КОМИ КЫВБУРЛӦН ВЫЛЬ ГОР
Ме водзын ичӧтик книга, сэні ставыс 128 лист бок. Тайӧ — Иван Вавилинлӧн «Менам парма» сборник, кытчӧ пырисны поэтлӧн медбур кывбуръясыс. Ме босьті книгасӧ да шойччывтӧг лыдди помӧдзыс. Быдмӧны Коми му вылын бур поэтъяс! — шуи аслым.
Революцияӧдз коми поэзияыс пӧшти эз вӧв. И. А. Куратовӧс некод эз тӧд, а М. И. Лебедев комиӧн сӧмын на вӧлі босьтчӧ гижны. Миян поэзия, кыдзи и ставнас коми литература, чужис да сӧвмис сӧветскӧй власть воясӧ.
Коми поэзиялӧн кыптӧмыс торйӧн ёна тӧдчӧ, кор лыддян Иван Вавилинлысь кывбуръяссӧ. Поэт гижӧ мича кывйӧн, нимкодясян авторыскӧд тшӧтш, шогсян, мӧвпалан автор думъясӧн, кылан сійӧс. Книгаыс ӧзйӧдӧ сьӧлӧмтӧ, чужтӧ выль мӧвпъяс.
Мыйла нӧ сэтшӧмӧсь тайӧ кывбуръясыс? Тема боксяньыс найӧ матынӧсь миянлы, сэні висьталӧма Отечественнӧй война йылысь, ас чужан му йылысь, быд лунъя удж йылысь. Гижӧма найӧс бур коми кывйӧн, лыддьыны кывбуръяссӧ кокни.
Менам синъяс водзын — лым еджыд хата, а хата дорас пӧчӧ, сылысь морӧссӧ «враг вылӧ лӧглун гӧрӧ». Со мам, коді виччысьӧ пиыслысь война вылысь воӧм, тэрмасьӧ пывсян ломтыны. Со «пӧрысь дед Ӧстап» фашистъясӧс гут кулан тшакӧн гӧститӧдӧ. Бать пывсьӧдӧ ичӧтик писӧ да шуалӧ:
Кокӧ, кокӧ, котрав.
Котрав да эн ылав.
Кокӧ, кокӧ, котрав,
Кӧні озъя тыла.
Татшӧм кывбуръясыс оз вунны, дыр кежлӧ кольӧны паметяд. Поэт кылӧ рӧднӧй кывлысь музыкасӧ, используйтӧ йӧз кост сёрниысь образнӧй выражениеяс («мор оз лый», «мӧд нэм овны», «ручӧ-чойӧ» да с. в.). Татшӧм фразеологизмъясыс ёна баситӧны-краситӧны кывбуръяссӧ. Мичмӧдӧны кывсӧ и выль эпитетъяс: майлӧн сӧдз асыв, локтім веж ягӧ, сьӧд пӧим пиысь лэптім кар, яръюгыд подвиг да с. в. Кывбуръясын уна мича гиперболаяс:
Тайӧ мый? Карпуша Тырин
Гортас чатӧртчӧмӧн пырис:
Нырыс пӧтӧлӧкӧдз дзик,
Быттьӧ Гималайлӧн пик.
Медся нин торъялӧны Иван Вавилинлӧн кывбуръясыс рифманас. Поэт корсьӧ выль, аслыссяма, точнӧй рифмаяс (кырныш — пырны, кузь на — узьны, рудзӧг — мудзӧм, мыльӧс — выльӧс, томысь — во мысьт да с. в.). Бур рифма ёна кыпӧдӧ кывбурлысь мичлунсӧ.
Дерт, эмӧсь авторлӧн поэтическӧй строка помъясын и жебиник рифмаяс (волы — ёльысь, сёрд — народ, тан — нянь, карп — тшап, весь — трест да с. в.).
Рифмуйтан кывъясын мед ӧткодьӧсь не сӧмын ударениеувса гласнӧй шыясыс (уна — муна), но и гласнӧйбӧрса согласнӧйясыс (муна — уна). Кор согласнӧйясыс разнӧйӧсь, сэк рифмаыс слаб, мисьтӧм, юрпӧла (эм — тэн). Кымын уна гласнӧйбӧрса ӧткодь шыыс, сымын рифмаыс бур. Босьтам татшӧм рифмуйтӧм кывъяс: волы — ёльысь (л да ль — кык разнӧй шы), вылас — сылы, вывсянь — пывсян. Дерт, рифмалӧн эмӧсь и мукӧд законъяс: ӧти грамматическӧй категорияа кывъяс рифмуйтӧм оз позь шуны бур рифмаӧн (локтӧмаӧсь — пуксьӧмаӧсь). Поэт книгаын эмӧсь, дерт, и бурджык и омӧльджык кывбуръяс. Ставнас книгаыс — бур пӧдарки республикаса уджалысь йӧзлы.
Да, коми поэзия сӧвмӧ, ӧдйӧ восьлалӧ водзӧ. Но мыйла книгаясысь, кодъясӧс лэдзӧны челядьлы, тшӧкыда аддзылан вывті омӧль кывбуръяс?
Босьтам некымын коми учебник. Кутшӧм кывйӧн найӧс гижӧны! Вайӧда ӧти пример коми букварысь (лӧсьӧдӧма букварсӧ С. Н. Коновалов 1955 воын). Ми лыддям сэтысь со татшӧмтор:
НОЯБРЬ 7-ӧд ЛУН
Лунысь-лун пыр мунӧ кадыс.
