СКӦТ ВИДЗӦМ ВАЙӦДӦ КОЛХОЗНИКЪЯСӦС ЗАЖИТОЧНӦЙ ОЛӦМӦ
(Пельмегов ёртлӧн висьталӧмъяс)
Таво апрель 1–5 лунъясӧ Кардорын муніс Войвыв краювса колхозник-ударникъяслӧн ІІІ-ӧд слёт. Сэтчӧ волісны тшӧтш делегатъяс Ивановскӧй обласьтысь, кодкӧд Войвыв край нуӧдӧ соцордйысьӧм скӧт видзӧмын. Тайӧ слёт вылас Визинса МТС-лӧн политотдел ыстыліс бур ударник-колхозникӧс, «Краснӧй Север» колхозын юралысьӧс, Ӧльӧксан Пельмеговӧс. Пельмегов ёртӧс слёт вылын бӧрйисны тшӧтш делегатӧ ветлыны Ивановскӧй обласьтӧ видзӧдлыны да тӧдмавны, кутшӧма сэні мунӧ скӧт видзӧм кузя Войвыв крайкӧд ордйысян договор олӧмӧ пӧртӧм. Сэсянь сэсся Пельмегов ветліс Войвыв краювса делегацияын Мӧскуаӧ, воліс Сулимов ёрт ордӧ (РСФСР-са Совнаркомын юралысь) — ветліс-муніс пӧшти кык тӧлысь, гортас (Визинӧ) воис май 13-ӧд лунӧ.
Унатор аддзылӧма Пельмегов аслас ветлігӧн, тӧдмалӧма Ивановскӧй обласьтувса колхозъясын, кыдзи сэні мунӧ скӧт видзӧм да кыдзи колхозникъяс воӧны нин зажиточнӧй олӧмӧ. Ӧні Пельмегов ёрт олӧ ыджыд мӧвпӧн — пӧртны олӧмӧ первой аслас колхозын, а сэсянь паськалас мед и мукӧдъясӧ, став бурторсӧ, мый сійӧ аддзылӧма Ивановскӧй обласьтувса колхозъясысь, МТФ-ясысь.
— Миян Коми обласьтын, — шуӧ Пельмегов, — колхозникъяслы зажиточнӧйӧн лоны эм сӧмын сійӧ жӧ туй, кутшӧм и Ивановскӧй обласьтувса колхозникъяслӧн, сійӧ — скӧт видзӧм. Дерт, и нянь вӧдитӧм миянлы колӧ кыпӧдны, медым тырмымӧн обеспечитны асьнымӧс, медым эз ковмы сійӧс вайны кытыськӧ бокысь, либӧ мед эз ковмы корсьны миянлы кытыськӧ мӧдлаысь няняинъяс, кыдзи войдӧр вӧвлі — Сибырӧ да кытчӧ мунлісны коми уджалысьяс, ассьыныс овмӧсъяснысӧ татысь вузавлӧмӧн, а бӧрвылас сэсся бӧр вӧлі воасны да выльысь овмӧдчыны ковмас. Миянын эм став позянлуныс асланым няньӧн овны дай зажиточнӧйясӧн лоны.
Краювса слёт помасьтӧдз на уна делегатъяслӧн вӧлӧма тревога, мед эськӧ Войвыв край скӧт видзӧмӧн эз ло улын Ивановскӧй обласьтысь. Ӧд Войвыв край коркӧ кӧсйыліс сійӧс пуктыны «на обе лопатки» — ордйысьӧмын вермыны. Но кор Влад. Иванов ёрт висьталіс, мый ивановчилӧн ӧніӧдз делӧныс бурджык, найӧ ёна водзынӧсь Войвыв крайысь, да нӧшта кор ивановчи ветлісны колхозъясӧ тӧдмасьны скӧт видзӧмӧн да кутісны весиг вӧйпны холмогорскӧй скӧтӧс, — сэки войвывса делегатъяс гӧгӧрвоисны, мый ивановчилӧн збыльысь, тыдалӧ, делӧныс бур, найӧс сідзи шапкаясӧн он шыблав, найӧ ён соперникъяс.
