ПОЭТ ЙЫЛЫСЬ КАЗЬТЫЛӦМ

Меным удайтчыліс ӧтлаын уджавны Нёбдінса Витторкӧд 1918–1919 воясӧ: первойсӧ Сыктывкар уездса народнӧй образование отдел бердын котыртӧм Коми комиссияын, сэсся «Зырянская жизнь» газет редакцияын. Ми вӧлім газет редколлегияса членъяс. Бӧрынджык, кор нин эгӧ кутӧй ӧти учреждениеын уджавны, ми сыкӧд зэв тшӧкыда паныдасьлывлім — Сыктывкарын и Москваын литературнӧй да языковедческӧй конференцияяс вылын, коми рытъяс нуӧдігӧн. Медбӧръяысь Нёбдінса Витторӧс ме аддзылі 1932 воын Москваын. Сійӧ виччысьтӧг паныдасис Москваса улич вылын да висьталіс: лечитчыны пӧ мӧдӧдісны.

В. А. Савин коми культура кыпӧдӧм могысь вӧчис ыджыд удж. Кор мӧвпыштан Нёбдінса Виттор йылысь, син водзад кыптӧ ыджыдысь-ыджыд самородок, зарни ёкмыль, кодӧс Октябрса революция кыпӧдіс му пытшсьыс: зарни ёкмыль, коді сӧветскӧй власть югӧр улын кутіс ломзьыны-дзирдавны сьӧд парма шӧрын.

Нёбдінса Виттор талантлӧн шымыртасыс вӧлі зэв паськыд: поэт — гижис мича гора кывбуръяс, юморист — гижис кочкавтӧдзыд серам петкӧдысь тешъяс, сьӧлӧмтӧ нюкыртысь драмаяс; сійӧ вӧлі композитор — лӧсьӧдліс мича сьыланкывъясысь лад; сійӧ ачыс бура сьыліс, декламируйтіс, кыдзи бур артист кужис ассьыс сьӧлӧм кылӧмсӧ йитны кывзысьяслӧн сьӧлӧм тіпкӧмкӧд; сійӧ вӧлі и тӧдчана режиссёр, коді котыртіс медводдза коми любительскӧй театральнӧй труппа — Сыкомтевчук (Сыктывкарса коми театрын ворсысь чукӧр). И ставсӧ тайӧс Нёбдінса Виттор вӧчис общественнӧй удж туйӧ. Таысь кындзи, В. А. Савин вӧлі тӧдчана публицист (сійӧ дыр вӧлі «Зырянская жизнь», «Удж», «Югыд туй» да «Коми сикт» газетъясын редактор), общественнӧй деятель.

Ичӧтик пасйӧдын ме ог вермы гижны ставсӧ, мый вермас тӧд вылӧ усьны. Нёбдінса Виттор йылысь позьӧ гижны быдса кыз книга: сэтшӧм сылӧн вӧлі ыджыд да паськыд коми национальнӧй формаа, социалистическӧй пытшкӧса культура лӧсьӧдан уджыс. Ме кӧсъя гижны Нёбдінса Витторлӧн медводдза воясся удж йывсьыс, кор поэтическӧй талантыслӧн муртса на мыччысисны нэриник дзоридзьясыс.

Ми пасъям В. А. Савин чужан лунсянь 70 во тырӧм. Тайӧ юбилейыскӧд ӧтлаӧ веськалӧ Коми комиссия котыртӧмсянь 40 во тырӧм. Коми комиссия вӧлі котыртӧма 1918 вося ноябрын. Могыс сылӧн вӧлі — лӧсьӧдны школаяслы коми книгаяс. Тайӧ комиссияас ме нуӧді член-секретарлысь удж.

