ТӦЛЫСЬ ЧӦЖСЯ ВӦЛӦМТОРЪЯС

Австрияса рабочӧйяслӧн кыпӧдчӧм.

Бӧръя вежонъясӧ зэв уна вир киссис уджалысь йӧзлӧн. Австрияса рабочӧйяс сувтлісны паныд правительстволы, Китайын Уханса правительство сувтӧма Чан Кай Ши дор да лыйлӧ рабочӧйясӧс да коммунистъясӧс.

Медыджыд вӧлӧмторъяс бӧръя тӧлысьын, дерт, лоӧ австрияса рабочӧйяслӧн кыпӧдчӧм.

Тайӧ кыпӧдчылӧмыс рабочӧйяслӧн лои со кыдзи: январ тӧлысьын фашистъяс Штатендорф карын виӧмаӧсь кык рабочӧйӧс. Неважӧн Венаын (Австрияас медыджыд кар) вӧлі суд, виысьяссӧ, мыждӧм пыдди, лэдзӧмаӧсь дзикӧдз. Рабочӧйяс Венаын эз вермыны сідз кольны татшӧм ногӧн рабочӧйяс вылын ыдждалӧмсӧ, сералӧмсӧ, найӧ ставныс ӧтпырйӧ сувтісны паныд да шуисны чорыда: корны мыждыны виысьяссӧ. Медвойдӧр, юль 15ʼ лунӧ, кыпӧдчисны венаса фабрик-заводъясын уджалысь рабочӧйяс. Регыд накӧд ӧтлаасисны кӧрт туй вылын, трамвай вылын уджалысьяс, сідзжӧ пошта да телеграф вылын уджалысьяс. Рабочӧйяс шуисны лӧсьӧдны забастовка. Кӧрт туйяс сувтісны, фабрик-заводъясын рабочӧйяс дугдісны уджалӧмысь. Сувтісны парекодъяс, трамваяс, пошта-телеграф дугдіс жӧ уджалӧмысь. 300 сюрс рабочӧй петісны улича вылӧ да Вена кар пасьтаыс мунісны демонстрацияӧн. Правительство повзис, чукӧртіс став пӧличасӧ, жандармъяссӧ, войска да уськӧдчис рабочӧйяс вылӧ. Кыпалісны ыджыд косьяс улича вылын. Косьяс да лыйсьӧм мунісны лун чӧж, пемыд войӧдз. Пӧлича, жандармъяс эз жалитны сувтысь рабочӧйяссӧ, сӧмын рабочӧйяс эз жӧ регыдӧн сетчыны. Рабочӧйяс сотісны суд, босьтісны пошта-телеграф, ӧти участок пӧличалысь, пазӧдісны 3 газетлысь редакциясӧ.

Ыджыд вын вӧлі чукӧртӧма правительстволӧн рабочӧйяслы паныд, эз вермыны рабочӧйяс венны пӧличасӧ, войскасӧ, лои налы бӧрыньтчыны, сӧмын эз на другӧн помавны забастовкасӧ.

Тайӧ косьяс дырйи виӧмаӧс Вена уличьяс вылын 150 мортӧс да 1000 мортысь унджык ранитӧмаӧсь.

Социал-демократъяс вузалісны рабочӧйяссӧ.

Австрияса рабочӧйяс кыпӧдчылӧм дырйи социал-демократъяс (меньшевикъяс) медъёна торкисны рабочӧйяслысь правительстволы паныд сувтӧмсӧ. Австрияын рабочӧйяс ёна на кывзӧны социал-демократъясӧс, а найӧ быдлаын ӧткодьӧсь: кыв вылас найӧ уджалысь йӧз-дор сулалӧны, а ковмас кӧ веськыда сувтны, регыдӧн вуджӧны озыръяс дор. Сідз и лои Австрияын. Социал-демократъяс вузалісны рабочӧйяссӧ, найӧ лӧсьӧдчисны правительствокӧд. Правительство кӧсйысис лэдзны социал-демократъясӧс правительствоас, вермасны кӧ найӧ дугӧдны забастовкасӧ. Социал-демократъяс пырысь-пыр жӧ заводитісны отсавны пӧличалы, найӧ разӧдісны воззванньӧ да тшӧктісны дугӧдны забастовкасӧ.

