ДАЧА

Отпускалан бӧръя лунъяссӧ Ӧндрей Ӧльӧксан йӧзыс бӧрся пув вотны уськӧдчыліс. Пыж помӧ мотор пысалӧмӧн куим лун Вуктыл вомӧдз ливкйысис. Чайтіс, Пыжа ёльсайса Мам ягысь став пувсӧ нин перкйисны, а кольыштӧма на вӧлі ӧти бокшаӧ, кытчӧ озджык петлы вотӧсыс, косджык воясӧ сӧмын сяркнитлӧ. Таво буретш гожӧмбыд зэр тусь эз усьлы, кос чардби сӧмын гоз-мӧдысь енэжсӧ чездӧдліс. Со и вотмӧн на чепӧсйӧма посньыдик мырд молльыс. Кокни пластмас ведратӧ квайтӧс чукӧртіс. Быдсӧн гӧтырыс ошкис, коді уджалігад весь лунъясад вӧрад петавны эз эшты. Таво кыдзкӧ ӧтлаын отпускалӧмыс эз артмы.

Позис на эськӧ вотчыны, кык лун на колис удж вылӧ петтӧдзыс, но пувсӧ тӧв кежлас тырмымӧн шуис. Песоктӧ разнитӧмӧн окотасьыд сёйыштны уна-ӧ и колӧ? Яйыд кӧ эм, сійӧ жӧ вӧлӧга-а. Сэтчӧ жӧ зэв на унатор колӧ вӧлі вӧчны кӧдздӧдтӧдзыс дачаас, кодӧс лӧсьӧдіс таво, пелькиник керка верандаӧн да джуджыд лӧскӧн кыпӧдіс. Лым пырӧмысь кӧ тӧв кежлас лӧссӧ пӧв помъясӧн тупкалас — и то. Гашкӧ, верандаас нӧшта ӧдзӧс эштас ӧшӧдны. Куричсӧ сувтӧдӧма нин, ёна дыр оз тырмы.

Дачаясӧн вадбӧжсаяс, карсаяс моз, йӧймисны воддза воас. Участокъяссӧ сикт катыдсянь куим верст сайысь Тугум юбокса тшем сулалан вӧрысь юклісны. Кык кузя керка вылад керйыс петіс. Ок и уна дӧрӧм да майка кольӧм воын Ӧндрей Ӧльӧксанлы ковмис кӧтӧдны, кор вӧрсӧ пӧрӧдіс да увйис, мыръяссӧ бертіс да сотіс, керкасӧ тшупис да лэптіс. Дышӧдмӧн мортыдлы лоліс. Бур кӧть, гӧтырыс да школаӧ на котралысь пияныс отсасисны да. Ыджыдджыкыс зэв нин увъястӧ кераліс, а ичӧтыс бипурйӧ котрӧдліс. Унаыдлы и керйыд кокньыдджыка вештыны да лэптыны сетчыліс. Ӧтнас кӧ быттьӧ вӧлі, кодӧскӧ эськӧ ковмис чукӧстлыны. Эз чайтлы, а воӧн-джынйӧнӧн керка артмис, зэв на ещӧ и лӧсьыд, пила-чернад Ӧндрей Ӧльӧксан кужӧ вӧдитчынытӧ да. Сьӧкыда жӧ быттьӧ кыптіс-а. Ӧні на коскас кылӧ керъяснас вӧдитчӧмыс.