Комиссия котыртіс ас гӧгӧрыс коми поэтъясӧс: М. Н. Лебедевӧс бӧр босьтчӧдіс гижны, Нёбдінса Витторӧс корис уджавны комиссияын, Чисталёв Тима Венькӧд гижасьны пондіс. Волывлыны кутісны комиссияӧ Сыктывкарса учительскӧй семинарияын велӧдчысьяс, гижны босьтчысьяс: Попов Вась Педӧр, Н. П. Попов (Жугыль) да мукӧд. Народнӧй образование отделса ичӧтик комнатаысь быд рыт сёрӧдз-сёрӧдз тыдалӧ вӧлі би. Сійӧ би дорас чужис сӧветскӧй коми литература. Сійӧ карасин лампа би дорас кывзылім, морт вит-ӧ-квайт сӧмын, Нёбдінса Витторлысь медводдза гижӧдъяссӧ.

Виктор Алексеевич быд рыт вӧлі локтӧ-тотшсьӧдӧ комиссияӧ. Паськыд сера пальтоа, киняулас ичӧтик папка. Локтас. Пуксяс. Разяс папкаыслысь пельяссӧ. Ачыс зэв паськыда нюмъялӧ, мукӧддырйиыс и гир-гир серӧктылас. Ми видзӧдам сылысь кыз папка разьӧмсӧ, мӧвпалам: «Мый бара гижӧма?» Збыль гижӧма. Кыскас бумагаяссӧ, бара гир-гир серӧктас. Лыддьыны кутас. Ми лӧням — сьӧлӧм тіпкӧмным кылӧ. Лыддьӧмсӧ унаысь вевттьылас гора серам. Меным тӧд вылӧ уси, кыдзи Нёбдінса Виттор лыддьыліс «Пернапас», «Кыдъя роч», «Чӧд вотӧм», «Гӧрд ань» кывбуръяс. Ёна ми шензьылім Нёбдінса Витторлӧн гижан сям вылӧ, мастерство вылӧ, ёна ми нимкодясим Виктор Алексеевичлӧн талантӧн.

Ӧнія коми писательяс пӧвстысь сӧмын ме да Н. П. Попов (Жугыль) помнитам Виктор Алексеевичлысь медводдза гижӧдъяссӧ лыддьӧм. Ми вӧлім томджыкӧсь Нёбдінса Витторысь, литературасӧ омӧля на вӧлі гӧгӧрвоам, но кор кывзім, сэки сьӧлӧмнаным кылім: чужӧ да быдмӧ ыджыд писатель-художник.

Таво тырӧ 40 во и коми сӧветскӧй поэзия да драматургия чужӧмлы. 1918 воын гожӧмнас на петісны медводдза коми кывбуръяс — «Водзӧ» Н. А. Шаховлӧн, «Гӧрд звӧн» да «Ыджыд бӧрдӧм» Нёбдінса Витторлӧн «Зырянская жизнь» газетын, «Парасковья» да «Коми йӧзлы» менам Яренскса «Известия» газетын.

В. А. Савин сэк жӧ босьтчис гижны пьесаяс. Медводдза коми пьесаяс вӧліны «Гудрасьӧм» нима теш да «Ыджыд мыж» нима драма. Виктор Алексеевич тайӧ кыкнан пьесасӧ лыддис коми комиссияын 1918 вося декабрын. Ми тшӧк ланьтӧмӧн кывзім сьӧлӧмӧдз йиджан гижӧдъяссӧ. Кывзысьыс вӧлі нин морт дас сайӧ. Нимкодясьӧмлӧн помыс эз вӧв! Быттьӧ пасйим кутшӧмкӧ ыджыд праздник. Збыльысь кӧ шуны, праздник и вӧлі — коми драматургия чужан лун пасъян праздник, коми драматургиялӧн октябрина!

Тайӧ пьесаяссӧ вӧлі сэки жӧ петкӧдлӧма любительскӧй сцена вывсянь. Режиссёрыс и медшӧр рольяссӧ ворсысьыс вӧлі ачыс авторыс. «Гудрасьӧмын» сійӧ ворсіс пӧнӧмарӧс, мельниксӧ ворсіс Т. Т. Сердитов; «Ыджыд мыж» пьесаысь медшӧр рольяссӧ ворсісны авторыс да И. Т. Чисталёв.

