ВИР ЙӦЙ

Ермолай ветліс армияӧ. Тулысын мунліс, гожӧмын турун пуктігкежлӧ локтіс. Сӧмын дыркодь артмис ас ӧшинювтӧгыс Сибырас олӧмыс — дзонь нёль во коставліс. Прапорӧ кольччыліс, гӧрд чери ватшкис.

Мый на кӧ ӧтнас — сё зӧлӧта шлачкан гӧгсӧ аскӧдыс вайӧдіс. Законнӧй гӧтырӧн. Позьӧ шуны, быть лоис гӧтрасьнысӧ, погонас гырысь кодзувъяса бать вылӧ веськаліс да.

— Если что — приеду, разжалую, — поезд вылӧ пуксьӧдігӧн жеръяліс полковник.

Сійӧ, бара, вермас. Сыв пасьта пельпомнас да краж кызта сойнас нямыртас да и тручки-трачкиалас Ермолайӧс. Дзикӧдз кольӧдӧ вӧлі ылі муас, да ен могысьӧн вӧзйысис. Збыльнас и пӧръялӧмнас вермис кыдзкӧ мынтӧдчыны сира гагсьыс. Ёнджыкасӧ бать-мам вылас ыстысис: олӧма йӧз найӧ, висьӧны, отсавны колӧ, кӧть эськӧ гортсянь гижлісны, мый вермӧдчӧны на, сӧмын гажныс бырӧма.

Сибырнас и ставнас эськӧ, служитіс и бӧр лэбис, да ёна нин машина вылӧ нажӧвитны окота лоис. Вӧтын и вемӧсын сійӧ вӧлі. Быттьӧ ӧшинь улас нин сулалӧ, шонді водзын дзирдалӧ. Сійӧн и кык вонас содтысис.

Нажӧвитіс и эм. Тесьтыс содтыштіс да, керка на панны позяс. Ас вӧлӧгаӧн да юктасянӧн сиктад кыптас. Ас йӧзӧн-вужйӧн да.

Кутшӧм на эськӧ и керка коліс, эз кӧ сьылі вылас ӧшӧдчыны лэдз. Ӧдйӧ тай кыдзкӧ юрсӧ сираліс, кушенча пасьта кулӧмӧ ӧшйис. Полковникыслӧн дачаын уджалігӧн нинӧм абусьыс йӧймис, шонтысьыштны окота лоис.

А со кыдзи артмис. Вежон кымын салдатъяскӧд ноксисны да нывбаба пӧвстысь, полковнича кындзи, некод эз вӧв. А сэсся топыдіник чими гоб морӧса ныв локтіс. Мичлуныс сёймӧн эз вӧв, а Ермолайӧс ыззьӧдіс. Эз уна ков дыр нин исасьтӧм мортыдлы, ӧтчыд дэльӧдӧмыс тырмис.

Салдатъясӧс нарадитӧм бӧрын Ермолай лымъя ывлаӧн нимкодясис, кильчӧ тас вылӧ лэччысьыштӧмӧн куритчис. Дзуркнитіс ӧдзӧс да локтысь нылыд петіс.

— Генерал ёрт, лэдзӧй тіян дорӧ шыӧдчыны, — кильмис сійӧ.

— Пӧжалуйста, подполковник ёрт, — лэптіс шмоньсӧ Ермолай.

«Подполковникнад» чуткӧмтӧ эз быттьӧ и кывлы нылыд, либӧ жӧ эз гӧгӧрво, водзӧ сёрнитіс:

— Пӧжалуйста, отсыштӧй меным. Керка пытшкӧсысь мыйсюрӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ вештыны колӧ, дышӧдіс ӧтиторсӧ видзӧдны. Водзӧссӧ тшайӧн юктӧда.

— Тшайыд — абу водка, уна он ю, — рочаліс Ермолай.

— Сюрас и водка, — воча муніс нылыд.

Тӧдмасисны. Нывсӧ шуисны Ритаӧн. Полковник гозъялӧн дзик ӧти ныв. Помалӧма колледж. Уджалӧ библиотекаын, сеталӧ книга. Казяліс нин нылыслысь краситӧм гыжъяссӧ да мӧвпыштіс: талы книга и листавны.

