы лои босьтчыны мездыны крестьянаӧс: судзӧдны сёян нянь да кӧйдысъяс кыськӧ бокысь, няняджык губерняясысь.
Ылысь вайӧм нянь кӧйдыс миян климатӧ оз лӧсяв.
Коми обласьтӧ крестьяналы нянь кӧйдыс лои ваявны лунвыв да рытыв-лунвыв губерняясысь. Сійӧ губерняяссьыд эськӧ вайӧм няньыд кӧйдыс вылад омӧля туяс, да лоӧ вӧлі быть вайны: матігӧгӧрса, Коми обласьтбердса губерняясысь нянь кӧйдысыд оз вӧлі сюр ньӧбнысӧ.
Ещӧ нин вайӧм нянь кӧйдысыд вӧлі омӧль 1925ʼ воӧ. Вайӧм сю кӧйдысыд эськӧ и чужис, сӧмын лым улын тӧвйӧм бӧрын сю ӧзимыс дзикӧдз воши муяс вывсьыс. Ид кӧйдыстӧ сёрӧн лои вайӧма, сэсся зэв омӧля чужис. Эз ӧд эськӧ омӧлик кӧйдыс ньӧбны, ньӧбигас агрономъяс чужтылісны, чужан да бур кӧйдыс бӧрйисны, сӧмын тай татчӧ вайисны да кӧйдысыд эз туй.
Ылын губерняясысь вайӧм нянь кӧйдысыд тані оз чуж, либӧ чужлас да ӧзимыс бӧр вошӧ. Бур урожай вайӧм нянь кӧйдысысь виччысьны оз позь. Вайӧм кӧйдысыд со мый вӧсна тані оз туйны: ӧти-кӧ, климатыс да мусиныс тані мӧдногса; мӧд-кӧ, лоӧ вайны кӧрт туй кузя, парекодӧн, вӧлӧн; вайигас ульсалӧ, шонавлӧ. Дерт, сэсся тшыкӧ, чужанлунсӧ кӧйдысыд вайигас дзикӧдз воштас.
Вайӧм кӧйдыснад муястӧ тшӧкыдджыка нин лоӧ кӧдзны, сы вӧсна кӧйдысыд уна мунӧ, сэсся ылісяньыд вайигӧн зэв дона сувтӧ.
Кӧйдыс запасъяс сиктъясӧ лӧсьӧдӧм.
Обласьтувса организацияяс регыд гӧгӧрвоисны мукӧд губерняясысь татчӧ кӧйдыс вайны позьтӧмтӧ. Вайӧм кӧйдысысь некутшӧм пӧльза абу. Сы понда 1925ʼ воӧ нин вӧлі шуӧны, Коми обласьтӧ пӧ бокысь, ылын губерняясысь кӧйдыстӧ вайӧмысь колӧ дугдыны, колӧ пӧ аслыным обласьтын заводитны тырмымӧн кӧйдыс лӧсьӧдны, сиктъясӧ кӧйдыс запасъяс чукӧртны.
Обласьтувса исполнительнӧй комитет да сӧветъяслӧн съезд сідз жӧ шуисны. Сы бӧрын вӧлисти кӧнъясынкӧ заводитісны лӧсьӧдавны кӧйдыс запасъяс. 1925ʼ воын няньыд бура быдмис, позьӧ нин вӧлі крестьяналы сьӧлӧмсяньыс босьтчыны кӧйдыс запасъястӧ сиктъясӧ лӧсьӧдны, пуктыны ас урожайысь мыйтӧмкӧ кӧть запасӧ, а локтан воясас содтыны. Сӧмын крестьяна кӧйдыс запас лӧсьӧдӧмысь бурсӧ эз гӧгӧрвоны. Коми обласьт пасьта 95 вӧлӧсьт пиысь кӧйдыс запастӧ лӧсьӧдісны сӧмын 29 вӧлӧсьтын: Сыктыв уездын 9 вӧлӧсьтын чукӧртісны 1.208 пуд кӧйдыс, Кулӧмдін уездын 13 вӧлӧсьтын — 970 пуд, Емдін уездын 2 вӧлӧсьтын — 61 пуд, Изьва-Печӧра уездын 5 вӧлӧсьтын — 1.156 пуд кӧйдыс.