Гашкӧ эськӧ, эз ло босьтчӧмыс, ставыс зэв дона да, но мыйӧн нӧ Ӧльӧксан йӧзсьыс омӧльджык? Мӧдар боксянь кӧ босьтны, гожӧмъяснас кӧть йӧз син водзысь бокын олыштны керкаторйыс коліс. Пышйывны отпуск дырйи да шойччан лунъясӧ сэтчӧ, эновтлыны дас кык патераа олан керкасӧ, кӧні орчча олысьлӧн несйӧмыс кылӧ, а вылі судтаса кӧ праздничайтны босьтчас, то пӧтӧлӧкысь люстраыс йӧктӧ, тайкӧ ачыс пӧтӧлӧкыс оз гыпкысь. Сэсся и муыс абу лишнӧй. Коскад оз сюй аслыд уджалігӧн. Мешӧк дас вит картупель кӧ воас, скӧтнад олігӧн меститчас на кытчӧкӧ. Таво со сёрӧнкодь нин пуктылісны, муыс васӧд вӧлі да, и то вит мешӧк чукӧрмис, зэв и дзоляникӧс градторсӧ вӧчлісны-а. Локтан воын став участоксӧ нин бертласны. Быдторсӧ на, картупельысь кындзи, позьӧ вӧдитны: луктӧ, морковтӧ, клубникатӧ. Ыджыд пиыскӧд со Сордъёль бокысь сэтӧр кустъяс вайисны. Ӧмидз нӧшта колыштӧ. Помидор да ӧгурцы, ветлӧмыс быд лунтӧ оз ло да, дерт, дачаын быдтыны оз кутны. Налы вель ыджыд парникъяс Ӧндрей Ӧльӧксан горт дорас лӧсьӧдліс. Посникодь ведра тыр гӧтырыс ва радейтысь быдманторъяссӧ пыртлывлӧ, киськасьны ли, ёг турун нетшкыны ли петалас да.

Луныс, буракӧ, четверг вӧлі, кор Ӧндрей Ӧльӧксан заведитіс куим гӧгыля «Муравейсӧ» да тюрис дачаас. Буситіс. Горт дорсяньыс места вылӧ вотӧдзыс тыдавтӧм зэрыс вель ёна чужӧмсӧ мыськаліс, мотошлём вывсянь лэччысь кӧзырыс весиг эз отсав. Дзиръя дорын мотороллер вывсьыс чеччӧм бӧрын медводз морӧспытшса шарп помнас чужӧмсӧ косӧдіс да вӧлисти керкаланьыс воськовтіс.

Томантӧм на ӧдзӧссӧ, кыдзи и пыр, восьтны ковмис вель ёна выныштчӧмӧн. Топыда сиптысянаӧн вӧчис сійӧс Ӧндрей Ӧльӧксан, мед, пӧвъясыс ӧта-мӧд дінаныс дзикӧдз сибаласны да, ӧдзӧса-курича костыс эз жеркав да ывла кӧдзыдсӧ керкаас лэдз. Пажын сумкасӧ лэдзис керка стен бокӧ джоджас да бӧр петіс ывла вылӧ, мед пыртны лэбулысь пес да ломтыштлыны керкасӧ, пытшкас шоныд ру лэдзны, ӧтпырйӧ и восьса пач вом дорын сулыштны да кӧтасьӧм гач пидзӧсъяссӧ косьтыны.

Эз на во лэбулӧдзыс, сувтіс: пывсян кӧджлӧн ӧдзӧсыс вӧлі гурйыв восьса, кӧть эськӧ тӧрыт сиптыліс, пу каличӧн тасавліс. Эновтіс пес пыртӧмсӧ да веськӧдчис пывсянлань. Кӧджас пырӧм бӧрын Ӧндрей Ӧльӧксанӧс деливӧ босьтіс: гурйыв восьса жӧ вӧлі и пытшкӧс томана пывсян ӧдзӧсыс. Тыдалӧ, видлӧмаӧсь первойсӧ курич пӧлӧныс чер ныр сюйӧмӧн ӧдзӧссӧ бертовтны, но абу воссьӧма. Та вӧсна пытшкӧс томан весьтӧдыс куричсӧ кералӧмаӧсь, мед игналысь кӧртыс шедіс. Гусялӧмаӧсь шӧр пӧлӧс чер, струж, киӧн бергӧдлан наждак, ӧжын, гогын, полевӧй сумка, кӧні вӧлі «Дружба» пилалӧн кык чеп, да нӧшта мыйсюрӧ. Кӧрт тув, краска банкаяс, олифа дозъяс, ыджыд чер, ножовка да мый да шышъяслы абу ковмӧмаӧсь. Абу вӧрзьӧдӧмаӧсь и толь тубрас, зыръяс да вилаяс, кодъясӧс картупель керӧм бӧрын лэптыліс пывсян лӧскӧ. Но мыйлакӧ босьтӧмаӧсь кӧш. Пывсигӧн васӧ босьтавны лоӧ нинӧмӧн. Гӧгӧрвоӧмаӧсь кытчӧ пырны, керкаад нинӧмыс абу да. Кӧнкӧ, шуӧны, быд лун пӧ быдтор гортӧдзыс оз ну.