Пӧсяліс быдсӧн гырысь кӧлуйтӧ вешталӧмысь. Чепӧсйис петны ывлаӧ, но Рита сувтӧдіс да пызан сайӧ пуксьӧдіс. Кык стопкаӧн тяпнитісны. Ритаыс — гӧрд вина, Ермолай — еджыдӧс.

Тӧв шӧрсянь тӧлысь вит полковниклы купайтчан воръя пывсян да мый да вӧчисны да, Ритаыскӧд надзӧникӧн вольпасьӧдз воисны. Салдатъяс уджалӧны, а Ермолай, кор Ритаыс эм, а бать-мамыс абуӧсь, ӧдъя пывсян кодь нылыскӧд дурӧ. Чайтіс: пывсяныс эштас да «конец фильма» лоӧ, а «йитчы-клеитчы» артмис.

— Сьӧкті ӧд ме, — ӧти лунӧ юӧртіс Рита. Ермолай кӧдзавліс, но дзикӧдз эз шӧйӧвош.

— Шыбит дай, — шуис.

— Ог, бара-й. Шыбита кӧ, «до свидания» шуан, а ме ӧд тэнӧ радейта, — ставсӧ нин артыштӧма Рита. Гашкӧ и, ылӧдліс.

Кынӧмыс тӧдчыштӧ нин вӧлі Риталӧн, Ермолайлӧн чужан сиктас воисны да. Видз вылад гожся лунад муналӧмаӧсь да эз уськӧдчыны ӧти бӧрся мӧд сывъясьны, мыйӧн гозъя машинаысь чеччисны. Некымынӧн сӧмын, Рита вылӧ дзоръялӧмӧн, матыстчылісны да нёль-вит арӧсаяс сюся выль йӧз вылад видзӧдісны. Зато рытнас керка тыр тільскисны. Пызан лӧсьӧдӧмӧн вель дыр пукалісны рӧдвужыс да ёртъясыс.

А йӧзыслӧн локтавтӧдз Ермолай бать-мамсӧ бурпӧт сывъяліс. Ёна и бырис гажыс нёль вонад. Ыджыда ылькйис сьӧлӧмсьыс меддона йӧзлы шоныдыс. Но водзӧсыс вӧлі вежавидзана, нӧрӧвитана. Рита вӧсна, тыдалӧ. Эз ӧд чайтны, мый пиыс кутшӧмкӧ интиплюшкаӧс ваяс.

— Йӧй на тай вӧлӧмыд, — шуис батьыс.

— Вир йӧй, — содтіс мамыс.

Эз бурмӧд налысь сьӧлӧмсӧ некутшӧм козин. Но йӧз дырйи кӧдзыд русӧ эз лэдзны. Ошкышталісны на, кутшӧм грамотнӧйӧс да мичаӧс налӧн Ермолайыс аддзӧма. Кӧть эськӧ кӧн пӧ и торъя мичыс?

Мӧд лунас водзӧ эз кодавны. Турун пуктігад тайӧн оз дурлыны. Том гозъяӧс эськӧ рытсяньыс на бӧрыньтісны видз вылӧ мунӧмысь, да вермис мӧй Ермолай асьсӧ весь олӧмӧн янӧдны? Рита тшӧтш вӧтчис...

Рытнас ая-пиа чери кыйыштны кольччисны. Ботайтчигӧн батьыс нинӧм эз сёрнит. Пыж пӧрӧдӧм бӧрын письтіс:

— Шогӧдін, пиӧ, мамтӧ, мен эськӧ мый да...

— Мен ӧд овны, — гӧгӧрвоис Ермолай, мый йылысь сёрниыс.

— Тэд эськӧ да, миянӧс понпуш сьӧлӧмаӧн чайтан?

— Эн на ёрӧй. Ӧти лунӧн мед ставыс артмис...

— Ӧдвакӧ и сё воӧн велалас... Ме веськыда висьтала: чирк кодь да абу сьӧлӧм серти.

— Ещӧ кыдзкӧ шу, — дӧзмис Ермолай. Батьыс сэсся чӧв оліс. Сідзи гортӧдзыс и воисны.