Социал-демократъяс воззванньӧас гижӧны: рабочӧйясыд кӧ пӧ босьтасны ас киас ӧружйӧсӧ, вӧчасны пӧ гражданскӧй война. Гражданскӧй войнаыд пӧ уна омӧль ваяс; ёна сэки лоӧ тшыгъявны, уджыс оз кут сюрны рабочӧйяслы дай республикасӧ вермасны сэки дзикӧдз пазӧдны. Воззванньӧсӧ помалӧмаӧсь сідзи: оз ков миянлы сэтшӧм омӧль олӧмыд, мед нин колӧкӧ Италияын да Венгрияын рабочӧйяс ас гӧрб вылын став омӧльсӧ кыскасны, миянлы колӧ ылӧдчыны гражданскӧй войнаысь.

Австрияса рабочӧйяслӧн кыпӧдчылӧм повзьӧдӧма став европаса озыр йӧзсӧ. Венгрияса да италияса правительствояс пырысь-пыр жӧ мӧдӧдісны Австрия гранича дінӧ ассьыныс войскасӧ, медым, ковмас кӧ, уськӧдчыны сувтысь рабочӧйяс вылӧ.

Тайӧ сувтлӧм австрияса рабочӧйяслӧн эз удайтчы, но эз жӧ ло сійӧ прӧста. Уджалысь йӧз аддзылісны, кутшӧм лёк удж нуӧны социал-демократъяс, кытчӧ найӧ кыскӧны уджалысь йӧзсӧ. Мӧд-кӧ, австрияса рабочӧйяс да ставмувывса рабочӧйяс аддзылісны, мый найӧ вермасны босьтны ас киас власьтсӧ, ӧтдортчасны кӧ найӧ социал-демократъясысь, да мунасны коммунистъяс индӧм кузя.

Революция вермас лоны, топыдджыка кӧ ӧтувтчасны рабочӧйяс ас костаныс да мунасны кӧ Сӧвет Союзса рабочӧйяс туй кузя.

Англия кыскӧ аслас дор Германияӧс.

Англия — СССР кост волысьӧм дугдӧм бӧрын Англия став вынсӧ пуктӧ сувтӧдны СССР вылӧ паныд ставмувывса гӧсударствояссӧ. Зэв ёна зільӧ Англия кыскыны аслас дорас Германияӧс. Неважӧн Англияса мукӧд государствояскӧд сёрни нуӧдысь министр парламентын висьталіс: Германия кӧ сувтас Сӧвет Республикаяслы паныд, Англия ёна отсалас Германиялы. Чемберлен висьталӧ вӧлі, ме пӧ верма ачым ветлыны Берлинас сёрнитны СССР вылӧ ӧтувса удж нуӧдӧм йылысь.

Сӧмын Чемберленлӧн висьталӧмыс сідз и колис. Германияса правительство шуис: зэв пӧ пемыда висьталӧ Чемберлен. Германия вермас отсавны Англиялы СССР вылӧ войнаӧн мунігӧн сӧмын сэк, отсалас кӧ Англия Германияыслы босьтны бӧр война бӧрын Германиялысь мырддьӧм муяссӧ: Рейнскӧй обласьт, Силезия, Данциг.

Англияса правительство эськӧ зэв ёна сетас Германияыдлы тайӧ муяссӧ, сӧмын Франция да Польша (найӧ кипод улын тайӧ муясыс) оз на кӧсйыны Англия дор вӧчны.

Чемберленлӧн висьталӧмыс ёна повзьӧдіс францияса да польшаса правительствоӧс, найӧ ёна видзӧдӧны медым торкны Англия да Германия кост лӧсьӧдчӧмсӧ. Сӧвет республикаса уджалысь йӧзлы чорыда жӧ лоӧ видзӧдны Чемберлен сайысь, медым пырысь-пыр жӧ паныдавны миян вылӧ войнаӧн лӧсьӧдчӧмсӧ.

Чемберлен лӧсьӧдӧ волысьӧм Польша да Латвия^Литва? — А. В./^ костын.