Гожӧмбыд некод эз пакӧститчы — и на тэныд. А, тыдалӧ, сы вӧсна, мый пӧшти дзик быд лун тані вӧлі, весиг чери кыйны эз убӧлит, ӧтарӧ вӧчасис. Петыр Миколай, коді воддза воас нин татчӧ керкатор лэптылӧма, коркӧ элясис да кысь:

— Часлы, керкатӧ вӧчан да, и тэныд дӧсадитчыны кутасны. Менсьым тай ӧдзӧссӧ куимысь нин дзирнас бертыштлісны-а. Ӧшиньӧс пасьйылісны и.

— Чишкавны кӧ вӧчан-а, — ӧлӧдіс муртса на вӧрсӧ пӧрӧдӧм бӧрын ӧтлаын уджалысь Вась Иван, кодлы висьталіс керка кыпӧдӧм йылысь. — Картупельтӧ керигӧн юртӧ зэрсьыс видзыштны пӧв чом кӧ вӧчыштін и. Ковмӧма дача.

Ыджыд морт вылӧ Ӧндрей Ӧльӧксан эз грекуйт. Киподтуйыс челядьлӧн вӧлі: пывсян ӧшиньсӧ жугӧдӧмӧн первойсӧ видлӧмаӧсь пырны, абу тӧрӧмаӧсь да вӧлисти нин ӧдзӧсад кутчысьӧмаӧсь. Ыджыд мортыд эськӧ ӧшиньтӧ эз жугӧд: аддзӧ, мый оз тӧр. А код тӧдас, гашкӧ, и ыджыдъяс. Кык верст сайын леспромхозлӧн улыс складыс да пилорамаыс, райцентрса организацияяслӧн гаражъясыс, складъясыс да мый да. Вермас лоны, сэсянь волісны, абу тай ылын. Стӧрӧжъясыс нӧ мый войбыдтӧ вӧчасны?

Но ӧдвакӧ. Петыр Миколай челядьӧс жӧ вӧлі винтуйтӧ. На вылӧ ёна дӧзмӧма и Илья Миш, коді медводдзаӧн тані керкасӧ лэптіс. Ӧдзӧсӧ да куричӧ пӧ некытчӧ нин томансӧ пысавны, сы мындаысь бертыштлісны. Дзик нинӧм нин пӧ керка помын абу, а пырӧны сӧтанаясыд.

Абу кинысӧ ни кокнысӧ кольӧмаӧсь. Мун да и корсь, коді шышкаліс. Лымъя кӧ вӧлі, ещӧ на-а. Кок туйныс эськӧ кытчӧкӧ нуӧдіс.

— Милицияӧ юӧрт, — ыззьӧдіс гӧтырыс, кодлы висьталіс лоӧмтор йывсьыс.

— Мун аслад милицияӧн и сорӧн. Велосипед ни мотоцикл, вошліс да, эз корсьны, а кутшӧмкӧ ӧжын вӧсна юрныс кутас висьны.

Чорыда скӧрмис Ӧндрей Ӧльӧксан. Ачыс некор некодлысь дзик нинӧм эз вӧрзьӧдлы да весиг эз вежӧрт, мый тадзи позьӧ вӧчны. Дзикӧдз вельмисны том йӧзыс, мый окота, сійӧс и вӧчӧны. Ӧдйӧ американскӧй киноясыд да мый да юр вежӧрнысӧ путкыльтісны. Век тай телевизор вылын ӧтитор — морт вылын тешитчӧм, виӧм, гусясьӧм да тышкасьӧм. Водзті, зонмӧ, эзджык татшӧм вӧв, неунатӧ вежавидзисны. Ӧні, кывсьӧ, лун шӧра лунӧ гидысь скӧтӧс гусялӧны. Со неважӧн на татысь жӧ, дача гусьыс, Пиля Колялысь став картупельсӧ шышнитӧмаӧсь.