Тайӧ кӧйдыс запаснад вося кӧдзалысь позьӧ вӧлі кӧдзны сӧмын сёӧд юкӧнсӧ.
1926ʼ воӧ нянь омӧля артмис.
1926ʼ воӧ няньяс быдмисны омӧля. Крестьяна ёна кутісны маитчыны кӧйдыс вӧсна воан во кежлӧ. Уездъяссянь гижисны, крестьяна пӧ корӧны 80 сюрс пуд ид кӧйдыс да 13.720 пуд сю кӧйдыс. Сымда кӧйдыс ньӧбны вӧлі некыдзи он вермы. Обласьтувса исполнительнӧй комитет шуис чинтыны сэтысь пӧшти джынсӧ да лӧсьӧдны сӧмын 45.000 пуд. Облсоюзлӧн водзвыв вӧлӧм дасьтӧма 12.038 пуд койдыс, ещӧ колӧ вӧлі лӧсьӧдны 32.962 пуд. 45.000 пуд кӧйдыссьыс Обисполком шуис сетны Изьва-Печӧра уездӧ 15.000 пуд, Кулӧмдін уездӧ — 15.000 пуд да Емдін уездӧ — 15.000 пуд. Сыктыв уездӧ, няняджыкӧсь сэні крестьянаыс да, Обисполком шуис кӧйдыс не сетны. Кӧйдыс лӧсьӧдны тшӧктісны Облсоюзлы да Сельпромкредитсоюзлы.
Кӧйдыс корсьӧм да разӧдӧм.
РСФСР-са Видз-му Комиссариат Коми обласьтлы кӧйдыс лӧсьӧдӧм вылӧ сетіс 20.000 шайт сьӧм. Сыысь кындзи видз-му уджалӧм вылӧ уджӧн сетысь банкъяс (сельскохоз. банк) сетісны уджӧн 63.440 шайт.
Вайны кӧсйысьӧм кӧйдыс пиысь 15.000 пуд ид кӧйдыс шуисны лӧсьӧдны ас обласьт пытшкысь — Сыктыв уездын, чукӧртны няняджык вӧлӧсьтъясысь: Кӧдзвылысь, Паджгаысь, Поёлысь да Лоймаысь, а 17.962 пуд шуисны вайны Коми обласьт бердса губерняясысь.
Лойма вӧлӧсьтын крестьяна кӧйдыс донсӧ лэптісны вылӧ (3 – 3 ш. 50 ур пуд) да ньӧбӧмысь лои эновтчыны. Коми обласьтбердса губерняясысь: Северо-Двинскӧйысь, Вологодскӧйысь, Вятскӧйысь, Кардорысь (Шенкурскӧй уезд) да Уральскӧй обласьтысь нянь кӧйдыстӧ вузавны эз кӧсйысьны: асьным пӧ тупикӧ воим — юӧртісны миянлы.
Сы понда лои тшӧктыны Облсоюзлы да Сельпромкредитсоюзлы корсьны кӧйдыссӧ унджык ас обласьт пытшкысь. Медым эськӧ кӧйдыс ёнджыка вӧлі сюрӧ, кутісны вежлавны сійӧс сёян нянь вылӧ. Пуд ид кӧйдыс вылӧ сеталісны пуд рудзӧг пызьӧн. Чукӧртан кӧйдыссӧ чужтавлісны агрономъяс. Чужӧны вӧлі эськӧ колӧм серти омӧльджыка да, быть лои ньӧбавны: бурджык кӧйдыс корсьны вӧлі некытысь. Тӧдӧмысь сэтшӧм кӧйдыс вылӧ ыджыд надея эз вӧв. Сы понда, мед эськӧ крестьяналӧн кушӧн муясыс эз кольны, тшӧктісны быд уездувса видз-му управленньӧлы да агрономъяслы чужтавны вӧр уджалан районъяс складъясысь зӧр да, бура кӧ чужӧны, юӧртны сы йылысь йӧзлы, мед найӧ босьталасны сійӧс (зӧрсӧ) уджалан дон пыдди. Сыысь кындзи висьтавлісны, велӧдісны кӧдзтӧг кольӧм муяс вылӧ пуктыны картупель.