Англиялӧн медыджыд надея Польша вылӧ. Англия лӧсьӧдчӧ воюйтны миянкӧд польшаса штыкъясӧн. Сы вӧсна англияса правительство ёна тӧждысьӧ Польша ёнмӧдӧм вӧсна: Англия мӧдӧдӧ Польшаас ӧружйӧ, мӧдӧдӧ ассьыс опицеръяссӧ польшаса армияас, отсалӧ Польшалы лӧсьӧдны планъяс СССР вылӧ войнаӧн кыпӧдчӧм вылӧ. Англияса капиталистъяс судзӧдісны Польшалы Америкаысь заём (удждысьӧм). Найӧ кӧсйӧны дзугны вузасьӧм уджсӧ СССР да Польша костын.

Тайӧ абу на ставыс. Польша оз лысьт миян вылӧ уськӧдчыны, оз кӧ артмы сылӧн бур волысьӧм Литвакӧд. Сы вӧсна Англия зільӧ лӧсьӧдны на костын бур волысьӧмсӧ, тшӧктӧ Польшалы мынтыны Литвалы сьӧм Вильно кар мырддьӧм вӧсна. Литваса правительство гашкӧ эськӧ и мунас Польшакӧд лӧсьӧдчӧм вылӧ, сӧмын литваса уджалысь йӧз оз сетны мырддьыны дзикӧдз налысь Вильно карсӧ.

Чемберлен кутӧ аслас кипод улын Эстонияӧс.

Эстониялӧн да Латвиялӧн став олӧмыс СССР-кӧд вузасьӧм сайын. Сӧмын бура вузасьӧм удж нуӧдӧмсӧ зільӧ торкны Англия. Англия зільӧ кыкнан государствосӧ кутны аслас кипод улын, медым война кӧ кыпалас миянкӧд, вермас Либаваӧ да Ревельӧ вайны ассьыс флотсӧ.

Англияса лёк удж вӧсна дыр эгӧ вермӧ лӧсьӧдны договор Латвиякӧд мӧда-мӧд вылӧ войнаӧн не уськӧдчылӧм йылысь. Сӧмын латвияса озыр йӧз эз вермыны миянкӧд тӧргуйттӧг овны, лои налы лӧсьӧдны миянкӧд договор.

Эстониякӧд удж мӧд ногӧн муніс. Эстонияса купечьяс кӧсйӧны вӧлі заводитны миянкӧд зэв паськыда тӧргуйтны. Найӧ шыӧдчисны асланыс правительство дінӧ, корӧны вӧлі лӧсьӧдны миянкӧд вузасян-ньӧбасян договор. Сӧмын правительство эз вӧч найӧ корӧм ног да висьталӧ — Эстониялы пӧ СССР-кӧд вузасьӧм некутшӧм пӧльза оз сет, Эстония вермас овны СССР-кӧд тӧргуйттӧг.

Тайӧ висьталӧмыс правительстволӧн, дерт, абу лючки, пӧльза тӧргуйтӧмысь миянкӧд ыджыд эськӧ эм, сӧмын Эстония правительстволы Англия удждӧма 15 миллион шайт да корӧма сы пыдди миянкӧд вузасьӧм не нуны.

Сӧмын удждӧм сьӧм Эстониялы недыр кежлӧ тырмас. Лоӧ коркӧ на Латвия моз жӧ заводитны бура вузасьӧм удж нуны миянкӧд.

Капиталист государствояс эз вермыны лӧсьӧдчыны.

Женеваын нёль вежон чӧж нин мунӧ сёрни (конференция) Англия, Америка да Япония костын морскӧй ӧружйӧ чинтӧм йылысь. Сӧмын тайӧ сёрниыс помтӧм лоӧ, капиталист государствоясын правительствояс некыдзи оз вермыны чинтыны ассьыныс ӧружйӧяссӧ, найӧ сӧмын зільӧны кыдзкӧ эськӧ мукӧд государстволысь чинтыны вынсӧ.

Тайӧ сёрнисӧ заводитіс Америка, сійӧ лӧсьӧдчис водзвыв Англиякӧд да кӧсйӧ вӧлі Японияӧс неуна лямӧдыштны, сӧмын конференция вылын Англия сувтіс Япония дор да ӧтвылысь уськӧдчисны Америка вылӧ.

Конференция, тыдалӧ кӧ, нинӧмӧн и помасяс. Ӧні недыр кежлӧ уджыс дзикӧдз сувтіс, англияса представительяс мунӧмаӧсь Лондонӧ, а Америка повзьӧдлӧ конференция уджсӧ дзикӧдз дзугны.