«Ки лапанысӧ эськӧ гусь-вӧръяслысь керыштны, — пӧсьйывсьыс ырыштчыліс сьӧлӧмыс Ӧндрей Ӧльӧксанлӧн. — Кывйӧ оз сетчыны да, мӧд ногсӧ велӧдны он вермы».

Ӧдвакӧ эськӧ збыль вылас тадзсӧ вӧчис, но прӧститны эз вермы. Кык вой чӧж, пывсянсӧ ломтыштавлӧмӧн, кыйӧдчис, чайтіс, мый гусясьысьясыс выльысь воласны, но некод эз матыстчы. Сюрисны кӧ, эськӧ аддзис, кыдзи воспитайтны, мед вунӧдісны талань туйсӧ. Эз на лапа керыштӧм ков.

Вӧчасян кӧлуйсӧ, мыр вуж кералан чер да пӧперечка пила кындзи, Ӧндрей Ӧльӧксан нуис гортас. Кӧть найӧс оз гусявны. А мый коркӧ шышъяс нӧшта на воласны, тайӧс тӧдіс бура: туйтӧ кӧ писькӧдӧны, сэті быть мӧдысь мунасны. А пиласӧ да черсӧ колис сы вӧсна, мед пес вӧчыштны да ёна кӧдздӧдтӧдз субӧтаясӧ пывсянсӧ ломтывлыны. Ӧтувъя пывсян дорсьыд аслад пывсяныд — сё майбырӧй на. Бур, мый, эз дышӧдчы да, вӧчыштіс вӧр коляссьыс. Вӧсньыдджыкӧсь эськӧ керъясыс, но мый сулалас-сулалас. Тӧв шӧрнас, дерт, волынытӧ татчӧдз дыш лоӧ, а кузь тулысбыд, гожӧмбыд да арбыд лысьӧмтӧ позяс небзьӧдны.

Буретш субӧтаӧ и лои нӧшта локтӧмыс дачаас. Сэк кежлӧ ки вомлӧс нин лымйыс усис. Ылісянь на аддзис: керкаас ӧти ӧшинь рама абу. Медводз ӧшинь дорас и матыстчис. Перйӧмаӧсь кыкнан пӧвстсӧ. Ӧтисьыс стеклӧсӧ жугӧдӧмаӧсь дзоньнас, тыдалӧ, сьӧкыда шедӧма рамаыс. Керка пытшсьыс нуӧмаӧсь белилӧ банка джын, коді кольліс пӧтӧлӧк краситӧм бӧрын, да кокӧ некымынысь сюйлӧм вельвет туфли, кодӧс кольліс тшайпод вылӧ. Сэсся ӧд нинӧмыс эз и вӧв, не кӧ лыддьыны посылка дозйысь кӧрт тув, важиник пызан да дзирнясьысь кык улӧс. Ӧти улӧсыс эз тыдав и матігӧгӧрын эз жӧ вӧв. Жугӧдӧмаӧсь бара и пывсян ӧшиньсӧ, судзӧдчӧмӧн босьтӧмаӧсь кӧрт тув йылын ӧшалысь пӧнар. Таысь Ӧндрей Ӧльӧксан мыжаліс асьсӧ: мед эз дорӧ пукты дай. Тайӧ пӧрйӧ ӧдзӧссӧ, кӧртӧн доравліс да, абу нин жугӧдӧмаӧсь.