Слёт вылын бӧрйисны делегация 10 мортысь — ветлыны Ивановскӧй обласьтӧ, видзӧдлыны сэтысь скӧт видзӧмнысӧ. Делегатӧ бӧрйисны тшӧтш и Пельмеговӧс. Пельмегов веськыда слёт вывсянь, Кардорсянь, муніс ивановскӧй делегатъяскӧд. Поездын мунігӧн, Войвыв Двина дорсянь Волга дорӧдз, Пельмегов сёрнитіс ивановчикӧд видз-му уджалӧм йылысь, скӧт видзӧм йылысь, висьталіс и коми олӧм йылысь.
— Эз кажитчы налы миян олӧмным, — шуӧ Пельмегов, — омӧля пӧ ті оланныд, лёка пӧ скӧтнытӧ видзанныд. Вот пӧ тэ видзӧдлы да тӧдмась миян скӧт видзӧмкӧд, миян ярославскӧй мӧсъяскӧд да швицкӧй «зӧлӧтӧй» пӧрӧдаа мӧсъяскӧд!
Ёна ошйысьӧны, быдӧн завидь босьтӧ менӧ.
Мукӧд делегатъясӧс виччысигмоз Пельмегов да сыкӧд тшӧтш мунысь крайзоысь представитель Кузнецов сувтісны Ярославӧ, кӧні найӧс примитісны зэв бура, петкӧдлісны карсьыс унатор, видзӧдлӧмаӧсь тшӧтш автомобильяс вӧчан завод, выль стрӧитчан гигант, коді пондас вонас вӧчны 5 тоннаа 25 сюрс грузӧвӧй автомобиль, ситеч вӧчан ыджыд фабрика «Краснӧй Перекоп», Волгострой да мукӧдтор. Делегатъяс воӧм мысти мунӧны ставныс колхозъясӧ.
Делегация первой мунас Калинин нима колхозӧ, Ярославсянь 4 километр сайын. Тайӧ лыддьыссьӧ шӧркоддьӧмысь улынджык колхозӧн.
— Но и тайӧ миян колхозъясысь ёна вылын, — висьталӧ Пельмегов. — Колян во босьтӧма доходсӧ 56 сюрс шайт, сы пиысь куш скӧт видзӧмысь воӧма 37 сюрс шайт; лунудж вылӧ нянь босьтӧмаӧсь 3,8 килограммӧн. Тайӧ колхозас пыралӧмаӧсь кулакъяс да зільӧмаӧсь кисьтны колхозсӧ: сотӧмаӧсь скӧтнӧй двор, председательыслысь керкасӧ, начкӧмаӧсь бур ӧшкӧс — 54 пудъя. Ӧні тані председательыс нывбаба-коммунистка. Сійӧ висьтавліс миянлы, кыдзи вермӧны врагъяс сюйсьыны колхозъясӧ да ыджыд вред вӧчны. Тайӧ колхозсьыс жӧ ми аддзим, кыдзи позьӧ скӧт видзӧмӧн воны зажиточнӧй олӧмӧ.
Мӧд колхоз — «Краснӧй Понизовье», кытӧн бура дыр олӧма Войвыв краювса делегация, ёна кажитчӧма Пельмеговлы, дай абу дивӧ: тайӧ колхозыс скӧт видзӧмӧн лыддьыссьӧ став СССР-ын первойӧн. Колхозыс абу зэв ыджыд — 34 овмӧс. Олӧны колхозникъяс бура, зажиточнӧя нин. Мӧсъяс швицкӧй пӧрӧдаа, шыльыд лӧзов рӧмаӧсь (абу сераӧсь). Йӧв вайӧны шӧркодя 17 литрӧн сутки, эмӧсь рекордисткаяс, кодъяс суткинас сетӧны 34–35 литрӧдз. Скӧтӧс видзӧны сӧстӧма, дӧзьӧритӧны бура: нормаӧн вердӧны, шонтӧм ваӧн юкталӧны, тшӧткиясӧн сыналӧны. Скӧтнӧй дворъяс пелькӧсь, чистӧйӧсь, шоныдӧсь, югыдӧсь. Ӧшалӧны сэні плакатъяс, лозунгъяс. Скӧтнӧй дворӧ пыранінын сулалӧ лар пильнӧй пызь да хлористӧй известка тыра, сэні жӧ специальнӧй кӧмкот, кодӧс колӧ пыригӧн быть кӧмавны аслад кӧм вылӧ да первой пильнӧй пызь сора известкаӧ тувччывны, медым дезинфекция вӧчны кӧмкотлы да кутшӧмкӧ висьӧм эз пыр скӧтнӧй дворӧ.
