ГОРТӦ

Стёпалӧн мамыс петіс верӧс сайӧ. Ичӧтик грездсьыныс дядьыс нуис сійӧс мамыскӧд дас кык верст сайса вель ыджыд орчча сиктӧ, кӧні вӧлі весиг кык судта школа. Эз коль вежон, а Стёпаӧс сэтшӧма гажтӧмлуныс босьтіс йӧзад, кӧть ырзӧмӧн бӧрд. И первой классӧ котралысь зонка мӧвпыштіс пышйыны бӧр гортас, ыджыд мамыс дінӧ, коді зэв шань.

Рытсяньыс быттьӧ лӧсьӧдчис школаӧ, гортса удж вӧчӧм бӧрын сумкаас тэчис книгаяс да тетрадьяс, но эз вунӧд и гартыштны кутшӧмкӧ важ дӧраӧ некымын нянь шӧрӧм да пуӧм картупель, кыдзи босьтліс пажынтор, кор мунліс грезд сайӧ вуграсьны лунтыр кежлӧ. Мамыс да дядьыс тайӧс, дерт, эз казявны.

И мыйла мамыс петіс верӧс саяс? Абу эськӧ мисьтӧм дядьыс, кутшӧмкӧ начальник быдсӧн, но оз ков сійӧ Стёпалы и ставыс. Унаысь нин видліс матыстны Стёпаӧс морӧс бердас, шыльӧдны юрӧдыс, но зонка век пыркнитчигмоз йӧткыштчыліс тӧдтӧм мортысь, эз примит сысянь некутшӧм чӧсмасянтор.

— Мамӧ, мамӧ, мунам бӧр гортӧ! — мамыслысь сьылісӧ сывйыштӧмӧн пӧся шӧпкӧдіс дона мортлы зонка, кор мамыс пырис узьны водӧм водзвылын пиыслӧн жырйӧ. — Гажтӧм меным тані.

— Олыштан да, тырыс жӧ ёртъясыд лоӧны. Зэв жӧ тані челядьыс шаньӧсь, — сьӧлӧм сетіс мамыс. — Эн шогсьы, донаӧй, надзӧникӧн велалан. Дядьыд тэнӧ оз мустӧмт, пи пыдди видзӧ.

— Мамӧ, муса мамук, мунам гортӧ! — эз ылыстны зонкалысь кӧсйӧмсӧ мамыслӧн ышӧдана кывъясыс. Кыдз нӧ мамыс оз гӧгӧрво, мый асланыс грездса ёртъяссьыс бурджыкыс некод абу? Кӧн нӧ ещӧ эм ыджыд мамыс кодь муса мортыс? Оз, оз сэсся ов тані Стёпа весиг ӧти лун, аски жӧ и пышъяс.

А мамыс шуаліс пиыслы:

— Кыдз нӧ ме бӧрсӧ муна, верӧс сайӧ петі да? Мися, Стёпушлы бать колӧ, быдторйӧ велӧдас. Ме ачым батьтӧг быдми да, зэв сьӧкыд вӧлі. Кывзы, пиӧ, мамыслысь, эн ви менсьым сьӧлӧмӧс.

— Некод мен оз ков, — личӧдіс мамыслӧн сьыліысь сывсӧ Стёпа. — Мунам бӧр гортӧ! Клавди Толялӧн да Катя Колялӧн тай батьныс абу жӧ.

Мамыслы, тыдалӧ, эз сюрны пиыслӧн вежӧрӧ воан кывъясыс, и сійӧ сьӧкыда ышловзис, а сэсся бӧрддзис, курыда, сьӧлӧм дойдана. И Стёпалы зэв жаль лоис дона мортыс. Сійӧ бӧр кыпӧдчис вольпасьысь да шымыртіс вӧсньыдик кияснас мамыслысь сьылісӧ. Кыдз нӧ вермас аски асывнас кольны ӧтнассӧ тӧдтӧм йӧз пӧвстас? Ичӧт мортлӧн гӧрддзасис горшыс, и сійӧ бӧрддзис жӧ.

Бура дыр олісны эня-пиа ӧта-мӧднысӧ сывйыштӧмӧн, чӧв-лӧньсӧ торкис сӧмын часілӧн тіч-точыс.

— Узь, пиӧ, сэсся. Ставыс лоас бур, — ылыстіс медбӧрын морӧс бердсьыс пиыслысь юрсӧ мамыс да косӧдіс сылысь синъяссӧ кимӧдз дорышнас. — Вот аддзылан, ставыс лоӧ бур.

Стёпа нинӧм эз куж шуны да вольпасьын пукалӧмӧн на видзӧдіс, кыдзи ылыстчӧ сы дорысь мамыс. Со и ӧдзӧс топыда пуксис курич бердӧ, и лоис пемыд, кӧть эськӧ мамыс мунтӧдз битӧм жӧ вӧлі.