Мамыс содтіс на, кор Рита телевизорӧ сатшкысис, а Ермолай кильчӧ вылӧ куритчыны петіс.

— Сиралӧмыд, пиӧ, юртӧ, сиралӧмыд. Абу мӧс лысьтысь да пач ломтысь тайӧ, — шуаліс сійӧ, орччӧн моз пуксис да.

— Мед кӧ-й абу, — дорйысис Ермолай. — Быдӧнлы мӧй сіт зыртны?

— А кыдз нӧ тэ кӧсъян? Ыджыд начальник кӧ вӧлін, колӧкӧ-й, гортад пукӧдін, а школа кежысь на да...

Сідзи-й эм. Некӧн на водзӧсӧ Ермолай эз велӧдчы, некутшӧм специальносьт абу. Да оз вош. Висьталісны тай зонъяс, милицияӧ пӧ йӧз колӧны, кӧть аски мун.

А Ритаыс нӧ мыйысь мыжа? Карын олысьсӧ, тон, ытшкыны-куртны эз велӧдны. Гортас пусьӧ-пӧжасьӧ вӧлі, чышкӧ-мыськӧ. Мый ещӧ колӧ? Лежнӧгасьӧны, а Рита став сьӧлӧмнас примитӧма. Водісны тӧрыт да висьтасис:

— Бать-мамыд, Ермолаюшко, ёна чуймӧмаӧсь, но шаньӧсь. Ме вӧсна эн тотъяв на вылӧ. Кыдзкӧ-мыйкӧ лӧсьӧдчам.

Чигаркасӧ нырыштіс да шуис мамыслы кыдз позьӧ небыдджыка:

— Мам. Но тадзи артмис, мый сэсся вӧчан. Эн омӧльтӧй мортсӧ. Менсьым кага ӧд новлӧдлӧ.

— Митрей Саньӧ кӧ эськӧ... Лӧсяланныд тай вӧлі. Евсей Иван сайӧ петіс, — ышловзис мамыс.

Илля лунӧ видз вылӧ эз мунны, кӧть пуктысьны на коліс. Нэмсӧ крам праздник вӧлі да бур йӧзыс моз шойччыны шуисны. Ермолай ас рӧдвужкӧд стопуйтчыштіс да сиктӧ петіс. Гӧтырсӧ гортас колис, нинӧмла сылы быдлаӧ вӧтлысьны. Регыд и аддзаліс ас коддьӧмсӧ, но бура ёна нин даръясьӧмаӧсь да дышӧдіс накӧд бызгыны. Ю дорӧ лэччис. Галяиз чилсйӧдлігмоз пӧлӧныс катыд мӧдӧдчис. Кӧджъяс веськыдалӧмӧн Мегыра йир весьтӧдз воис да сувтовкерис. Тӧрыт ли кор ли челядь бипур пестылӧмӧн вуграсьӧмаӧсь. Сиктсянь татчӧдз бура ылын да шатинъяссӧ абу и нуӧмаӧсь, зэв кыз увъяса, пашкыр лапъяса пожӧм бердӧ нёрӧдӧмаӧсь. Ӧти шатин босьтіс да бадь улысь нидзув корсьӧм бӧрын самалӧм вугырсӧ чӧвтіс ва турун бӧжӧ. Табйыс пыр и дзумгысис ваӧ. Мичаник ёкышӧс мачыштіс. Сы бӧрын мӧдӧс, коймӧдӧс...

Тадзи, гашкӧ, лэпталіс и водзӧ, вадорын вӧляникысь олыштӧмӧн да челядьдырсӧ казьтылӧмӧн, да горӧдан ылнаын катчӧс вадор бадьясысь петіс морт. Чышъяна да, нывбаба ли, ныв ли. Ермолай сайӧдчыштіс да сюся босьтчис видзӧдны, мый кутас петысьыс вӧчны. Сійӧ нетшкис ли ӧктіс мыйкӧ росъяс пӧвстсьыс. Лежнӧг — водз на. Гӧрд сэтӧр, тӧдӧмысь, вотіс. Тані сійӧ эм. Тадзи вежӧртіс Ермолай. Сӧмын дзик дінӧдзыс матыстчӧм бӧрын тӧдіс мортсӧ. Тайӧ вӧлі Викень Лина. Зырымбедь на нёль во саяд вӧлі, а видзӧдтӧ, кыдзи дзоридзалӧма.