Лым вылысь, кӧть и асывнас на ичӧтика пуркӧшитіс, лӧсьыда тӧдчисны посньыдик кок туйяс. Эз сэтшӧм посниӧсь, но век жӧ. Балябӧжтӧ гыжъявтӧг тӧдан: волӧмаӧсь челядь. Куимӧн. Ӧндрей Ӧльӧксан муніс кок туйӧдныс. Сійӧ вайӧдіс Петыр Миколайлӧн керкатор дінӧ. Гусясьысьяс видлӧмаӧсь бертовтны пӧвйысь вӧчӧм ӧшинь сайӧдсӧ, но жуглӧмаӧсь сӧмын дорсӧ, тыдалӧ, абу сетчӧма. Скӧрмӧмаӧсь ли мый ли да жуглӧмаӧсь сайӧдтӧм лӧс ӧшиньяссӧ, чашнитӧмаӧсь некымын пӧв верандасьыс. Йӧз йӧрӧ Ӧндрей Ӧльӧксан пырны эз кут, видзӧдаліс ылісянь да муніс водзӧ. Пакӧститчӧмаӧсь Миш Иванлы, зёлльӧмаӧсь веранда ӧшиньсӧ. Гурйыв восьса вӧлі веранда ӧдзӧсыс Пиля Колялӧн.

Водзӧсӧ Ӧндрей Ӧльӧксан туясьны эз кут. Став керкасӧ он кытшовт, ветымын кымын нин сулалӧ да. А мый челядь дачаяс дорысь петасны орччӧн мунысь асфальт вылӧ, туясьтӧг тӧдса. Весиг понйӧн корсьны он вермы, он кӧ места вывсьыныс гусясиганыс су. Быттьӧ Ӧльӧксанлы аслыс коліс жӧ вежӧраджыкӧн лоны да вежон шӧрнас кӧть ӧтчыд волыны: ӧд буретш арся каникулъяс челядьлӧн. Сэтшӧм-татшӧмъясыд ӧні гортаныс оз пукавны, вӧля сюрис.

«Сюрасны кӧ, ог эськӧ сӧтанаясӧс жалит, — сьӧлӧм доймымӧныс лоис Ӧндрей Ӧльӧксанлы, быдсӧн морӧсас кутчысьліс. — Гачнысӧ эськӧ лэдза да бура и пӧвсала. Батьныслы висьтала да не сэтшӧма кырссяс. Школаас янӧда. Абу кӧ сэтшӧм дзоляӧсь, судӧ сета, мед бать-мамнысӧ кӧть чорыда ӧлӧдасны, оз жӧ позь татшӧм выйӧдз челядьнысӧ лэдзны». Но сюрӧм вылӧ ёнасӧ эз надейтчы, ӧд пач трубаысь тшын петігад керка дорад оз матыстчыны, а шондӧдтӧдзыс, кор позяс кыйӧдчыны, зэв на ылын. Гашкӧ, керкаас ни пывсянас нинӧм эз коль да, оз сэсся дӧсадитчыны? Гашкӧ, и кодкӧ асьсӧ явитас, гусялӧмторъясыс кыськӧ тыдовтчасны да?

Лун джынсӧ воштіс Ӧндрей Ӧльӧксан стеклӧ пукталӧм вылӧ. Бур, мый пач сайын вель ыджыд стеклӧ торъяс вӧліны да буретш лӧсялісны. Пывсьӧм бӧрын вель нин сёрӧн локтіс гортас, но эз вунӧд звӧнитлыны тӧдсаяслы, кодъяслӧн вӧлі телефоныс, висьталіс челядьлӧн пакӧститчӧм йылысь. Сёрнитчисны тшӧкыдджыка дачааныс ветлыны, ӧта-мӧдлысь керкаяс видзӧдавлыны, милициялы висьтавны, мед корсюрӧ сылань ветлісны жӧ, школаӧ пыравны да сёрнитыштны. Дӧзмӧма кӧть вӧлі, но лӧсьӧдіс на вугыръяс, мед аски ветлыны кыйсьыны йи йывсянь. Челядьсӧ нуӧдіс, но миян пӧ школаын мероприятие, шуисны.

