ӦТИ ДАС МИНУТ
Лыд петкӧдлысь кывъяс — числительнӧйяс — миян сёрниын вермӧны мӧвпнымӧс тӧдчӧдны, на отсӧгӧн весиг донъявсьӧ юӧртӧмыс, тыдовтчӧ висьталысьыслӧн висьталантор вылас видзӧдласыс.
Ӧти. Тайӧ кывйыс оз сӧмын пасйы предмет лыдсӧ, но вермӧ мунны неопределённӧй артикль пыдди, вӧчӧ предметсӧ абу стӧча тӧдсаӧн, ворсӧ стилистическӧй роль:
«Ӧти сиктын, ӧти грездын
Бура олісны кык вок».
(М. Лебедев).
«Ӧти» лыдакывйыс тані вежӧ неопределённӧй местоименньӧ «кутшӧмкӧ»: Кутшӧмкӧ сиктын пӧ, кутшӧмкӧ грездын, нинӧмла стӧча тӧдны, кутшӧм нима тайӧ сикт-грездыс, ӧд сійӧ, мый йылысь юӧртӧны тані, вермас лоны быдлаын, кӧні олӧны йӧз.
«Ӧти» кыв вермӧ ворсны и вынсьӧдана кывторлысь (частичалысь) рольсӧ:
— Ӧти дас минутсӧ эн убӧлитӧй виччыны менӧ, — шуасьӧ нывка ёртъясыс вылӧ, кодъяс сытӧг мунӧмаӧсь тшак вотны.
«Ӧти дас минут» шуӧмӧн нывка тӧдчӧдӧ, мый сӧмын дас минут, куш дас минут и колӧма нӧрӧвитыштны ёртъяслы вӧрӧ мӧдӧдчытӧдзыс, да он тай босьт! Абу тырмӧма налӧн кадыс виччысьны нюжмасьысь нывкаӧс.
Ӧти кӧпейка дон пӧ тай нӧ
Менам чассьӧыс абу вӧлӧма тэ вылӧ.
(Ипатьдорса фольклор)
«Ӧти кӧпейка дон абу» шуалӧмӧн бӧрдӧдчысь тӧдчӧдӧ, мый ньӧти, дзик абу вӧлӧма сылӧн шудыс овны верӧсыскӧд. Лыдакыв «ӧти» тані вежӧ местоименньӧ ньӧти, сідзжӧ мунӧ мӧвп тӧдчӧдана кыв пыдди, ворсӧ стилистическӧй роль.
Кык. Предмет лыд пасйӧмысь кындзи, тайӧ числительнӧйыс вермӧ сетны юӧртӧмыслы содтӧд рӧмъяс, шуам: ёна, уна.
Кык кынмӧм кынмисны челядьыс кӧдзыд школаас таво тӧвнас, — пойгӧ пӧрысь пӧч, кор аддзӧ, кыдзи гӧрдӧдӧмаӧсь внукъясыслӧн киясныс.
«Кык кынмӧм» ми гӧгӧрвоам кыдзи ёна кынмӧмаӧсь, дыр кад чӧж кынмӧмаӧсь челядь, абу вермӧма кутны шоныдсӧ важиник керкаыс, кӧні велӧдчӧны челядь.
Быттьӧ кык вомӧн сёрнитіс мекӧд велӧдысьыс.
Гортад ӧд быттьӧ кык мам дорын олан.
Вайӧдӧм примеръясас «кык вомӧн», «кык бать да мам дорын» кыв тэчасъяссӧ ми гӧгӧрвоам кыдзи окотапырысь, сьӧлӧмсянь, лӧсьыда действиелысь признак тӧдчӧдан кывъяс пыдди, на отсӧгӧн висьталысьыс петкӧдлӧ ассьыс кыпыдлунсӧ.
«Дас кык син ветліс война вылӧ да ӧти син пӧв сӧмын воліс бӧр», — шуӧ Вера Павловна Филиппова Изьва районса Чика грездысь.