Жаль, ёна жаль вӧлі мамыс, но чужан грездыс, нёль пельӧса ичӧтик керкаыс, шоныдӧн лолалысь кык горсъя пачыс, ыджыд мамыс, соснаныс зырымсӧ на чышкалысь ёртъясыс чуксалісны сійӧс весиг ӧні, вой шӧрлань матыстчигӧн. Петны эськӧ да восьлавны гортланьыс, но ывлаас арнад дзурс пемыд, нинӧмсӧ он аддзы. Ӧти войтӧ узьны нин ковмас, коркӧ ӧд асылыс воас жӧ. А мамыс, кор Стёпа гортас нин лоас, бӧр локтас. Быть локтас.

Водз кӧсйис чеччыны Стёпа, мед водз жӧ и пышйыны, но тӧрытнас сёрӧдз майшасьӧмнад дыр мортыдлӧн узьсьӧма. Мамыс чуксаліс, мед школаӧ эз сёрмы. Тадзсӧ весиг бурджык. Мамыс кутас чайтны, мый школаӧ муніс, а школаын кутасны думайтны, мый талун висьмис да сы вӧсна эз лок.

Сёйыштіс на весиг пызан вылӧ вайӧмасӧ зонка, мед сылысь мӧвпыштӧмсӧ мамыс эз казяв. Кыдзи и тӧрыт, шоныдакодь пасьтасис да пельпомъяс саяс ӧшйӧдіс ранеч-сумкасӧ. Но талун, школаӧ мунӧм пыдди, потшӧсъяс костӧд нуӧдысь туйӧд кежис веськыдвылӧ. Кыдз помнитӧ, таті вайӧдіс тӧндзи дядьыс, кор локтісны грездсьыныс. Збыльысь, таті и колӧ мунны. Со тай скӧтнӧй дворыс тыдалӧ, конюшняыс да. Дядьыс жӧ локтіганыс петкӧдліс. Вӧвъяс вылын пӧ гуляйтны кутан. Аддзӧма тай. Налӧн грездын ӧд вӧвъясыд эмӧсь жӧ. Ещӧ на кутшӧмӧсь. Вильыш вылӧ весиг Гриша Вань, нёльӧд классын велӧдчӧ да, оз лысьт сӧвны.

Мед эськӧ некод жӧ оз казяв. Кытчӧкӧ нӧ пӧ сумканад мунан? Тані пӧ ӧд абу школаыс. Гӧгӧрвоасны да бергӧдасны. Ковмас, тыдалӧ, ранечсӧ кольны. Стёпа пӧрччис книга тыра сумкасӧ, восьтіс вомсӧ да босьтіс рытнас дӧраӧ гартыштӧм сёянторсӧ. Морӧс пытшкас сюйӧм бӧрын дзебыштіс потшӧс бокса пӧвъяс сайӧ дзик выль сумкасӧ. Жальӧсь эськӧ книгаясыс, тетрадьясыс, ручкаясыс да карандашъясыс, но быть кольны ковмас. Кодлыкӧ сюрас да школаӧ ваяс, а сэсянь гортас Стёпалы мӧдӧдасны. Ставыс бура артмӧ. Ӧні ылісянь некод оз тӧд, а матісянь некодлы оз петкӧдчы.

Сюся гӧгӧрбок видзӧдалӧмӧн, дзебсясигмоз и петіс Стёпа сикт помӧ. Туй пӧлӧнысмоз и мӧдӧдчис гортланьыс, мед, кодӧскӧ кӧ аддзас, уйкнитны-дзебсьыны вӧрас. Сӧмын час кымын мунӧм бӧрын туйыс друг вожаліс. Ӧтмоза вожъясыс шуйгаладорас и веськыдладорас чегӧны. Ӧтпасьтаӧсь и. Кодарӧдыс нӧ мунны? Стёпа пырыштліс ӧтарас и мӧдарас. Дзик ӧткодьӧсь туйясыс, кӧть кодарӧдыс мун. И друг зонкалы воис юрас. Йӧй жӧ сійӧ. Кӧнӧсь телефон сюръяясыс, сэті и колӧ гортас мунны. А мӧд туйыс турун ли пес ваялан.