— А ми, — шуӧ сэтчӧ Пельмегов, — непӧштӧ скӧтнӧй дворӧ няйт кокӧн пырам, а керкаад став няйтсӧ ывласьыд пыртам. Но медся тӧдчанаторйыс «Краснӧй Понизовье» колхозын со мыйын: сэні колян воын босьтӧмаӧсь став доходсӧ 65 сюрс шайт, а на пиысь 56 сюрсысь унджык воӧма скӧт видзӧмсьыныс. Со ӧд кутшӧм ыджыд доход сетӧ сійӧ! Сэні скӧтсӧ ёна вердӧны капустаӧн. Кольӧм воын босьтӧмаӧсь лунудж вылӧ: нянь 3 кило, картупель 10 кило, морков 2 кило, капуста 4 кило, но унджык капустасӧ мӧсъяслы юкӧмаӧсь. Ми кӧ тадзи пондам уджнымӧс нуӧдны, сьылӧмӧн да йӧктӧмӧн эськӧ гажысла да долыдысла олім! Да сэні сідзи и олӧны — долыда, кыпыда. Сэні быттьӧ и оланіныс миян дорысь гажаджык. Стрӧйбаяс бурӧсь. Керкаяс кӧть миянысь посньыдджыкӧсь, но мичаӧсь, кӧрт вевтаӧсь. Пытшкӧсыс пельк, гажа, заборъяса, ӧшиньяс занавесъяса, бур мебель, крӧватьяс никелированнӧй, мича ӧдеялӧясӧн вевттьӧма, сулалӧны чветъяс, буфет-шкап, ыджыд зеркала-трюмо, стенъясын картинаяс, портретъяс, бур часі. Стенъяссӧ белитӧма либӧ краситӧма. Быд керкаын электричество, радио. Электричествоӧн жӧ югдӧдсьӧны и скӧтнӧй дворъяс. Кызвын колхозниклӧн татшӧм керкаыс. Куш ӧти кольӧм воын 34 овмӧс пиысь ньӧбӧмаӧсь 17 никелированнӧй крӧвать, 27 зеркала-трюмо да 7 гырысь часі.
— Збыльысь, завидь босьтӧ найӧ олӧм вылӧ. Энлы, думайтлі ме унаысь, недыр мысти и ми асланым «Краснӧй Северын» тадзи жӧ лӧсьӧдам, — тадзи содтӧ ассяньыс Пельмегов ёрт. Тайӧ нин висьталӧ, мый «Краснӧй Понизовье»-са колхозникъяс олӧны зажиточнӧя, а сы выйӧдзыс найӧс вайӧдіс бура скӧт видзӧм. Дерт, татшӧм олӧмыс эз во ачыс, самотёкӧн. Ёна лоӧма налы вермасьны да тышкасьны, и медъёнасӧ — классӧвӧй врагъяскӧд, кодъяс быд ногӧн, быд тшелльӧд сюйсьӧны пырны колхозӧ да сійӧс пытшкӧссяньыс кисьтны. Калинин нима колхозын моз жӧ и «Краснӧй Понизовье»-ын, и «Будённӧй»-ын, и мукӧдлаын орудуйтлӧмаӧсь врагъяс: гӧрлӧмаӧсь ныж амыся плугъясӧн, медым вӧвъясӧс орӧдны, сісьтылӧмаӧсь картупель, нянь кӧйдысъяс тшыкӧдлӧмаӧсь, силос гуяс сотлӧмаӧсь да с.в. 1931–32 воын кулакъяс зільӧмла вӧлӧма тані ыджыд ускӧттьӧ: куканьяс кувлӧмаӧсь 73 прӧч.