Дас кык да ӧти лыдакывъяс ӧта-мӧдныслы паныд сувтӧдӧмӧн ичӧт грездса ань оз сӧмын юӧрт, мый унаӧн усисны война вылӧ, но и донъялӧ юӧртӧмсӧ: мунлӧмаӧсь фронт вылӧ ӧти семьяысь квайтӧн, дзоньвидза мужичӧйяс, а бӧрсӧ волӧма сӧмын ӧти, дай сійӧ ранитчӧмӧн, син пӧлӧн.
Кык-куим. Медым тӧдчӧдны предметъяслысь ичӧт лыдсӧ, вермӧны вӧдитчыны и неопределённӧй (стӧча урчиттӧм) лыдакывъясӧн.
— Татчӧ, дерт, ді вылад, колхозыд юр-мӧд-коймӧд турун вӧснаыд оз вудж. (Л. Огнёв).
Кык-куим турун юр да юр-мӧд-коймӧд кыв тэчасъяс мунӧны синонимъяс пыдди. Но кык-куим лыдакывъясӧн ми сӧмын ылӧсас пасъям, уна-ӧ туруныс. Юр-мӧд-коймӧд кывъясӧн гижысь содтӧд юӧртӧ, мый туруныс абу уна, и колхозлы оз сулав вайӧдны йӧзӧс да машинаяс ді вылас, медым пуктыны татшӧм этшаник турунаинсӧ.
Кор стӧча урчиттӧм (неопределённӧй) лыдакывъясӧн вӧдитчӧны вир-яй юкӧнъяс серпасалӧм могысь, найӧ мунӧны выразительнӧй кывъяс пыдди, сёрнитысьӧн юӧртӧмсӧ донъялан позянлунъяс пыдди.
«Воча шыасис кык-ӧ-куим тшӧкаа нывбаба». (И. Торопов).
Ми тӧдам, мый мортлӧн век овлӧ ӧти тшӧка. Но тані гижысьыс дженьыда да стӧча серпасалӧ геройсӧ: нывбабаыс зэв ён, сылӧн госыс чукӧрмӧма мӧд тшӧкаӧ, код сайын ещӧ на тыдовтчӧ тшӧка кодь кусынь. Гижис кӧ И. Торопов: «Воча шыасис зэв кыз нывбаба», миянлы паметьӧ эськӧ эз коль тайӧ юӧртӧмыс. Но кык-ӧ-куим тшӧкаа нывбаба кыв тэчасӧн гижысь виччысьтӧг серпасалӧ ассьыс геройсӧ, и тайӧ серпасыс сувтӧ миян син водзӧ буретш сійӧн, мый автор оз стӧча шу, кык тшӧкаа либӧ куим тшӧкаа тайӧ мортыс. Юӧртӧмысь кындзи, тані ясыда тыдовтчӧ геройӧс донъялӧмыс, авторыслӧн сы вылӧ видзӧдласыс.
Ми аддзам, мый лыдакывъяс, кодъяслӧн главнӧй рольыс — пасйыны стӧча, кымын предмет йылысь юӧртӧны — мунӧны и выразительнӧй сёрни тэчан кывъяс пыдди, ворсӧны стиль боксянь тӧдчӧдан роль.
4 удж. Илля Вась «Пелысь» кывбур юкӧнысь корсьӧй лыдакывъяссӧ. Висьталӧй, кутшӧм чувство поэтыс петкӧдлӧ тайӧ кывъяснас. Кутшӧм синонимӧн позьӧ вежны найӧс?
Друг со... тыдовтчис, кӧн вӧлі коз,
Пелысь вотӧслӧн сё мича роз —
Арся ывласӧ гажӧдысь, мичмӧдысь!
Войвыв пармалы кыпыдлун вичмӧдысь,
Вӧрлӧн алӧйгӧрд мольяса сикӧтш! —
Сувтіс ме водзӧ онялан би кодь...
Муса друганӧй, эн шогсьы, эн —
Орччӧн пелыськӧд туй вӧлӧм сэн!
Векньыд туй кузя тшапа ме восьлалі,
Гашкӧ, шойччыны, гашкӧ, и кось вылӧ...
Мед жӧ гажӧдас пармасӧ пелысь!
Мед жӧ дзирдалас сӧстӧм да мелі
Зумыш пармалӧн сё муса ныв,
Нюмъяв мекӧд тшӧтш, ӧтвылысь сьыв!