Ӧні сійӧ эз нин вош полӧмысь, кӧть тӧдтӧм туйыс майшӧдлыштіс на. Шутьлявны весиг босьтчис, пуяс вылын гежӧдика жбыркнитлысь пыстаяс моз, вӧсньыдика, нюжӧдышталігмоз. Муніс-муніс да друг быттьӧ кӧдзыд ваӧн пывсянӧ пырӧм бӧрын койыштісны: туй бокын сулаліс ош. Стёпа кынмис места вылас. Бӧрӧ ни водзӧ, ни бокӧ воськовтны эз лысьт. Ошкыс сы вылӧ видзӧдіс, эз жӧ вӧрзьы места вывсьыс, тыдалӧ, кыйӧдіс, кор зонка вӧрзьӧдчас, да сы вылӧ позяс уськӧдчыны. Код тӧдас, дыр-ӧ эськӧ сулалісны, лэдзис эз гач пиас Стёпа, но кыліс тільгун шы, а сэсся чукыль сайысь тыдовтчис верзьӧма. Детинка чайтіс, мый ошкыд вӧрӧ чепӧсъяс, но сійӧ кын мыр моз сулаліс водзӧ. Да ӧд чайтан ошкыс збыльысь мыр и эм. Кыдз водзджыксӧ эз гӧгӧрво? Стёпа уйкнитіс туйбокса бадь сайӧ. Недыр мысти Зорький вылын прӧйдитіс Пошта Наста. Самолётӧн вайӧм газет-журнал лэччӧдас бӧрти грезданыс.

Личаліс ичӧт мортлӧн сьӧлӧм вылас. Ӧддзис воськолыс. Со и ёль вомӧн пос. Джын туй пӧ тані, мамыс кайигас шуис. Кутшӧм ваыс югыд! Став пыдӧсыс ёльыслӧн тыдалӧ. Со весиг арпиян эмӧсь. Стёпа аддзис сэтӧр вож вылысь чибльӧг да гумыштіс васӧ. Чӧскыд, да юнытӧ он вермы, пиньясыд кынмӧны. Гожӧмнас, кӧнкӧ, буретш туйвывсалы горшнысӧ веськӧдны. Зонка бӧр койыштіс васӧ ёльӧ да пуксис кызіник потш пом вылӧ. Перйис питшӧгсьыс няньсӧ да картупельсӧ, босьтчис курччыштавны да видзӧдны ва турунсӧ кусньӧдлысь визув вылӧ. Ва койыштӧм бӧрын черияс пышйылісны, но ӧні бӧр матыстчисны, и зонка чабраліс няньсӧ да шыбитіс налы пыригсӧ. Визулыс кылӧдіс нянь торъяссӧ, ылыстчисны на бӧрся вотчигмоз и черияс.

Стёпалы бара усис дум вылас мамыс. Гашкӧ, бӧрдӧмӧн нин корсьысьӧ сикт пасьталаыс, тӧдмаліс пышйӧмсӧ да? Тӧрытъя моз гӧрддзасис горшыс, син доръясыс вазисны, но кутчысис, эз лэдз быльснитны синва войтыслы. Регыд нин воас гортас. Звӧнитласны: Стёпаыд пӧ гортас локтіс, и мамыс локтас жӧ. Ёна, дерт, видас, но мед. Ӧтчыдтӧ позьӧ терпитны.

Зумыш вӧлі луныс, а грездсянь кык верст сайса важ тыла дорӧ воигӧн, кытысь тшак вотлӧны, шонді югӧръяснас гӧгӧр ойдӧдіс. Вӧрсьыс чепӧсйисны туй дорӧ пелысьяс да кыдзьяс. Тӧдӧмысь, Стёпа вылӧ видзӧдлыны, ошкыны гортас локтӧмысь. Найӧ быттьӧ ышӧдісны зонкаӧс: нимкодясь пӧ, нимкодясь, со пӧ ми кутшӧм мичаӧсь тэнад чужан муын. Стёпа весиг кежаліс туй бокӧ да нетшыштіс ӧти биа роз, стенӧ мича пыдди ӧшӧдас.

Тыла вылын и суис сійӧс гортӧ бӧр локтысь Пошта Наста. Ӧні Стёпа эз нин дзебсьы.

— Дзебсьӧмӧн чайтӧны, а тэ гортад нин матыстчан. Мыйла нӧ ме тэкӧд эг паныдась? — сёрнитіс нывбаба.

— Ме дзебсьылі сэки, — шуис Стёпа, — мед бӧр он ну.

— Тэ тай вежӧра нин вӧлӧмыд. Лок пуксьы водзвылам, кык верстсӧ кӧть нуышта.

Пошта Наста матыстіс вӧвсӧ мыр дорӧ, и сы вывсянь кавшасьӧм бӧрын зонка лоис нывбабалӧн воддзын моз.

— Но, Зорький, но! Лэччӧдам Стёпасӧ ыджыд мамыслы. Коньӧрӧй, зэв ёна шогсьӧ быд лун. Но и Паладь, он жӧ верстьӧ мортыслы дядьӧс лӧсьӧд, — броткӧдчис почта ваялысь.