Март тӧлысьын вӧлисти миянлы кутісны вӧзйыны ид кӧйдыс Яранскысь (Ятка губерняысь) 12 сюрс пуд. Сысянь гижисны, кӧйдыслӧн пӧ чужанлуныс 85 прӧчент. Ярансксьыд кӧйдыстӧ миян организацияяс ньӧбисны.
Сэки жӧ миян видз-му удж нуӧдысь органъяс кутісны тӧждысьны, кыдзи эськӧ кад кежлӧ ыстыны кӧйдыс парекод туйысь бокиса сиктъясӧ: Печӧра йылӧ, Лӧкчим вожӧ, Висер вожӧ да Изьва-Печӧра уездӧ. Мед тайӧ районъясыс, вӧлӧсьтъясыс эз кольны кӧйдыстӧг, лои Кулӧмдін уездлы тшӧктыны Обсоюзса складъясысь, Эжва ю дор вӧлӧсьтъясысь, тӧвся туй усьтӧдзыс катӧдны кӧйдыссӧ тайӧ вожъясас, а сы пыдди Эжва вожас вайны Сыктыв уездысь да Яранскысь ньӧбӧм ид кӧйдыс парекодӧн. Сыктыв уездысь ньӧбӧм кӧйдыссӧ жӧ ыстісны. Визӧ (Емдін уезд) 8.000 пуд, сысянь Изьваса крестьяналы разӧдӧм вылӧ. 8.000 пудсьыд Изьва-Печӧра уездад босьтісны сӧмын 940 пуд. 7.060 пудсӧ бӧр лои лэччӧдны да улысса вӧлӧсьтъясас разӧдны.
Тӧргӧвӧй организацияяслы ньӧбӧм кӧйдыс сувтіс вывті вылӧ (ылӧдз нуӧмла, Визӧдз весьшӧрӧ кыскылӧмла). Бокын олысь крестьяналы ньӧбны лои зэв сьӧкыд. Печӧра йывса вӧлӧсьтъяслы, Изьва-Печӧра уездлы да Визӧ кыскылӧм кӧйдыслы доныс кайис 4–5 шайтӧдз. Татшӧм дона кӧйдысӧн кӧ кӧдзны, крестьяналы некутшӧм пӧльза оз ло. Сы понда Обисполком шуис заптӧм нянь кӧйдыс вылӧ лӧсьӧдны дон 2 шайт да 68 урсянь 3 шайтӧдз. Заптӧм кӧйдыс медвойдӧр тшӧктісны сетавны вермытӧм крестьяналы.
Яранскысь вайӧм кӧйдысысь крестьяна зэв ёна повзисны, самӧй кӧдзан каднас кутісны локны висьтъяс кӧйдыс чужтӧм йылысь. Сы понда Обисполком тшӧктіс ВИК-яслы бура тӧдмавны: 1) кутшӧма збыльысь чужисны кӧйдысъяс, 2) уна-ӧ колисны кӧдзтӧм муяс, 3) уна-ӧ коли кӧдзтӧг вайӧм кӧйдысысь.
Ӧні та йылысь юӧръяс воисны нин. Емдін да Сыктыв уездъяссянь гижӧны, кӧдзтӧм муяс пӧ крестьяналӧн эз кольны, кӧйдыс ставыслы судзсис, вайӧм кӧйдысъяс чужисны. Кулӧмдін уездын кольлӧма кӧдзтӧг сӧмын 5 десятина. Изьва-Печӧра уездын кӧдзтӧгыс кольӧма кӧйдыс тырмытӧм понда 380 десятина кымын (30–35 прӧчент став плӧщадьсьыс). Визӧ катӧдлӧм ид кӧйдыстӧ кӧ ставсӧ босьтісны, кӧйдысыд эськӧ Изьва-Печӧра уездад тырмис дай коли на.
Таво нянь воис шӧркоддьӧмся бурджыка.
Сюлӧн да идлӧн урожай таво воис шӧркоддьӧмся бурджык. Сӧмын ӧткымын вӧлӧсьтъясын (Висер вожын да мукӧдлаын ещӧ) кынмылӧм вӧсна шӧркоддьӧмся омӧльджык воӧма.