— Ӧні куканьясӧс зэв бура дӧзьӧритӧны. Телятникъяс чистӧйӧсь, югыдӧсь — гырысь ӧшиньяса. Быд куканьлӧн торъя клетка, торъя сёян-юан доз, мыськалӧны куканьяссӧ, сыналӧны. Телятникъяс шоныдӧсь — шӧрас быд 5–6 метр костын пачьяс, температурасӧ мерайтӧны градусникъясӧн (термометръясӧн). Со кыдзи видзӧны куканьяссӧ, а миян тадзисӧ весиг посни челядьӧс оз видзны. Но, дерт, оз быд колхозын татшӧма видзны, ми ӧд видзӧдлім образцӧвӧй колхозъясысь МТФ-яс, кыдзи и найӧ миянлысь, эмӧсь и омӧльджыка дӧзьӧритӧм. Куканьясӧс видзӧмӧн миян Войвыв край вылынджык Ивановскӧй обласьтысь: миян кӧ тавося апрель 1-ӧд лун кежлӧ вӧлі кулӧма 5,6 пр., Ивановскӧй обласьтлӧн — 6,1 пр. Тайӧн жӧ сӧмын на ӧтиторйӧн ӧнӧдз и вылынджык Войвыв край Ивановскӧй обласьтысь скӧт видзӧмын, а сэсся быд петкӧдласӧн на улын, дай ёна улын. Но миян эм позянлуныс найӧс суӧдны дай панйыны на, колӧ сӧмын честнӧя да сьӧлӧмысь кутчысьлыны. Миян Войвыв крайын эм 684 сталинскӧй ударник скӧт видзӧмын. Ми краювса слёт вылын примитім Ивановскӧй обласьтса делегатъяссӧ, 10 мортӧс, медводдза ударникъяссӧ. Сэсся миян ӧнӧдз на эз ло босьтчӧма колана ногӧн скӧт видзӧмас, а Ивановскӧй обласьтыд, кор сійӧс чукӧстіс ордйысьны Войвыв крайыд, кыпӧдчис да зэв чорыда кутчысис тайӧ уджас, сыӧдз сэні зэв жӧ жебиника зільлӧмаӧсь скӧт видзӧм вылад, обласьтувса руководствоыс ыджыд вниманньӧ пуктылӧма промышленносьт вылӧ, а видз-му уджалӧм, тшӧтш и скӧт видзӧм бӧрӧ кольлӧма. Сідзи висьталӧны асьныс колхозникъясыс, сідз жӧ висьталіс обласьтувса слёт вылын и обисполкомын юралысьыс Агеев ёрт: Ивановскӧй обласьтын пӧ, шуӧ, скӧт видзӧмӧ ми босьтчим Войвыв край чукӧстчӧм бӧрын, соцордйысьӧм пӧ миянӧс сы вылӧ кыпӧдіс. А ми Коми обласьтын эгӧ на зэв ёнасӧ босьтчӧ.
«Краснӧй Понизовье»-са МТФ-ын юралысь Шишков ёрт вӧлӧма скӧт видзӧм кузя Ставсоюзса слёт вылын. МТФ-сӧ премируйтӧмаӧсь 1000 шайтӧн, асьсӧ Шишковсӧ — 300 шайтӧн.