Сьӧлӧмыс тук-тукаліс да вӧрзьӧдіс места вывсьыс Ермолайӧс. Некымын воськов вӧчис сайӧдсянь, и воча лоис нылыд. Сійӧ, дерт, эз виччысь татшӧмтортӧ да быдсӧн джӧмдіс, быттьӧ кытчӧкӧ крукасис. О, Енмӧй, кутшӧм сійӧ вӧлі мича весиг вӧрӧ ветлан вывкышнас. Вом доръясыс наберушка тырыс вотӧм гӧрд сэтӧрыс кодьӧсь жӧ, пыктыштӧмаӧсь быттьӧ, чӧскыдӧдз воӧмаӧсь да; топыд нёньясыс брунгӧмаӧсь да зэлӧдӧмаӧсь вылысӧдзыс кизявтӧм курткаувса рудов свитерсӧ; кӧш пасьта шӧйӧвошӧм синъясыс чӧдлач кодьӧсь; бандзибъяссӧ асъя кыаыс малыштлӧма да абу на вушйӧма; уна рӧма чышъян увсьыс петыштӧм еджгов кудельыс аслас жӧ — абу краситӧма. Ермолайӧс пӧсьӧ уськӧдліс, а сэсся гӧгӧр зэлаліс. Зэв окота лоис тайӧ нывсӧ сывъявны, окавны, медся шань кывъяссӧ шуавны да ещӧ на мыйкӧ вӧчны.

— Вот тэ меным и сюрин, — кияссӧ паськӧдыштіс Ермолай, быттьӧ эз кӧсйы водзӧсӧ лэдзны Линаӧс. Ныв шӧйӧвошлӧм бӧрас сайкаліс да тӧдіс жӧ Ермолайӧс.

— Муртса эг йӧймы. Он жӧ тадзи повзьӧдчы, — юрсисӧ чышъян улас сюялігмоз дивитіс сійӧ зонмӧс.

— Ош моз и мырддя наберушкатӧ, гӧститӧд, колӧкӧ-а, — шмонитіс Ермолай.

— На, бара-й. Таво зэв уна гӧрд сэтӧрыс.

Ермолай дзик матыстчис Лина дорӧ. Ки тӧрмӧн кӧ костыс колис. Эз босьт дозсьыс тусьяссӧ, а гораа шензис:

— Ёна жӧ тэ мича, Лина, лоӧмыд. Вай ки вылын, кытчӧ кӧсъян, сэтчӧ и нуа.

— Ме ас кокӧн воа.

— А ме нуа, — збыльысь кӧсйис ки вылас босьтны Линаӧс Ермолай.

— Дугды, пиӧ. Ме ӧд горзыны кута.

— Ме вӧсна. Талун матіберегын некод абу, — водзӧ судзӧдчис Ермолай.

— Эн йӧймы. Веня, тонӧ, вылынджык вотчӧ.

— Пӧръясь?

— Бӧръяысь шуа: дугды. Абу мӧй гӧтыра мортлы яндзим?

— Мый нӧ сійӧ яндзимыс? — збыльысь шамыртіс Линаӧс Ермолай да кӧсйис медводз пӧттӧдз окавны, но нылыд удитіс горӧдны:

— Ве-э-ня!

Матіниксянь пыр и кыліс: «Ӧ-ӧ-ӧ!»

Ермолай век жӧ матыстіс сьӧлӧм бердас нывсӧ да чӧскыда окыштіс. Лина быдсӧн люсмуніс.

— Ме тэнӧ и мӧдысь на окала, — шуис да пырис росъясӧ.

Сэсся Линаыс юрсьыс эз и петавлы. Висьӧм быттьӧ морттӧ босьтіс, омӧльтчис быдсӧн. Мам-батьыс и гӧтырыс казялісны, мый мортыскӧд мыйкӧ вӧчсьӧ, но Ермолай кужис чукыльтны:

— Быдтор тіянлы тӧдны колӧ. Он быттьӧ аддзӧй — уджыс понлӧн кодь.