Уханса правительство сувтіс паныд уджалысь йӧзлы.

Китайын неважӧн бара торксис революция уджыс. Уханын лоӧма власьт вежӧм. Генерал Хо Чен юль 17 лунӧ босьтӧма Ухансӧ. Коммунистъяслы, сӧветник Бородин ёртлы лои пышйыны Уханысь, ӧні правительствоыс сэн озыръяс киын.

Ёна паськыда заводитчыліс революция Китайын. Китай джынйыс нин вӧлі революционнӧй правительство кипод улын. Озыръяс дор сулалысь генералъяс пышйӧны вӧлі, мукӧдыс вӧлі вуджӧны революционнӧй правительство дінӧ. Ӧні бара делӧыс торксис. Бара провинцияяс кутісны торъявны, быдлаын аслас правительство. Войвыв Китайын пукалӧ Чжан Тзо Лин, рытъя-лунвылын — Чан Кай Ши, Шанси провинцияын — Эн Си Шань, да сідз жӧ мукӧдлаын. Быд провинцияын аслас генерал, аслас атаман.

Найӧ мукӧддырйи лӧсьӧдчӧны ас костаныс, заводитӧны ӧтвылысь уджавны, сэсся бара бӧр торъялӧны, косясьӧны ас костаныс.

Тайӧ став генералъяс кӧсйысьӧны ӧтувтны Китайсӧ ӧти кипод улӧ, лӧсьӧдны ӧти правительство став Китай вылын. Некоднаныс эськӧ нинӧмӧн вӧчны оз вермыны, сӧмын ас костаныс налӧн мунӧ помасьлытӧм кось. Мукӧд государствоса озыр йӧзлы тайӧ и колӧ, найӧ видзӧдӧны кыдзкӧ эськӧ кусӧдны, пӧдтыны китайса революциясӧ, найӧ отсалӧны генералъяслы ас костаныс косясьны, отсалӧны вины китайса уджалысь йӧзсӧ.

Сӧмын ӧтитор ӧтлаалӧ тайӧ став генералъяссӧ, торъя правительствояссӧ — найӧ ставныс озыръяс дор сулалӧны, ставныс видзӧдӧны пӧдтыны, увтыртны китайса уджалысь йӧзсӧ. Тайӧ уджыс налӧн ӧтувйӧн мунӧ. Быдлаын ӧні генералъяс жугӧдлісны рабочӧй союзъяс, вӧтлісны крестьяналысь союзсӧ, коммунист партия шленъясӧс арестуйталӧны да лыйлӧны, партияыслы лои уджсӧ нуны дзебсьӧмӧн (в подполье).

Капиталист государствоса правительствояс зэв радлӧны революциясӧ Китайын паськалӧмсьыс дугдӧмысь. Найӧ ёна полӧны вӧлі став Китайсӧ ӧтлаалӧмысь революционнӧй правительство кипод улын. Торъя генералъясӧс жӧ найӧ зэв кокньыда вермасны босьтны аслыныс кипод улӧ.

Сӧмын ставмувывса капиталистъяс оз вермыны дыр кутны власьтсӧ Китай вылад. Китайса уджалысь йӧз синнаныс оз вермыны видзӧдны мукӧд государствоса озыр йӧз вылӧ. Найӧ пыр кутасны вермасьны накӧд. Китайса уджалысь йӧз ӧні гӧгӧрвоисны нин, мый найӧс оз вермыны мездыны капиталистъяс кипод улысь генералъяс, генералъясыс асьныс увтыртӧны уджалысь йӧзсӧ да. Сы вӧсна уджалысь йӧз ӧтдортчисны генералъяс дінысь, найӧ ӧні асьныс, коммунистъяс индалӧмъяс кузя нуӧны революция уджсӧ. Рабочӧйяс дінӧ ӧтлаасьӧны китайса крестьяна.

Мед революция ӧні эз вермы, гашкӧ ещӧ на лоӧ бӧрыньтчывны, сӧмын вынныс рабочӧйяслӧн да крестьяналӧн век содӧ. Регыдӧн ли, сёрӧн, а уджалысь йӧз вермасны генералъясӧс да став увтыртысьяссӧ найӧс. Коммунист партия отсалас налы регыдджыка помӧдзыс нуны тайӧ уджсӧ.

К. Н.