Сэсся войвывса делегация видлалӧма «Будённӧй» нима колхоз, кӧні скӧт видзӧмсӧ сідз жӧ образцӧвӧя пуктӧма. Тайӧ колхозас видзӧны ярославскӧй пӧрӧдаа мӧсъясӧс — мича, бура вердаса, сюра мӧсъяс. Шӧркодя йӧв сетӧны: прӧстӧй мӧсъяс 12–13 литрӧн суткинас, рекордисткаяс — 30-ӧдз. Скӧтнӧй дворъясын идеальнӧй сӧстӧмлун, пыр ветлӧ сэні, скӧтничаясысь ӧтдор, нарошнӧй стӧрӧж да зырйӧн весалӧ куйӧдсӧ мӧс кок улысь. Йӧв босьталанін — торъя вежӧс, шпалеритӧма, некодлы сэтчӧ оз позь пырны, весиг мӧс лысьтысьяслы, йӧвсӧ мыччалӧны торъя ӧшиньӧд.
Збыльысь колӧ шуны: ивановчи скӧт видзӧмын миянлы ён соперникъяс. Колхозникъяс и тані, «Будённӧй»-ын, олӧны бура. Со ӧти воддза бедняк Виктор Васильевич Елизаров колян во босьтӧма 4 уджалысь морт вылӧ 1261 лунудж, сыысь сылы воӧма: нянь 1900 килогр., картупель 15.130 килограмм, мукӧд пӧлӧс пуктасъяс — 3780 килограмм да сьӧмӧн 3567 шайт.
Видлӧма делегация и порсьясӧс видзан ферма — «Горкино». Видзӧны бур пӧрӧдаа порсьясӧс, сӧстӧма, лӧсьыда: мыськалӧны, чиститӧны. Но войвывса делегация индӧма сэні юралысьыслы, Гречин ёртлы, ӧти тырмытӧмтор вылӧ: порсьяслӧн вольӧсыс ва. Гречин ёртлы кывсьӧма нин вӧлі, мый Войвыв крайын порсьяс посниӧсь. Сы понда сэсся Гречиныдлы и ӧбиднӧ лоӧма делегациялӧн индӧмысь да шуӧма:
— Но, ті энӧ велӧдӧй миянӧс. Тіян порсьясныд, ми тӧдам, кутшӧмӧсь: посньыдик ёж кодьӧсь.
Порсьяс миян Войвыв крайын, збыль, посниӧсь. Со босьтам кӧть татысь, Визинысь: аслыспӧлӧс зверъяс кодьӧсь, быттьӧкӧ ёж пӧрӧдаа кабанъяс — юръясыс тушасьыныс гырысьджыкӧсь, а видзӧдныс кутшӧм грӧзнӧйӧсь!.. А сэні 12–15 лунся порсьпиян веситӧны 30–32 пунтӧдз.
Но бӧрвылас, обласьтувса слёт вылын, Гречин ёртлы шуисны, мый миян индӧдным вӧлі веськыд, и Гречин ачыс сэки признайтчис.
Ивановскӧй обласьтын ёнджыкасӧ вӧдитӧны татшӧм культураяс: шобді, сю, ид, зӧр, турунъяс да уна пуктасъяс — торъя нин картупель да капуста.
Ме ветлі пӧшти кык тӧлысь, — помалӧ Пельмегов ассьыс висьталӧмсӧ, — вошті кӧть бура уна кад, но ме босьті ыджыд опыт да тӧдӧмлун. Менам ӧні сьӧлӧмӧй ӧзйӧ и пуӧ, мед эськӧ регыдджык пӧртны олӧмӧ сійӧ бурторъяссӧ асланым «Краснӧй Северын» да паськӧдны мукӧд колхозъясӧ. Ми, дерт, огӧ пондӧ «шапкаӧн лыйлӧмӧн» вермасьны ивановчикӧд ордйысьӧмын, а большевистскӧя уджалӧмӧн. Сы могысь колӧ миянлы, кыдз висьталіс Сулимов ёрт, куиммындаавны скӧт видзӧмын сталинскӧй ударникъясӧс. Сэки ми Ивановскӧй обласьткӧд соцордйысьӧмын босьтам первой места!
Визин, «Краснӧй Север» колхоз,
май 16-ӧд лун, 1934 во.