Милицияад пырис да збыльысь уджыс понлӧн кодь и вӧлі, эшты сӧмын котравны, йӧзыс оз тырмыны да. Сэні гусясьӧмаӧсь, эстӧн кодкӧ лыйсьӧма, кодкӧ джагӧдчӧма — сё морӧ свадьба.

Быд лун Ермолай кыйӧдіс Линаӧс, но ныв керка дорсьыс ёнасӧ эз ылыстчыв. То Веня мусукыскӧд, то астшӧтшъяясыскӧд, то ещӧ кодкӧд. Сідзи и эз сюрӧдчы окавны — велӧдчыны карӧ лэччис. Пемдіс луныс Ермолайлы — веськодь ставыс лоис.

Бура джуджыда лым усьӧм да чорыдакодь кӧдздӧдлӧм бӧрын нин гӧтырсӧ юрсиктӧ кага вайны аслас машинаӧн лэччӧдіс. Иналіс Ритасӧ да рӧмдігас нин бӧрсӧ вӧрзьӧдчис. Некытчӧ тэрмасьны — час мунантор. Сиктӧ верст вит вотӧдз Веня сулаліс, сылысь чӧскыд кампетсӧ нёнялысьыс. Быть сувт. «Жигулиыс» жугалӧма, маслосӧ сальникӧдыс кушӧдз йӧткӧма.

— Вай кыска, — кыдз шопер шоперлы кӧсйис отсавны Ермолай.

— Он вермы Пипу пос паныдӧдыс, зэв крут да, — дугӧдіс Веня. — Тэ, бурджык, Линаӧс босьт. Регыд на муніс, кокыс кынмыны кутӧма да. Ме грузӧвӧйӧс виччысьла.

Эз ков висьталӧм, Ермолай ачыс гӧгӧрвоис: Веня карӧдз лэччылӧма мусаысла, каникул ӧні сылӧн. Бара на коркӧя моз ёкнитіс сьӧлӧмыс. Збыльысь мӧй радейтӧ али окотаыс тадзи тешитӧ? Быд лун, кӧсъяс кӧ, шалаваыд милицияад уджалігӧн сюрӧ, а вот Лина колӧ — и ставыс. Мый нӧ сыкӧд збыль вылӧ вӧчсьӧ? Эм-ӧ таысь лекарствоыс?

Линаӧс буретш да Пипу пос горулын суис. Кӧдзыд вылӧ видзӧдтӧг, пасьтасьӧма кокниа, буретш да машинаын пукавны. Пидзӧс гӧгыльясӧдзыс пытшкӧс гӧна куртка, мича кокъяссӧ тӧдчӧдысь трико да шоныд тупли. Эз на пемыд вӧв да бура тыдаліс. Карас баситчылӧма, тыдалӧ, да аттӧ мичаник.

— Видза олан, Лина! — машинасьыс петіс да син на син лоис нылыскӧд Ермолай.

— Видза олан! — бара шензисны синъясыс Линалӧн.

— Жугалӧмныд тай. Лок пуксьы, нуышта.

— Ачым воа. Тэ дорӧ он лысьт сӧвны, ещӧ сильничайтан дай.

— Сӧран жӧ нинӧм абусӧ. Меным тэ муса, сійӧн и окалі. Быд лун казьтылі. Тэ мӧй эн?

— Мун да кодлыкӧ висьтав. Дзик первойысь на аддзин да пон моз уськӧдчин.

— Ме тэнӧ и ӧні окала, — курыштіс асланьыс Линаӧс Ермолай.

— Мун син водзысь! — кузя окыштӧмысь пӧдлӧм бӧрын скӧраліс ли эз ли Лина. Сійӧ сідзи и эз пуксьы машинаӧ.

— Ме тэнӧ и коймӧдысь, и нёльӧдысь на окала, и век кута окавны, — шоныда шуис Ермолай машинаас пуксьытӧдз.

— Вир йӧй, — ышловзис Лина. Кывліс ли эз ли Ермолайыс.