Комын кӧкъямысӧд разысь
мездлуннымлы сиӧм праздник
дружнӧ празднуйтӧ народ.
Тайӧ лунас йӧзлы шудлун
вайис кыа. Югдіс му.
Тайӧ лун сӧветскӧй властьлы
Революциялӧн лун.
Быдӧн, коді кӧть ӧти пельнас мыйкӧ кывлӧма стихосложение йылысь, шуас: «Кутшӧм нӧ тайӧ кывбур? Тайӧ абу кывбур, а йӧз серам!» Витӧдысь нин лэдзис тайӧ книгасӧ Коми издательство (редакторыс Н. Елькина). Татшӧм кывбуръяс печатайтӧмысь колӧ накажитны ыджыд дядьӧясӧс: тшӧктыны наизусть велӧдны «Ноябрь 7-ӧд лун» кывбурсӧ.
Забеднӧ, кор аддзан татшӧм нелючкияссӧ. Быттьӧ абу бур кывбуръясыс!
* * *
Ветымын во сайын меным мойвиис тӧдмасьны коми кывбуръясӧн, кодъясӧс гижлісны Нёбдінса Виттор, М. Н. Лебедев, Тима Вень, Вась Педӧр, Сандрик Микол (Н. А. Шахов), Ёгор Колегов да мукӧдъяс. Лыддьылі нимкодясигтыр и кылі налысь сьӧлӧм тіпкӧмсӧ, кывбуръясыслӧн мӧвпъясыс меным вӧлі матынӧсь... Но кывбурыслӧн техникаыс зэв на вӧлі жеб, коми кывлӧн аслыссикаслуныс зэв на омӧля вӧлі тӧдчӧ.
Сэкся гижысьясыслы некодлысь вӧлі велӧдчынысӧ. И. А. Куратовлысь мича кывбуръяссӧ вӧлі пыдӧ гуалӧма. Коми поэтъяс найӧс эз тӧдны.
И со коли уна во. Коми кывбурлӧн техникаыс кыптіс да сӧвмис. Видзӧдтӧ, кутшӧм бурторъяс талун гижӧны Серафим Попов, Альберт Ванеев, Владимир Попов, Иван Вавилин, Геннадий Юшков, Владимир Тимин да унаӧн мукӧдъяс.
Ме ог вермы шензьыны, кыдзи татшӧм ӧдйӧ кыптіс кывбур гижан сямыс! Кутшӧм мича эпитетъяс, лӧсьыд сравнениеяс да югыд серпасъяс, кутшӧм сӧдз да выль рифмаяс аддзам ӧнія поэзияысь! Шензя нимкодясигтыр, нимкодяся шензигтыр!
Менам киын Иван Вавилинлӧн ичӧтик книга «Кыаысь кыаӧ», коді петіс кольӧм во. Тайӧ книгаас дзольгӧ коми кывлӧн горыс, жборгӧ мича шор моз, гажӧдӧ да долӧдӧ сьӧлӧмтӧ аслас поэтическӧй мичлуннас. Лыддян да му вылыс мичаджык лоӧ, олӧмыс сӧстӧмджык кажитчӧ, быттьӧ шӧвк дӧрӧм пасьталан — дӧмаса чорыд сера дӧрӧм пыдди. Сьӧлӧм вылад кокниджык, парма вӧрыс мичаджык лоӧ, вунӧдан шогтӧ, кор лыддян Иван Вавилинлысь:
Талун менам синва тусь
Яла яг вылӧ оз усь.
Кывбуртӧ ёна мичмӧдӧ рифма. Но рифмуйтны колӧ кужны, колӧ тӧдны коми кывлысь мелодикасӧ да рифмуйтан ладсӧ. Рифмаыд дӧрӧм-гач моз жӧ киссьӧ. Сылӧн доныс усьӧ, омӧля нин баситӧ кывбуртӧ. Колӧ корсьны выль рифмаяс, а тайӧс вӧчны ыджыд мастерствотӧг он вермы. Иван Вавилин рифмаяс корсьны зэв сюсь. Кывбуръясас кужӧмӧн сюйӧ татшӧм рифмаяс: шыалӧ — кыалӧн, весйӧд — кесйӧд, рыськӧн — кыськӧ, синӧм — нинӧм, сюрта — муртав, квайтӧс — чайтӧм да уна мукӧд мича да стӧч рифма. Ӧшалӧны найӧ мича сера тугъяс моз, югъялӧны быттьӧ ёлка вылын чачаяс.
Нимкодьпырысь И. Вавилинлысь сьӧлӧм вӧрзьӧдан лирикасӧ лыддян выль книгасьыс:
Кӧть и уна чӧжсис во лыд,
Пӧрысьлуныд — абу мыж.
Сьӧлӧмӧйлы важсьыс долыд:
Чожа тюлӧ менам пыж.
Паныд сюрлӧны веж гыяс.
Олан туй век абу выя...
Сына сэт, кыт медся джуджыд,
Лыа кӧсаӧ ог кай...
Лыддян тайӧс да окота лоӧ тшӧтш пуксьыны татшӧм пыжас да поэтыскӧд и став водзӧ мунысь коми йӧзыскӧд ӧтвылысь мудзлытӧг сынны, сынны и сынны.
1958, 1971