Пьесаяссӧ петкӧдлісны карса нардомын, ичӧтик пу керкаын, коді сулаліс ӧнія Куратов нима уличаті вадорӧ лэччанінын. Миянлы и став видзӧдысьяслы медводз тыдовтчис Нёбдінса Витторлӧн артистическӧй талантыс.

Коркӧ тайӧ кадӧ жӧ Виктор Алексеевич петкӧдліс ассьыс мастерствосӧ и комиӧн сьылӧмын да кывбуръяс декламируйтӧмын. Сійӧ ёнджыкасӧ сьыліс да лыддис ассьыс мича гижӧдъяссӧ. Сьывліс «Вундӧм», «Югыд кодзув», «Веж видз вывті муна», лыддьывліс «Арся мойдкыв», «Тӧвся рыт» кывбуръяс. Коми рытъяс нуӧдігӧн В. А. Савин пыр вӧлі шӧр фигура, сылысь мича сьылӧм-лыддьӧмсӧ кывзісны нимкодьпырысь, ышлолалӧмӧн. Залыс век вӧлі тыр.

Пьесаяс да мукӧд сикас репертуар вӧлі разӧдам машинкаӧн да гектографӧн печатайтӧм бӧрын. Типографияын коми шрифтыс эз на вӧв. Уоноса машинистка А. А. Чеусова лун-лун вӧлі тотшкӧдӧ-печатайтӧ. Татшӧм вӧлі миян типографияыд!

В. А. Савин регыд кутіс нимавны став Коми му пасьта — ылын и матын. Мыйла сійӧс вӧлі сэтшӧма радейтӧны? Мыйла сэтшӧм ыджыд вӧлі сылӧн нималанлуныс, популярностьыс? Вочавидзны та вылӧ колӧ тадзи: Нёбдінса Виттор бура тӧдіс коми кыв, пыр зілис сійӧс озырмӧдны, сӧвмӧдны (эз пыскыльт кывсӧ ӧнія ӧткымын профессиональнӧй артистъяс моз). Нёбдінса Виттор бура тӧдіс коми уджалысь йӧзлысь олӧм-вылӧмсӧ, шогсӧ и гажсӧ. Сэсся Виктор Алексеевич став выннас и эбӧснас зілис йитчыны уджалысь йӧзкӧд, югдӧдны налысь юрсӧ, кыскыны найӧс социализм тэчан уджӧ.

Оз ӧд прӧстӧ сійӧ вӧлі кӧсйы лоны кобзарь кодьӧн: пӧрысьладорын пӧ, шулывліс сійӧ миянлы, муна да сиктысь сиктӧ кута ветлӧдлыны, сигудӧкӧн ворсны да коми сьыланкывъяс сьывны Украинаса кобзарьяс этшӧн. Татшӧм мӧвпъяс вӧліны ыджыд поэтлӧн, народнӧй сьылысьлӧн, коми уджалысь йӧзӧс гажӧдысьлӧн да пальӧдысьлӧн, выль олӧм тэчан удж вылӧ сійӧс ышӧдысьлӧн.

Эз удайтчы сылы пӧрысьӧдз овны да коми йӧз пӧвстын кобзаравны. Но Нёбдінса Виттор кипод улысь петӧмторъясыс асьныс кобзаралӧны и кобзаравны кутасны: коми йӧз сьылӧны и кутасны сьывны сылысь мыла сьыланкывъяссӧ, лыддьыны мича гора кывбуръяссӧ, ворсны сцена вылын сылысь ёсь вежӧра да пыді мӧвпъяса пьесаяссӧ.

Нёбдінса Витторлӧн сӧстӧм да мича кывъя гижӧдъясыс пырисны историяӧ. Сылӧн бур нимыс миянлы пыр лоӧ дона, пыр кутам вежавидзӧмпырысь казьтывны ыджыд нимсӧ тайӧ ыджыд мортыслысь, зарни ёкмыльлысь, кодӧс чужтіс да быдтіс сӧветскӧй Коми му.

1958.

Рязань кар