Лӧз югыднас на муніс кыйны черисӧ йи увсьыс. Медводдзаысь на таво. Радейтӧ не сэтшӧма черисӧ кыйны, кыдзи сӧстӧм сынӧднас лолалыштны да йӧзыскӧд сёрнитыштны. Но талун сёрнитны ёнасӧ эз удайтчы. Кыдзи писькӧдчис кутшӧмкӧ йӧз чукӧр дорӧ, кодъяс пукалісны Писка ты лунвывладорын, сідзи и босьтчис мачавны ёкышпиянӧс. Термосысь пӧсь чайӧн шонтысигмоз сӧмын эновтчыліс. Пукаліс на эськӧ, да рӧмдыны кутіс, регыд нинӧм оз кут тыдавны. Чери кыйысьяс гортаныс нин кайӧмаӧсь, нёль-ӧ-витӧн сӧмын ӧти чукӧрӧ кодъяскӧ кольӧмаӧсь. Зонпосни, тыдалӧ, найӧ бӧръя здукӧдзыс, шедӧ кӧть оз, пукалӧны. Зырымныс, овлӧ, кок улӧдзныс нюжалӧма да кынмӧма, а йӧрш другъяссӧ век на ылӧдлӧны.

— Мунам, пиянӧ! — кӧлуйсӧ чукӧртӧм бӧрын горӧдіс чери кыйысьяслы Ӧндрей Ӧльӧксан. — Мӧдысь кежлӧ колям!

Войтырыс быттьӧ эз и кывлыны. Ӧндрей Ӧльӧксан шуис ветлыны на дінӧ, метра ветымын сайын и вӧліны.

Кыйсьысьясыс вӧліны витӧн. Нёльыс ар дас нёляӧсь дай ичӧтджыкӧсь, а витӧдыс ар дас сизима нин, школа помалысь, велӧдчӧ кӧ быттьӧ. Некодӧс эз тӧд. Та ыджда сиктсьыд верстьӧяссӧ он тӧд-а. Сёрни выв воис да казяліс, мый том йӧзыс юыштӧмаӧсь. Эз прӧста тасянь лунтыр серам кыв. Тыдалӧ, чай сора винанад ёна шонтысьӧмаӧсь. Сорлавтӧгыс ли, мый тӧдан? Кык куш водка доз тай йиӧн кенясьӧм нин розь дорын туплясисны-а. Абу весиг кытчӧкӧ лым пиас шыбитӧмаӧсь.

Друг Ӧндрей Ӧльӧксанлы синъяс улас усис аслас шӧр пӧлӧс черыс, кодӧс гусявлісны. Сійӧс эськӧ уна сё пиысь тӧдіс: чер вороп помыс вӧлі чуктыштӧма, а петӧмсьыс тувсӧ вомӧналӧма кусыньтӧм куим кӧрт тувйӧн.

— Пиянӧ, тайӧ черыс тай нӧ менам, — тэрмасис лэптыны черсӧ йи вылысь Ӧндрей Ӧльӧксан. — Тайӧ черсӧ менам дачаысь гусявлісны. Кыдзи сійӧ тіян дорӧ веськаліс?

Зонкаяс быттьӧ шӧйӧвошлісны, но медыджыдыс сайкаліс:

— Но и мый, веськаліс кӧ?

— Тайӧ ӧд судимӧй делӧ...

— Гавкнитлы сӧмын, — жеркнитіс пиньяссӧ зонмыд. — Чишкалам эськӧ дачатӧ... Зэв кӧ нин колӧ, босьт чертӧ да усйысь татысь, кытчӧдз юкмӧсас эг сюйӧй. И этшаджык больгы. Гӧгӧрвоин?

Ӧндрей Ӧльӧксанлы окота вӧлі тайӧ жӧ чернас сӧтыштны зонмыслы жеръялан чужӧмас, но лӧньӧдіс асьсӧ. Гортас локтігӧн нин шыбитіс черсӧ Тугум ювывса ӧти рыӧ, мед гортсаясыс эз аддзывны да юасьны. Мый тайӧ гадъясыдлысь босьтан. Тайӧяслы нинӧм оз сулав керкатӧ сотны.