КАЗЬТЫШТАМ ЖАН МОРӦСӦС
Таво Иона Тимофеевич Чисталёвлы (Жан Морӧслы) тыри чужан лунсяньыс 80 во да кулан лунсяньыс 50 во. Иона Тимофеевич вӧлі ыджыд общественнӧй деятель, сӧветскӧй коми школа котыртысь, педагог, коми поэт да литературнӧй критик. Аслас дженьыдик нэмӧн (чужліс сійӧ 1893 воын, а кувсис 1923 воын туберкулёзысь) вевъяліс зэв унатор вӧчны: котыртіс коми школа, чукӧртіс коми учебникъяс, гижысьяслысь бригадаяс, веськӧдліс тайӧ бригадаяснас, ачыс гижис букварь «Шыпас йӧртӧд» 1921 воын, гижис кывбуръяс. Миянӧдз сылӧн коли 20 сайӧ кывбур. Ми тыр правоӧн вермам шуны: сійӧ вӧлі сӧветскӧй коми поэзиялы подув пуктысь, сэкся кадын медся грамотнӧй поэт — ставнымысь бура тӧдіс кывбур тэчан техника.
И. Т. Чисталёв гижліс художественнӧй произведениеяс тшӧтш и рочӧн, но татшӧм гижӧдъяс лыдысь кольӧма сӧмын ӧти кывбур «Всезырянскому съезду» да ӧти очерк, кодӧс гижлӧма карса школаын велӧдчигас на, 1909 воын — «Поездка в Ульяновский монастырь». Таысь кындзи миянлы нинӧм абу кольӧма. Но рочӧн гижӧм кывбурыс петкӧдлӧ, мый Жан Морӧс гижлӧма рочӧн и войдӧрджык, сылӧн бура нин тӧдчӧ кывбур гижан техникаыс. «Всезырянскому съезду» кывбурыд абу нин прӧстӧ «перӧ видлӧм», а бур тэчаса кывбур, кодӧс вермис гижны кужысь поэт.
Ми Иона Тимофеевичкӧд вӧлім зэв бур тӧдсаяс, но сійӧ вӧлі вежавидзысь морт и ньӧтчыд эз ошйысьлы аслас творческӧй уджӧн, эз гаравлы аслас поэтическӧй опытъяс йылысь. Ми тӧдам сӧмын: революцияӧдз И. Т. Чисталёв комиӧн нинӧм абу гижлӧма. Но революция бӧрын Иона Тимофеевич тыр-бура гӧгӧрвоӧма коми кывлысь сӧветскӧй олӧм тэчӧмын коланлунсӧ да сьӧлӧмсяньыс босьтчӧма коми культура кыпӧдан уджӧ. Сэкся сьӧкыд кадас асьсӧ жалиттӧг кувтӧдзыс тільсис-пессис тайӧ удж вылас.
Вылӧ колӧ донъявны Иона Тимофеевичӧс кыдзи литературнӧй критикӧс, коді медводз висьталіс джуджыд мӧвпъяс сэкся коми литература йылысь. Та йылысь ме вайӧда Нёбдінса Витторлысь пасйӧд. «Жан Морӧс — коми поэт да критик» статьяын сійӧ гижӧ: «Жан Морӧс сэки вӧлі висьӧ нин (чахоткаӧн). 1922 во помас ли 1923 во заводитчигӧн сійӧ воис Крымысь лечитчанінысь (курортысь). Кӧть висьӧмсьыс абу вӧлі справитчӧма, а нӧшта ёнджыка босьтӧма висьӧмыс, — Жан Морӧс и сэки абу весьшӧрӧ олӧма. Вӧчӧма став петӧм коми литературалы джуджыд анализ. И кор сійӧ облоноын (издательствоын) карса гижысьяс да велӧдысьяс собрание вылын вӧчис сы йылысь кык час кузя доклад, ставным шензим: колӧ жӧ вӧлі висьысь мортлы сэтшӧм ыджыд да сьӧкыд удж вӧчны! Быдтор вылӧ сійӧ сэк сувтліс, мый инмӧ коми гижӧдӧдз: коми кыв, коми гижан форма да техника вылӧ, газет комиӧдӧм вылӧ, коми журнал лӧсьӧдӧм вылӧ. Но медся ёнасӧ — коми художествоа литература вылӧ. Первой сетіс ӧтувъя донъялӧм, сэсся торъя произведениеяс детальнӧя (гӧгӧрбок) видлаліс: индаліс буръяссӧ, эрдӧдаліс нелючкияссӧ. Пӧшти став коми гижысьяс вылӧ сувтліс... Уна индӧдъяс, туйдӧдъяс сэки сетіс коми гижысьяслы Жан Морӧс».
«Кодйӧма кӧрт зырйӧн» кывбурын Жан Морӧс гижӧ:
Бырӧмыс оз вӧлі некодлы ков,
Казьтылӧм йӧз костын оз жӧ дыр ов.
Жан Морӧсӧс став ёрт котырыс, став тӧдсаясыс, сэкся коми правительство зэв ёна радейтісны, вылӧ пуктісны кыдзи бур сьӧлӧма да талантливӧй мортӧс, кыдзи идейнӧй уджалысьӧс, коді нэм чӧжыс асьсӧ жалиттӧг, ныр вылас усьтӧдз тільсис-пессис сӧветскӧй коми школа понда, коми сӧветскӧй литература вӧсна. Миянлы вӧлі синва петмӧн жаль, кор аддзам нин вӧлі, мый томӧн-такӧн кусӧ сылӧн олӧмыс. Но нинӧм эгӧ вермӧй вӧчны, висьӧмсӧ некыдз эз вермы венны сэкся медицина. Миян син водзын кувсис Иона Тимофеевич.
«Казьтылӧм йӧз костын оз жӧ дыр ов», — шуліс Жан Морӧс. Но тайӧ кывъясыс абу збыль, найӧ оз лӧсявны И. Т. Чисталёв олӧмлы. Коми йӧз дыр кутасны казьтывны тайӧ сӧстӧм сьӧлӧма мортыслысь бур уджсӧ. Сійӧ кувсис 50 во сайын, но ӧні на миян син водзын сылӧн мича да дона уджъясыс, кодъяс сідз жӧ меліа нюмъялӧны, кыдзи вӧлі ачыс ловъя дырйиыс нюмъялӧ. Дыр кутас овны йӧз сьӧлӧмъясын Жан Морӧсӧс казьтылӧм.