Шабді, кӧнтусь, турун да град выв пуктас кӧйдысъяс лои вайлӧма тырмымӧн. Воысь воӧ крестьяна кутісны ёнджыка кӧдзны весалӧм кӧйдысӧн. Таво мукӧд вӧлӧсьтас став кӧйдыссьыс 90 кымын прӧчент нин весавлісны.
Таво ар кежлӧ сю кӧйдыс крестьяна эз корны.
Воддза воясӧ крестьяналы кӧйдыс заптӧм да кӧдзан удж нуӧдан кампанньӧяс петкӧдлісны: мукӧд губерняясысь нянь кӧйдыс вайӧмыд пӧльзатӧ оз сет. Вайӧм кӧйдысыд татчӧ оз туй: ӧтик-кӧ, климатыд да мусиныд тані оз лӧсяв, сэсся вайигас тшыкӧ; мӧд-кӧ, ылын губерняясысь кад кежлӧ вайны да разӧдны крестьяналы он удит; коймӧд-кӧ, ёна дона сувтӧ кӧйдыс вайӧмыд да крестьянаыд ньӧбнытӧ оз вермыны.
Кӧйдыс запас колӧ лӧсьӧдны асланым обласьтӧ.
Сы понда мукӧд губерняясысь кӧйдыс вайӧмысь колӧ дзикӧдз эновтчыны. Мукӧд губерняясысь вайӧм пыдди таво кӧйдыстӧ ковмас ас обласьтысь нин тырмымӧн заптыны. Колӧ быд вӧлӧсьтӧ лӧсьӧдны кӧйдыс запас. Таво урожайыд воис буркодь, кӧйдыс запас позьӧ лӧсьӧдны быд видз-му уджалан (земельнӧй) обществолы. Обласьтувса исполнительнӧй комитет вынсьӧдіс инструкция, кыдзджык лӧсьӧдны сиктъясын кӧйдыс запас. Инструкцияын шуӧма, кӧйдыс запас пӧ ковмас лӧсьӧдны крестьяналы аслыныс быд овмӧссянь тавося урожайысь пуктӧмӧн (сёйысь лыд серти, овмӧс вын серти, либӧ му серти, кыдзи лӧсьӧдасны места вылын). Позьӧ пӧ лӧсьӧдны запас общественнӧй муяс кӧдзӧмӧн и мукӧд ногӧн. Локтан воясӧ запассӧ ковмас содтавны.
Запасӧ чукӧртігӧн кӧйдыстӧ колӧ весавны машинаӧн, чужтавлыны да сӧмын чужан кӧйдыс чукӧртны.
Быд крестьянинлы колӧ арсянь жӧ бӧрйыны да торйӧдны ас урожайысь медмича да гырысь туся нянь пиысь кӧйдыстӧ, сэсся кӧдзтӧдз быдӧнлы колӧ весавны кӧйдыс весалан машинаӧн.
Быд видз-му уджалан обществолы колӧ зільны лӧсьӧдны тырмымӧн кӧйдыс весалан машинаяс. Медкокньыд сэтшӧм машинаяс судзӧдны машиннӧй тӧвариществояс пыр.
Сю да ид кӧ ужпиньӧсь, либо шомшепӧсь, сійӧн муястӧ оз ков кӧдзны. Позьӧ сэтшӧм кӧйдысӧн кӧдзны сӧмын бура ужпиньысь да шомшепысь весалӧм бӧрын, дзикӧдз кӧйдыс пиысь бырӧдӧм бӧрын. Кыдзи тайӧс бырӧдны, колӧ сёрнитны агрономкӧд.
Водзӧ кежлӧ кӧдзан турун кӧйдысъястӧ (бобӧнянь, шыр анькытш, шепа пырей) колӧ босьтчыны асланым обласьтын жӧ вӧдитны. Татшӧм турунъяссӧ кӧдзысьяслы кӧйдыссӧ колӧ унджык вӧдитны, тшӧтш лӧсьӧдны вузалӧм вылӧ.
Видз-му уджалысьяслы оз ков вунӧдны: „мый кӧдзан, сійӧ и вундан“ — бур урожай вермас воны сӧмын бур кӧйдысысь.
Наклупин.
